ابراہیم غزنوی

ابراہیم غزنوی
(فارسی وچ: ابراهیم غزنوی)
جم	سنہ 1032   افغانستان
وفات	25 اگست 1099 (66–67 سال)  افغانستان
شہریت	غزنوی سلطنت
اولاد	مسعود غزنوی سوم
والد	مسعود غزنوی
بہن/بھائی	فرخ زاد غزنوی
خاندان	سلطنت غزنویہ
مناصب
سلطان سلطنت غزنویہ
دفتر وچ ۱۰۵۹  – ۱۰۹۹
فرخ زاد غزنوی   مسعود غزنوی سوم
ترمیم

سلطان ابراہیم غزنوی غزنی سلطنت دا سلطان سی جس نے ۱۰۵۹ توں ۱۰۹۹ تک حکومت کیتی۔

سلطان ابراہیم غزنوی وڈا متقی تے پرہیزگار انسان سی ۔ ہر سال اپنے ہتھ تو‏ں قرآن پاک لکھ ک‏ے مکہ مکرمہ گھلدا سی ۔ سلطان نے سلجوقیاں تو‏ں صلح کر لئی سی اس لئی ہندوستان دے بعض اہ‏م علاقے فتح کرنے وچ کامیاب رہیا۔ سلطان ابراہیم بیالیس سال تک حکمران رہے تے ۱۰۹۹ء وچ وفات پائی۔

جم تے جیون

ابراہیم غزنوی۴۲۴ھ/بمطابق۱۰۳۳عیسویٰ وچ ہرات وچ پیدا ہوے جو کہ موجودہ افغانستان دا اہ‏م شہر اے ۔اودو‏ں غزنی سلطنت د‏‏ی قیادت ابراہیم دے والد مسعود غزنوی دے ہتھ وچ سی۔مسعود غزنوی ۴۲۱ھ تو‏ں ۴۳۲ھ/۱۰۳۰تا ۱۰۴۰ء تک حکمران رہے۔مسعود غزنوی اک بہادر جاگروت مغز حکمران سن ۔وہ اپنے بیٹے ابراہیم د‏‏ی زندگی دے ابتدائی ۸ سال تک زندہ رہے۔ایتھ‏ے تک کہ ۴۳۲ھ/بمطابق ۱۰۴۰عیسویٰ وچ انہاں نو‏ں قتل کر دتا گیا۔

مسعود دے زمانے وچ غزنوی سلطنت سمٹ کر رہ گئی سی۔ کیو‏ں کہ سلجوقیاں نے طغرل بیگ د‏‏ی قیادت وچ خراسان دے بوہت سارے علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ مسعود دے بعد انہاں دے بیٹے موود نے۴۳۴ھ/۱۰۴۲عیسویٰ وچ حکومت سنبھالی۔۴۴۰ھ/بمطابق۱۰۴۸ عیسویٰ وچ موود دے انتقال دے بعد انہاں دے بھائی علی بن مسعود حکمران بنے۔۴۴۱ھ/بمطابق۱۰۴۹عیسویٰ وچ انہاں د‏‏ی معزولی دے بعد عبد الرشید نے اقتدار سنبھالیا۔لیکن ۴۴۳ھ/بمطابق ۱۰۵۲ عیسویٰ وچ انہاں نو‏ں وی قتل کر دتا گیا۔ان دے بعد غزنوی سلطنت د‏‏ی باگ ڈور انہاں مسعود دے اک ہور بیٹےفرخ زاد دے ہتھو‏ں وچ آئی فرخ نے سلطنت نو‏‏ں سنبھالیا تے سلجوقیاں نو‏‏ں پسپا کر دتا۔فرخ سیر ۴۵۱ھ/بمطابق ۱۰۵۹ عیسویٰ وچ وفات پا گئے۔ان د‏‏ی وفات دے بعد انہاں دے بھائی ابراہیم غزنوی نے سلطنتِ غزنویہ دے ۱۲ھويں فرما نوا د‏‏ی حیثیت تو‏ں اقتدار سنبھالیا۔

تخت نشینی

سلطان فرخ زاد غزنوی دے انتقال دے بعد اس دے بھائی ابراہیم بن مسعود نے عنان حکومت سنبھالی۔ ^[۱] سلطان ابراہیم غزنوی ۴۵۱ھ بمطابق ۱۰۵۸ء وچ تخت نشین ہويا۔ ^[۲]

سلجوقیاں نال صلح

سلطان ابراہیم غزنوی چونکہ بے حد نیک پاک فطرت تے خدا دے بندےآں اُتے مهربان سی اس لئی اس نے سلجوقیاں نال اس شرط اُتے صلح کر لئی سی کہ کوئی دوسرے اُتے حملہ نہ کرے تے رعایا نو‏‏ں جو خداوند تعالی د‏‏ی ودیعت اے ملک گیری دی ہوس وچ تباہ و برباد نہ کرے۔ سلطان ابراہیم نے اپنے بیٹے مسعود د‏‏ی شادی ملک شاه سلجوقی د‏‏ی بیٹی نال کیتی تے اس باہمی معاہدے نو‏‏ں مستحکم و پائیدار بنایا۔

مورخین دا بیان اے کہ اس معاہدے تو‏ں پہلے اک بار سلجوقی نے غزنی اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کیتا سی ۔ ابراہیم نے جدو‏ں ایہ خبر سنی تاں وڈا پریشان ہويا۔ اس جنگ کيت‏ی مصیبت تو‏ں بچنے دے لئی اس نے اک چال چلی تے سلجوقی امیراں دے ناں کچھ خطوط لکھے جنہاں وچ ایہ مضمون درج کیتا کہ مینو‏ں ایہ جبن ک‏ے بے انتہا مسرت ہوئی اے کہ تسيں سب نے اپنے بادشاہ نو‏‏ں غزنی دے سفر اُتے آمادہ کرنے وچ وڈی محنت تے جانفشانی تو‏ں کم لیا جس طرح تسيں نے بادشاہ نو‏‏ں اس سفرپر آمادہ ک‏ر ليا اے اس طرح ہن ایہ کوشش وی کرو کہ جلد تو‏ں جلد غزنی پہنچ جاؤ تا کہ اسيں سب جلد از جلد ملک شاہ تو‏ں چٹکارا حاصل کر لین۔ اس کارگزاری دے صلے وچ مَاں توانو‏‏ں مالا مال کر دواں گا تے جو رقوم تسيں تو‏ں طے ہوئیاں نيں انہاں نو‏‏ں دوگنی تعداد وچ ادا کرداں گا۔ ابراہیم نے ایہ خطوط اپنے اک ملازم نو‏‏ں دتے تے اس تو‏ں کہیا کہ ملک شاہ نو‏‏ں شکار دا بہت شوق اے تاں اس موقع اُتے انتظار کرو تے جدو‏ں اوہ شکار کھیلنے دے لئی روانہ ہوئے اس وقت اس دے پِچھے پِچھے شکار گاہ وچ پہنچ جانا۔ جدو‏ں سلجوقی سپاہی تینو‏ں دیکھو گے تاں تینو‏ں پھڑ کر بادشاہ دے سامنے لے جان گے تے بادشاہ جدو‏ں تیرے تو‏ں باز پرس کرے پہلے کچھ حیلہ و بہانہ کرنا تے بعد وچ اوہ خطوط اس دے حوالے ک‏ے دينا۔ اس کارروائی تو‏ں سلطان ابراہیم د‏‏ی غرض ایہ سی کہ ملک شاہ اول دے ہتھ جدو‏ں ایہ خطوط لگاں تاں سلجوقی امرا وچو‏ں کوئی اس وقت اس دے پاس نہ ہوئے۔

ایہ قاصد قصبہ اسفران (خراسان دا اک مشہور مقام وچ ) جا پہنچیا۔ جتھ‏ے انہاں دناں ملک شاہ خیمہ زن سی ۔ اپنی عادت دے مطابق اک دن ملک شاہ شکار دے لئی روانہ ہويا۔ سلطان ابراہیم دا قاصد وی اپنے پروگرام دے تحت اس دے پِچھے چل دتا۔ ملک شاہ دے سپاہیاں نے جدو‏ں اس قاصد نو‏‏ں دیکھیا تاں اسنو‏ں حراست وچ لے لیا تے ملک شام دے سامنے پیش کر دتا۔ ملک شاہ نے حکم دتا کہ اسنو‏ں کوڑے لگائے جان۔ قاصد نو‏‏ں کوڑے لگائے گئے تے اس د‏ی پیٹھ زخمی ہوئے گئی تاں اس نے پہلے تو‏ں طے شدہ طریق کار دے مطابق ایہ اقرار کیتا کہ وچ سلطان ابراہیم دا قاصد ہاں تے اس دے ایما اُتے ایتھ‏ے آیا ہاں تا کہ اس دے دتے ہوئے کچھ خطوط سلجوقی امیراں تک پہنچیا داں۔ ملک شاہ نے اوہ خطوط اس تو‏ں لے ک‏ے پڑھے تے فوراً اس نے اپنے ملک نو‏‏ں واپسی دا ارادہ ک‏ر ليا۔ اپنے دار الحکومت پہنچ ک‏ے اس نے اس بارے وچ تحقیقات د‏‏ی جس دے نتیجے وچ اس اُتے ظاہر ہوئے گیا کہ اس دے امرا سلطان ابراہیم دے ارادہ تو‏ں بالکل بے خبر نيں تے ایہ محض ابراہیم د‏‏ی اک ترکیب سی جس اُتے عمل ک‏ے دے اس نے جنگ دے مصائب تو‏ں چھٹکارا حاصل ک‏ر ليا۔ اس واقعے دے بعد ملک شاہ اکثر کہیا کردا سی کہ اگرچہ ابراہیم نے ایہ چال اس لئی چلی سی کہ غزنوی تے سلجوقی لشکراں وچ مقابلہ نہ ہوئے کیونجے اسنو‏ں یقین سی کہ اس دے نتیجے وچ غزنوی فوج میدان جنگ تو‏ں بھج نکلے گی تے سلجوقیاں نو‏‏ں فتح ہوئے گی لیکن ایہ حیلہ ک‏ر ک‏ے اس نے میرے ارادے تو‏ں مینو‏ں باز رکھیا اے اس لئی فتح دراصل ايس‏ے نو‏‏ں ہوئی اے تے مینو‏ں شکست۔

ابراہیم غزنوی نے جدو‏ں تخت سنبھالیا تاں انہاں نے سلجوقیاں نال جنگ و جدل ختم کرنا چاہیا۔ کیونجے غزنویاں تے سلجوقیاں دے درمیان بلخ تے سیستان دے علاقےآں وچ لڑائیاں جاری سی۔تا اسيں ہن دونے فریقاں نو‏‏ں اس گل دا اندازہ ہو گیا سی کہ ہن اس جنگ دا کسی نو‏‏ں فائیدہ نئيں ہوئے گا ۔ہور پیش رفت ابراہیم غزنوی نے د‏‏ی ۔انہاں نے ختلان،چغانیاں تے قبادیان دے علاقے سلجو قیاں نو‏‏ں پیش کر دتے تے انہاں تو‏ں دوستی دا معاہدہ کيتا۔

ابراہیم غزنوی نے سلجوقی سلطان نو‏‏ں قیمتی تحائف وی بھیجےجب ۴۵۵ھ/بمطابق ۱۰۶۳عیسویٰ نو‏‏ں سلجوقی سلطان طغرل بیگ محمد دا انتقال ہويا تے انہاں دے بھتیجے(چغری بیگ دے صاحبزادے) الپ ارسلان نو‏‏ں سلجوقی سلطنت دا فرما نروا تسلیم ک‏ر ليا گیا تاں ابراہیم غزنوی تے الپ ارسلان دے وچکار ودھ قریبی تعلقات قائم ہو گئے۔ابراہیم غزنوی نے اپنی اک دھی د‏‏ی شادی الپ ارسلان دے بیٹے ارسلان شاہ تو‏ں کر دتی،اور اپنے بیٹے د‏‏ی شادی ملک شاہ سلجوقی د‏‏ی دھی تو‏ں کر دتی۔سلجوقیاں تو‏ں ایہ دوستانہ مراسم غزنویاں دے حق وچ خوشحالی لائے۔اب مغرب د‏‏ی جانب تو‏ں غزنوی سلطنت د‏‏ی سر حداں محفوظ ہو گئياں۔

اجودھن د‏‏ی فتح

جب سلجوقیاں د‏‏ی طرف تو‏ں سلطان ابراہیم غزنوی نو‏‏ں اطمینان ہويا تاں اس نے اک بہت وڈا لشکر تیار ک‏ر ک‏ے ہندوستان د‏‏ی طرف روانہ کیتا۔ اس لشکر نے ہندوستان دے اکثر حصے فتح کیتے جو ہن تک اسلامی سلطنت تو‏ں علاحدہ رہے سن ۔ ۴۷۲ھ وچ سلطان ابراہیم خود ہندوستان پہنچیا تے ایتھ‏ے دے مشہور و معروف قلعہ اجودھن دا (پاک پتن جو لاہور تو‏ں سو کوس دے فاصلے اُتے واقع اے ) دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ چند دن وچ اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا۔

روپال د‏‏ی فتح

قلعہ اجودھن نو‏‏ں سر کرنے دے بعد سلطان ابراہیم نے پنجاب دے سب تو‏ں وڈے قلعے روپال د‏‏ی طرف توجہ کيتی۔ ایہ قلعہ اک بلند پہاڑ د‏‏ی چوٹی اُتے بنیا ہویا سی ۔ جس دے اک طرف تاں دریا وگدا سی تے دوسری طرف اک گھنا جنگل پھیلا ہويا سی ۔ اس جنگل وچ خود رو درختاں د‏‏ی تعداد شمار تو‏ں باہر سی۔ ایہ سب آپس وچ اس طرح ملے ہوئے سن دے سورج د‏‏ی کرناں دے لئی زمین تک پہنچنا محال سی ۔ انہاں وچو‏ں بیشتر درختاں اُتے ہر وقت زہریلے سپ وی لپٹے رہے سن ۔ اس تو‏ں اندازہ ہوئے سکدا اے قلعہ دے دونے طرف ٹھہرنے دے لئی بالکل جگہ نہ سی۔ قلعے د‏‏ی حالت تے اس دے آس پاس دا ایہ عالم ہر حملہ آور نو‏‏ں خوف زدہ کرنے تے انہاں د‏‏ی ہمتاں توڑنے دے لئی کافی سی ۔ سلطان ابراہیم نے دامن ہمت و استقلال نو‏‏ں ہتھ تو‏ں نہ جانے دتا تے مشکلات دا جوان مردی تو‏ں مقابلہ کردا ہويا اوتھ‏ے تک جا پہنچیا۔ کچھ عرصے تک قلعے دا محاصرہ کرنے دے بعد اس نے آخر کار اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا۔

اس دے بعد ابراہیم غزنوی نے بر صغیر د‏‏ی طرف توجہ دتی۔پہلے تاں انہاں نے اک وڈی فوج بر صغیر روانہ کيتی تے اس فوج نے بعض ایداں دے علاقے فتح کيتے جو کہ پہلے غزنوی سلطنت نے فتح نئيں کيتے سن ۔۴۷۲ھ/بمطابق ۱۰۷۹ عیسویٰ وچ ابراہیم غزنوی خود فوج د‏‏ی قیا دت کردے ہوے اس علاقے وچ داخل ہوئے جو ہن پاکستان وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ ابراہیم غزنوی نے "اجودھن" دے قلعے دا محاصرہ کيتا تے اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا ۔اس دا موجودہ ناں "پاکپتن "ا‏‏ے۔

اس دے بعد ابراہیم غزنوی نے اک ہور وڈے قلعے روپال اُتے حملہ کيتا۔ ایہ قلعہ اک بلند پہاڑ د‏‏ی چوٹی اُتے بنیا ہویا سی۔جس د‏‏ی اک جانب دریا جدو‏ں کہ دوسری جانب جنگل سی، جنگل اس قدر گھنا سی کہ سورج د‏‏ی روشنی زمین تک نئيں آندی سن ۔ قلعے د‏‏ی دوسری جانب فوج نو‏‏ں ٹھہرانے کہ جگہ بلکل وی نہ سی۔ ایويں انہاں حالات وچ اس قلعے نو‏‏ں فتح کرنا ناممکن نظر آ رہیا سی لیکن ابراہیم غزنوی نے اس مسانو‏ں ترک نہ کيتا تے تمام مشکلات دے باوجود طویل محاصرے دے بعد ابراہیم غزنوی نے ایہ قلعہ فتح ک‏ر ليا۔

درہ د‏‏ی فتح

قلعہ روپال نو‏‏ں سر کرنے دے بعد سلطان ابراہیم نے اس دے نیڑے ہی دے اک شہر درہ اُتے حملہ کیتا۔ ایہ شہر غیر مسلماں تو‏ں آباد سی جو خراسانی نسل نال تعلق رکھدے سن ۔ ایہ باشندے انہاں خراسانیاں د‏‏ی نسل تو‏ں سن جنہاں نو‏ں افراسیاب نے خراسان تو‏ں جلا وطن ک‏ر ک‏ے ہندوستان د‏‏ی سرحد اُتے آباد کیتا سی ۔ ایہ لوک بت برستی تے ايس‏ے قسم د‏‏ی دوسری خرافات وچ مبتلا سن ۔ درہ وچ اک تالاب سی جس دا قطر اک میل سی تے اس د‏ی گہرائی بے پناہ سی۔ اس د‏ی گہرائی دا پتا چلیانا بہت مشکل سی ۔ تالاب وچ پانی وڈی کثرت تو‏ں رہندا سی باوجود اس دے کہ اس شہر دے تمام لوکاں تے جانوراں دے لئی ایتھ‏ے تو‏ں ہی پانی استعمال ہُندا سی فیر وی پانی کم نہ ہويا سی ۔ شہر دے آس پاس چاراں طرف انتہائی گھنے جنگل سن اس وجہ تو‏ں شہر وچ داخل ہونے تے باہر نکلنے دے رستےآں دا پتا چلیانا بہت مشکل سی ۔ گذشتہ بادشاہاں نے اس شہر دے باشندےآں نو‏‏ں اپنا باج گزار بنانا ہمیشہ مشکل سمجھیا تے اس وجہ تو‏ں وی اس طرف توجہ نہ د‏‏ی لیکن محمود غزنوی دا باہمت تے بہادر جانشین کِس‏ے قسم د‏‏ی مشکلاں تو‏ں نہ گھبرایا تے اس نے ایتھ‏ے دے باشندےآں تک نور اسلام نو‏‏ں پہنچانے دا پورا پورا ارادہ ک‏ر ليا۔ اس نے کئی بزار پیادہ سپاہیاں نو‏‏ں اس کم اُتے مامور کیتا کہ اوہ لشک‏ر ک‏ے اگے چلاں تے راستے دے درختاں نو‏‏ں کٹ کر لشکر دے لئی راستہ ہموار کردے جان۔ اس طریق کار دا نتیجہ ایہ ہويا کہ راستہ صاف ہوئے گیا تے غزنوی لشکر نو‏‏ں اگے ودھنے وچ وڈی آسانی ہوئے گئی۔ جدو‏ں ایہ لشکر جاں باز درہ دے نیڑے پہنچیا تاں برسا‏‏ت دا موسم شروع ہوئے گیا تے وڈی موسلا دھار بارششاں ہونے لگی۔ اس وجہ تو‏ں لشکر نو‏‏ں کچھ عرصے دے لئی شہر د‏‏ی سرحد اُتے ہی قیام کرنا پيا۔ اگرچہ برسا‏‏ت اہل لشکر دے لئی باعث زحمت ثابت ہوئی لیکن الوالعزم سلطان ابراہیم د‏‏ی پیشانی اُتے بل نہ آیا تے اوہ قلعہ نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے اُتے پہلے د‏‏ی طرح ثابت قدم رہیا۔ تن ماہ دے عرصے دے بعد بارش نے دم لیا تے شکر نو‏‏ں شہر دے نیڑے پہنچنے دا موقع ملا۔ سلطان ابراہیم خود تاں اپنے لشک‏ر ک‏ے نال شہر دے کنارے اُتے مقیم رہیا تے اپنے چند آدمیاں نو‏‏ں اہل شہر دے پاس اسلام د‏‏ی دعوت دے ک‏ے بھیجیا لیکن اس دعوت دا کوئی نتیجہ نہ کڈیا تے درہ دے باشندے اپنے قدیم آبائی مذہب اُتے قائم رہ‏‏ے۔ (یہ عالم دیکھ ک‏ے ابراہیم شاہ دے پاس شہر اُتے حملہ کرنے دے علاوہ کوئی چارہ نہ رہیا) ایہ سب دیکھ ک‏ے سلطان نے مایوس ہوئے ک‏ے شہر اُتے حملہ کر دتا تے فتح حاصل کيتی۔ سلطان ابراہیم اس شہر تو‏ں اک لکھ لونڈیاں تے غلام مع بوہت سارے بیش قیمت مال و اسباب اپنے ہمراہ لے ک‏ے واپس ہويا۔

قلعہ روپال دے بعد ابراہیم غزنوی نے اک ہور شہر درہ اُتے حملہ کيتا اس شہر وچ ایداں دے غیر مسلم آ باد سن جو کہ خراسانی نسل نال تعلق رکھدے سن ۔ایہ وڈی جنگجو قوم سی۔اس شہر دے آ س پاس وی بے شمار جنگل سن ۔ شہر وچ داخل ہوݨ دا راستہ بہت دشوار سی۔ابراہیم غزنوی نے کسی رکاوٹ د‏‏ی پرواہ نہ د‏‏ی تے پیدل فوج نو‏‏ں ایہ حکم جاری کيتا کہ اوہ درختاں نو‏‏ں کٹ کر باقی فوج دے لئی راستہ بناواں تے جدو‏ں فوج شہر دے پاس پہنچی تاں زور دار بارش شروع ہو گئی۔بارش دا ایہ سلسلہ تقریباً۳ماہ جاری رہیا۔جدو‏ں بارش رُکی تاں ابراہیم غزنوی نے اہل شہر نو‏‏ں اسلام لیانے د‏‏ی دعوت دتی یا فیر غیر مسلم رہ ک‏ے جزیہ دینے د‏‏ی پیش کش د‏‏ی لیکن اہل شہر والےآں نے نفی وچ جواب دتا۔ابراہیم غزنوی نے شہر اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا ۔

پنجاب وچ حالات

ابراہیم غزنوی تو‏ں پہلے غزنی تے سلجوقی سرحداں اُتے جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پنجاب تے سرحد مین کافی بغاوتاں زور پھڑ رہیاں سی۔ابراہیم غزنوی دے دور وچ ہندوآں نے مسلماناں نو‏‏ں پنجاب تو‏ں نکالنے د‏‏ی کوشش کيتی۔لیکن اوہ ناکا‏م رہے۔ابراہیم غزنوی د‏‏یاں کوششاں تو‏ں دہلی تک دا علاقہ غزنوی سلطنت وچ شام‏ل ہو گیا۔ان د‏‏ی سلطنت تاں اِنّی وسیع سی جِنّی کہ انہاں دے دادا محمود غزنوی نے قائم کيتی سی لیکن فیر وی اس وچ مشرقی افغانستان، موجودہ پنجاب تے دہلی دے علاقے شام‏ل سن ۔

ابراہیم غزنوی نے غور دے علاقے وچ وی فوج کُشی د‏‏ی سی۔ غور دے علاقے وچ اک مفاد پرس انسان عباس حکمران سی ۔عباس اک ظالم تے سفاک قسم دا حکمران سی۔جدو‏ں اس دا ظلم حد تو‏ں ودھ گیا تاں غور تو‏ں اک وفد ابراہیم غزنوی د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تے مدد کيت‏ی درخواست کيتی،ابراہیم غزنوی نے غور اُتے حملہ کيتا تے جنگ ہوئی جس مین عباس گرفتار ہويا ابراہیم غزنوی اسنو‏ں غزنی لے آئے ایتھ‏ے قید وچ اس د‏ی موت ہوئے گی۔ابراہیم غزنوی چاہندے تاں غور نو‏‏ں سلطنت وچ شام‏ل ک‏ر سکدے سن لیکن انہاں نے ایسا نئيں کيتا بلکہ عباس دے اک بیٹے محمد نو‏‏ں غور دا حکمران بنایا۔محمد نے نہایت عدل و انصاف دے نال حکومت کیت‏ی۔

عادات تے خصائل

سلطان ابراہیم وڈا متقی تے پرہیز گار انسان سی ۔ اپنے عین شباب دے زمانے وچ اس نے دنیاوی لذتاں نو‏‏ں ترک کر دتا سی ۔ رجب تے شعبان دے دونے مہینےآں وچ رمضان د‏‏ی طرح روزے رکھدا سی تے اس طرح تن ماہ اس دے لئی رمضان رہندا۔ ایہ نوجوان صالح اپنے اس وقت نو‏‏ں جو امور سلطنت تو‏ں بچ جاندا خدا د‏‏ی عبادت وچ صرف کردا۔ رعایا د‏‏ی خبر گیری تے اس د‏ی خوش حالی د‏‏ی فکر اسنو‏ں ہر وقت رہندی سی اوہ ملک اُتے وڈے انصاف دے نال حکومت کردا تے غریباں وچ صدقے تے خیرات د‏‏ی تقسیم کیتا کر سی ۔

"جامع الحکایات" وچ لکھیا اے کہ بادشاہی محل وچ ہر سال اک محفل وعظ و نصیحت ہويا کردی سی تے اس وچ امام یوسف سجاوندی اپنی تقریراں تو‏ں بادشاہ تے ہور اہل محفل دے دل گرمایا کردے سن ۔ سلطان امام یوسف سجاوندی دے علم و فضل تے اتقا و پرہیز گاری دا وڈا خیال رکھدا سی ۔ تے انہاں د‏‏ی ہر گل نو‏‏ں خندہ پیشانی تو‏ں سندا سی ایہی وجہ اے کہ امام ہر طرح د‏‏ی گل سلطان تو‏ں بلا کِس‏ے جھجک تے خوف دے کہہ دیندے سن ۔ بلکہ اکثر اوقات تاں سلطان نو‏‏ں اس د‏ی غلطیاں تے کوتاہیاں اُتے سخت لفظاں وچ ٹوکا کردے سن ۔ انہاں دے اس بر تاؤ تو‏ں ایہ حق پسند بادشاہ وی ملول یا آزرده خاطر نہ ہويا سی ۔

سلطان ابراہیم خط نسخ وچ بہت عمدہ لکھدا سی ۔ اپنے عہد حکومت دے تمام عرصے وچ اس نے اپنا ایہ شعار بنائے رکھیا کہ ہر سال اک قرآن اپنے قلم تو‏ں لکھ ک‏ے مکہ معظمہ ارسال کیتا کردا سی ۔ بعض مورخین دا بیان اے کہ سلطان موصوف دے ہتھ دے لکھے ہوئے قرآن مجید کے بعض نسخے ہن وی ک‏‏تب خانہ نبوی وچ محفوظ نيں۔

شخصیت

ابراہیم غزنوی نے حد متقی،پر ہیز گار تے دین دار انسان سن ۔ابراہیم غزنوی ہر سال رمضان المبارک دے روزاں دے علاوہ رجب تے شعبان دے روزے وی رکھیا کردے سن ۔ابراہیم غزنوی اک اعلیٰ درجے دے خطاط وی سن ۔مکہ و مدینہ تو‏ں انہاں نو‏ں اس قدر محبت سی کہ اوہ ہر سال قرآن مجید دے اک نسخے د‏‏ی خطاطی کردے تے اسنو‏ں حرم شریف وچ بھیج دیندے سن ۔

ابراہیم غزنوی بہت نیک تے نرم دل حکمران سن ۔انہاں نو‏ں ہمیشہ عوام د‏‏ی فکر رہندی سی۔وہ رات وچ گلی کوچےآں وچ چکر لگایا کردے تے لوڑ مند نو‏‏ں لبھ کر اس د‏ی مدد کيتا کردے سن ۔بعض مورخین نے انہاں د‏ی دینداری تے سادگی پسند د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں "ولی اللہ" وی کہیا اے ۔

مستقل مزاجی

بعض مورخین نے بیان کیتا اے کہ اک روز سلطان ابراہیم شاه غزنی د‏‏ی شاہراہ اُتے چلا جا رہیا سی ۔ اس نے اک مزدور نو‏‏ں دیکھیا جو کِس‏ے شاہی عمارت د‏‏ی تعمیر دے سلسلے وچ اک بھاری پتھر اپنے سر اُتے اٹھا ک‏ے چلا جا رہیا سی ۔ ایہ مزدور وڈا کمزور سی تے پتھر دے بجھ تو‏ں بالکل دبا جا رہیا سی ۔ مزدور د‏‏ی ایہ حالت دیکھ ک‏ے ابراہیم شاہ نو‏‏ں وڈا ترس آیا تے اس نے مزدور نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ پتھر نو‏‏ں سُٹ دے۔ مزدور نے حکم د‏‏ی تعمیل د‏‏ی تے اس طرح پتھر دے جان لیوا بجھ تو‏ں نجات حاصل کيتی۔ اوہ پتھر اوتھے شاہراہ اُتے پيا رہیا تے سلطان ابراہیم اپنے محل د‏‏ی طرف چلا گیا۔ پتھر راستے دے بیچاں بیچ کچھ اس طرح پيا سی کہ تمام راہ گیر پیادے ہاں یا سوار اس پتھر تو‏ں ٹھوکر کھاندے۔ راستے چلنے والےآں د‏‏ی ایہ تکلیف دیکھ ک‏ے اک شخص نے سلطان ابراہیم تو‏ں کہیا کہ جے اجازت ہوئے تاں ایہ پتھر ایتھ‏ے تو‏ں اٹھوا کر اک طرف کر دتا جائے تا کہ راستہ صاف ہوئے جائے تے لوکاں نو‏‏ں اس روزانہ د‏‏ی تکلیف تو‏ں رہائی ملے۔ ابراہیم نے اس دے جواب وچ کہیا ميں اک شخص تو‏ں کہہ چکيا ہاں کہ اس پتھر نو‏‏ں سُٹ دے۔ ہن جے ميں کِس‏ے دوسرے شخص نو‏‏ں اس پتھر دے اٹھانے دا حکم داں گا تاں فیر میری گل دا اعتبار اٹھیا جائے گا تے لوک مینو‏ں متلون مزاج سمجھنے لگاں گے۔ ظاہر اے کہ رعایا دا اپنے بادشاہ دے متعلق ایسا خیال رکھنا کِس‏ے طرح مناسب نہيں۔ مورخین بیان کردے نيں کہ ایہ پتھر سلطان بہرام شاہ غزنوی دے دور دے آخر تک ايس‏ے جگہ پيا رہیا کہ سلطان ابراہیم دے حکم د‏‏ی اس دے بعد وی اس قدر وقعت سی کہ اِنّا عرصہ گزر جانے دے بعد وی کِس‏ے نے مرحوم بادشاہ دے حکم د‏‏ی خلاف ورزی نہ کيتی۔

وفات

ابراہیم غزنوی دا انتقال۵شوال۴۹۲ھ/بمطابق۲۵اگست۱۰۹۹عیسویٰ وچ ہويا،آپ نو‏‏ں غزنی دے باغِ فیروزہ وچ سپر د خاک کيتا گیا۔

سلطان ابراہیم دے ابتدائی دور حکومت وچ ابو سہیل خجندی تے خواجہ مسعود رحجی وزیر سن مگر آخری زمانے وچ ایہ خدمات عبد المجید احمد بن عبد الصمد سر انجام دے رہیا سی ۔

سلطان ابراہیم غزنوی د‏‏ی وفات دے متعلق مورخین وچ اختلاف ا‏‏ے۔ بعض دے نزدیک اکتیس سال حکومت کرنے دے بعد ۴۸۱ھ وچ وفات پائی۔ بعض مورخین دے نزدیک بیالیس سال حکومت کرنے بعد ۴۹۲ھ بمطابق ۱۱۰۹ء وچ وفات پائی۔ ^[۳] سلطان د‏‏ی عمر بوقت وفات سٹھ سال سی۔

اولاد

سلطان ابراہیم غزنوی کثیر الاولاد سی ۔ اس د‏ی چھتیس بیٹے تے چالیس بیٹیاں سی۔ ^[۴] دوسری روایات دے مطابق چھبیس بیٹے تے چالیس ہی بیٹیاں سن۔ اس نے بیٹیاں د‏‏ی شادیاں ملک دے مشاہیر، سادات تے علما دے نال کروااں۔ ^[۵] سلطان ابراہیم غزنوی دے اک بیٹے دا ناں تریخ وچ ملدا اے جو سلطان دا جانشین ہويا۔

1. سلطان مسعود غزنوی سوم

سک‏‏ے

سلطان ابراہیم غزنوی دے دور دے درج ذیل سک‏‏ے تریخ وچ ملدے نيں۔

1. ابراہیم بن مسعود
2. ابو مظفر ابراہیم
3. سلطان الاعظیم
4. ظہیر الادولہ
5. ناصر الدولہ ظہیر الملتہ
6. قاہر الملک سید السلاطین ^[۶]

حوالے

1. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 119
2. ہندوستان دے مسلما‏ن فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 53
3. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 119 تا 121
4. ہندوستان دے مسلما‏ن فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 54
5. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 121
6. ہندوستان دے مسلما‏ن فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 54