اوڈیشا؛ بھارت دی 28 ریاستاں وچوں اک اے، جو مشرقی ساحل وچ واقع اے۔ ایہ مغربی مشرق وچ مغربی بنگال توں ، شمال وچ جھارکھنڈ توں ، مغرب تے شمالی مغرب وچ چھتِیہہ گڑھ توں تے جنوب تے جنوبی مغرب وچ آندھراپردیش توں گھرا ہويا اے۔ اڈیہ زبان (جو پہلے اڑیہ دے ناں توں معروف سی) اوڈیشا دی سرکاری تے سب توں زیادہ بولی جانے والی بولی اے ، جو 2001 دی مردم شماری دے مطابق 33.2 ملین لوک اوڈیشا وچ اڈیہ بولدے سن ۔ اوڈیشا دی جدید ریاست 1 اپریل 1936ء نوں برٹش انڈیا دے دور وچ اک صوبہ دی حیثیت توں قائم کيتی گئی سی ، تے ایہ خاص طور اُتے اڈیہ بولنے والے خطےآں اُتے مشتمل سی۔ یکم اپریل نوں یوم اوڈیشا دے طور اُتے منایا جاندا اے۔
ہور ثقافتی پرکشش تھانواں وچ پوری دی جگناتھ مندر؛ جو اپنی سالانہ رتھ یاترا یا رتھ ، تلہ چترا (کھجور دے پتےآں دی کَندہ کاری) دے لئی معروف اے۔ ايسے طرح اوڈیشا؛ نیلگری، بالیسور دے مشہور پتھر دے برتن تے مختلف متاثرہ قبائلی ثقافتاں دے لئی وی جانیا جاندا اے۔
ہور ثقافتی پرکشش تھانواں وچ پوری دی جگناتھ مندر؛ جو اپنی سالانہ رتھ یاترا یا رتھ ، تلہ چترا (کھجور دے پتےآں دی کَندہ کاری) دے لئی معروف اے۔ ايسے طرح اوڈیشا؛ نیلگری،بالیسور دے مشہور پتھر دے برتن تے مختلف متاثرہ قبائلی ثقافتاں دے لئی وی جانیا جاندا اے۔ کونارک وچ سورج مندر اپنی تعمیراتی شاہکار تے شان و شوکت دے لئی مشہور اے جدوں کہ سمبلپوری ٹیکسٹائل فنکارانہ عظمت وچ اس دے برابر اے۔
پوری دے ساحلاں اُتے ریت دا مجسمہ تیار کيتا جاندا اے۔
اپنی طویل تریخ وچ اوڈیشا وچ مذہبی روایات خصوصاً ہندو مت ، بدھ مت تے جین مت دی روایت رہی اے۔ اشوک دی کلنگ دی فتح نے ریاست وچ بدھ مت نوں اک اہم مذہب بنا دتا، جس دی وجہ توں متعدد استوپاں تے بدھ مت دے مراکز قائم ہوئے۔ کھاراویلا دے دور وچ جین مت نوں شہرت ملی۔ اُتے نويں صدی عیسوی دے وسط تک ہندو مذہب دی بحالی ہوئی سی جس وچ مکتیشورہ ، لنگاراج ، جگناتھ تے کونارک ورگی متعدد مندراں دی تصدیق کيتی گئی سی ، جو ستويں صدی عیسوی دے آخر توں شروع ہوئیاں۔ ہندو مت دے احیاء دا اک حصہ ادی شنکراچاریہ دی وجہ توں سی، جنھاں نے پوری کے، ہندو مذہب دے لئی چار مقدس ترین تھانواں یا چار دھام وچوں اک ہونے دا اعلان کيتا سی۔ لہذا اوڈیشا؛ تن تاریخی مذاہب دا اک ہم آہنگی مرکب اے، جس دی تصدیق اس حقیقت نال ہُندی اے کہ پوری وچ جگناتھ مندر نوں ہندوواں ، بدھاں تے جیناں نے مقدس سمجھیا اے۔
اس وقت ریاست اوڈیشا وچ زیادہ تر لوک ہندو نيں۔ 2001ء دی مردم شماری دے مطابق اوڈیشا؛ (آبادی دی فیصد دے طور پر) بھارت دی تیسری وڈی ہندو آبادی والی ریاست اے۔ حالاں کہ جدوں اوڈیشا بنیادی طور اُتے ہندو راجیہ اے تاں اسنوں یکجہتی نئيں کدرے گے۔
ریاست وچ ہندو عقیدے دی وجہ توں اک متناسب ثقافتی ورثہ اے۔ مثال دے طور اُتے اوڈیشا وچ کئی ہندو سنتاں دا گھر اے۔ سنت بھیما بھوئی؛ مہیما جماعت تحریک دے رہنما سن ۔ سرلا داسا؛ اوڈیہ وچ "مہابھارت" دے مترجم سن ۔ چیتنیہ داس؛ اک بدھسٹ-وشنو تے نرگون مہاتمیا دے مصنف سن ۔ جے دیو؛ ][گیتا گووندا]] دے مصنف سن تے سکھاں نے انھاں اپنے سب توں اہم بھگتاں تے عابداں وچوں اک تسلیم کيتا اے۔ سوامی لکشمنند سرسوتی؛ آدیواسی وراثت؛ دے اک موجودہ ہندو سنت نيں۔
اوڈیشا وچ عیسائیت تے اسلام دے پیروکار اقلیت وچ آندے نيں۔ 2011ء دی مردم شماری دے اعتبار توں اوڈیشا وچ %2.77 فی صد عیسائی تے %2.17 فی صد مسلمان نيں۔
اڈیہ ادب دی تریخ نوں مورخین نے مندرجہ ذیل مراحل وچ تقسیم کيتا اے ، قدیم اڈیہ (900–1300 عیسوی تک) ، ابتدائی مڈل اڈیہ (1300–1500 عیسوی تک) ، مشرق اڈیہ (1500–1700 عیسوی تک) ، متاخرہ وسط اڈیہ (1700–1850) عیسوی) تے جدید اڈیہ (سن 1850 عیسوی توں اج تک)۔ لیکن ایہ خام درجہ بندی مہارت دے نال؛ اڈیہ ادب دی ترقی تے نشوونما دا اصل نقشہ نئيں کھچ سکی۔ ایتھے اسيں آزادانہ عمر دے بعد دے کُل ادوار نوں مختلف مراحل وچ تقسیم کردے نيں: جداں چاریہ ادب دا دور ، سرلا داس دا دور ، پنچ شاکھاؤں دا دور ، اپیندر بھنج دا دور ، رادھا ناتھ دا دور ، ستیہ بادی دا دور ، مارکسزم یا پراگتی یوگ دا دور ، رومانویت دور یا سبوجا یوگ دا دور ۔
اڈیہ شاعری دی شروعات چریا ساہتیہ دی ترقی دے نال ملدی اے ، اس طرح اس ادب دا آغاز مہایان بودھ شاعراں نے کيتا۔ ایہ ادب اک خاص استعارہ وچ لکھیا گیا سی، جس دا ناں سندھیا بھاشا سی تے لوئیپا ، کنہوپا جداں شاعر اوڈیشا دے علاقے توں نيں۔ چریا زبان؛ پراکردی سمجھی جاندی سی۔
اوڈیشا دا پہلا عظیم مشہور شاعر سرلا داس اے، جس نے مہا بھارت لکھی اے ، جو اصل سنسکرت نسخہ دا قطعاً ترجمہ نئيں؛ بل کہ اک مکمل مستقل کم اے۔ مہابھارت دے سنسکرت نسخہ وچ 100،000 شلوک نيں؛ جدوں کہ اڈیہ نسخہ سرلا مہابھارت وچ 152،000 شلوک نيں۔ انہاں دی متعدد نظماں تے افسانےآں وچ انھاں انہاں دی سرلا مہابھارت دے لئی خوب یاد کيتا جاندا اے۔ چندی پورنہ تے ولنکا رامائن وی انہاں دی دو مشہور تخلیقات نيں۔ ارجن داس؛ جو سرلا داس دے ہم عصر سن ، نے رام ببھا لکھیا، جو اڈیہ وچ اک بہت ہی طویل نظم سی۔
سولہويں صدی تک پنج شاعر سامنے آئے۔ بھانويں انہاں دے درمیان صدیاں دا فاصلہ رہیا؛ لیکن اوہ پنچ شاکھا دے ناں توں جانے جاندے نيں؛ کیوں کہ اوہ اک ہی مکتبہ فکر اتکلیا وشنو ازم وچ یقین رکھدے سن ۔ انہاں شاعر دے ناں ایہ نيں: (1) بلرام داس، (2) جگناتھ داس، (3) اچیوتانند داس، (4) اننت داس (5) جسوبنت داس۔ پنچاشاکھا بہت سوچے سمجھے وشنو نيں۔ 1509ء وچ وشنو دے اک اوڈیا عقیدت مند چیتنیہ؛ جس دے دادا مدھوکر مشرا؛ بنگال ہجرت کرچکے سن ، اپنے وشنو نال محبت دا پیغام لے کے اوڈیشا آئے سن ۔ اس توں پہلے سنسکرت دے سب توں نمایاں شاعر جے دیو نے اپنی گیتا گووندا دے ذریعہ وشنو مت دے فرقہ دی گھوشنا کرکے اس زمین نوں تیار کيتا سی۔ چیتنیہ دی عقیدت دا راستہ؛ رگنگا بھکتی مارگہ دے ناں توں جانیا جاندا سی ، لیکن پنچاشاکھا؛ چیتنیہ دے فرقہ توں مختلف سن تے گیانا مشرا بھکتی مارگہ اُتے یقین رکھدے سن، جو مذکورہ بیان کردہ چریہ ادب دے بدھ فلسفہ دے نال مماثلت رکھدے نيں۔ پنچاشاکھاؤں دے آخری دور دے ممتاز شاعر وچ دنا کرشنا داس ، اپیندر بھنج تے ابھیمنیو سامنتھا سمھا نيں۔
زبانی جمع خرچ ، فحاشی تے شہوانیت جداں شرینگار شاعری دی خصوصیات؛ اس دور دا رجحان بن گئی، جس وچ اپیندر بھنج نے اہم کردار ادا کيتا۔ اڈیہ ادب وچ اس دی تخلیقات؛ بیدے ہیشہ، بلاسہ ، کوٹی برہمندہ سندری ، لونیاباندی اک اہم خدمات ثابت ہوئیاں۔ اپیندر بھنج نوں جمالیاتی شاعرانہ احساس تے زبانی جگری مہارت دی بنا اُتے اڈیہ ادب دا کبی سمراٹ لقب توں نوازیا گیا سی۔ دنا کرشنا داس دا رشوکللولا تے ابھیمنیو سامنتھا سمھا دا بیداگدھا چنتامانی اس وقت دے ممتاز شعری ادبیات وچوں نيں۔
اڈیہ دے پہلے پرنٹنگ ٹائپ سیٹ دی بنیاد 1836ء وچ عیسائی مشنریاں نے رکھی سی، جس نے کھجور دے پتےآں اُتے لکھائی دی جگہ؛ اڈیہ ادب وچ اک عظیم انقلاب برپا کيتا سی۔ کتاباں چھپ رہیاں سن تے رسالے تے روزنامچے شائع ہوئے رہے سن ۔
بودھا ڈاینی دا پہلا اڈیہ میگزین 1861ء وچ باليسور توں شائع ہويا سی۔ اس میگزین دا اصل مقصد اڈیہ ادب نوں فروغ دینا تے حکومتی پالیسی وچ ہونے والی خرابیاں دی طرف توجہ مبذول کروانا سی۔ اڈیہ دا پہلا اخبار اتکل دیپیکا؛ گوری شنکر راۓ دی ادارت دے تحت 1866ء وچ بچترانند دی مدد توں پیش ہويا سی۔ 19 ويں صدی دے آخری حصہ دے دوران؛ انہاں مقالےآں دی اشاعت نے جدید ادب دی حوصلہ افزائی دی تے مصنفاں نوں وسیع تر قارئین دی فراہمی دے لئی میڈیا دی حیثیت توں کم کيتا ، تعلیم یافتہ دانشوران؛ انگریزی ادب دے نال رابطے وچ آئے تے متاثر ہوئے۔
رادھناتھ راۓ (1849–1908) اک اہم شخصیت سن، جنھاں نے مغربی ادب دے اثر توں اپنی نظماں لکھنے دی کوشش کيتی۔ انھاں نے چندربھاگہ ، نندی کیشوری ، اوشا ، مہا جاترا ، دربار تے چیلیکا لکھے، جنہاں دی لمبی نظماں یا کویتاواں سن ۔
فقیر موہن سيناپتی (1843–1918) جو جدید اڈیہ نثری تخیلات دی اصل شخصیت سن، ايسے نسل دی پیداوار سن ۔ اوہ ویاساکوی یا اڈیہ بولی دے بانی شاعر سمجھے جاندے سن ۔ فقیر موہن سیناپتی اپنے ناول؛ "چھا منیا اتھا گونٹھا" دے لئی مشہور نيں۔ جاگیردار لارڈز دے ذریعہ بے زمین کساناں دی کھیتاں توں سودا بازی توں نمٹنے والا ایہ پہلا ہندوستانی ناول سی۔ ایہ روس دے اکتوبر انقلاب توں پہلے یا بھارتی مارکسی نظریات دے ابھرنے توں بہت پہلے لکھیا گیا سی۔
تحریک آزادی دے عروج دے نال ہی گاندھی جی دے اثر و رسوخ دے نال اک ادبی فکر ابھری ، تے قوم پرستی دے مثالی رجحان؛ اڈیہ ادب وچ اک نواں رجحان بنیا۔ اوڈیشوی سبھیاچار تے تریخ دی انتہائی معزز شخصیت؛ اتکل مَنی گوپا بندھو داش (1877–1928) نے اوڈیشا دے ساکشی گوپال دے نیڑے واقع اک پنڈ ستیا بادی وچ اک اسکول دی بنیاد رکھی سی تے اک نظریاتی ادبی تحریک نے اس دور دے ادیباں نوں متاثر کيتا سی۔ اس زمانہ دے دوسرے نامور نام؛ گودا برششا مہاپاترا ، کنٹالا-کماری سبت نيں۔ اڈیہ ادب وچ ترقی پسند تحریک 1935ء وچ نباجوگا ساہتیہ سنسد دے قیام دے نال شروع کيتی گئی سی۔ نباجوگا ساہتیہ سنسد دے اہم حامی اننت پٹنائک تے بھگبتی پانگرہی سن ، جدوں کہ اوہ ریوین شا کالج وچ زير تعليم سن ۔ اس دے بعد بوہت سارے دوسرے لوک وی شامل ہوئے۔ نباجوگا ساہتیہ سنسد دا ترجمان ادھونیکا سی۔ بھگبتی پانگرہی مدیر سن تے اننت پٹنائک ادھونیکا دے منیجنگ ایڈیٹر سن ۔ اننت پٹنائک بنیادی طور اُتے اک شاعر سن، بھانويں انھاں نے ڈرامےآں دے نال نال بہت ساریاں مختصر کہانیاں وی لکھياں نيں۔ بھگبتی پانگرہی بنیادی طور اُتے اک مختصر کہانی دے مصنف سن ۔ روندر ناتھ ٹیگور دے رومانوى افکار توں متاثر تِیہہ دی دہائی دے دوران؛ جدوں ترقی پسند مارکسین تحریکيں اڈیہ ادب وچ بھر پور انداز وچ رواں دواں سن ، اڈیشہ وچ مارکسین رجحان دے بانی؛ بھگبتی پانگرہی دے بھائی؛ کالندی چرن پانگرہی نے 1920ء دے دوران؛ سبجوجا سمیندی دے ناں توں اک گروپ تشکیل دتا۔
میادھر مان سنگھ اس وقت دے اک مشہور شاعر سن، انھاں اک رومانٹک شاعر سمجھیا جاندا سی، جدوں کہ انھاں نے کامیابی دے نال روندر ناتھ ٹیگور دے اثر و رسوخ توں دوری برقرار رکھی۔ سچی بابو دے جانشین دی حیثیت توں، دو شاعر؛ گروپرساد مہانتی (جسنوں "گرو پروساد" دے ناں توں جانیا جاندا اے ) (1924–2004) تے بھانوجی راؤ؛ ٹی ایس ایلیوٹ دے نال آئے تے انہاں دی مشترکہ تصنیف شدہ شاعری دی کتاب نوتن کبیٹا شائع ہوئی۔ بعد وچ راما کانت رتھ نے نظریات وچ ردوبدل کيتا۔ سیندا کاندا مہاپاترا ، سوبھاگیہ کمار مشرا ، راجیندر کشور پانڈا ، برجناتھ رتھ ، جینت مہاپاترا ، کملاکانت لینکا ، جے پی داس ، برہموتری مہانتی ، ممتا داس ، امریش پٹنائک ، ہروشکیش ملک ، سنیل کمار پرستی ، سوچيتا مشرا ، اپارنا مہانتی ، پرتی دھارا سامل ، باسو دیو سنی ، گجنن مشرا ، بھارت ماجھی اس زمانہ دے کچھ شاعر نيں۔ آزادی دے بعد دے دور وچ اڈیہ دے افسانےآں نے اک نويں سمت اختیار کيتی اے۔
فقیر موہن نے جس رحجان دا آغاز کيتا سی، اوہ حقیقت وچ 1950ء دی دہائی دے بعد زیادہ ترقی کر گئی سی۔ گوپی ناتھ مہانتی (1914–1991) ، سریندر مہانتی (1922–1990) تے منوج داس (سن 1934۔ باحیات) اس وقت دے تن زیورات سمجھے جاندے نيں۔
دوسرے اہم افسانہ نگار چندر شیکھر رتھ ، شانتنو آچاریہ ، مہاپترا نیلامانی ساہو ، ربی پٹنائک ، جگدیش مہانتی ، کنھیئ لال داس ، ستیہ مشرا ، رام چندر بہرا ، پدمجا پال ، یشودھرا مشرا تے سروجنی ساہو؛ بوہت گھٹ ایداں دے مصنف نيں، جنہاں دیاں تحریراں نے افسانےآں دے میدان وچ اک نواں دور پیدا کيتا اے۔
1970ء دے بعد اڈیہ ادیباں دی ویمن ونگ؛ نسوانیت دی اک بنیادی آواز دے طور اُتے ابھری۔ اس دور وچ جیندی رسی ، سسمیندا باگچی ، پرمیندا ستپتھی ، ہیرن مئی مشرا ، چیراشری اندرا سنگھ ، سوپریہ پانڈا ، گایتری سراف ، ممتا چودھری چند افسانہ نگار نيں۔ لیکن تمام سوانیاں ادیباں وچ سروجنی ساہو نے افسانےآں وچ عورت دی نسائی تے جنسی نوعیت دے نقطہ نظر دے لئی اک اہم کردار ادا کيتا۔ حقوق نسواں دے لئی اوہ بھارت دی سائمون ڈی بیوویر دے طور اُتے سمجھی جاندیاں نيں ، بھانويں نظریاتی طور اُتے اپنی دوسری جنس وچ اوہ سائمون ڈی بیوویر دے تیار کردہ "دوسرےآں" دے ہیجیلی نظریہ دا انکار کردی اے۔ سائمون دے برعکس؛ سروجنی دا دعوی اے کہ عورتاں مذکر کے نقطہ نظر توں "دوسرے" نيں لیکن بحیثیت انسان اوہ وی ايسے طرح دے حق دا مطالبہ کردی اے جداں افلاطون نے تجویز کيتا سی۔
ڈرامہ دے میدان وچ اوڈیشا دا روايتی تھیٹر؛ "فوک اوپیرا" یا "جاترا" اے ، جو اوڈیشا دے پینڈو علاقےآں وچ پروان چڑھدا اے۔ جدید تھیٹر ہن تجارتی اعتبار توں قابل عمل نئيں رہیا اے ؛ لیکن 1960ء وچ تجرباتی تھیٹر نے منورجن داس دی تخلیقات دے ذریعہ اک نشان بنایا ، جنھاں نے اپنے تجرباتی انداز دے نال تھیٹر دی نويں تحریک دا آغاز کيتا۔ بیجے مشرا ، بسوجیت داس ، کارتک رتھ ، رمیش چندر پانگرہی ، رتناکر چینی ، رنجیت پٹنائک نے اس روایت نوں جاری رکھیا۔
[اوڈیسی موسیقی]]؛ ریاست اوڈیشا دی روايتی کلاسیکی موسیقی اے۔ پوری دے جگناتھ مندر وچ اک خدمت دے طور اُتے پیدا ہويا ، اسنوں جے دیو ، اپیندر بھنج ، دنا کرشنا داس ، بنمالی داس ، کبیسوریا بالدیو رتھ ، گوپال کرشنا پٹنائک تے انہاں جداں ہور عظیم کمپوزراں نے تیار کيتا سی۔ اوڈیسی موسیقی دی تریخ 2000 سال توں زیادہ اے ، متعدد دیسی شاستر یا مقالے ، انوکھے راگ تے تال تے پیشکش دا اک مخصوص انداز۔
اوڈیشا دی بھرپور سبھیاچار دا اک حصہ ہونے دے ناطے اس دی موسیقی وی اِنّی ہی دلکش تے رنگین اے۔ اوڈیسی موسیقی زیادہ توں زیادہ دو ہزار پنج سو سال پرانی اے تے اس وچ کئی قسماں شامل نيں۔ انہاں وچوں پنج وسیع تر قبائلی موسیقی: قومی موسیقی ، ہلکی موسیقی ، ہلکی کلاسیکی موسیقی تے کلاسیکی موسیقی نيں۔ جو وی شخص اوڈیشا دی سبھیاچار نوں سمجھنے دی کوشش کر رہیا اے، اسنوں لازمی طور اُتے اس دی موسیقی نوں دھیان وچ رکھنا چاہيے، جو بنیادی طور اُتے اس دی میراث دا اک حصہ اے۔
قدیم زمانہ وچ کچھ سنت شاعر نے نظماں تے گانےآں دی دھناں لکھياں، جو لوکاں دے مذہبی جذبات نوں بڑھاوا دینے دے لئی گائے جاندے نيں۔ ایہ گیارہويں صدی وچ ہی سی کہ اڈیشہ دی موسیقی؛ تریسوری ، چتوسوری تے پنچسوری دی شکل وچ تبدیل ہوچکی سی تے کلاسیکی انداز وچ تبدیل ہوگئی سی۔
جوگی گیت ، کیندر گیت ، ڈھڈوکی بادیہ ، پرہلدہ ناٹک ، پلہ ، سنکیرتن ، موگال تماشہ ، گٹی ناٹیہ ، کاندھئ ناچ ، کیلا ناچ ، گھوڑا ناچ ، ڈنڈا ناچ تے دس کٹھیہ ورگی قومی موسیقی؛ اوڈیشا وچ مشہور اے۔
تقریباً ہر قبائلی گروہ دا اپنا وکھ وکھ گانا تے رقص دا انداز ہُندا اے۔
اوڈیسی رقص و موسیقی کلاسیکی شکلیاں نيں۔ [[اوڈیسی دی روایت 2،000 سال دتی اے ، تے اس دا ذکر؛ بھارت مونی دے ناٹیہ شاستر وچ ، ممکنہ طور اُتے تقریباً 200 (ق م) وچ ملدا اے۔ اُتے برطانوی دور وچ رقص دی شکل تقریباً معدوم ہوگئی سی ، صرف بھارت دی آزادی دے بعد چند حامیاں: جداں گرو دیبا پرساد داس ، گرو پنکج چرن داس ، گرو رگھوناتھ دت تے کیلوچرن مہاپترا دے ذریعہ اسنوں زندہ کيتا گیا سی۔ (ہندؤاں دے عقیدہ دے مطابق) اوڈیسی کلاسیکی رقص کرشنا تے اس دی بیوی رادھا دی الہامی محبت دے بارے وچ اے، جو زیادہ تر اڈیہ دے مشہور شاعر جے دیو دی تشکیل توں تیار کيتا گیا اے، جو 12 ويں صدی عیسوی دے سن ۔
چھاؤ رقص (یا چاؤ ڈانس) قبائلی (عسکری) رقص دی اک شکل اے، جس دی اصل نسبت صوبہ اوڈیشا دے ضلع میوربھنج توں اے تے اسنوں بھارتی ریاستاں: مغربی بنگال ، جھارکھنڈ تے اوڈیشا وچ دیکھیا جاندا اے۔ اصل تھانواں دی بنیاد پر؛ جتھے ذیلی قسم تیار کیتے گئے سن، اس رقص دی تن ذیلی قسماں نيں: "سرائے کیلا چاؤ" جھارکھنڈ دے سرائے کیلا-کھرسواں ضلع دے سرائے کیلا وچ ، مغربی بنگال دے پورولیا ضلع وچ "پورولیا چاؤ" تے اوڈیشا دے میوربھنج ضلع وچ "میوربھنج چاؤ" تیار کيتا گیا سی۔
مہاری رقص؛ اوڈیشا دی اک اہم رقص دی شکل اے۔ مہاری رقص دا آغاز اوڈیشا دے مندراں وچ ہويا۔ اوڈیشا دی تریخ؛ اوڈیشا وچ ددیوداسی جماعت دا ثبوت پیش کردی اے۔ دیوداسی لڑکیاں؛ اوڈیشا دی مندراں وچ ناچدتیاں سن، جو اوڈیشا دی مندراں دے لئضیے وقف سن۔ انھاں اوڈیشا وچ دیوداسی مہاریاں دے ناں توں جانیا جاندا سی تے انہاں دے ذریعہ پیش کيتا گیا رقص؛ "مہاری رقص" دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ ایہ چودگنگاڈیوا دے دور وچ سی ، مہاریاں نوں پوری دے مندراں وچ ملازمت حاصل سی۔ چوڈا گنگا دیو دی موت دے بعد؛ انن بھیما دیو نے مندر دے اندر رقص دی پیشکش دے ليے جگناتھ مندر وچ ناٹیہ منڈپ بنایا سی۔ ہور برآں انہاں دناں وچ مہاری رقاصاؤں دا تعلق مختلف قسماں جداں "ناچونیاں" (رقاصاواں) ، "بہارا گونی" ، "بھیتر گونی" تے "گوداسانیاں" توں سی۔
اوڈیشا دے مہاری رقاصاؤں نوں کچھ پابندیاں دی پیروی کرنے دے لئی جانیا جاندا اے، جداں:
انھاں ہندؤاں دے جگناتھ توں منسلک تقریبات اُتے ہی ناچنا اے۔
انھاں شاستراں دی طرف نال کيتی گئی وضاحتاں اُتے ضرور عمل کرنا اے۔
انھاں ہمیشہ صاف ستھرا لباس ہی پہننا اے۔
رقاص/رقاصہ جسمانی طور اُتے معذور نئيں ہوسکتا/ہوسکدی۔
پرفارمنس دے وقت؛ رقص کرنے والےآں نوں سامعین دی طرف دیکھنے دی ضرورت نئيں اے۔
مہاریاں دا عقیدہ اے کہ انھاں نے نو سال دتی عمر وچ رب نال شادی کيتی اے۔
اپنی پرفارمنس توں پہلے مہاری رقاصاواں؛ اپنے بھگوان نوں سجدہ کردیاں سن ۔
اوڈیشا وچ اک ہور قسم دی مہاری رقاصاواں نوں وی دیکھیا جاسکدا اے ، جو "سمرپد نیوگا" دے ناں توں جانے جاندے نيں۔ "سمرپد نیوگا" دا فرض اے کہ اوہ دیوتاواں دے رسمی جلوس دے دوران رقص کرن۔ ایہ رقاص؛ رتھ یاترا ، جوھلنا یاترا ، ڈولا یاترا يا جاترا وغیرہ دے دوران؛ اپنے فن دا مظاہرہ کردے نيں۔
مغربی اوڈیشا وچ وی رقص دی اک وڈی قسم اے جو اوڈیشا دی سبھیاچار توں منفرد اے۔ بچےآں دے شلوک؛ "چھیولائی" ، "ہموبولی" تے "ڈولی گیت" دے ناں توں مشہور نيں۔ طفلی اشعار "سجنی" ، "چھاندا" ، "ڈائیکا" ، "بھیکانی" نيں۔ نوجواناں دی ترکیباں "رسارکیلی" ، "جے پھُل" ، "میلہ جاڑا" ، "بایامانہ" ، "گونچیکٹا" تے "دَلخئی" نيں۔ محنت کَشاں تے مزدوراں دی شاعری وچ ہندؤاں دے بھگوان؛ وشوکرما تے کرماشانی دیوی دے بارے وچ کرما تے جھومر شامل نيں۔ پیشہ ور تفریحی افراد؛ "ڈنڈ" ، ڈنگ گڑا" ، "مدگڈا" ، "گھمرا" ، "سادھنا" ، "سابر – سابرین" ، "ڈسڈیگو" ، "ماچینا – بجنیہ]] ، سامپردا تے "سنچار" انجام دیندے نيں۔ اوہ ہر موقع اُتے مختلف قسم دے تال تے شاعری دے نال انجام دتے جاندے نيں۔
پالہ؛ اڈیشہ وچ ][بلاڈری]] دی اک انوکھی شکل اے ، جو تھیٹر ، کلاسیکی اوڈیسی موسیقی ، "انتہائی بہتر اڈیہ" تے "سنسکرت دی شاعری" ، عقل تے مزاح دے عناصر نوں فن پارےآں توں جوڑدی اے۔ پالہ دے لغوی معنی بدل گئے نيں۔ ایہ اوڈیہ دی دوسری روایت ،"دسکتھیا" دے مقابلہ وچ زیادہ نفیس اے۔ پالہ نوں تن مختلف طریقےآں توں پیش کيتا جاسکدا اے۔ پہلے نوں "بیٹھکی پالہ" دے ناں توں جانیا جاندا اے ، جس وچ اداکار زمین اُتے بیٹھ جاندے نيں۔ دوسرا اک "ٹِھیا پالہ" (جس وچ اداکار کھڑے ہوکے پرفارمنس کردا اے ) اے ، جو کافی زیادہ مقبول تے جمالیاتی اعتبار توں زیادہ اطمینان بخش اے۔ تیسرے نوں "بادی پالہ" کہیا جاندا اے ، جو اک طرح دی "ٹھیا پالہ" اے ، جس وچ دو گروہاں نے فضیلت حاصل کيتی اے۔ ایہ سب توں زیادہ دل لگی اے ، کیونجے ایتھے مقابلہ دا عنصر موجود اے۔
اوڈیشا وچ رقص دی اک ہور شکل گوٹی پوا رقص اے۔ اڈیہ بول چال دی بولی وچ "گوٹی پُوا" دا مطلب "اک لڑکا" اے۔ اک لڑکے نے ڈانس پرفارمنس دی، جس نوں گوٹی پوا ڈانس کہیا جاندا اے۔ جدوں مختلف وجوہات دی وجہ توں "دیوداسی" یا "مہاری روایت" وچ زوال آیا تاں ایہ "گوٹی پوا ڈانس روایت"؛ اک نتیجہ دے طور اُتے تیار ہوئی کیوں کہ (ہندؤاں دے عقیدہ دے مطابق) خدا دی خوشنودی دے لئی انہاں پرفارمنس دا مظاہرہ کيتا گیا سی۔ ایہ قطعی طور اُتے نامعلوم اے کہ کدوں رقص دی ایہ شکل عملی طور اُتے سامنے آئی سی۔ فیر وی بعض مورخین کہندے نيں کہ ایسا لگدا اے کہ اس رقص دی روایت پرتاب رودرا دیو (1497ء - 1540ء) دے خطہ وچ شروع ہوئی سی تے اس دے نتیجہ وچ اس شکل نوں مسلم حکومت وچ مقبولیت حاصل ہوئی۔ راۓ ریمانند بادشاہ پرتاب رودرا دیو دے مشہور وشنوئی وزیر تے سری چیتنیا دے پرجوش پیروکار اس گوٹی پوا رقص دی روایت کيتی ابتدا کرنے والے نيں ، کیوں کہ ویشنو (راۓ ریمانند) سوانیاں نوں رقص دے طریقےآں وچ منظور نئيں کررہے سن ؛ لہذا ایہ ممکن اے کہ رقص دی روایت؛ سری چیتھنیا دے اڈیشہ آنے دے بعد آئی ہوئے۔ گوٹی پوا رقص دی روایت؛ ہن پنڈ رگھوراج پور وچ دیکھیا جاندا اے، جو پوری شہر توں 10 کلومیٹر دور واقع اے ، جو دریائے بھارگبی دے کنارے واقع اے۔ انگریزی وچ اسنوں "کرافٹس ولیج " دے ناں توں وی جانیا جاندا اے ؛ کیوں کہ اوڈیشا دے دستکاری دے مختلف کاریگر؛ اس پنڈ وچ رہندے نيں جو "پتاچتر پینٹنگ" تے ہور دستکاری وچ اپنی مہارت دیندے نيں۔
جھمیر (جُھمیر) شمالی تے مغربی اوڈیشا دا قومی رقص اے۔ ایہ کٹائی دے موسم تے تہواراں دے دوران کيتا جاندا اے۔
ابتدائی برساں وچ اڈیہ فلم دی تیاری بہت سست رہی۔ اڈیہ دی پہلی فلم "سیندا وِواه" دے بعد1951ء تک صرف دو فلماں تیار کيتیاں گئیاں۔ زمینداراں تے تاجراں دی مشترکہ متحدہ جماعت؛ جنھاں نے 1948ء دے بعد فنڈ اکٹھا کيتا تے اوہ دونے فلماں تیار کیتیاں۔ 1951ء دی پیداوار "رَولس- اٹھائیہہ" (Rolls – 28) جس دا انگریزی ناں سی، پہلی اڈیہ فلم سی۔ اڈیہ دی پہلی فلم "سیندا وِواه" دے 15 سال بعد اسنوں ریلیز کيتا گیا۔ ایہ اڈیہ دی چوتھی فلم سی جسنوں رتیکانت پاڈھی نے پروڈیوس کيتا سی۔ گیارہويں اڈیہ فلم سری لوکیناتھ دی پہلی اڈیہ فلم سی ، جسنوں 1960ء وچ پرفولا سین گپتا دی ہدایتکاری وچ قومی ایوارڈ ملا۔ اڈیہ فلم انڈسٹری توں نمٹنے دے دوران پرشاندا نندا دا ناں ہمیشہ آئے گا۔ اوہ 1939ء توں اڈیہ فلماں وچ موجود سن ، لیکن اوہ 1976ء دے بعد ہی انتہائی متحرک ہوگئے۔ نندا نے اداکار ، ہدایت کار ، اسکرین پلے رائیٹر ، تے گیت نگار دے طور اُتے تے ایتھے تک کہ اک پلے بیک گلوکار دی حیثیت توں اڈیا فلم انڈسٹری دی وی خدمات انجام دتیاں۔ ہندوستانی سنیما دی تریخ وچ اس طرح دی اک متعدد پہلو والی شخصیت (اس دور وچ ) قلیل سی۔ اتم مہانتی جنہاں دی پہلی فلم "ابھیمان" نوں سراہا گیا سی، اوہ اپنے زمانہ وچ اڈیہ فلم انڈسٹری دے حکمران ہیروز وچوں اک سن ۔ حالے وی باحیات نيں۔ انہاں دی اہلیہ اپارجِتیا مہانتى اڈیہ فلماں دی اک بہت ہی کامیاب رہنما اداکارہ نيں۔
اوڈیشا وچ صدیاں اُتے محیط اک پاک روایت اے ۔ پوری وچ مشہور جگن ناتھ مندر دا باورچی خانہ دنیا وچ سب توں وڈا باورچی اے ، جس وچ 1000 باورچی نيں ، تقریباً 752 لکڑی توں جلنے والی مٹی چولاں توں کم لیا جاندا اے تے ہر دن 10،000 توں زیادہ لوکاں نوں کھانا کھلایا جاندا اے۔
رسگولا؛ جو ہندوستان وچ سب توں مشہور مٹھا اے ، صدیاں توں اوڈیشا تے مغربی بنگال دے کھانے دی توسیع اے۔ کھیر دی طرح اس دا لطف پورے ہندوستان وچ پایا جاندا اے۔
کھوہیا پوڑ اوڈیشا وچ اک ہور مشہور مٹھا ڈِش اے، جس دی اصل اوڈیشا دے ضلع نیاگڑھ توں اے۔
پکھل؛ چاول ، پانی تے دہی توں بنی اک کھان ، جسنوں اڈیہ لوک وڈی شوق توں کھاندے نيں ، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ گرمیاں وچ بہت مشہور اے۔ اڈیہ لوکاں نوں مٹھائی دا بہت شوق اے تے کھانے دے اخیر وچ کِسے میٹھی چیز دے بغیر کھانا؛ نامکمل سمجھیا جاندا اے۔ اوڈیشا وچ اک عام کھانا اک بنیادی کھانے تے مٹھائی اُتے مشتمل ہُندا اے۔ عام طور اُتے ناشتے دے لئی روٹی نوں بنیادی کورس دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے ، جدوں کہ دوپہر دے کھانے تے رات دے کھانے وچ چاول دال لیا جاندا اے۔ مرکزی کورس وچ اک یا زیادہ سالن ، سبزیاں تے اچار وی شامل نيں۔ میٹھے کھاناں دے شوق نوں دیکھدے ہوئے میٹھے کورس وچ متعدد پکوان وی دیکھے جا سکدے نيں۔
اڈیہ مٹھائیاں؛ مختلف قسم دے اجزاء توں تیار کیتے جاندے نيں ، جس وچ دُدھ ، کھوہیا (ریکوٹا پنیر دی اک شکل) ، ناریل ، چاول ، تے گندم دا آٹا سب توں مشہور و عام اے۔
مرداں دے وچکار شہراں تے قصبےآں وچ مغربی طرز دے لباسنوں زیادہ پذیرائی حاصل ہوئی اے، حالاں کہ لوک تہواراں یا ہور مذہبی مواقع دے دوران دھوندی کردا تے گمچھا جداں روايتی لباس پہننا پسند کردے نيں۔ عام طور اُتے سوانیاں سمبل پوری ساڑی یا شلوار قمیص پہننا پسند کردیاں نيں۔ مغربی لباس شہراں تے قصبےآں وچ نوجوان سوانیاں وچ مقبول ہورہیا اے۔
اوڈیشا دی ساڑھی دی پوری دنیا وچ بہت زیادہ منگ اے۔ اوڈیشا وچ مختلف رنگاں تے مختلف قسم دی ساڑیاں انھاں ریاست دی سوانیاں وچ بہت مشہور کردیاں نيں۔ اوڈیشا وچ دستیاب ہینڈلوم ساڑیاں چار وڈی قسماں دی ہوسکدیاں نيں۔ ایہ سمبلپوری اِکاٹ" ، "سمبلپوری بنھیا" ، "سمبلپوری بومکائی" تے "سمبلپوری سپتاپیر" نيں۔ اوڈیشا کڑی ساڑیاں ہور رنگاں جداں کریم ، مرون ، بھوری تے مورچا وچ وی دستیاب نيں۔ انہاں ساڑیاں اُتے نقش بنانے دے لئی اوڈیشاکے بنوراں دے ذریعہ "ٹائی اینڈ ڈائی" تکنیک دا استعمال اس خطہ توں وکھ اے۔ ایہ تکنیک اوڈیشا دی ساڑھی نوں وی اپنی اک شناخت دیندی اے۔ اوڈیشا دی ساڑیاں ہور رنگاں جداں کریم ، مرون ، بھوری تے مورچا وچ وی دستیاب نيں۔