شہریار (شاعر)
 | |
|---|---|
| جم | 16 جون 1936 اونالا، بریلی، اتر پردیش |
| موت | ۱۳ فروری ۲,۰۱۲ (عمر 75 سال) علی گڑھ |
| کم کِتہ | معلم، شاعر تے نغمہ نگار |
| قومیت | بھارتی |
| صنف | غزل, نظم |
| مضمون | محبت و فلسفہ |
اخلاق محمد خان "شہریار" (16 جون 1936ء – 13 فروری 2012ء) اک بھارتی ماہرتعلیم تے اردو شاعری دی مشہور شخصیت دے طور اُتے مقبول ہوئے سن ۔[۱][۲] بالی وڈ دے اک نغمہ نگار دے طور اُتے اوہ گمان (1978ء) تے امراؤ جان (1981ء وچ بنی فلم) دے نغمےآں دے لئی یاد کیتے جاندے نيں۔ انہاں فلماں دی ہدایت مظفر علی نے دی سی۔ اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے شعبہ اردو دے صدر دے طور اُتے وظیفہ یاب ہوئے تے اس دے بعد مشاعراں دی اک پسندیدہ شخصیت بن گئے۔ اوہ مغنی تبسم دی معیت وچ شعروحکمت (ششماہی) دی ادارت کردے سن ۔[۳] اس دے علاوہ اوہ علی گڑھ میگزین ،خیروخبر تے فکرونظر دے مدیر سن ۔ اوہ ساڈی زبان دے شریک مدیر وی رہے سن ۔[۴]
شہریار نوں ساہتیہ اکیڈمی دی جانب توں خواب تے در بند اے (1987ء) دے لئی اردو وچ ایوارڈ ملیا سی ۔ 2008ء وچ انہاں نوں گیان پیٹھ ایوارڈ دتا گیا جو بھارت وچ اعلٰی ترین ادبی انعام اے شہریار اسنوں حاصل کرنے والے چوتھے اردو شاعر سن ۔[۳]
ابتدائی زندگی تے تعلیم
[سودھو]شہریار اونالا، اتر پردیش وچ اک مسلم راجپوت خاندان وچ پیدا ہوئے۔[۳] انہاں دے والد ابو محمد خان اک پولیس افسر دے طور اُتے متعین سن، حالانکہ ایہ خاندان بلندشہر ضلع دے چودیرا پنڈ توں تعلق رکھدا سی ۔[۵][۶] بچپن دے زمانے وچ شہریار اک ایتھلیٹ بننا چاہندے سن، اُتے انہاں دے والد پولیس دی ملازمت وچ شامل کروانا چاہندے سن ۔ تبھی اوہ شاعر خلیل الرحمن اعظمی دی رہنمائی وچ گھر توں بھج گئے۔ فکر معاش دی تکمیل دے لئی اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ اردو فکشن پڑھانے لگے جتھے انہاں نے بعد وچ پی ایچ ڈی مکمل کیتا۔ [۷] اس طرح تعملیمی مناہج دے حساب توں انہاں ںے ابتدائی تعلیم بلند شہر وچ حاصل کيتی جدوں کہ اگے تعلیم علی گڑھ وچ مکمل کيتی۔[۸]
علیگڑھ وچ رہائش
[سودھو]وہ علیگڑھ وچ قیصر ولا کمپاؤنڈ توں ملحق فیصل ولا دے اک حصے وچ شہریار تے دوسرے وچ مرزا خلیل احمد بیگ رہندے سن ۔[۴]
قدوقال
[سودھو]معاصرین دی رائے وچ شہریار بلند قد، بھراہؤا بدن گیہواں رنگ، گول چہرہ، چوڑی پیشانی تے کھڑی ناک دی حامل شخصیت سن ۔[۴]
کھیل توں دلچسپی
[سودھو]شہریار نوں کھیلاں وچ ہاکی توں جنون دی حد تک دلچسپی سی۔[۴]
ملازمت و پیشہ
[سودھو]شہریار نے اپنی پیشہ ورانہ زندگی دا آغاز انجمن ترقی اردو دے ادبی معاون دے حیثیت توں کيتی۔ اس دے بعد اوہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ اردو دے لیکچرار دے طور اُتے شامل ہوئے۔ 1986ء وچ اوہ پروفیسر بنے۔ 1996ء وچ اوہ شعبہ اردو دے صدرنشین دے طور اُتے مستعفی ہوئے۔[۹]
ادبی ذوق
[سودھو]شہریار دا پہلا مجموعہ کلام اسم اعظم 1965ء وچ چھپا۔ انہاں دا دوسرا مجموعہ ساتواں در 1969ء وچ منظرعام اُتے آیا۔ اس دے بعد تیسرا مجموعہ ہجر دے موسم 1978ء وچ جاری ہويا۔ انہاں دا شاہ کار خواب دے در بند نيں 1987ء وچ شائع ہويا جسنوں ساہتیہ اکیڈمی دا اعزاز حاصل ہويا۔ انہاں دے علاوہ انہاں پنج تے مجموعات کلام شائع کیتے۔[۱۰]2008ء وچ اوہ چوتھے اردو ادیب بنے جنہاں نوں گیان پیٹھ ایوارڈ حاصل ہويا۔ اس توں ایہ اعزاز فراق گورکھپوری، علی سردار جعفری تے قرۃالعین حیدر نوں حاصل ہويا سی ۔[۱۱][۱۲]
اک انٹرویو وچ شہریار نے کہیا سی کہ 1965ء وچ جدوں اوہ کافی کلام جمع کر چکے سن، انہاں نے شمس الرحمٰن فاروقی نوں لکھیا کہ اوہ یا تاں اپنے پیسےآں توں اس مجموعے نوں چھاپ سکدے نيں یا شادی کرسکدے نيں۔ اس اُتے فاروقی دا جواب ایہ سی کہ اوہ اسنوں مجموعے نوں چھپوائاں گے، جدوں کہ شہریار شادی کر سکدے نيں۔[۴]
کلام دے تراجم
[سودھو]شہریار دے کلام خواب دا در بند اے دا انگریزی ترجمہ The Gateway to Dream is Closed دے عنوان توں 1992ء وچ شائع ہويا۔ ساہتیہ اکیڈمی نے اسی طرح Selected Poetry of Shahryar شائع کیتا۔ دیوناگری انہاں دا پورا کلام منتقل ہويا۔ علاقائی تراجم دے نال نال بیشتر نظماں دے ترجمے فرانسیسی، روسی تے جرماں زباناں وچ کیتے گئے نيں۔[۴]
نغمہ نگاری
[سودھو]شہریار نے چند فلماں دے لئی علی گڑھ ہی وچ رہ کرنغمے لکھے سن ۔ مظفر علی تے شہریار زمانہ طالب علمی توں دوست سن ۔ شہریار اپنی غزلاں نوں انہاں نوں سنایا کردے۔ جدوں علی نے گمن فلم توں ہدایتي سفر دا آغاز کیہ تاں انہاں نے انہاں دی دو غزلاں سینے وچ جلن اکھاں وچ طوفان سا کیوں اے تے عجیب سانحہ مجھ اُتے گزر گیا یاراں نوں اس فلم وچ نغمےآں دے طور اُتے استعمال کیتا۔ انہاں دی تمام غزلاں جو فلم امراؤجان ادا وچ شامل نيں بالی وڈ دے بہترین نغمے منے جاندے نيں۔ انہاں نے یش چوپڑا دے فاصلے دے لئی 1985ء وچ لکھیا سی ۔ اس دے بعد یش نے تن تے فلماں وچ نغمےآں دی گزارش دی مگر شہریار ایہ کہندے ہوئے منع کر دتے کہ اوہ "نغمےآں دی دکان" نئيں بننا چاہندے۔[۱۳] حالانکہ اس دے بعد اوہ مظفر علی دی انجمن (1986ء) دے لئی لکھے۔ انہاں دا آخری فلمی نغمہ میرا نایر دی فلم دی نیم سیک (2006ء) سی۔ انہاں دے ادھورے کماں وچ علی دی فلم زونی تے دامن سن ۔[۳]
نمونۂ کلام
[سودھو]غزل
| سینے میں جلن آنکھوں میں طوفان سا کیوں ہے | اِس شہر میں ہر شخص پریشان سا کیوں ہے | |
| دِل ہے تو دھَڑکنے کا بہانہ کوئی ڈھونڈے | پتھر کی طرح بے حِس و بے جان سا کیوں ہے | |
| تنہائی کی یہ کون سی منزل ہے رفیقو | تا حدِ نظر ایک بیابان سا کیوں ہے | |
| ہم نے تو کوئی بات نکالی نہیں غم کی | وہ زود پشیمان ، پشیمان سا کیوں ہے | |
| کیا کوئی نئی بات نظر آتی ہے ہم میں | آئینہ ہمیں دیکھ کے حیران سا کیوں ہے[۱۴] |
اعزازات
[سودھو]- شہریار نوں ساہتیہ اکیڈمی، بہادرشاہ ظفر ایوارڈ، غالب انسٹی ٹیوٹ ایوارڈ، اترپردیش اردو اکیڈمی ایوارڈ، میرا اکیڈمی ایوارڈ، ساہتیہ منچ ایوارڈ جالندھر، ادبی سنگھم ایوارڈ، شرف الدین یحیٰی منیری ایوارڈ، فراق سمّان تے اقبال سمّان توں نوازیا گیا سی ۔[۴]
- اس دے علاوہ انہاں نوں گیان پیٹھ اعزاز وی حاصل ہويا۔
- شہریار اُتے چار تحقیقی مقالے لکھے گئے۔
تعلیمی اعزازات
[سودھو]- حیدرآباد یونیورسٹی دی جانب توں شہریار نوں ڈی لٹ دی اعزازی ڈگری عطا کيتی گئی سی۔
- سنیل پور یونیورسٹی، اڑیسہ دی جانب توں گنگادھر یادگار اعزاز برائے شاعری (Gangadhar Memorial Poetry Award) عطا کیتا گیا سی ۔[۴]
حوالے
[سودھو]- ↑ Shahryar, Faraz recite at mushaira Archived 2011-09-25 at the وے بیک مشین The Hindu, 5 August 2007.
- ↑ Renowned Urdu Poet.. .milligazette.com. 16–30 September 2004.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ ۳.۳ «Umraao Jaan lyricist passes away». The Times of India. ۱۴ فروری ۲۰۱۲. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۱۳ مارچ ۲۰۱۴.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ ۴.۳ ۴.۴ ۴.۵ ۴.۶ ۴.۷ "شہریار۔..یاداں دے آئینے وچ " از صغیر ابراہیم، ماہنامہ سب رس، حیدرآباد، جون 2016ء، صفحات 8-11
- ↑ "Jnanpith for Malayalam poet Kurup, Urdu scholar Shahryar". The Times of India. 25 September 2010. https://web.archive.org/web/20120926001028/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-09-25/india/28270456_1_jnanpith-selection-board-muslim-rajput-family-akhlaq-khan-shahryar. Retrieved on ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۹.
- ↑ "Malayalam, Urdu writers claim Jnanpith awards". The Hindu (Chennai, India). 24 September 2010. https://web.archive.org/web/20181225201224/https://www.thehindu.com/news/national/article793350.ece%20/. Retrieved on ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۹.
- ↑ Salam, Ziya Us (14 February 2012). "Shahryar (1936–2012): The poet who gave Umrao Jaan her voice". The Hindu (Chennai, India). https://web.archive.org/web/20181225201221/https://www.thehindu.com/arts/shahryar-19362012-the-poet-who-gave-umrao-jaan-her-voice/article2893025.ece. Retrieved on ۱۹ فروری ۲۰۱۲.
- ↑ Shahryar Encyclopaedia of Indian literature vol. 5. Page 3950.
- ↑ Professor Shahryar, one of India’s most critically acclaimed poets.. عرب نیوز 1 October 2005.
- ↑ «Author info». Shahryar biography. Urdustudies.com. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۱۹ فروری ۲۰۱۲.
- ↑ «Poet, lyricist, Jnanpith Winner». Outlook. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۱۳ مارچ ۲۰۱۴.
- ↑ «Jnanpith Laureates». Bharatiya Jnanpith. بایگانیشده از اصلی در ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۱۳ مارچ ۲۰۱۴.
- ↑ Malayalam, Urdu writers claim Jnanpith awards – The Hindu
- ↑ سینے میں جلن آنکھوں میں طوفان سا کیوں ہے (غزل)، شہریار، ریختہ ویب، بھارت