Riccardo Gualino

Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Ricard Gualin dël 1931

Antraprenor e mecenà.

Riccardo Gualino, an piemontèis Ricard Gualin, a l'é nassù a Biela ël 25 Mars 1879 e mòrt a Firense 'l 7 Giugn 1964.

A l'é stàit ën finansié e industrial con d'atività internassionaj, un fra ij pì amportant ëd sò temp, colessionist, comitent d'architetura moderna, promotor dël teatto, dla mùsica e dël cine. Soa famija a l'era bielèisa e pare e mare a l'ero 'd bisotié. Chiel a l'era 'l fieul nùmer des. A l'ancamin a l'é dedicasse al comersi 'd bòsch dle vàude rumen-e e a l'ha fondà, sèmper ant ël camp dle costrussion, l'Union Italian-a dij Ciman al Casal, ansema a Werner Abegg.

A l'ha fità e batì 'd flòte 'd nav pr'ël traspòrt dël carbon da jë Stat Unì, fondand a Turin la Snia (Sossietà Navigassion Italian-a American-a) che peui a cangg-rà an Snia-Viscosa, creand an Italia ëd grand ëstabiliment për produve 'd filà artifissiaj.

A l'ha avù dcò 'n ròl amportant ant la FIAT, dont a l'é stàit ëdcò vice-pressident (ant ël moment che Agnelli a l'é stàit vice-pressident dla Snia-Viscosa). Dël 1920, cand la Fiat a l'ha subì 'l tentativ d'aquist ostil dij frej Perrone ëd Génoa, ch'a controlavo l'Ansaldo (feriere) as buta da la part ëd Giovanni Agnelli spartend con chiel ël pachet ëd contròl. A l'ha creà dcò d'àutre amprèise ant ël setor dla chìmica (Rumianca), dla cicolata (Venchi Unica) e dël cine (Lux Film), e 'dcò ant j'atività bancarie e finansiarie, la Banca Agrìcola Italian-a, peui intrà ant l'Anstitù Sant Pàul ëd Turin.

A l'é stàit ëdcò, con la fomna Ceserin-a, ën grand mecenà e antenditor d'art, amis dël crìtich d'art Lionello Venturi (ch'a l'ha amplicà an vàire atività) e sostnidor ëd vàire artista, dont ël pitor Felice Casorati. A l'ha arcujì n'amportanta colession d'art antica, con ij consèj dël famos crìtich, ch'a l'é peui passà a la Galarìa Sabàuda. A son ëdcò amportant ij castej che chiel a l'ha fait fé: ël Castel ëd Ciarzin sij brich monfrin, euvra dl'angigné V. Tornielli, Vila Gualin, sij brich turinèis, comissionà a j'architet roman Busiri Vici e ij Castej Gualin ëd Sestri Levante, sèmper dj'architet Busiri Vici.

Castel ëd Ciarzin

Dal 1925 a l'é ocupasse 'dcò 'd teatro con un bon sucess. Dël 1925 Gualin a l'ha catà 'l teatro Scribe e, dòp n'atent restàur giutà dal crìtich d'art Lionello Venturi, a l'ha inauguralo 'l 26 novèmber dl'istess ann, ciamandlo col neuv nòm ëd Teatro ëd Turin.

La crisi dël 1929 a l'ha amplicà Gualin ch'a l'avìa anvestù 'd sòld ant dle speculassion finansiarie. Contrari al fassism, a l'é nen stàit giutà dal guern a gavess-la dal cròl ëd sò imperi finansiari e industrial e a l'é stàit confinà a Lipari dël 1931 e a Cava de' Tirreni dl'ann dòp, acusà për bancarota con fràuda.

Antërdi a ocupé 'd ròj d'amnistrator, a l'ha controlà istess la Rumianca e la Lux Film, soe bòite duertà an Fransa con Mario Palombi Procuratore. Ëd grand produtor cinematogràfich dj'agn apress 'me Carlo Ponti, Dino De Laurentiis e Luigi Rovere a considerëran Ricard Gualin 'me sò mèistr.