بگھیل سنگھ
| بگھیل سنگھ | |
|---|---|
 |
|
| جم | سنہ 1730
|
| وفات | سنہ 1802 (71–72 سال)
|
| مدفن | پنجاب |
| شہریت |  سرکار خالصہ
|
ترمیم  | |
بگھیل سنگھ (1730–1802)اک پنجابی سکھ جرنیل سی ۔ اوہ ضلع ترن تارن دے پنڈ جھبل چ اک جٹ سکھ دے گھر جمیا۔ 1765 چ کروڑ سنگھیا مسل دا سردار بنیا۔ مغل فوج نوں ہران مگروں بگھیل سنگھ تے اودی پنجابی فوج 11 مارچ 1783 نوں لال قلعہ دلی تے مل ماردی اے۔ مغل بادشاہ شاہ عالم دوجے نے ٹیکس وچ رپے چوں چھے آنے بگھیل سنگھ نوں دینا منیا۔ بگھیل سنگھ نے دلی دیاں سکھاں لئی پوتر تھاواں تے گردوارے وی بناۓ۔
جم تے پچھوکڑ
[سودھو]سکھ قوم دے جانباز جنگجوآں وچوں جتھیدار بگھیل سنگھ دا ناں پہلی قطار وچ آؤندا اے ۔ اوہناں دا جم سن 1730 وچ ماجھے دے تریخی قصبہ جھبال (امرتسر) وچ ہویا ۔ آپ دے پروار دا تعلق ماجھے دے 84 پنڈاں دے مالک چودھری لنگاہ ڈھلوں نال جا جڑدا اے ۔ چودھری لنگاہ گرو ارجن دیو دا عقیدت مند سی اتے مکتسر دی جنگ وچ اپنے جوہر دکھاؤن والی سنگھنی مائی بھاگو دے دادا بھائی پیرو شاہ ڈھلوں دے چھوٹے بھرا سن ۔ پر اتہاس وچ لکھیا ملدا اے کہ بگھیل سنگھ دھالیوال دا اصل پنڈ موگا ضلعے وچ راؤکے کلاں اے ۔ تریخی قصبے جھبال وچ آپ دے نانکے وی ہو سکدے ہن ۔ جھبال وچ جا کے کھوج-پڑتال کیتے توں بھاویں کوئی وی تریخی نشانی نہیں مل سکی پر 12 پتیاں تے 7 گرام پنچائتاں وچوں اک پنڈ دا ناں 'جھبال جتھیدار بگھیل سنگھ' اے ۔ اس توں بناں پنڈ جھبال خورد، جھبال سورگپوری، جھبال خام، جھبال پختہ، جھبال اڈا، جھبال چودھری لنگاہ پنڈ وسے ہوئے ہن ۔ ایہناں وچوں پنڈ جھبال خام وچ جتھیدار بگھیل سنگھ دے ناں اُتے بہت ہی عالیشان گرودوارہ صاحب موجود اے، جتھے پربندھک کمیٹی ولوں روزانہ چھوٹے بچیاں نوں گربانی اتے سکھ اتہاس متعلق جانکاری دین لئی مذہبی جماعتاں دا پربندھ کیتا گیا اے ۔ تریخی قصبہ جھبال وچ جتھیدار بگھیل سنگھ دی یاد وچ گرودوارہ صاحب دا قیام اکت جتھیدار دے جھبال نال گہرے تعلقاں نوں اجاگر کرن والے تتھّ ہن ۔
سنگھپوریا مسل دا جھتیدار
[سودھو]سکھاں دے جامباز جودھے جتھیدار بگھیل سنگھ دے جیون متعلق اتہاس دے ورقے پھرولیئے تاں ایہہ پتہ لگدا اے کہ سن 1748 ء نوں جس وقت دل خالصہ دا ابھار ہو رہا سی، اس ویلے لاہور ضلعے دے پنڈ برکی وچ ورک گوت نال متعلق کروڑا سنگھ پیدا ہویا، جو پچھوں جا کے کروڑ سنگھیا مثل (سنگھپوریا مسل) دا سردار بنیا ۔ اتہاس دسدا اے کہ بے حدّ ظالم مغل صویبیدار زکریا خان نے 20 کو سال دی عمر وچ کروڑا سنگھ نوں زبری مسلمان بنا دتا، پر آپ بڑی جلدی ہی امت دی دات حاصل کرکے سنگھ سج گئے ۔ کروڑا سنگھ دے اپنے کوئی پتر نہیں سی ۔ اس نے اپنے گھریلو نوکر بگھیل سنگھ نوں گود لے رکھیا سی ۔ سن 1761 نوں ہوئی ترائی دی لڑائی دوران کروڑا سنگھ ماریا گیا ۔ اس توں بعد بگھیل سنگھ نے کروڑ سنگھیا مثل دی واگڈور سمبھالی ۔ جتھیدار بگھیل سنگھ نے اپنی سوجھ-بوجھ صدقہ سکھ مسلاں نوں متحد کرکے ہندوستان دے راجگڑھ دلی دے لال قلعے اپر کیسری نشان صاحب لہراء کے ہندوستان دے اتہاس نوں اک نواں موڑ دتا ۔
علاقے اُتے مل
[سودھو]جد بگھیل سنگھ نے کروڑ سنگھیا مثل دا کم بھار سمبھالیا تاں اس وقت دلی دے تخت اُتے مغل حاکم شاہ عالم دوجا راج کر رہا سی ۔ بگھیل سنگھ نے سبھ توں پہلاں ہشیارپور اُتے قبضہ کرکے اپنی جیتو مہم دی شروعات کیتی ۔ اس دیاں تن بیویان سن ۔ اپنی پہلی بیوی روپ کنول نوں راج دے اندرونی معاملیاں دا پربندھ سواپیا ۔ ہریانہ وچ کرنال توں 30 کلومیٹر اگے چھلودی نوں اپنے قبضے وچ کرکے اس دی دیکھ-ریکھ دوجی بیوی راج کنول نوں سنبھال دتی ۔ تیجی بیوی رتن کور نوں کلاور دا پربندھ سواپ دتا ۔ سن 1775 نوں سردار ہری سنگھ بھنگی نوں ہرا کے اس دے قبضے والے تن پرگنے ترن تارن، سبھراؤا اتے سرہالی نوں اپنے قبضے وچ کرکے پھر سرہند ول نوں رخ کیتا ۔ سرہند جتن توں بعد نواب جسا سنگھ آہلووالیا اتے جتھیدار بگھیل سنگھ دی اگوائی والیاں متحد فوجاں نے 20 فروری، 1764 نوں سہارنپور، مظفرنگر اتے میرٹھ جت کے نجیب آباد، مراد آباد اتے انوپ شہر اُتے جت حاصل کیتی ۔
22 اپریل، 1775 نوں کنجپورا نیڑیوں جمنا دریا پار کرکے 15 جولائی، 1775 نویں دلی دے ہی پہاڑگنج اتے جےَ سنگھپرا نوں جتیا ۔ اس توں بعد 50,000 دی گنتی والے دل خالصہ نے دلی ول کوچ کیتا ۔ فروری، 1783 نوں غازی آباد، شکوہاباد، علیگڑھ اتے بلند شہر نوں اپنے قبضے وچ کیتا ۔ دلی وچ داخلے ویلے جسا سنگھ آہلووالیا اتے جتھیدار بگھیل سنگھ نے اپنی 50,000 دے قریب فوج نوں دو حصیاں وچ ونڈ لیا ۔ بگھیل سنگھ نے اپنی 30,000 فوج نوں تیس ہزاری والے تھاں اُتے رکھیا ۔ 8 مارچ، 1783 نوں ملکہ گنج، سبزی منڈی، مغگلپورہ اتے اجمیری دروازے نوں بری طرحاں تہس-نہس کرکے سکھ فوجاں اگے ودھیاں ۔ دوجے پاسیوا سکھ جرنیل جسا سنگھ رامگڑھیا اپنے 10 ہزار فوجیاں نال ہسار والے پاسیوا دلی پجا ۔ 11 مارچ، 1783 نوں سمچے شہر اپر جت حاصل کرن توں بعد سکھ قوم دے تنے مشہور جرنیلاں نے دیس دا راجگڑھ دلی دے لال قلعے اپر کیسری نشان صاحب لہراء کے دنیا دے اتہاس وچ اک ہور سنہری پنہ جوڑ دتا ۔ دلی دے تخت اُتے بیٹھن لئی جسا سنگھ رامگڑھیا اتے نواب جسا سنگھ آہلووالیا دے فوجیاں نے آپو وچ اک-دوجے خلاف تلواراں وی سوت لئیاں سن، پر پرمکھ جرنیلاں دی سیانپ نال معاملہ ٹھنڈھا پے گیا ۔ ساری سکھ فوج دا ٹکانا سبزی منڈی وچ کیتا گیا ۔
موت
[سودھو]دلی دے جیتو جرنیل جتھیدار بگھیل سنگھ دے مغل بیگم سمرو نال دوستانہ تعلق سن ۔ بیگم سمرو نے سنگھاں دا مغل بادشاہ دا کجھ شرطاں تحت سمجھوتہ کروا دتا ۔ اس سمجھوتے مطابق سکھ فوجاں ولوں جتھیدار بگھیل سنگھ دی اگوائی ہیٹھ دلی دے تریخی گوردواریاں دی تیاری کرنا ہووےگا اتے مغل سلطنت اپنے کل مالیئے دا ساڈھے 12 فیصدی سکھ فوجاں نوں دین لئی پابند ہوویگی ۔ کئی اتہاسکاراں ولوں ساڈھے 12 فیصدی دی جگہ ساڈھے 37 فیصدی لکھیا گیا اے ۔ اس توں بناں سکھ اگے توں کدے وی دلی ول نوں کوچ نہیں کرنگے ۔ سمجھوتے مطابق قریب 9-10 مہینے وچ ہی سکھ فوجاں ولوں دلی وچ 6 تریخی گوردواریاں (گرودوارہ ماں سندری جی، گرودوارہ سری بنگلا صاحب، گرودوارہ سری بالا صاحب، گرودوارہ رکاب گنج صاحب، گرودوارہ موتی باغ، گرودوارہ مجنوں کا ٹلا) دی تیاری کرن توں بعد دسمبر، 1783 وچ ہی جتھیدار بگھیل سنگھ تے ہور سکھ جرنیلاں نے دلی نوں چھڈّ دتا ۔ جتھیدار بگھیل سنگھ دھالیوال سن 1802 نوں ہریانہ (ہشیارپور) وکھے چلانا کر گئے ۔ ہر سال 11 مارچ نوں جتھیدار بگھیل سنگھ ولوں 'دلی فتح' دی سالانہ یاد وچ گرودوارہ جتھیدار بگھیل سنگھ پنڈ جھبال وچ سمچی گرام پنچائت تے گرودوارہ کمیٹی ولوں گروہ سنگتاں دے تعاون نال وڈا گرمتِ سماگم کروائے جاندے ہن ۔ سری اکھنڈ پاٹھ صاحب دے بھوگ پین توں اپرنت راگی/ڈھاڈی جتھے سنگتاں نوں مانمتے سکھ اتہاس توں جانو کرواؤندے ہن ۔
بگھیل سنگھ
[سودھو]سردار بگھیل سنگھ سکھی دا اوہ تھم اے جس نے بابا بندہ سنگھ بہادر پچھوں مثل راج دے اتی مشکلاں والے ویلے سکھی دیاں جڑھاں پکیاں کرن وچ بھرپور حصہ ہی نہیں پایا سگوں سکھاں دا اثر اودھ، اترا-کھنڈا تے دلی تک پھیلایا۔ جے دوابا، ماجھا مہاراجہ رنجیت سنگھ دے راج پھیلاؤن دی پٹھّ-زمین بنے، مالوا پھولکیاں ریاستاں دے ودھن پھلن دا میدان بنیا تاں ہریانہ سر: بگھیل سنگھ دے اثر ودھاؤن دا دھرا رہا۔ سردار بگھیل سنگھ صدقہ سکھاں نے 17 مارچ، 1783 لال قلعے `تے سکھ جھنڈا جا پھہرایا۔ دلی اتے راج کرن دا سکھاں دا سپنا جد جسا سنگھ آہلووالیا تے جسا سنگھ رامگڑھیا دی آپسی کھچ-دھوہ کرکے ادھورا رہِ گیا تے دھراں وچ رنجش پیدا ہو گئی تاں ایہہ سر: بگھیل سنگھ ہی سی جس نے سارا معاملہ سمبھالیا تے پھر سکھاں دا اثر دلی اتے راکھواں رکھیا۔ دلی دی چنگی اگراؤن دا حق اس نوں ساری عمر ملیا رہا۔ اودھ تے اترانچل دے علاقیاں اتے حملے کرکے راکھی پربندھ قائم کرن وچ اوہ ہی موہری سی۔ مراٹھیاں نال دلی دے راج پربندھ بارے سکھاں نال سمجھوتہ ہویا تاں ایہہ بگھیل سنگھ ہی سی جس نے سکھاں ولوں راج دربار `تے مراٹھیاں نال تن دھری سمجھوتہ کیتا جس پچھوں دلی توں اتر ول دا علاقہ سکھاں دے ماتحت آ گیا جس وچ سارا ہریانہ شامل سی۔ اس علاقے دے پربندھ ادوں توں لے کے انگریزی راج ہون تک بگھیل سنگھ تے اس دے پروار کول رہا۔ دلی راج وچ اس دا سدا اثر رہا۔
دلی راج دے اثر ویلے اس نے گرودوارہ سیس گنج تے ہور گوردواریاں دی کھوج کیتی تے ستھان بنوائے۔ سکھی خاطر جنرل بگھیل سنگھ دا ایہہ اک سدا یاد رہن والا یوگدان اے۔ سر: بگھیل سنگھ دا جم ترنتارن ضلع امرتسر تے پنڈ جھبال وکھے دھالیوال پروار وچ ہویا۔ ہوش سمبھالی تے مسپھٹ ہندیاں ہی امرت چھکیا تے دل خالصہ دا میمبر بن گیا جو اس ویلے سکھ یودھیاں دی نمائندہ جماعت سی۔ جد مسلاں بنیاں تاں اوہ کروڑسنگھیا مثل وچ شامل ہو گیا جس دا سرکردا جتھیدار کروڑ سنگھ سی۔ اچا لما سڈول، سندر قد-کاٹھ، پکا رنگ تے بھوریاں اکھاں والا بہادر، حوصلے والا، کھلھے دل والا ایہہ چوبر ساری مثل دی کھچّ دا کارن ہندا سی۔ گھوڑسواری کردا، نشانے لاؤندا، تلوار چلاؤندا، سبھ نوں مات پا دندا تے جتھیدار دی واہ-واہی کھٹدا۔ باہروں سخت، اندروں نرم، تیز-ترار دور دی سوجھ والا دماغ، ہر لوڑوند دی مدد کرن لئی ططپر، مٹھّ بولڑا تے آدر دین والا ایہہ یوک سبھ توں عزت کھٹدا۔ اوہ اجیہا سکھ سی جو سکھی قدراں قیمتاں دا پکا دھارنی سی۔ اس اتے ہر کوئی بھروسہ کردا کیونکہ اگلے دے بھروسے نوں قایم رکھن لئی اوہ اپنی جان تک لاؤن لئی تیار ہندا۔
سارے دھرماں دے لوک اس کول مدد لئی پہنچدے۔ جد بیگم سمرو اپر اودھ دے نواب نے حملہ کیتا تاں اس نوں بگھیل سنگھ نے ہی بچایا۔ اس دا سکہ منّ کے بیگم سمرو نے اس نوں دھرم بھرا بنا لیا تے نواب اودھ نے سکھی دھارن کر لئی۔ جد انگریز تھامس نے جیند اپر حملہ کرکے اپنے آپ نوں مصیبت وچ پھسیا سمجھیا تاں اس نے وی بڈھے جرنیل بگھیل سنگھ اگے مدد لئی واسطے پائے جس دی بگھیل سنگھ نے مدد کرکے جت دوائی۔
سن 1761 وچ جد کروڑ سنگھ سورگواس ہویا تاں جتھیدار بگھیل سنگھ نوں سرب-سمتی نال مثل دا جتھیدار چن لیا گیا۔ سٹھّ سال اس نے ایہہ جتھیداری نبھاہی تے اس مثل نوں اپنی سوجھ-بوجھ نال سکھاں وچ ہی نہیں سارے ہندوستان وچ اک اچا نام دتا۔ اپنی مثل نوں اس نے لگاتار ودھایا تے پھیلایا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نال مل کے اس نے ملتان تے نرینگڑھ دے علاقے جتے۔
جد راجا بھرتپر دے راجے نے سر: کروڑ سنگھ اگے گجارش کیتی کہ اس دی مدد کیتی جاوے تاں پنج سو سوار لے کے پہنچیا۔ راہ وچ اک چھوٹے لڑائی وچ کروڑا سنگھ دے گولی لگی تاں اس دے شہید ہون پچھوں بگھیل سنگھ نے جتھے دی کمان سنبھال لئی۔ بگھیل سنگھ دا بھرواں جسا، اچا قد-کاٹھ، ڈیل-ڈول ویکھ گھمیر دا راجا ڈر گیا تے سر: بگھیل سنگھ نوں فوج واپس لے جان لئی بنے کرن لگا۔ بگھیل سنگھ نے معاوضہ منگیا تاں منتاں کرن لگا۔ جرنیل بگھیل سنگھ پگھل گیا تے معاوضے دا کجھ کو ہی حصہ وصول کر اس دی آؤ-بھگت مان واپس پرتیا۔
مڑدے وقت اس نے جالندھر وچلے علاقے توں تیوان وصولنا شروع کیتا تاں تلوان دے سردار میاں محمود خان راجپر نے اس نوں ودھیا گھوڑا پیش کیتا جس دی سواری بگھیل سنگھ لئی من بھاؤندی ہو گئی۔ اودھروں جسا سنگھ آہلووالیا ولوں جد میاں محمود خان نوں دھمکی ملی تاں بگھیل سنگھ دی صلاحَ `تے اتھے سکھاں دا اک مضبوط قلعہ تے چوکی قائم کر دتی گئی جس نال اس علاقے اپر بگھیل سنگھ دا پکا اثر قایم ہو گیا تے بگھیل سنگھ نوں اس دے علاقے توں معاملہ وی ملن لگ پیا۔
جالندھر دواب تاں کروڑ-سنگھیا مثل تھلے پہلاں ہی سی، جتھوں اک لکھ سالانہ تیوان ملدا سی جس کرکے بگھیل سنگھ نے ہشیارپور دے نیڑے ہریانہ نوں اپنا ہیڈکوارٹر بنا لیا تے اپنی بیوی روپ کور نوں مکھ پربندھک تھاپ دتا۔
سن 1761 وچ ہی اوہ کرنال ول پرتیا تے کھردین، کھنوری، چھلودی، جمیتگڑھ وغیرہ دے علاقے جنہاں دی سالانہ آمدن تن لکھ سی، جت کے اپنے قبضے وچ کر لئے تے چھلودی اپنی رہائش رکھ لئی۔ اس ویلے تک اس کول 12،000 گھوڑ سواراں توں علاوہ بہت وڈی پیدل فوج سی۔ ایہہ سارا علاقہ اس نے اپنی دوسری بیوی رام کور دی ذمہ واری وچ دے دتا۔ تیسری بیوی رتن کور نوں کلانور دا علاقہ سنبھال دتا تے اپنے آپ نوں سارے علاقیاں نوں باہری حملیاں توں روکن تے علاقے نوں ہور ودھاؤن لئی وہلا رکھیا۔
مہاراجہ امر سنگھ پٹیالے نے جد اس دے علاقے نوں ہتھیایا تاں سر: بگھیل سنگھ بھاری فوج لے کے اس اپر چڑھ پیا۔ جسا سنگھ آہلووالیا تے چین سنگھ وکیل دی وچولگی صدقہ مہاراجہ امر سنگھ نے علاقے وی موڑ دتے تے اپنے وکیل نوں بھیجیا جس نے، “سنگھ جی، رکو، اگیوں وی پنتھ دے سیوک ہن۔ جو حکم ہووے۔ ` اس پچھوں راجا امر سنگھ نے اپنے سپتر صاحب سنگھ نوں سر: بگھیل سنگھ کولوں امرت چھکا کے امرتدھاری بنوا دتا۔ دوواں وچ سدیوی سانجھ ہو گئی۔
سرہند اتے حملے کرکے، سرہند دا سارا حصہ سکھ مسلاں نے ونڈ لیا تے سارا پنجاب مسلاں ماتحت ہو گیا تاں سر: جسا سنگھ آہلووالیا نال ملکے 40،000 دی فوج لے سہارنپور، مظفرپور تے میرٹھ دے علاقے وچ 20 فروری 1764 توں ہلاّ شروع کر دتا۔ پھر گنگا پار کرکے نجیباباد، مراد آباد تے انوپ شہر دے علاقیاں اپر اپنا راکھی پربندھ جما کے دو مہینیاں پچھوں پرتے۔ سن 1775 وچ بیاس دے آس پاس دا علاقہ تے سن 1792 وچ اس نے ترنتارن، سبھراؤں تے سرہالی اپنے قبضے وچ کیتے۔
سن 1761 توں 1770 تک اودھ دا نواب نجیب-او-دولا، دلی دا پربندھ دیکھ رہا سی۔ جد سکھاں نے اس دے علاقے نوں قبضے وچ لیا تاں تباہی توں ڈردے نے گیاراں لکھ سالانہ تیوان دینا منّ کے سکھاں توں اپنی جان بخشی کروائی۔ سن 1773 وچ زابتا خان روہلا توں ننوتا تے جلال آباد لٹے۔
جد اک براہمن سن 1766 وچ امرتسر اکال تخت`تے فریاد لے کے آیا کہ سید محمد حسن خان، اس دی لڑکی نوں ڈولے وچ پا کے لے گیا اے تے مسلمان بنن لئی دکھی کر رہا اے تاں جتھیدار بگھیل سنگھ دل خالصہ دے ہور جتھیداراں نال حسن خان `تے چڑھ پیا تے لڑکی نوں چھڈوایا۔ اس پچھوں جد وی کوئی کسے دی دھی بھین دی عزت نال کھیڈن دی کوشش کردا، اوہ بنے لے کے بگھیل سنگھ کول پہنچ جاندے۔ بگھیل سنگھ دھیاں بھیناں دی آبرو دا مجسما بن گیا۔ ستلج تے گنگا دواب دے علاقے دا سمچا کنٹرول سر: بگھیل سنگھ ہتھ سونپ دتا گیا۔ پنتھ روشنی مطابق حسن خان بھجّ کے چھپ گیا تے اس دی چھپن والی تھاں نوں اگّ لا دتی گئی تاں اوہ وچے ہی سڑ گیا۔ اس علاقے دے پربھاوی انسان دا سمچا اثر ادوں توں سکھاں ہتھ آ گیا۔
سکھاں دا دلی اپر حملہ 18 جنوری، 1774 نوں سی جو جنرل بگھیل سنگھ دی اگوائی ہیٹھ کیتا گیا۔ بادشاہ نے بگھیل سنگھ نوں اعزاز سمیت بلایا تے دس ہزار گھوڑ سواراں نال اوہناں دی رکھوالی کرن لئی کیہا جس لئی شاہبازپر دا علاقہ بگھیل سنگھ نوں سونپیا جانا سی پر بگھیل سنگھ نے ایہہ نہ منزور کر دتا تے خلعت تے ہور تحفے لے کے واپس آ گیا۔ بادشاہ نے بیگم سمرو (سردھانا دی بیگم) جو بگھیل سنگھ دی دھرم بھین بنی ہوئی سی نوں بنے کیتی کہ اوہ بگھیل سنگھ نال سمجھوتہ کرواوے۔ دلی توں مڑدے ویلے بگھیل سنگھ نے دیوبند تے سہارنپور نوں لٹّ گونسگڑھ دے نواب توں 50 ہزار اگراہے۔
سن 1775 وچ جمنا پار ول سکھ ودھے۔ 22 اپریل، 1775 نوں کنجپرا توں جمنا لنگھ، لکھنوتی، گوسگڑھ، دیوبند تے ہور علاقے قبضے وچ کیتے۔ زابتا خان روہلے نے گورگڑھ بچاؤن لئی 50 ہزار روپئے سکھاں نوں سالانہ تیوان دینا منیا، پھر شاملی، کاندھلا تے میرٹھ ہندے ہوئے علیگڑھ کول کھرجا تک اپنا اثر جمایا تے آؤندیاں ہویاں دلی دے پہاڑ گنج تے جےَ سنگھپر نوں لتاڑیا۔ 24 جولائی، 1775 نوں جمنا پار کرکے واپس مڑے۔
عبدل قاسم نے جد زابتا خان `تے حملہ کرکے اس توں میرٹھ کھوہ لیا تے اس نے بگھیل سنگھ کول مدد لئی بینتی کیتی۔ عبدل قاسم `تے حملہ 11 مارچ 1776 نوں کیتا۔ میرٹھ چھڈوایا تے عبدل قاسم موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ زابتا خان نال دوستی کرن تے سکھاں دا اثر اودھ تک ودھ گیا، مراٹھیاں نوں ایہہ راس نہیں سی۔
سکھ وسّ نہ آؤندے ویکھ شاہ عالم نے اپنے صاحبزادے شاہبخت نوں سکھاں اپر حملے لئی پٹیالے ول بھیجیا۔ وڈی فوج ودھدی دیکھکے بگھیل سنگھ نے چلاکی ورتی۔ اگے ہو کے شاہ بخت نوں نذرانہ بھیٹ کیتا تے شاہ نوں اگے ودھن لئی راغب کیتا۔ جد شاہ پٹیالے ول ودھیا تاں سارے سکھاں نے صلاحَ کرکے شاہ بخت `تے ہلاّ بول دتا۔ پچھوں بگھیل سنگھ نے شاہی فوجاں دا راہ روک کے کٹا وڈھی شروع کر دتی۔ شاہی فوج دا برا ہال ہویا تاں عبدل عہد، نجپھ خان وغیرہ نوں دلی بلا لیا گیا۔
نومبر 1779 نوں نزپھ خان نے اپنے پوترے مرزا صفی نوں دس ہزار فوج تے سینکڑے توپاں نال سکھاں نوں کچلن لئی بھیجیا۔ مرزا شپھی نے چلاکی نال کئی سکھ سردار وی نال ملا لئے۔ اس حالت وچ بگھیل سنگھ نے شاہی فوج `تے سدھے حملے دی تھاں گریلا حملے کرنے شروع کر دتے۔
دلی دے جرنیل دے پوتے مرزا شپھی نے سکھاں خلاف سکھاں والا گریلا لڑائی ہی اپناؤنا ٹھیک سمجھیا۔ مہاراجہ پٹیالہ تے مہاراجہ جیند دی سکھاں نال ان بن دا وی اس نے فائدہ اٹھایا۔ زابتا خان نے دیوان سنگھ نال مل کے بگھیل سنگھ خلاف لڑائی چھیڑ دتا۔ بگھیل سنگھ نال اس ویلے سدا سنگھ، دولا سنگھ، کرم سنگھ شہید، گربخش سنگھ، لال سنگھ تے کرن سنگھ آ جڑے۔ 6800 گھوڑ سواراں نال اوہناں نے جمنا پار حملے دی ٹھانی تاں کہ مرزا شپھی نوں پچھوں گھیریا جا سکے۔ 25 فروری، 1781 نوں رڈور دے کیمپ تے پھر 28 فروری نوں سکندرا دے کیمپ `تے حملہ کیتا جس نال مرزا شپھی ہلّ گیا۔ سکھاں نے 11 مارچ نوں حملے وچ 3000 گھوڑے ہتھیا لئے۔ مرزا شفیع دے مددگاراں مہاراجہ پٹیالہ امر سنگھ، سپتر صاحب سنگھ، حصہ سنگھ، بھنگا سنگھ نوں وکھ کرن لئی جسا سنگھ آہلووالیا نے اوہناں اپر حملہ کر دتا تاں اوہ پچھے ہٹّ گئے۔ مغل جرنیل مرزا شپھی گریلا لڑائی وچ سکھاں نوں مات نہ پا سکیا تے 12 جون، 1781 نوں بگھیل سنگھ تے گردتّ سنگھ نوں دوستی دا ہتھ ودھاؤن لئی خط لکھیا۔ بدلے وچ رڈول، ببین تے شامگڑھ دینے منے پر بگھیل سنگھ نے اپنیاں شرطاں رکھیاں۔
10 جون، 1781 دے خط مطابق ‘نجپھ خان نے امبر شاہ نوں دلی توں مرزا شپھی کول 40،000 سپاہی تے توپاں دے کے گھلیا۔ سکھاں نال بھرواں لڑائی ہویا جس وچ 10 توں 15 ہزار شاہی فوج ماری گئی تے توپاں وی ہتھوں گئیاں۔ سکھاں کولوں بری ہار کھان پچھوں مغل فوجاں پانیپت مڑ آئیاں۔ 6 اپریل 1782 نوں نجپھ خاں دی موت ہو گئی۔ فروری 1783 وچ جسا سنگھ آہلووالیا، بگھیل سنگھ تے ہور جرنیل 70،000 سپاہی لے کے غازیہ آباد، بلند شہر تے کھرجا `تے جا چڑھے۔ سبھ نے جو کھوہیا اس دا دسوندھ دربار صاحب امرتسر بھیجیا جو اک لکھ سی۔ پھر ایہناں نے علیگڑھ، ٹنڈلا، ہاتھرس، شکوہاباد تے پھرکھاباد جا لٹے۔ بگھیل سنگھ ہتھ اک ہیریاں جڑھی سوٹی لگی جو اس ویلے 33،000 روپئے دی سی۔ مڑدیاں نے آگرہ لٹیا۔ سکھ ہن دلی اتے بھارو ہو گئے سن۔
8 مارچ، 1783 بگھیل سنگھ نے 40,000 فوج نال جمنا کنڈھے بگگاڑی گھاٹ `تے قبضہ کر لیا۔ پھر ملک گنج تے سبزی منڈی جا لٹے تے مگلپرا تے میہتابپرا جا گھیرے۔ سکھ اجمیری گیٹ راہیں دلی وچ جا داخل ہوئے تے حوض قاضی جا لٹیا۔ بادشاہ نے سمرو بیگم نوں بلا بھیجیا۔ اینے نوں جسا سنگھ رامگڑھیا تے جسا سنگھ آہلووالیا ہسار ولوں 10،000 فوج لے کے پہنچ گئے۔ بگھیل سنگھ نے جتھے اپنے تیہہ ہزار سپاہی رکھے سن اوہ ہن تیس ہزاری نام نال مشہور اے۔
17 مارچ، 1783 دا اوہ تریخی دن اے جد سکھاں نے لال قلعے `تے سکھ جھنڈا جا پھہرایا۔ شاہ عالم جا چھپیا۔ جسا سنگھ آہلووالیا نوں تخت `تے بٹھایا گیا تے مور پنکھ جھلائے گئے۔ جسا سنگھ رامگڑھیا نے اس نوں ناپسند کیتا تاں آہلووالیا نے تخت چھڈّ دتا۔ اس طرحاں آپس دی ایرکھا نے سکھاں ہتھ آیا دلی دا راج گوا دتا۔
دیوانے-کھاسانے تے دیوانے-آموانے لٹکے ہٹے سن کہ 12 مارچ نوں سمرو بیگم دلی آ گئی تے اس نے شاہ عالم دوجے نوں سکھاں بارے دسیا تے بگھیل سنگھ نال گل کرن لئی کیہا۔ بگھیل سنگھ نوں مل کے بیگم سمرو نے بادشاہ توں ایہہ شرطاں منوائیاں۔
- خالصے نوں تن لکھ عوضانہ جرمانے وجوں دتا جاویگا۔
- بگھیل سنگھ دلی وچ چار ہزار سپاہی رکھ سکدا اے۔ اس دا دفتر سبزی منڈی ہووےگا۔
- بگھیل سنگھ نوں ست سکھ تریخی گردوارے بناؤن دی کھلھ ہوویگی جو جلدی ہی پورن کرن تے بگھیل سنگھ واپس جاویگا۔
- بگھیل سنگھ ساری دلی دی چنگی اگراہیگا تے چھیانی (روپے وچوں چھ آنے) اپنے خرچ لئی لویگا، جس وچوں گردوارے بنائے جانگے۔
- دلی وچ رہندے ہوئے سکھ کوئی لٹّ-کھوہٹ نہیں کرنگے۔
سمجھوتے پچھوں 4000 سپاہیاں نال بگھیل سنگھ نے ست گردوارے ماں سندری، مجنوں ٹلا، موتی باغ، بنگلا صاحب، سیس گنج، رکاب گنج، بالا صاحب پہل دے بنیاد `تے اسارے۔ بگھیل سنگھ دی سکھ قوم لئی ایہہ بہت وڈی دین سی۔ بادشاہ عالم دوجا بگھیل سنگھ نوں ملن دا اچھک سی پر اس لئی بگھیل سنگھ نے شرطاں رکھیاں کہ اوہ سر نہیں جھکائیگا، اکلا نہیں آئیگا تے کسے دا کوئی برا کٹاکھ نہیں سہیگا۔ بادشاہ دے منن `تے سبھ بچڑاں دیاں دوکاناں بند کیتیاں گئیاں۔ ہاتھی دی سواری `تے بگھیل سنگھ، شاہی دربار ششتردھاری سکھاں سمیت پہنچیا، بادشاہ ملن `تے خوش ہویا تے تحفے دتے۔ سن 1784 تے پھر 1789 وچ جمنا پاروں اگراہیاں چلدیاں رہیاں۔ بگھیل سنگھ دی موت 1800 وچ ہوئی دسی جاندی اے۔ اس طرحاں سکھ راج دا اک اپانی ستارہ سکھاں نوں چڑھدیاں کلاں وچ لجا کے ربّ نوں پیارا ہو گیا۔