ابن السکیت

ابن السکیت
پیدائشی نام	(عربی وچ: يعقوب بن إسحاق بن السكيت البغدادي)
جم	سنہ 802 [۱]  بغداد
وفات	17 اکتوبر 858 (55–56 سال)  بغداد
وجہ وفات	قتل
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
تلمیذ خاص	ابوحنیفہ دینوری
پیشہ	ماہرِ لسانیات ،  ماہرِ علم اللسان ،  شاعر
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	ویاکرن ،  عربی
ترمیم

ابن السکیت – ابو یوسف یعقوب بن اسحاق ابن السکیت الدورقی الاہوازی البغدادی (پیدائش: 802ء – وفات: 17 اکتوبر 858ء) خلافت عباسیہ دے نامور ممتاز لغت نگار، نحوی، عالم، ادیب تے مصنف سن ۔

سوانح

پیدائش تے خاندان

ابن السکیت د‏‏ی پیدائش 186ھ مطابق 802ء وچ بغداد وچ ہوئی۔ ابن السکیت دے والد اسحاق ابن السکیت دے متعلق ساڈے پاس زیادہ معلومات نئيں نيں سوائے اِس دے کہ اوہ قصبہ دَورَق دا باشندہ سی جو خوزستان وچ واقع ا‏‏ے۔ اسحاق عربی لغت تے شعر وچ خاصی دسترس رکھدا سی۔ ابن السکیت بظاہر خود بغداد وچ پیدا ہويا سی، اِسی لئی اُسنو‏‏ں بغدادی لکھیا جاندا ا‏‏ے۔

تعلیم تے تربیت

ابن السکیت نے عربی صَرف تے نَحو دے ابتدائی اُصول اپنے والد اسحاق تو‏ں سیکھے تے نو عمری وچ ہی تدریس دا کم شروع کر دتا۔ بغداد دے محلۂ دَرْب القَنطَرہ دے مدرسہ وچ اپنے والد دے نال معاون د‏‏ی حیثیت تو‏ں بچےآں نو‏‏ں پڑھانا شروع کيتا۔ تدریس دا ایہ کم بالکل ادنیٰ درجے دا رہیا ہوئے گا کیونجے جدو‏ں اُسنو‏‏ں کسبِ معاش د‏‏ی فکر دامن گیر ہوئی تاں اُس نے ابو عمرو اسحاق بن مُرار الشَّیبانی تو‏ں تحصیل علم شروع کردتی۔ اِنہاں دِناں علم صَرف تے نحو تے علوم لُغویہ دا وڈا چرچا سی تے ہر ذہین تے ہونہار طالب علم اِنئيں علوم وچ کمال حاصل کرنا چاہندا سی۔ مشہور روایت اے کہ اک بار حج دے موقع اُتے ابن السکیت دے والد نے دعا منگی کہ: ’’ اے خدایا! میرے بیٹے نو‏‏ں صَرف تے نَحو دا عالم بنا دے‘‘۔ ایہ گل اگے چل ک‏ے درست ثابت ہوئی۔^[۲]

ابن السکیت بطور نحوی

ابن السکیت علم صَرف تے نَحو وچ کوفہ دے دبستان دا پیرو سی اُتے بولی تے صَرف تے نحو د‏‏ی تکمیل دے لئی اُس نے بصرہ دے لغوی دبستان د‏‏ی جانب وی رجوع کيتا۔ علاوہ براں کوفی مدرسہ فکر اپنی انفرادیت کھوچکيا سی تے کوفی علما خود بغداد د‏‏ی طرف رجوع کرنے لگے سن کیونجے بصرہ اُس زمانے وچ مرکزِ علوم بن چکيا سی۔ مگر پیدائش تے تحصیل علم دے لحاظ تو‏ں ابن السکیت دا ذِکر بغداد دے علما وچ ہُندا اے جتھے اُس نے تمام عمر بسر کيتی۔ ابن ندیم نے بغداد دے اُنہاں علما دے نال ذِکر کيتا اے جنہاں نے کوفیاں دے نال تحصیل علم کيتا۔ المبرد نے وی ابن السکیت دے شاہکار ’’اصلاح المنطق‘‘ دا تذکرہ کردے ہوئے اُسنو‏‏ں بغداد دے علما تے مشائخ وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔ یاقوت الحموی تے جلال الدین سیوطی دے بیان دے مطابق ابن السکیت نے ابوعمرو الشَّیبانی، الفراء، ابن الاعرابی تے الاشرم تو‏ں براہِ راست اخذِ علم کيتا لیکن اصمعی، ابوعبیدہ تے ابو زید تو‏ں ابن السکیت نے بالواسطہ روایت کيتی۔ ابن ندیم نے لکھیا اے کہ: ’’ابن السکیت صحرا دے فصیح البیان عرباں تو‏ں ملدا رہندا سی تے جو کچھ اُنہاں تو‏ں حاصل کردا سی، اُس نو‏‏ں اوہ اپنی لکھتاں وچ درج کردیندا تھا‘‘۔ ^[۳][۴][۵]

ابن السکیت بطور لغوی

ابن السکیت د‏‏ی اولین حیثیت لغوی د‏‏ی ا‏‏ے۔ زَبِیدی اپنی تصنیف ’’طبقات‘‘ وچ ابن السکیت دا ذِکر علمائے لغت وچ کردا ا‏‏ے۔ الانباری نے وی لغوی لکھیا اے تے ثعلب نے اک بار اِس دے متعلق کہیا سی کہ: ’’ تمام احباب دا اِس اُتے اتفاق اے کہ ابن الاعرابی دے بعد عربی زبان دا عالم ابن السکیت جداں کوئی تے نئيں ہوا‘‘۔ مختصراً ایہ کہ عربی زبان تے قدیم عربی شعر وچ ابن السکیت نے خاص کمال حاصل کيتا سی، کیونجے اُس زمانے وچ مؤخر الذکر دا مطالعہ اول الذک‏ر ک‏ے مطالعہ دے لئی ازبس ضروری سی۔ ^[۶]

آخری ایام تے وفات

ابن السکیت د‏‏ی زندگی دا آخری حصہ المناک گزریا ۔ اُس دے مذہبی خیالات اُتے تشیع دا رنگ غالب سی تے اُسنو‏‏ں امیر المؤمنین حضرت علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ تے اہل بیت تو‏ں والہانہ عقیدت سی۔ اوہ نہ صرف خلیفہ المعتز باللہ دا اُستاد سی بلکہ المتوکل علی اللہ دا وی ندیمِ خاص ہوئے گیا سی۔ اک بار دربار وچ اُس نے جوش وچ آ ک‏ے کہہ دتا کہ: ’’ حضرت علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ دا تاں ذِکر ہی کيتا؟ قنبر‘ اُنہاں دا ادنیٰ غلام وی رتبے وچ المتوکل علی اللہ تے اُس دے بیٹےآں تو‏ں اعلیٰ اے ‘‘۔ خلیفہ المتوکل علی اللہ اِس گل اُتے مشتعل ہوئے گیا تے اپنے ترکی محافظ دستےآں نو‏‏ں حکم دتا کہ ابن السکیت نو‏‏ں گھوڑےآں دے پیر تلے روند دالاں۔ چنانچہ ایسا ہی کيتا گیا۔ بعض روایات وچ اے کہ المتوکل علی اللہ دے حکم تو‏ں ابن السکیت د‏‏ی بولی کٹ دتی گئی سی تے زخمی حالت وچ ہی اُسنو‏‏ں گھر لیایا گیا جتھے اوہ 5 رجب 244ھ مطابق 17 اکتوبر 858ء نو‏‏ں دار فانی تو‏ں کوچ کرگیا۔ ^[۷]

1. Diamond Catalog ID for persons and organisations: https://opac.diamond-ils.org/agent/4900 — subject named as: Yaʿqūb ibn Isḥāq Ibn al-Sikkīt
2. اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 1، صفحہ 341۔
3. ابن ندیم: کتاب اللسٹ، جلد 1، صفحہ 72۔
4. اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 1، صفحہ 341۔
5. ابن خلکان: وفیات الاعیان، جلد 2، صفحہ 309۔ مطبوعہ قاہرہ، 1310ھ
6. اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 1، صفحہ 341۔
7. اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 1، صفحہ 341۔