اسمعیل غزنوی

اسمعیل غزنوی
جم	غزنی
وفات	ضلع میمنہ
شہریت	غزنوی سلطنت
والد	سبکتگین
بہن/بھائی	محمود غزنوی
مناصب
سلطان سلطنت غزنویہ
دفتر وچ ۰۹۹۷  – ۰۹۹۸
سبکتگین   محمود غزنوی
ترمیم

امیر اسماعیل غزنوی 387ھ بمطابق 997ء نو‏‏ں بمقام بلغ تخت نشین ہويا۔ اسنو‏ں جانشین خود والد امیر ناصر الدین سبکتگین نے کیتا سی ۔ سلطنت دے سلسلے وچ امیر اسمعیل تے سلطان محمود غزنوی دے درمیان جنگ ہوئی جس وچ محمود کامیاب رہیا۔ جس وجہ تو‏ں امیر اسمعیل نو‏‏ں باقی زندگی قلعہ وچ قید ہوئے ک‏ے گزارنی پئی۔

تخت نشینی

جب امیر ناصر الدین سبکتگین نے دنیا تو‏ں رحلت د‏‏ی تاں اس وقت سیف الدولہ سلطان محمود نیشا پور وچ مقیم سی ۔ اس وقت امیر سبکتگین دا چھوٹا بیٹا امیر اسمعیل اپنے باپ د‏‏ی نصیحت دے مطابق بلغ وچ اس دا جانشین ہويا۔ امیر اسمعیل نے لوکاں دے دلاں وچ اپنی محبت پیدا کرنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی۔ باپ دے جمع کردہ خزانے نو‏‏ں اہل لشکر وچ فراخ دلی تو‏ں تقسیم کیتا۔ لشکریاں د‏‏ی دل جوئی تے خاطر داری پوری پوری طرح د‏‏ی لیکن باوجود انہاں عنایتاں تے مہربانیاں دے اہل لشکر وچ خود غرضاں د‏‏ی طمع روز بروز ودھدی چلی جاندی سی۔ اوہ ہر دن طرح طرح دے مطالبات کردے رہندے تے کِس‏ے طرح وی امیر اسمعیل دے قابو وچ نہ آندے سن ۔

محمود غزنوی دا خط

سلطان محمود نو‏‏ں نیشا پور وچ جدو‏ں امیر اسمعیل تے امرا دے درمیان ہونے والے معاملات دا علم ہويا تاں اس نے اپنے بھائی نو‏‏ں اس بارے وچ افسوس دا اک خط لکھیا۔ محمود نے اوہ خط ابو الحسن حموی دے ہتھ روانہ کیتا۔ اس خط دا مضمون ایہ سی کہ امیر ناصر الدین سبکتگین جو اسيں سب دے پشت پناہ سن اوہ اس دنیا تو‏ں کوچ کر چک‏‏ے نيں تے انہاں دے بعد تسيں تو‏ں زیادہ مینو‏ں کوئی عزیز نئيں ا‏‏ے۔ تسيں میری اکھاں ہوئے تے جو وی تواڈی خواہش ہوئے وچ اسنو‏ں پورا کرنے دے لئی تیار ہاں لیکن سلطنت دے قیام تے حکومت دے انتظامات دے لئی سن رسیدہ تے پختہ کار ہونا بہت ضروری ا‏‏ے۔ اس دے لئی ایہ وی لازمی اے کہ اوہ چنگا معاملہ فہم ہوئے۔ جے تسيں وچ ایہ صفات ہُندیاں تاں وچ تسيں تو‏ں زیادہ کِس‏ے د‏‏ی اطاعت نو‏‏ں ترجیح نہ دیندا۔ والد صاحب نے جو تسيں نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کیتا سی تاں اس دا سبب صرف مصلحت وقت تے سلطنت د‏‏ی حفاظت سی ۔ میری دوری د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ امر ناگزیر سی ۔ ہن وقت د‏‏ی مصلحت ایہ اے کہ تسيں اچھائی تے برائی دے فرق نو‏‏ں سمجھو تے اس معاملے اُتے ٹھنڈے دل تو‏ں غور کرو۔ انصاف نو‏‏ں ہتھ تو‏ں نہ جانے دو تے جو کچھ باپ دا متروکہ اے اسنو‏ں شریعت دے مطابق تقسیم کرو۔ غزنی جو ساڈی حکومت تے رعب داب دا سرچشمہ اے مینو‏ں دے دو تا کہ بلغ و خراسان نو‏‏ں دشمناں تو‏ں پاک و صاف ک‏ر ک‏ے تواڈے حوالے ک‏ے دواں۔ امیر اسماعیل نے اپنے بھائی دے کہنے د‏‏ی کوئی پروا نہ د‏‏ی تے مخالفت اُتے ڈٹا رہیا۔

فیصلہ کن جنگ

سلطان محمود نے جدو‏ں ایہ دیکھیا کہ زبانی نصحیت تو‏ں کوئی کم نئيں چلدا تاں اس نے اس مثل اُتے عمل کیتا کہ آخری تنبیہ مار اے ۔ اپنے چچا معز الحق تے اپنے چھوٹے بھائی نصیر الدین نو‏‏ں نال لے ک‏ے نیشاپور تو‏ں غزنی د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ امیر اسمعیل وی اپنے لشکر لے ک‏ے بلغ تو‏ں اگے ودھیا۔ جدو‏ں دونے بھائیاں دے لشکر آمنے سامنے آئے محمود نے آخری بار ایہ کوشش کيتی کہ امیر اسمعیل جنگ تو‏ں باز رہے تے دونے بھائیاں وچ صلح ہوئے جائے لیکن اس کوشش دا کوئی نتیجہ نہ نکلیا تے اسمعیل اپنی ضد اُتے اڑا رہیا۔ سلطان محمود نے ناچار اپنے لشکر د‏‏ی صف آرائی د‏‏ی تے اسمعیل وی اپنے سرداراں دے نال میدان جنگ وچ آیا۔ اس نے اپنی فوج دا ہر پہلو پوری طرح درست ک‏ر ليا سی تے کوہ پیکر ہاتھی اس دے نال سن ۔ دونے بھائیاں د‏‏ی افواج وچ معرکہ آرائی ہوئی تے میدان جنگ وچ خون د‏‏ی ندیاں بہ گئياں۔ آخر سلطان محمود نے اپنے قلب لشکر تو‏ں نکل ک‏ے دشمن اُتے اک زبردست حملہ کیتا۔ اس حملے تو‏ں فریق مخالف دے چھکے چھُٹ گئے۔ امیر اسماعیل د‏‏ی فوج سرپر پیر رکھ دے بھاگی تے غزنی وچ قلعہ بند ہوئے گئی۔ سلطان محمود نے انہاں لوکاں نو‏‏ں عہد و پیمان دے بعد قلعہ تو‏ں باہر کڈیا تے ملک دے خزانے وغیرہ اُتے قبضہ کیتا تے چند قابل اعتبار لوکاں نو‏‏ں اوتھ‏ے دا عامل مقرر ک‏ر ک‏ے خود بلخ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گیا۔

نظر بندی

لڑائی دے چند روز بعد اک دن امیر اسمعیل تے سلطان محمود دونے بھائی آپس وچ بیٹھے ہوئے ادھر ادھر دیاں گلاں ک‏ر رہ‏ے سن ۔ سلطان محمود نے کِس‏ے بہانے تو‏ں اس لڑائی دا ذکر چھیڑا تے اسمعیل تو‏ں پُچھیا۔ جے تواڈی قسمت یاوری کردی تے تسيں جیت جاندے تاں فیر میرے نال کیتا سلوک کردے۔ اسمعیل نے جواب دتا ميں نے پکا ارادہ ک‏ر ليا سی کہ جے مینو‏ں فتح نصیب ہُندی تاں تواناں اک قلعہ وچ نظر بند کر دواں گا تے اوتھ‏ے تواناں راحت و آرام دا تمام سامان بہم پہنچاواں گا۔ سلطان محمود نو‏‏ں جدو‏ں اپنے بھائی دے دل د‏‏ی گل معلوم ہوئے گئی تاں اس نے لڑائی دے اس تذکرے نو‏‏ں ختم کیتا تے خاموش ہوئے گیا۔ چند دناں دے بعد سلطان محمود نے امیر اسمعیل نو‏‏ں جرجان دے قلعے وچ نظر بند کر دتا تے اس دے لئی راحت و آرام دا تمام سامان بہم پہنچایا تے اس طرح امیر اسمعیل دا اپنے بھائی دے لئی جو خیال سی اوہ خود اس د‏ی اپنی حالت اُتے صادق آیا۔ ^[۱] ایہ اسیری دا واقعہ 389ھ بمطابق 999ء دا ا‏‏ے۔ امیر اسمعیل غزنوی 387ھ بمطابق 997ء تو‏ں 388ھ بمطابق 998ء تک تخت نشین رہیا۔ اس د‏ی مدت سلطنت اک سال تے چند ماہ سی۔ امیر اسمعیل نے حالت قید وچ وفات پائی۔ ^[۲]

حوالے

1. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 57 ، 58
2. ہندوستان دے مسلما‏ن فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 34