| جهانملک خاتون | |
|---|---|
| پیدائش | پیش از ٧۲۴ ق/ ۱۳۲۴ م |
| والدین | جلالالدین مسعودشاه |
| وفات | پیش از ٧۸۴ ق/ ۱۳۸۴ م |
| قومیت | ایرانی |
| مقام | شیراز |
| دور حکومت | آل اینجو، آل مظفر |
| پیشہ | شاعر |
| تخلص | جهان |
| شریک حیات | امینالدین جهرمی |
| اولاد | سلطانبخت |
اٹھويں صدی عیسوی دے دوسرے نصف وچ شہزادی تے خاتون فارسی شاعرہ جلال الدین مسعود شاہ اینجو دی بیٹی جہان ملک خاتون رہدیاں سن۔ اوہ ايسے دور وچ حافظ تے عبید زکانی دے نال سن تے انہاں دی عبید زکانی دے نال شاعری تے محاذ آرائی سی۔ آیات دی مقدار دے لحاظ توں ، اس نے موجودہ صدی تک ایرانی ادب دی تریخ وچ کِسے وی دوسری خاتون شاعرہ توں زیادہ شاعری دی اے۔ خاتون ملکہ دی موت سال 784 (قمری) دے بعد ہوئی۔ انہاں دی نظماں دا فرانسیسی ، اطالوی تے انگریزی وچ ترجمہ ہو چکيا اے۔ [۱][۲][۳]
دنیا نوں جہان خاتون توں متعارف کرانے والے پہلے افراد وچوں اک ایڈورڈ براؤن سی ، حالانکہ اسنوں عالمی عدالت دے مخطوطے دی نامکمل کاپیاں تک رسائی حاصل سی۔ فیر سعید نفسی تے ذبیح اللہ صفا نے اپنے کماں وچ پیرس دی نیشنل لائبریری وچ عالمی عدالت دی دو کاپیاں ذکر کيتی نيں۔ ہور معلومات جو کہ انہاں دی زندگی تے حالات دے بارے وچ ساڈے پاس نيں اوہ شاعر دی یادداشتاں تے ہور معلومات دا خلاصہ اے جو کہ انہاں نے خود دیوان دے دیباچے تے اپنی نظماں دے دوران پیش کيتی نيں۔ [۴] تعارف ، جو انہاں نے اپنے دیوان دے دیباچے وچ اک مختصر سوانح عمری دے طور اُتے لکھیا ، شاید جدید جدید ایرانی مصنفاں دی طرف توں اپنی نوعیت دے ادب دا سب توں اہم ٹکڑا اے۔ [۵]
اس دی نظماں ، اٹھويں صدی ہجری دے بوہت سارے دوسرے شاعراں دی طرح ، حافظ دی نظماں توں سایہ فگن سن ، تے شاید اس دا عورت ہونا اس حوالے توں تے زیادہ اثر انگیز سی۔ [۶][۷]
. . . حکایت کنند که جهان خاتون ناں ظریفه و مستعده روزگار و جمیله دهر و شهره شهر بوده و اشعار دلپذیر دارد و از آن جمله این مطلع قصیده اوراست:
مصوریست که صورت ز آب میسازد / ز ذره ذره خاک آفتاب میسازد. . . .
جہانملک خاتون ، جلال الدین مسعود شاہ انجو دی بیٹی ، فارس وچ انجو راج دے بانی سن ۔ انہاں دے دادا شرف الدین محمود خاندانی دور دے اختتام اُتے خالصہ املاک(انجو) دے انتظام دے انچارج سن ، لہذا شرف الدین دے بعد انہاں دے خاندان دے ہور افراد انجو دے ناں توں مشہور ہوئے۔ [۹] شرف الدین خود نوں خواجہ عبداللہ انصاری دی اولاد سمجھدے سن ۔ [۱۰] دنیا دی والدہ 723 ھ وچ خواجہ راشد الدین فضل اللہ تے اس دے والدین دی بیٹی یا پودیاں سن۔ انہاں نے شادی کر لئی ۔ جہان الملک دے والد مسعود شاہ سن جنہاں نے مسعودیہ سکول تے ایزداخواست کاروانسرائے دی عمارت تعمیر کيتی۔[۱۱] اس دی ماں دی طرف توں ، اس دی نسل سرپرست وزیر ، راشد الدین فضل اللہ نوں منتقل ہوئی۔ اس دی سوتیلی ماں سلطان بخت خاتون ، دلشاد خاتون دی بہن تے دمشق خاجہ دی بیٹی تے 743 ھ وچ اس دے والد سن ۔ اس نے اس نال شادی کيتی۔ ايسے سال مسعود شاہ اپنی بیوی دے کزن یغی بستی دے نال شیراز [۱۲] جتھے اسنوں اس دے جرم دی وجہ توں قتل کر دتا گیا۔ [۱۳][۱۴]
جہان جلال الدین مسعود شاہ دی اکلوتی اولاد سی جو جوانی تک زندہ رہی ، تے چونکہ مسعود شاہ دا کوئی بیٹا نئيں سی ، [۱۵] شاید انجو دربار دی ہور شہزادیاں توں بہتر تعلیمی حالات سن ۔ [۱۶] بظاہر انہاں دے والد غیاث الدین محمد وزیر دے داماد سن جو راشد الدین فضل اللہ دے بیٹے سن ۔ [۷]
[۱۷] جدوں اس دا باپ 743 ھ وچ قتل ہويا تاں اس دے چچا شیخ ابو اسحاق دنیا دے سرپرست بن گئے۔ شیخ ابو اسحاق باغیاں دے نال اک خونی جنگ جیتنے تے اپنے بھائی (مسعود شاہ) دی جگہ اقتدار سنبھالنے وچ کامیاب رہے۔ ابو اسحاق دی حکمرانی وچ شیراز اک "شاعراں دی جنت" سی تے خواجہ کرمانی تے حافظ جداں شاعر اس دے دربار وچ آئے۔ [۱۸][۱۹] غالبا شیخ ابو اسحاق ہی نے دنیا نوں شاعری لکھنے دی ترغیب دی۔ [۷] 744 تے 747 دے درمیان ، اس نے امین الدین جہرومی ، ندیم شیخ ابو اسحاق نال شادی کيتی۔ [۷][۲۰] جدوں 754 ھ / 1353 عیسوی وچ شہزادہ مظفری ، امیرمبارز الدین نے شیراز نوں فتح کيتا تاں شیخ ابو اسحاق اصفہان بھج گیا ، لیکن اسنوں فوری طور اُتے گرفتار کر ليا گیا تے شیراز دے سعادت چوک وچ پھانسی اُتے لٹکا دتا گیا۔ [۱۶] شیخ ابو اسحاق دے قتل دے بعد ، خاتون دی دنیا دے لئی اک مشکل دور شروع ہويا ، لیکن اوہ شیراز وچ ہی رہیاں۔ [۱۷] گھٹ توں گھٹ اپنے اک سنیٹ وچ اس نے امیر مبارکالدین دا مذاق اڑایا۔ [۷][۶]
امیر برزالدین دا بیٹا ، بہادر بادشاہ نے اسنوں 759 ھ وچ اَنھّا کرنے دے بعد ، بجائے تخت اُتے بیٹھیا۔ بہادر بادشاہ نوں اپنے والد توں زیادہ شاعری ، سبھیاچار تے ادب وچ دلچسپی سی۔ حد تک اوہ دونے سی کہ دی طرف توں تعریف حافظ تے دی طرف نال کيتی تعریف کيتی بادشاہ خاتون دی دنیا.[۶]
اپنے دیوان وچ تے اپنے متعدد سونیٹاں وچ ، اس نے سلطان بختنامی دا ذکر کيتا تے اسنوں نہ ختم ہونے والے دکھ تے جذبات توں بھریا یاد کيتا۔ ہن یقین توں کہیا جا سکدا اے کہ ایہ سلطان اس دی بیٹی دی قسمت سی ، حالانکہ اس دی سوتیلی ماں دا ناں وی سی۔ [۲۱]
بظاہر ، دنیا اٹھويں قمری صدی دے اختتام تک یا گھٹ توں گھٹ 784 تک زندہ رہی کیونجے گیت وچ شہزادہ جلاری نے شیخ اویس دے بیٹے احمد بن بہادر دی تعریف کيتی سی تے اوہ انہاں برساں وچ اصفہان دا حکمران سی۔ اک ہور گیت وچ اوہ تیمور لینگ دے بیٹے میران شاہ دی تعریف کردے نيں (وفات 811 ھ / 1408 عیسوی) ، جنہاں نے خراسان تے آذربائیجان اُتے 782 تے 795 وچ حکومت کیتی۔ جے ایہ سنیٹ واقعی اس میرانشاہ دی تعریف وچ اے تاں دنیا 795 ہجری دے بعد اک تریخ وچ مر چکی ہوئے گی۔ [۱۶]
خود جہان دے مطابق ، اپنے دیوان دے دیباچے وچ ، اوہ شروع وچ اپنے دیوان نوں مرتب کرنے وچ ہچکچاہٹ دا شکار سی ، لیکن جدوں اس نے اپنے توں پہلے شاعراں دی تخلیقات تک رسائی حاصل کيتی تاں اس نے اپنے شکوک و شبہات اُتے قابو پا لیا تے اپنے دیوان نوں مرتب کرنا شروع کر دتا۔ [۴] اس دے دیوان وچ فصیح نثر دا تعارف اے ، جو لگدا اے کہ شاعر نے خود لکھیا اے۔ اُتے ، جدوں اسنوں پتہ چلدا اے کہ کچھ عرب تے فارسی سوانیاں نے ماضی وچ اپنی نظماں جمعکیتیاں نيں ، اوہ اپنا ناں زندہ رکھنے دے لئی انہاں نوں لکھنے دا فیصلہ کردا اے۔ [۶] دنیا دی عدالت دنیا دی سب توں وڈی عدالت اے جو ایران وچ اک خاتون شاعر دی طرف توں ساڈے سامنے آئی اے۔ عالمی عدالت وچ چار نظماں شامل نيں ، اک پرہیز پیراگراف ، اک اذیت ناک نوحہ طویل ، 12 ٹکڑے ، 357 کواٹرین ، تے 1413 وچ دھناں نيں۔ [۷] دیوان آف دتی ورلڈ دی آیات دی تعداد جو شائع ہوئی اے 15،937 بٹس تک پہنچکی اے ، [۴] حالانکہ بہت ساریاں دوسری آیات جنگاں تے شاعرانہ جہازاں وچ سونیٹ تے کواٹرین دی شکل وچ پائی گئیاں نيں۔ [۲۲] اس دے دیوان دے چار مشہور نسخے نيں:
دنیا بنیادی طور اُتے اک غزل گو شاعر اے۔ [۱۴] ان دا لقب نظم "جہان" وچ اے جسنوں انہاں نے آخری آیت وچ مبہم طور اُتے استعمال کيتا۔ [۱۷] جہانملک خاتون اپنے توں پہلے شاعراں دی شاعری توں واقف سی تے سعدی دی شاعری توں ایہ آشنائی اک خاص پہلو تلاش کردی اے۔ اس نے خود اپنی نظم وچ اس دا ذکر کيتا اے :
{{{1}}}{{{2}}}
؎ بهرسم تضمین این بیت دلکش آوردم
ز شعر شیخ که جانم به طبع دارد دوست
دوسری طرف ، مواد ، یا وزن ، سطر تے نظم دے لحاظ توں ، انہاں دی شاعری تے حافظ دی نظماں وچ مماثلت پائی جاندی اے ، تے اس گل دا امکان نئيں اے کہ دونے شیخ ابو اسحاق دی ملاقاتاں وچ ملے ہاں تے بعض معاملات وچ اک دوسرے دے جوابات گیت نظماں ..[۲۳]
دنیا دی گیندی نظماں حافظ دی نظماں توں بیرونی ساخت دے لحاظ توں متاثر ہُندیاں نيں نہ کہ فلسفیانہ موضوع دے لحاظ تاں۔ اوہ لسانی طور اُتے سادہ نيں تے واجبات توں دور نيں ، تے انہاں وچ تشبیہات ، واضح استعارے ، ستم ظریفی تے ابہام جداں صفاں دیکھی جا سکدیاں نيں۔ دنیا دی شاعری دی سب توں اہم خصوصیت ایہ اے کہ ایہ نسائی اے۔ ہور ، وجہ تے محبت دا تضاد ، تقدیر اُتے یقین ، عہد نامہ نال محبت تے شکایت اس دے دربار دے نمایاں نکات نيں۔ [۲۴]
دنیا دی گیندی نظماں ، حافظ دی گیندی نظماں دے برعکس ، تصوف یا تصوف دی تھوڑی جہی علامت اے ، ظاہر یا پوشیدہ ، تے اس دے مقابلے وچ اس دے تے اس دے دوسرے ہم عصر شاعر عبید زکانی (ایم۔ 771 ھ۔ ) ، نے زاہدان تے صوفیاں دے کم سن اُتے تنقید دی اے۔ [۶][۷]
{{{1}}}{{{2}}}
؎ تا چند چنین بیدل و بییار توان گشت
تا چند به کام دل اغیار توان گشت
؎ عمری بشد از دست و به کامی نرسیدیم
تا چند بهناکام پی یار توان گشت
؎ برخیزم و ناموس و ریا ترک بگویم
چند از پی ناموس چنین زار توان گشت
؎ گویند که صبری کن و دلدار به دست آر
با قوت صبر از پی دلدار توان گشت
؎ چون نیست بقا دولت و اسباب جهان را
از بهر گلی چند پی خار توان گشت
{{{1}}}{{{2}}}
؎ هر روز به شیوهای و لطفی دگری
چندانکه نظر میکنمت خوبتری
؎ گفتم که به قاضی برمت تا دل خویش
بستانم و ترسم دل قاضی ببری
<ref> tag; name ":hoseini" defined multiple times with different content
<ref> tag; name ":iranica" defined multiple times with different content
|title= (معاونت)
Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.