| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | سید مصطفیٰ خمینی |
| نسب | موسوی سادات |
| مدفن | روضہ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم، نجف |
| نامور اقرباء | امام خمینی • احمد خمینی |
| علمی معلومات | |
| خدمات | |
| سیاسی | مشاور و وصی امام خمینی |
سید مصطفیٰ خمینی (1930۔1977 ء)، شیعہ مجتہدین و فقہاء تے انقلاب اسلامی ایران دے فعال افراد وچوں سن ۔ اوہ جمہوری اسلامی ایران دے موسس و رہبر امام خمینی دے وڈے بیٹے نيں۔ انہاں نے فقہ و اصول تے تفسیر وچ مختلف کتاباں تحریر کيتی نيں۔ پہلوی حکومت دے خلاف امام خمینی دی تحریک وچ اوہ شروع توں ہی انہاں دے نال سیاسی فعالیت وچ شامل ہو گئے۔ امام خمینی دی گرفتاری تے انہاں دے جلا وطن ہونے دے کچھ عرصہ دے بعد ساواک نے انہاں نوں وی ملکی امنیت دے خلاف اقدامات دے الزام وچ گرفتار کرکے ٹرکی اس دے بعد عراق جلاوطن کر دتا۔ انہاں دے سیاسی نظریات منجملہ تحریک آزادی فلسطین دی حمایت تے علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں دے علمی تنقیدی افکار نے حوزہ علمیہ نجف اشرف وچ انہاں نوں قابل توجہ مقام عطا کيتا۔ مصطفیٰ خمینی نے 47 برس دی عمر وچ وفات پائی۔ اوہ شیخ مرتضی حائری یزدی دے داماد سن ۔
مصطفیٰ خمینی 13 دسمبر سنہ 1930 ء وچ قم وچ پیدا ہوئے۔[۱] تے انہاں نے ابتدائی تعلیم اوتھے حاصل کيتی۔
15 برس دی عمر وچ انہاں نے حوزہ علمیہ قم وچ حوزہ دی تعلیم دا آغاز کيتا تے 6 سال توں وی کم عرصہ وچ حوزہ دے مقدمات تے سطوح دی تعلیم مکمل کے لی تے 1330 ش وچ اوہ درس خارج وچ شرکت کرنے لگے۔[۲]
حوزہ دے سطوح دی تعلیم وچ انہاں نے محمد جواد اصفہانی، محمد صدوقی تے مہدی حائری جداں اساتید توں فقہ و اصول دے دروس وچ شرکت کيتی۔ ايسے عرصہ وچ سید رضا صدر دے فلسفہ تے شیخ محمد فکور یزدی دے شرح منظومہ سبزواری دے درس وچ شریک ہوئے۔
اس دے بعد انہاں نے سید ابو الحسن رفیعی قزوینی تے سید محمد حسین طباطبائی دے پاس اسفار دے دروس پڑھے تے اسنوں مکمل کرنے دے بعد اسفار دی تدریس دے نال نال انہاں نے اس اُتے حاشیہ وی لکھیا۔[۳]
سید حسین طباطبائی بروجردی، سید محمد محقق داماد و امام خمینی انہاں دے فقہ و اصول دے درس خارج دے اساتید نيں۔[۴] 27 برس دی عمر وچ اوہ اجتہاد تک پہچ گئے۔[۵] 1333 ش وچ 24 برس دی عمر وچ انہاں نے شیخ مرتضی حائری یزدی دی بیٹی نال شادی کيتی۔ جس توں انہاں نوں اک بیٹی تے اک بیٹا ہويا۔ انہاں دی بیٹی مریم ڈاکٹر اے جو سویٹزر لینڈ وچ رہندی اے۔ انہاں دا بیٹا سید حسین خمینی سیاسی اعتبار توں انقلابیاں دے جدا نقطہ نظر رکھدا سی تے بنی صدر تے مجاہدین خلق دے حامیاں وچ شمار ہُندا سی۔ عراق و امریکا سفر دے بعد ماضی نیڑے وچ ایران آکے قم وچ مقیم اے۔[۶]
سید مصطفیٰ نے امام خمینی دی تحریک دے نال ہی 1342 ش وچ اپنی سیاسی فعالیت دا آغاز کيتا۔ [۷] 15 خرداد دے قیام وچ امام خمینی دی گرفتاری دے بعد انہاں نے انہاں دی آزادی تے انہاں دی غیر موجودگی وچ انہاں دی تحریک نوں اگے ودھانے دے لئی بہت کوشش کيتی۔ اس عرصہ وچ اوہ اعلانیہ تیار کرکے اسنوں علماء تک پہچاندے تے امام خمینی جو اس وقت قید وچ سن انہاں دے پیغامات عوام تک پہچاندے۔[۸]
کیپیچولیشن (Capitulation) قانون دے خلاف تند تے صریح تقریر دے بعد جدوں 13 آبان 1343 ش وچ امام خمینی نوں گرفتار کيتا گیا تاں سید مصطفیٰ نے قم دے دکانداراں نوں ترغیب دلائی کہ اوہ بازار نوں بند کرن۔ جس دے نتیجہ وچ حکومت دے کارندےآں تے ساواک نے قم وچ انہاں نوں سید شہاب الدین مرعشی نجفی دے گھر توں گرفتار کيتا تے تہران دی قزل قلعہ جیل وچ منقتل کر دتا۔ سید مصطفیٰ دی گرفتاری دے بعد فوجی عدالت دے جج نے 14 آبان 1343 ش وچ ملکی امنیت دی سلامتی دے خلاف انہاں اُتے عاید الزام وچ انہاں نوں موقتا سزا سنائی۔[۹] ساواک نے اس حکم نوں 8 دتی 1343 ش وچ انہاں دے ٹرکی منقتل ہونے دی شرط اُتے لغو کر کے انہاں نوں آزاد کر دتا۔ البتہ اس شرط دی مخالفت دے بعد ساواک نے چند روز بعد انہاں نوں دوبارہ گرفتار کرکے 14 دتی 1343 ش وچ ٹرکی جلاوطن کر دتا۔[۱۰]
سید مصطفیٰ نوں ٹرکی دے شہر بورسہ وچ جتھے امام خمینی نوں رکھیا گیا سی، جلا وطن کيتا گیا۔ اوتھے انہاں نے امام خمینی دے سلسلہ درس توں استفادہ کيتا۔[۱۱] اس عرصہ وچ انہاں نے سعی دی کہ ایرانی خفیہ ایجنسی ساواک نوں سیاسی امور وچ مداخلت نہ کرنے تے حکومت مخالف افراد نال رابطہ نہ کرنے تے اپنی رہائش نوں قم توں خمین منتقل کرنے دی ضمانت دے کے ایران واپسی دی موافقت حاصل کر سکن۔ لیکن ساواک نے انہاں دی واپسی توں ہونے احتمالی نتایج دے خوف توں اس گل توں انکار کر دتا۔[۱۲]
سید مصطفیٰ 13 مہر 1344 ش نوں امام خمینی دے ہمراہ عراق وچ منتقل کيتے گئے۔ شروع وچ انہاں نے بغداد اس دے بعد نجف نوں قیام گاہ بنائی۔ ایہ زمانہ جو 12 سالاں اُتے محیط اے، ایران وچ پہلوی حکومت کیتی مخالفت تے فلسطین دی آزادی دی تحریک دی فعالیتاں دے اوج سی، تحریک آزادی فلسطین دے سلسلہ وچ انہاں دا موقف حمایت آمیز تے عملی تائید اُتے مبنی سی۔[۱۳]
اس عرصہ وچ انہاں دے اہم ترین اقدامات وچوں اک امام خمینی دی تحریک نوں زندہ رکھنا سی۔ اوہ امام خمینی دے بیانات تے پیغامات نوں ایران تے دوسرے ملکاں وچ ارسال کردے تے انقلاب توں متعلق خبراں نوں امام خمینی تک پہچاندے سن ۔ نجف وچ سید مصطفیٰ دا گھر ایران تے دوسرے ملکاں توں امام خمینی نال ملاقات دے لئی آنے والے افراد دی رفت و آمد دا مرکز سی۔[۱۴]
نجف اشرف وچ امام خمینی دے گھر دی ذمہ داری، علماء دی انقلابیاں توں ہم آہنگی تے عراق وچ 15 خرداد نامی مجلہ تاسیس و تقویت سید مصفطی دے ذمہ سی۔ عراق وچ انہاں دی دوسری فعالیتاں وچ صدائے روحانیت نامی ریڈیو دے ذریعہ پہلوی حکومت دے خلاف عوام نوں حقایق توں آشنا کرنا، زیارت تے پہلوی حکومت دے مخالفین تے انقلابیاں توں جو حج دے لئی سعودی جاندے سن، اربتاط دے سلسلہ وچ مکہ و مدینہ دا مکرر سفر کرنا، شامل سی۔[۱۵]
سید مصطفیٰ پہلوی حکومت توں مقابلہ دے سلسلہ وچ مسلحانہ و عوامی مزاحمت دے قائل سن ۔ ایہی وجہ سی کہ انہاں نے فوجی تربیت حاصل کيتی تے اوہ اسنوں تمام انقلابیاں دے لئی ضروری سمجھدے سن ۔[۱۶]
وہ پہلوی حکومت دے سقوط دے سلسلہ وچ حکومت مخالف دوسرے تمام سیاسی احزاب تے گروہاں دے نال اسيں عقیدہ سن ۔ اس دے باوجود انہاں دے مختلف و مستقل نظریات مانع بندے سن کہ اوہ انہاں وچ بوہت سارے گروہاں دے نال تعاون کرن۔ اوہ حکومت مخالف غیر مذہبی احزاب دے نال تعاون دے صریح مخالف سن ۔[۱۷] ايسے طرح توں اوہ اولین افراد وچوں سن جنہاں نے اسلامی حکومت دے نظریات دے عملی تحقق دی راہ وچ سعی دی تے اس سلسلہ وچ اک رسالہ الاسلام و الحکومۃ دے ناں توں تحریر کيتا۔
سید مصطفیٰ خمینی علوم اسلامی دے سلسلہ وچ قابل قدر نگاہ توں دیکھے جاندے سن تے انہاں نے فقہ و اصول فقہ دے نال نال فلسفہ، حکمت، کلام، عرفان، معانی، بیان، نجوم و ہیئت، تریخ، رجال، درایہ تے تفسیر وچ کسب فیض کيتا۔ انہاں نے اعلیٰ مدارج علمی طے کرنے دے باوجود حوزہ علمیہ نجف وچ سید محسن الحکیم، محمد باقر زنجانی، سید محمود شاہرودی تے سید ابو القاسم خوئی جداں آیات عظام اساتید دے دروس وچ شرکت کيتی۔ امام خمینی وی انہاں دے مسلم استاداں وچوں سن ۔ حوزہ علمیہ قم و نجف وچ انہاں نے تحصیل علم دے نال نال تدریس دے فرائض وی انجام دتے۔[۱۸] انہاں دی دوسری علمی خصوصیات وچوں اک علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں دے تنقیدی نظریات و افکار سن ۔ اوہ علم اصول دے مباحث دے سلسلہ نقد و تنقید وچ ہور توسیع دے حامی سن ۔[۱۹]
علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں دی بہت ساریاں تالیفات موجود نيں جنہاں وچوں اکثر غیر مطبوعہ نيں۔ انہاں وچوں بعض دا ذکر تھلے کيتا جا رہیا اے:
23 اکتوبر سنہ 1977 ء وچ 47 برس دی عمر وچ اچانک نجف اشرف وچ سید مصطفیٰ دی وفات ہو گئی۔ آیت اللہ خوئی نے انہاں دی نماز جنازہ پڑھائی تے انہاں نوں حرم امیر المومنین وچ دفن کر دتا گیا۔ ڈاکٹراں نے انہاں دی موت دا سبب زہر دسیا تے اس گل نوں واضح کرنے دے لئی پوسٹ مارٹم دی تجویز دتی گئی جسنوں امام خمینی نے رد کر دتا۔ ساواک تے عراقی حکومت نے انہاں دی موت دا سبب ہارٹ اٹیک ذکر کيتا۔ [۲۲] انہاں سب دے باوجود کہیا گیا کہ انہاں دی موت وچ پہلوی حکومت تے ساواک دا ہتھ سی۔[۲۳]
سید مصطفیٰ خمینی دی موت پہلوی حکومت دے خلاف تحریک وچ شدت، امام خمینی دی قیادت دی تحکیم تے پہلوی حکومت دے مخالفین دے اتحاد و انسجام دا سبب بنی۔[۲۴]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
