سکھ دھرم گرنتھ

پرمکھ سکھ گرنتھ آدی گرنتھ (پہلا گرنتھ) اے، جس نوں عام طور اُتے گرو گرنتھ صاحب کیہا جاندا اے۔ سکھاں دا دوجا سبھ توں اہم گرنتھ دسم گرنتھ اے۔ ایہہ دوویں پاٹھ ہن جو سکھ گروآں ولوں لکھیا جاں سرکاری کیتا گیا سی۔

سکھ دھرم دے اندر گرو گرنتھ صاحب جاں آدی سری گرنتھ صاحب صرف اکّ گرنتھ نہیں ہن۔ سکھ اس گرنتھ ( پوتر گرنتھ ) نوں جیوتّ گرو مندے ہن۔ پوتر پاٹھ 1430 پنیاں وچ پھیلیا ہویا اے اتے اس وچ سکھ دھرم دے بانیاں (سکھ دھرم دے دس گروآں) ولوں بولے گئے اصل شبد اتے ہندو دھرم اتے اسلام سمیت ہور دھرماں دے کئی ہور سنتاں دے شبد شامل ہن۔

سکھ گروآں ولوں اوہناں دیاں رچناواں وچ ورتی گئی بولی نوں لیبل کرن لئی ورتیا جان والا شبد سنت بولی اے، جو اتری بھارت دی اکّ سنیکت ساہتی بولی اے جو وکھ-وکھ علاقائی اتے تریخی بھاشناں توں ووکیبولری ادھار لیندی اے۔[۱]

شانت رس (شانتی دا عنصر)

[سودھو]

گرو گرنتھ صاحب جی

[سودھو]
'دِ سکھ رلیجن' (1909) توں گرو ارجن دیوَ جی دا آدی گرنتھ دے نال تمثیلی۔

پرمکھ سکھ گرنتھ آدی گرنتھ (پہلا گرنتھ ) اے، جس نوں عام طور اُتے گرو گرنتھ صاحب کیہا جاندا اے۔ سکھ اس نوں اپنا "پوتر گرنتھ" نہیں مندے سگوں اپنا سدیوی اتے موجودہ " گرو "، مارگدرشک جاں گرو مندے ہن۔ اس نوں آدی گرنتھ کیہا جاندا سی جدوں تک گرو گوبند سنگھ، انسانی روپ وچ دسویں اتے آخری گرو، نے اس نوں 1708 وچ گرو دے خطاب حاصل کیتی، جس توں بعد اسنوں سری گرو گرنتھ صاحب، جاں مختصر وچ گرو گرنتھ صاحب کیہا گیا۔ گرنتھ وچ 1430 انگ صاحب ہن (انگ دا مطلب اے انگ کیونکہ گرو گرنتھ صاحب کوئی کتاب نہیں اے پر ایہہ سکھاں لئی سدیوی گرو اے) 39 ادھیاواں وچ ونڈیا ہویا اے۔ ساریاں کاپیاں بالکل اکو جہیاں ہن۔ سکھاں نوں اس گرنتھ دے اندر پاٹھ وچ کوئی تبدیلی کرن دی مناہی اے۔

گرو گرنتھ صاحب دا سنکلن سکھاں دے پنجویں گرو گرو ارجن دیوَ ولوں کیتا گیا سی۔ سنکلن دا کم 1601 وچ شروع ہویا اتے 1604 وچ سماپت ہویا۔ گرو ارجن دیوَ ولوں "پوتھی صاحب" کہے جان والے گرنتھ نوں ہرمندر صاحب (ربّ دے گھر) وکھے بہت جشناں نال قائم کیتا گیا سی۔ ایسجیپیسی گرو گرنتھ صاحب وچ 6 گروآں دیاں رچناواں ہن جدوں کہ نہنگ اڈیشن وچ 7 گروآں دیاں رچناواں ہن جیہناں وچ گرو ہررائ دی اکّ بانی وی شامل اے۔

جپ جی صاحب

[سودھو]
گرو کا باغ، بنارس توں اکّ گرو گرنتھ صاحب دے ہتھ-لکھت دا جپ جی صاحب حصہ، جو ہن بھائی گرداس لائبریری جیئینڈییو وچ اے۔

جپ جی صاحب اکّ سکھ ارداس اے، جو گرو گرنتھ صاحب دے ارنبھ وچ ظاہر ہندی اے - دھرم گرنتھ اتے سکھاں دے سدیوی گرو۔ اس دی رچنا سکھ دھرم دے بانی گرو نانک دیوَ جی نے کیتی سی۔ ایہہ مول منتر نال شروع ہندا اے اتے پھر 38 پؤڑیاں (پؤڑیاں) دی پالنا کردا اے اتے اس رچنا دے انت وچ گرو انگد دیوَ ولوں اکّ آخری شلوک نال مکمل ہندا اے۔ 38 پؤڑیاں وکھ-وکھ شعری میٹراں وچ ہن۔

جپ جی صاحب گرو نانک دیوَ جی دی پہلی رچنا اے، اتے سکھ دھرم دا مکمل عنصر منیا جاندا اے۔ جپ جی صاحب دا پھلار اتے وستار سارا گرو گرنتھ صاحب اے۔ ایہہ نت نیم دی پہلی بانی اے۔ 'سچی بھگتی کی اے' اتے پرماتما دا سروپ کی اے' بارے گرو نانک دیوَ جی دا پروچن ذکر یوگ اے۔ کرسٹوپھر شیکل دے مطابق، ایہہ "انفرادی دھیان دے پاٹھ" لئی اتے عقیدت منداں لئی روزانہ بھگتی دعا دی پہلی وستو وجوں تیار کیتا گیا اے۔ ایہہ سکھ گوردواریاں وچ سویر اتے شام دی ارداس وچ پایا جان والا جاپ اے۔ ایہہ سکھ روایت وچ خالصہ ساجنا تقریب اتے سسکار تقریب وچ وی اچاریا جاندا اے۔

بھائی گرداس وار

[سودھو]

واراں بھائی گرداس بھائی گرداس ولوں لکھیاں 40 واراں (ادھیایاں) نوں دتا گیا نام اے۔ اوہناں نوں پنجویں سکھ گرو، گرو ارجن دیوَ ولوں "گرو گرنتھ صاحب دی کنجی" کیہا گیا اے۔ اوہ گرو گرنتھ صاحب دے پہلے گرنتھی اتے مہان مشہور مفکر سن۔ اس دے کم توں، ایہہ واضع اے کہ اسنے وکھ-وکھ بھارتی بولیاں وچ مہارت حاصل کیتی سی اتے بہت سارے پرانے بھارتی مذہبی گرنتھاں دا ادھئین کیتا سی۔[۲]

بولیاں

[سودھو]

اس گرنتھ وچ ہیٹھ لکھیاں بولیاں ملدیاں ہن:

  • پنجابی - بہت سارے سکھ گرو، بھگت (سنت) شیخ فرید اتے ہور
  • سندھی - گرو ارجن دیوَ
  • سنسکرت - گرو نانک، گرو ارجن دیوَ اتے ہور
  • گجراتی اتے مراٹھی - بھگت نامدیو اتے ترلوچن
  • مغربی ہندی - بھگت کبیر
  • پوربی ہندی - درباری شاعر
  • پوربی اپبھرنش - بھگت جیدیو
  • فارسی اتے عربی - بھگت نامدیو اتے گرو نانک

گرو گرنتھ صاحب دا سندھی وچ پہلا شائع ترجمہ 1959 وچ بھارت جیون اشاعتاں دے جیٹھانند بی۔ لالوانی ولوں کیتا گیا سی۔ اسنے اپنی ساری نجی بچت ورتی اتے 500 کاپیاں تیار کیتیاں۔ لالوانی نے بعد وچ 1963 وچ مڑ چھاپن لئی قرضہ لیا۔

اوہ علم جو گرو گرنتھ صاحب نوں پرکاشمان اتے شائع کردا اے ترجمہ دی سفارش نہیں کردا؛ اس دی بجائے گرو گرنتھ صاحب نال سدھا سکھن دے تعلق دی صلاح دتی جاندی اے۔ ایہہ سفارش سیکنڈری انوواداں اتے مدھ چینلاں راہیں سکھیارتھی دے پکھپات نوں گھٹاؤندی اے جو سکھیارتھیاں دی سفر نوں گمراہ کر سکدے ہن۔

بیر رس (یدھ دا سار)

[سودھو]

دسم گرنتھ

[سودھو]
18ویں صدی دے مڈھلے حصے وچ دسم گرنتھ دے شائع بھائی منی سنگھ بیڑ (کھرڑے) دا پنہ

اس نوں سکھاں دا دوجا سبھ توں پوتر گرنتھ منیا جاندا اے اتے اس نوں دسم گرنتھ - دسویں گرو دی کتاب کیہا جاندا اے۔[۳] گرو جی دے جوتی-جوتِ سماؤن توں تن سال بعد گرنتھ دا سنکلن کیتا گیا سی اتے ایہہ گرو دی بیواہ ماں سندری سی، جس نے گرو دے ہم عصر بھائی منی سنگھ نوں گرو ولوں رچت ساریاں بانیاں نوں اکٹھا کرن اتے گرو دا اکّ گرنتھ تیار کرن لئی کیہا سی۔ ۔ حالانکہ، بھائی منی سنگھ دا گرو گوبند سنگھ دیاں لکھتاں دے سنگرہک اتے سنکلن کرن والے ہون دا ذکر، بھائی منی سنگھ ولوں ماں سندری نوں لکھیاں گئیاں چٹھی اُتے بیسڈ اے۔ اس پتر دی پرمانکتا نوں رتن سنگھ جگی ورگے مفکراں ولوں چیلنج دتی گئی اے، جو دعوہ کردے ہن کہ لکھن دی سٹائل بھائی منی سنگھ دے ویلے نال میل نہیں کھاندی اتے ایہہ چٹھی صرف 1920 دے دہاکے وچ ساہمنے آئی سی۔[۴] ایہہ 1711 وچ پورا ہویا سی۔ اس دے موجودہ روپ وچ اس وچ 1428 پنے اتے 16 باب ہن جویں کہ ہیٹھاں سوچیبدھ کیتا گیا اے۔ نہنگ دسم گرنتھ وچ 70 باب ہن۔

  • جاپ ( دھیان )
  • بچتر ناٹک (گرو دی سوانح عمری)
  • اکال استتی (پرماتما دی صفت-صالاح)
  • چنڈی کردار پہلا اتے دوجا (دیوی چنڈی دا کردار)
  • چنڈی دی وار (دیوی درگا دا ذکر کرن لئی اکّ گاتھا)
  • علم پربودھ (علم دی جاگرتی)
  • چؤبیس اوتار ( وشنوں دے 24 اوتار پرمیشر ولوں حکم)
  • برہم اوتار ( برہما دا اوتار)
  • ردر اوتار ( شو دا اوتار)
  • شبد ہزارے (دس شبد)
  • سوییے (33 پؤڑیاں)
  • خالصہ مہما (خالصے دی مہما)
  • شستر نام مالا (ہتھیاراں دی لسٹ)
  • تریا کردار (منکھاں دا کردار جیہناں دی ڈونگھی اتے دماغی طور اُتے جنسی اچھاواں وچ ڈگدا اے)
  • ظفر نامہ (جت دا پتر، بادشاہ اورنگزیب نوں لکھی چٹھی)
  • حکایتاں (کہانیاں)

نمنلکھت مکھ بانیاں ہن جو وقف امرتدھاری سکھاں ولوں نیمت طور اُتے سنائیاں جاندیاں ہن:

  1. جپ جی صاحب
  2. جاپ صاحب
  3. تو پرسادِ سواریئے ۔۔
  4. چوپئی صاحب
  5. رہراس صاحب

سربلوہ گرنتھ

[سودھو]
18ویں صدی دے ہتھ لکھت سربلوہ گرنتھ ہتھ-لکھت دا پھولیؤ

سربلوہ گرنتھ (پنجابی: سربلوہ گرنتھ، سربلوہ گرنتھ ) جس نوں منگلاچرن پران وی کیہا جاندا اے، اکّ وڈا کتاب اے جس وچ گرو گوبند سنگھ، شاعراں اتے ہور سکھاں دیاں وکھ-وکھ لکھتاں دا مجموعہ اے۔ سربلوہ گرنتھ دا شبدی مطلب اے "سبھ-سٹیل جاں لوہے دا گرنتھ جاں گرنتھ" । خالصہ مہما اس گرنتھ دا حصہ اے۔ اس گرنتھ وچ پنتھ اتے گرنتھ دی مہانتا دی بانی درج اے۔ خالصہ مہما اس گرنتھ دی گرو گوبند سنگھ دی پرمانک بانی اے۔[۵]

بولیاں

[سودھو]

سنبھال

[سودھو]
پٹنا صاحب دی بیڑ (کھرڑے) وچوں دسم گرنتھ دا سجایا پنہ

کار سیوا دی آڑ ہیٹھ پنجاب اتے بھارت دے آلے-دوآلے دے خفیہ 'انگیٹھا صاحب' گوردواریاں وچ سالاں دوران وڈی مقدار وچ تریخی سکھ دھرم-گرنتھ دیاں ہتھ-لکھتاں نوں یوجنابدھ ڈھنگ نال "سسکار" (نعش لئی ساڑ دتا گیا)[۶][۷] کیتا گیا۔[۸][۹] اس مشق دی تریخی ہتھ-لکھتاں نوں یوجنابدھ ڈھنگ نال نشٹ کرن لئی تنقید کیتی جاندی اے، جس نال اوہ مستقبل دیاں پیڑھیاں لئی کھوج، پرالیکھ، مرمت جاں سرکھیت کرن دے ایوگ ہن۔

گرنتھاں دا ڈجیٹلیکرن

[سودھو]

پنجاب ڈجیٹل لائبریری نے نانک شاہی ٹرسٹ دے تعاون نال 2003 وچ سکھ دھرم گرنتھاں دے ڈجیٹلیکرن دا کم شروع کیتا۔ ہزاراں ہتھ-لکھتاں دا ڈجیٹلائیزڈ کیتا گیا اے اتے پنجاب ڈجیٹل لائبریری وچ آنلائین مہیا ہن۔

ایہہ وی ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ Deol, Harnik (2012). Religion and Nationalism in India:The Case of Punjab, 1960–1990, 48. “Remarkably, neither is the Qur'an written in Urdu language, nor are the Hindu scriptures written in Hindi, whereas the compositions in the Sikh holy scripture, Adi Granth, are a melange of various dialects, often coalesced under the generic title of Sant Bhasha.” 
  2. ↑ (1992-1998) The encyclopaedia of Sikhism, Harbans Singh 4, Patiala: Punjabi University, 411–412. ISBN 0-8364-2883-8. OCLC 29703420. 
  3. ↑ (1992-1998) The encyclopaedia of Sikhism, Harbans Singh 1, Patiala: Punjabi University, 514–532. ISBN 0-8364-2883-8. OCLC 29703420. 
  4. ↑ Rinehart, Robin (2011). Debating the Dasam Granth. Oxford University Press, 39. ISBN 978-0-19-984247-6. OCLC 710992237. 
  5. ↑ (1992-1998) The encyclopaedia of Sikhism, Harbans Singh 4, Patiala: Punjabi University, 57–58. ISBN 0-8364-2883-8. OCLC 29703420. 
  6. ↑ Mann, Gurinder Singh (2001). "8 The Guru Granth Sahib", The Making of Sikh Scripture. Oxford Academic, 121–136. “۔.۔all old manuscripts were sent to Goindval for “cremation” in the late 1980s” 
  7. ↑ (2021) Sikh art from the Kapany Collection, P. M. Taylor, Sonia Dhami, Sikh Foundation, National Museum of Natural History. Asian Cultural History Program, First Indian, 296–302. ISBN 978-81-949691-2-9. OCLC 1258082801. 
  8. ↑ Dogra, Chander Suta (2013-05-27). "Endangered texts" (in en-IN). The Hindu. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/features/friday-review/religion/endangered-texts/article4750493.ece. 
  9. ↑ Saxena، Shivani (23 نومبر 2014). «For 25 years, a gurdwara near Dehradun has been cremating old copies of sacred texts | Dehradun News – Times of India». The Times of India (به English). دریافت‌شده در 2023-01-08. تاریخ وارد شده در |date= را بررسی کنید (کمک)

باہری لنک

[سودھو]