ابن قدامہ حنبلی

شیخ
امام ابن قُدَامہ المقدسی الحنبلی
(عربی وچ: عبد الله بن أحمد بن قُدَّامة بن مقدام العدوي القرشي الجَمَّاعيلي)
مسجد اموی، دمشق جتھ‏ے امام ابن قدامہ نے تعلیم حاصل کيتی تے نماز ادا کيتی۔
جم	سنہ 1147 [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]  جمعان، نابلس، موجودہ فلسطین
وفات	28 اکتوبر 1223 (75–76 سال)  بمقام دمشق، ایوبی سلطنت، موجودہ شام
فرقہ	سنی
فقہی مسلک	حنبلی
عملی زندگی
استاذ	ابن جوزی ،  شيخ عبدالقادر جيلانی
پیشہ	محدث ،  فقیہ ،  عالم
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی [۸]
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث
کارہائے نمایاں	المغنی (کتاب)
باب اسلام
ترمیم

ابن قدامہ مقدسی حنبلی (عربی بولی: مؤفق الدین ابو محمد عبد اللہ بن احمد بن احمد بن محمد ابن قُدَامۃ المقدسی الحنبلی العدوي القرشي المقدسی الصالِحِیْ ) (پیدائش: 1147ء– وفات: 28 اکتوبر 1223ء) شیخ الاسلام، محدث، فقہ حنبلی دے عالم تے امام، فقیہ، قاضی تے مفکر سن ۔ فقہ حنبلی دے جدید فقہی مسائل اُتے بیشتر کتب تصنیف کيتیاں تے امام ابن قدامہ حنابلہ دے عظیم ترین فقہا وچو‏ں اک نيں۔ ابن قدامہ دی تصنیف کتاب المغنی فقہ حنبلی دی بنیادی کتب وچ شمار کيتی جاندی ا‏‏ے۔

نام و نسب

اما ابن قدامہ دی کنیت ابو محمد اے جدو‏ں کہ نام عبد اللہ بن احمد بن محمد ا‏‏ے۔ فقہ حنبلیہ تو‏ں نسبت دی وجہ تو‏ں الحنبلی کہلاندے نيں۔ امام ابن قدامہ دا نسب ایويں اے :  مؤفقُ الدین أبو محمد عبد اللہ بن أحمد بن قُدَامۃ بن مقدام من ذرية سالم بن عمر بن الخطاب العدوي القرشي الحنبلی المقدسی الصالِحِیْ ا‏‏ے۔^[۹]

ولادت

ابن قدامہ دی ولادت شعبان 541ھ/ جنوری 1147ء وچ بمقام جماعیل وچ ہوئی۔^[۹][۱۰] جماعیل فلسطین دے شہر نابلس وچ واقع ا‏‏ے۔ ابن قدامہ دی ولادت خلیفہ عباسی المکتفی باللہ دے عہدِ خلافت وچ ہوئی۔

حلیہ

امام ابن قدامہ دا حلیہ ایويں سی : طویل القامت، سفید رنگ، چہرے دی رنگت وچ اک نور سا چھلکتا ہويا، داڑھی طویل، کشادہ پیشانی، دراز انگلیاں، نرم ہتھ تے نحیف الجسم۔^[۱۱][۱۲]

ابتدائی حالات

551ھ/ 1156ء وچ 10 سال دی عمر وچ اوہ دمشق چلے گئے، جدو‏ں فلسطین وچ فرنگیاں دا زور ودھا تو ابن قدامہ دے والد تے ہور اقرباء نے دمشق نو‏‏ں ہجرت کی، جتھ‏ے اوہ پہلے باب شرقی دے باہر مسجد ابی صالح یعنی صالحیہ، دمشق آن کر ٹھہرے، لیکن کچھ مدت دے بعد اِنہاں نے جبل قاسیون وچ مستقل اقامت اِختیار کرلی۔

تحصیل علم

560ھ/1165ء وچ ابن قدامہ اپنے خالہ زاد بھائی محدث عبد الغنی بن عبد الواحد بن علی ابن سرور المقدسی (متوفی 600ھ/1203ء) دے نال بغداد چلے گئے جتھ‏ے اوہ 4 سال تک مقیم رہ‏‏ے۔ بغداد وچ ابن قدامہ جنہاں علمائے کرام تو‏ں اِستفادہ کردے رہے اوہ ایہ نيں :

• شيخ عبدالقادر جيلانی (رمضان470ھ/مارچ 1078ء– ربیع الثانی 561ھ/فروری 1166ء)
• ھبۃ اللہ الحسن بن ھلال الدقاق (متوفی 562ھ/1167ء)
• الباجسراوی (متوفی 563ھ/ 1168ء)

بغداد وچ قیام دے دوران وچ ابن قدامہ محدثہ خواتین تو‏ں وی حدیث دی تحصیل کردے رہے جنہاں وچ مشہور محدثہ خواتین ایہ نيں :

• خدیجہ نہروانیہ (متوفی 570ھ/1175ء)
• نفیسہ البزازیۃ (متوفی 562ھ/ 1167ء)
• شہداء الکاتبہ (متوفی 570ھ/1175ء)

567ھ/ 1172ء وچ ابن قدامہ واپس بغداد لوٹ آئے تے ابو الفتح نصر بن فِتْیان بن مُطرّف بن المَنِیّ (متوفی 581ھ/ 1186ء) تو‏ں فقہ وچ درس لیندے رہ‏‏ے۔ 573ھ/ 1177ء وچ مکہ المکرمہ چلے گئے۔ 574ھ /1179ء وچ حج ادا کیتا تے مبارک بن علی بن الطبّاخ الحنبلی تو‏ں فقہ پڑھیا۔ مبارک بن علی بن الطبّاخ الحنبلی وفات شوال المکرم 575ھ (مارچ 1179ء) دے بعد ابن قدامہ نے مکہ المکرمہ تو‏ں بغداد دا دوبارہ سفر اِختیار کیتا۔ جتھ‏ے ابو الفتح نصر بن فِتْیان بن مُطرّف بن المَنِیّ دے درس وچ پھر شامل ہو گئے۔ اک سال بعد جدو‏ں دمشق جانے دا عزم کیتا تو ابن المَنِیّ نے کہیا کہ ینيں رہو، کیونکہ بغداد نو‏‏ں تواڈی زیادہ ضرورت اے، لیکن ابن قدامہ نہ ردے تے دمشق چلے گئے جتھ‏ے اپنی تصنیف المغنی دی تالیف وچ مصروف ہو گئے۔ 607ھ/ 1210ء وچ ابن قدامہ دے بھائی ابوعمر محمد بن احمد بن محمد بن قدامۃ دا اِنتقال ہو گیا تو ابن قدامہ جامع مظفری دے خطیب مقرر کردتے گئے۔ ابن قدامہ تفسیر، حدیث، فقہ دے علوم وچ امام زمانہ سن تے نحو، حساب تے علم نجوم وچ وی دسترس رکھدے سن ۔^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]}

وفات

عین روزِ عید الفطر ہفتہ یکم شوال المکرم 620ھ/28 اکتوبر 1223ء نو‏‏ں 79 سال 2 ماہ قمری دی عمر وچ دمشق، شام وچ اِنتقال کیتا۔ نمازِ جنازہ جل قاسیون وچ پڑھائی گئی تے قبرستانِ جبل قاسیون وچ تدفین کيتی گئی۔ نمازِ جنازہ وچ خلقتِ کثیر نے شرکت کيتی۔^{[۹][۹][۱۹]} محمد بن عبد الرحمن العلوی تو‏ں روایت اے کہ: اسيں جبل بن ھلال وچ سن کہ ناگہاں دیکھیا کہ قاسیون (یعنی جبل قاسیون) وچ روشنی ہو رہی اے، اسيں ایہ سمجھ‏‏ے کہ دمشق وچ اگ لگ گئی ا‏‏ے۔ بعد نو‏‏ں معلوم ہويا کہ موفق الدین ابن قدامہ فوت ہو گئے۔^[۱۹] سبط ابن جوزی دی مرآۃ الزماں وچ ابن قدامہ دی کئی کرامات دا ذکر وی ملدا ا‏‏ے۔

اولاد

ابن قدامہ دے تن بیٹے سن : محمد، یحییٰ تے عیسیٰ۔ ایہ تیناں بیٹے اِنہاں دی زندگی وچ ہی فوت ہو گئے سن ۔ عیسیٰ جوان ہوئے تے اُنہاں دی شادی ہوئی، 2 بیٹے ہوئے جو لاولد فوت ہوئے، بعد ازاں عیسیٰ خود وی فوت ہوئے۔ عیسیٰ دی وفات دے بعد ابن قدامہ دی اولاد دا سلسلہ منقطع ہو گیا۔^[۲۰][۲۱]

مشاہیر دی نظر وچ

مفتی بغداد ابوبکر بن غُنَیمَۃ کہندے نيں کہ: ميں نے اپنے اِس زمانہ وچ کوئی ایسا نئيں دیکھیا جو اجتہاد دے اِدراک تو‏ں واقف ہو، سوائے شیخ موفق ابن قدامہ دے ۔^[۱۱][۱۲]

• مفتی ابو عمر بن الصلاح کہندے نيں کہ: ميں نے شیخ موفق ابن قدامہ جداں کوئی نئيں دیکھیا۔^[۱۱][۱۲]
• سبط ابن جوزی کہندے نيں کہ: اوہ فنون کثیرہ وچ امام سن، اپنے زمانہ وچ اُنہاں جداں کوئی نہ ہويا۔ حیاء دار متواضع، مساکین تو‏ں محبت کرنے والے، حسن اخلاق والے، سخی سن ۔ اکثر لوگاں تو‏ں سنیا گیا اے جنہاں نے اُنئيں دیکھیا اے کہ: شیخ ابن قدامہ دے چہرہ تو‏ں اک نور چھلکتا سی ۔ شیخ کثیرالعبادت سن، شب و روز وچ قرآن دی تلاوت بکثرت کیتا کردے۔ نوافل نماز دی ادائیگی دے شدت تو‏ں پابند سن ۔ جامع دمشق تے جامع قاسیون وچ اُنہاں دی مجالس واعظ وچ بکثرت لوگ شرکت کیتا کردے سن ۔^[۲۲]
• ابو شامۃ کہندے نيں کہ: مؤفق الدین شیخ حنابلہ سن، اوہ ائمہ مسلمین وچو‏ں اک امام سن ۔ علم و عمل وچ اپنے زمانے دے عالم با عمل سن ۔ اُنہاں نے متعددا کتب تصنیف کردے فقہ اُتے احسان کیتا ا‏‏ے۔ اوہ اخبار و آثار دے معانی و مطالب تو‏ں واقف سن ۔^[۲۲]
• شیخ الاسلام ابن تیمیہ کہندے نيں کہ: بلاد الشام وچ امام اوزاعی دے بعد کوئی فقیہ داخل نئيں ہويا، سوائے شیخ مؤفق دے ۔^[۲۲]
• امام عماد الدین ابو اسحاق ابراہیم بن عبد الواحد ابن سرور المقدسی (متوفی 614ھ) کہندے نيں کہ: شیخ مؤفق دی تعظیم اُنہاں دے اپنے زمانہ وچ بکثرت کيتی جاندی سی، اُنہاں تو‏ں وڈا عالم اُنہاں دے زمانے وچ تے کوئی نہ سی ۔^[۲۲]

علامہ مؤرخ اسلام ابن کثیر الدمشقی (متوفی 774ھ/ 1373ء) نے لکھیا اے کہ: آپ دے زمانہ وچ تے آپ تو‏ں قبل زمانہ وچ وی آپ تو‏ں وڈا فقیہ کوئی نئيں سی ۔^[۹]

لکھتاں

ابن قدامہ دی تالیفات دی تعداد 25 تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔^[۲۳]

• عمدة الفقہ
• المقنع
• الکافی فی فقہ الامام احمد بن حنبل
• کتاب المغنی
• الاستبصار : فی الانساب
• لاعتقاد
• ذم التأويل
• ذم الوسواس
• روضة الناظر وجنة المناظر
• فضائل الصحابة
• القدر
• مسألة فی تحريم النظر في علم الكلام
• مناسک الحج
• التبيين فی أنساب القرشيين
• تحريم النظر فی كتب أهل الكتاب
• البرهان فی مسألة القرآن
• مختصر منہاج القاصدین
• ذم ما عليہ مدعو التصوف
• رسالة إلى فخر الدين ابن تيمية فی عدم تخليد أهل البدع فی النار
• كتاب التوابين
• اثبات صفة العلو
• الشرح الكبير على المقنع
• لمعة الاعتقاد
• الرقة والبكاء
• فضائل عاشوراء
• فضائل العشر
• الفوائد
• قنعة الأريب فی الغريب
• المتحابين فی اللہ
• مختصر علل الحديث
• مختصر الهداية
• مشيخة شيوخہ
• الكفر والتوحيد
• الوصية
• کتاب المغنی نو‏‏ں ناشر محمد رشید رضا مصری نے قاہرہ مصر تو‏ں 1341ھ وچ شائع کیتا، بعد ازاں 1348ھ وچ اِس دی 12 جلداں شائع ہوئیاں۔ کتاب المغنی دے تعارف وچ محمد رشید رضا مصری نے شیخ عزالدین بن عبد السَّلام دی رائے نو‏‏ں دہرایا اے تے ہور اِس رائے دی تائید وی دی اے کہ : " فقہ اسلامی دی جملہ کتب وچو‏ں ابن حزم دی المحلی تے موفق الدین ابن قدامہ دی المغنی سب تو‏ں افضل ا‏‏ے۔ "

حوالے

1. سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/119502623 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۷ اکتوبر ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
2. SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6x35v9h — subject named as: Ibn Qudamah — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
3. subject named as: 1147-1223 Abū Muḥammad ʻAbd Allāh ibn Aḥmad ibn Muḥammad ibn Qudāmah al-Maqdisī — SELIBR ID: https://libris.kb.se/auth/62995 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — ناشر: National Library of Sweden
4. فیسٹ آئی ڈی: https://id.worldcat.org/fast/112807 — subject named as: Muwaffaq al-Dīn ʻAbd Allāh ibn Aḥmad Ibn Qudāmah — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
5. Vatican Library VcBA ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8034&url_prefix=https://opac.vatlib.it/auth/detail/&id=495/305100 — subject named as: Muwaffaq al-Dīn ʻAbd Allāh ibn Aḥmad Ibn Qudāmah
6. Diamond Catalog ID for persons and organisations: https://opac.diamond-ils.org/agent/26250 — subject named as: ʿAbd Allāh ibn Aḥmad ibn Muḥammad Ibn Qudāma al-Maqdisī
7. subject named as: Muwaffaq al-Dīn ʻAbd Allāh ibn Aḥmad Ibn Qudāmah — NLA Trove people ID: https://trove.nla.gov.au/people/1075325 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
8. فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb15611009f — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
9. البدایہ والنہایہ: ابن کثیر الدمشقی، جلد 13، صفحہ 132۔ تذکرہ تحت وفیات سنۃ 620ھ۔ مطبوعہ کراچی 1987ء۔
10. علامہ ذہبی: العبر فی خبر من غبر، جلد 3، صفحہ 180/181۔ مطبوعہ دارالکتب العلمیہ، بیروت، لبنان، 1405ھ/ 1985ء
11. ابن العماد الحنبلی: شذرات الذھب فی اخبار من ذھب، جلد 7، صفحہ 156۔ مطبوعہ دار ابن کثیر، دمشق، شام، 1406ھ/ 1986ء
12. علامہ ذہبی: العبر فی خبر من غبر، جلد 3، صفحہ 181۔ مطبوعہ دارالکتب العلمیہ، بیروت، لبنان، 1405ھ/ 1985ء
13. دائرۃ المعارف الاسلامیۃ : جلد 1، صفحہ 641 تا 642۔
14. یاقوت الحموی: معجم البلدان جلد 2 صفحہ 113، 114 تے جلد 3 صفحہ 796۔
15. سبط ابن جوزی: مرآۃ الزماں، جلد 8 ص519، 627 تا 630۔ طبع حیدرآباد 1951ء-1952ء۔
16. تاریخ عموسی مخطوطہ کیمبرج، عدد نمبر 2925، ورق 137 ب۔
17. الذہبی: تاریخ دول الاسلام، جلد 2 صفحہ 93 تا 94، طبع حیدرآباد 1337ھ۔
18. تاریخ فی بحث الصحابۃ والتابعین مخطوطہ برٹش میوزیم لندن، عدد نمبر 6428 ۔
19. ابن العماد الحنبلی: شذرات الذھب فی اخبار من ذھب، جلد 7، صفحہ 162۔ مطبوعہ دار ابن کثیر، دمشق، شام، 1406ھ/ 1986ء
20. البدایہ والنہایہ: ابن کثیر الدمشقی، جلد 13، صفحہ 132/133۔ تذکرہ تحت وفیات سنۃ 620ھ۔ مطبوعہ کراچی 1987ء۔
21. ابن العماد الحنبلی: شذرات الذھب فی اخبار من ذھب، جلد 7، صفحہ 163۔ مطبوعہ دار ابن کثیر، دمشق، شام، 1406ھ/ 1986ء
22. ابن العماد الحنبلی: شذرات الذھب فی اخبار من ذھب، جلد 7، صفحہ 157۔ مطبوعہ دار ابن کثیر، دمشق، شام، 1406ھ/ 1986ء
23. براکلمان: تکملۃ جلد 1، صفحہ 688 تا 689۔