Świdermajer

Sanatorium Gurewicza w stylu świdermajer w Otwocku
Willa „Lodusieńka” przy ul. Herbacianej 6 w Radości
Zabytkowa drewniana willa letniskowa w stylu nadświdrzańskim znajdująca się na warszawskiej Białołęce przy ul. Fletniowej 2

Świdermajer, styl nadświdrzański – nazwa drewnianej architektury letniskowej powstającej na przełomie XIX i XX wieku na południowy wschód od Warszawy, wzdłuż Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej (Kolei Nadwiślańskiej) na tzw. linii otwockiej[1] w letniskach: Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn, Falenica, Emilianów, Michalin, Józefów, Świder (Letniska Falenickie[2]) oraz w letnisku, a następnie Otwocku[3].

Opis

[edytuj | edytuj kod]

Twórcą tego stylu budownictwa był Michał Elwiro Andriolli[4][5], mieszkający od 1880 w osadzie położonej po obu brzegach rzeki Świder[6]. Osada w 1883 r. oficjalnie przyjęła nazwę Brzegi[7][8][9].

Styl ma elementy tradycyjnego budownictwa mazowieckiego o lekkiej konstrukcji i bogato zdobionych pawilonach, inspirowanych warszawską Wystawą Rolno-Przemysłową z roku 1885. Andriolli sprowadził do Brzegów kilka eksponowanych na wystawie domów. Bolesław Prus pisał o nich: „Są to cacka, jakich Warszawa jeszcze nie widziała w tej ilości i rozmaitości. Każdy z nich bawi oko piękną formą, sztukaterią, rzeźbieniami, tapicerskimi ozdobami albo żywą barwą”[10].

Główna bryła budynku kształtowana pod wpływem architektury szwajcarskiej, która w Europie stała się bardzo popularna po wystawie światowej w Wiedniu w 1873. Andriolli wzbogacił formę o werandy i przedsionki zaczerpnięte z architektury schronisk alpejskich i rosyjskich daczy. Dla stylu charakterystyczne są drewniane ażurowe zdobienia werand i ganków, szpiczaste zwieńczenia dachów[11].

Drewniane budynki często padają ofiarą pożarów[12].

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Nazwę „świdermajer”, jako żartobliwie podobną do nazwy biedermeier, wymyślił Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Wycieczka do Świdra:

/.../

Jest willowa miejscowość, nazywa się groźnie Świder, rzeczka tej samej nazwy lśni za willami w tyle;

tutaj nocą sierpniową, gdy pod gwiazdami idę, spadają niektóre gwiazdy, ale nie na te wille,

spadają bez eksplozji na biedną głowę moją, a wille w stylu groźnym tak jak stały, tak stoją -

dzień i noc; i znów nocą nikły blask je oświetla; cóż im "Concerto grosso" Fryderyka Jerzego Haendla!

Te wille, jak wójt podaje, są w stylu "świdermajer".

/.../

Konstanty Ildefons Gałczyński, "Wycieczka do Świdra"


Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Od 2010 roku organizowany jest Festiwal Świdermajer, promujący drewnianą architekturę na linii otwockiej[13]. Jego organizatorami są: Towarzystwo Przyjaciół Otwocka, Wawerskie Centrum Kultury i Miejski Ośrodek Kultury w Józefowie[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Pierwsze stacje kolejowe tzw. linii otwockiej to: Wawer, Jarosław, Otwock. Zob. Robert Lewandowski, Droga Żelazna Nadwiślańska 1877–2007, 2007, ISBN 978-83-924935-1-8 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2723278__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C21__Orightresult__U__X3;jsessionid=D26833181E6D1389F880FF52E47A1A0C?lang=pol&suite=cobalt
  2. ↑ Letniska Falenickie 1938: Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn, Falenica, Emilianów, Michalin, Józefów, Świder / [oprac. Robert Lewandowski], ISBN 978-83-933117-5-0 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2834979__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C6__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  3. ↑ Robert Lewandowski, Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2729071__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C12__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  4. ↑ Strona o Andriollim: http://www.andriolli.pl/
  5. ↑ Robert Lewandowski, Twórcy stylu świdermajer, 2012, ISBN 978-83-933117-2-9 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2834563__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C4__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  6. ↑ Robert Lewandowski, Andriolli… właściciel obu brzegów Świdra…, 2006, ISBN 978-83-924935-0-1 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2525353__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C22__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  7. ↑ Robert Lewandowski, Brzegi Andriollego, 2010, ISBN 978-83-929130-1-6 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2525354__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C13__Orightresult__U__X3;jsessionid=9EBBD7893CD257C243C6B6D8A20B4649?lang=pol&suite=cobalt
  8. ↑ Brzegi Andriollego początkowo znajdowały się na terenie powiatu nowomińskiego (mińskiego). W latach 1924–1951 znajdowały się na terenie Letniska Świder oraz Letniska Józefów (Gmina Falenica Letnisko; Letniska Falenickie), w latach 1951–1952 znajdowały się na terenie tych samych letnisk należących do Gminy Józefów [Letnisko]. W 1952 r. świderska część Brzegów została przyłączona do miasta Otwock, a część józefowska do miasta Józefów (1962). Zob. Robert Lewandowski, Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2729071__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C12__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  9. ↑ Robert Lewandowski (2005), Świdermajer. Drewniana architektura linii otwockiej. Internet Archive.
  10. ↑ Robert Lewandowski (2005), Świdermajer, jak budowano. Swidermajer.pl, Internet Archive.
  11. ↑ Otwock - Styl świdermajer [online], otwock.pl [dostęp 2025-01-16].
  12. ↑ Aleksander Sławiński. Płoną świdermajery. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 7 lipca 2023. 
  13. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Swidermajery nas wyróżniają. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 28−29 maja 2022. 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]