عبد الرحمٰن بن قاسم عتقی
| عبد الرحمٰن بن قاسم عتقی | |
|---|---|
 | |
| جم | سنہ 749 [۱] |
| وفات | سنہ 806 (56–57 سال)[۱] |
| مذہب | اسلام |
| فرقہ | اہل سنت و جماعت |
| فقہی مسلک | مالکی |
| عملی زندگی | |
| استاذ | امام مالک |
| مادری زبان | عربی |
| پیشہ ورانہ زبان | عربی [۲] |
 باب اسلام
| |
ترمیم  | |
ابو عبد اللہ عبد الرحمن بن قاسم بن خالد بن جنادہ عتقی سنہ ولادت ۱۳۲ ہجری مطابق ۷۵۰ عیسوی تے سنہ وفات ۱۹۱ ہجری مطابق ۸۰۶ عیسوی اے۔ مالک بن انس دے نال تقریباً ویہہ سال تک رہے، امام مالک دے خاص تلامذہ وچ سن، انہاں توں سماعت کردے فیر اسنوں اچھی طرح چيتا کردے تے اس اُتے عمل کردے سن ۔ امام مالک نے اک روز انہاں توں کہیا: ”اللہ دے واسطے سنو تسيں علم نوں خوب عام کرو۔“[۳] ابن قاسم عتقی امام مالک دے علوم دے سب توں وڈے عالم سن، زاہد متقی تے حکام توں دور رہنے والے شخص سن، انہاں دے ہدایا و تحائف نوں قبول نئيں کردے سن تے ایہ گل کہیا کردے سن ”حاکماں دی قربت و مجلس وچ خیر نئيں ہُندا۔“[۴]
امام مالک دی وفات دے بعد امام مالک دے تلامذہ نے ابن قاسم عتقی دی طرف رجوع کيتا تے خوب استفادہ کيتا، مالکی مذہب دی مدونہ کبری نوں لکھنے والے ایہی نيں جو مالکی مذہب دی وڈی کتاباں وچوں اے۔ در حقیقت ابن قاسم عتقی مالکی مذہب دی پہلی حجت نيں، ایتھے تک کہ امام مالک دے سب توں ودھ نال رہنے والے شاگرد عبد اللہ بن وہب انہاں دے بارے وچ کہندے نيں: ”اگر تسيں امام مالک دی فقہ حاصل کرنا چاہیے ہوئے تاں ابن قاسم دے پاس جاؤ، اس لئی کہ انھاں نے ايسے نوں اپنا مشغلہ بنائے رکھیا تے اسيں دوسرے تلامذہ دوسرے کماں وچ مشغول ہو گئے۔“[۵]
ناں ونسب
[سودھو]عبدالرحمن نام، ابو عبداللہ کنیت تے نسب نامہ ایہ اے :عبدالرحمن بن القاسم بن خالد بن جنادہ [۶]زبید بن الحارث العتیقی دے غلام سن ،اس لئی عتقی دی نسبت توں مشہور نيں۔ [۷]
ولادت تے وطن
[سودھو]مصر دے رہنے والے سن انہاں دے سالِ پیدائش دے سلسلہ وچ علماء دا بہت اختلاف اے ،۱۴۷ھ ۱۳۱ھ تے ۱۳۲ھ تِناں منقول نيں لیکن امام ابن القاسم دے تلمیذ رشید سحنون دے بیان نوں اس بارے وچ معتبر ترین قرار دتا جائے گا،کیونجے اوہ صاحب البیت ادری بمافیہ دے پورے مصداق سن ،اس دے مطابق ۱۲۸ھ وچ شیخ دی ولادت ہوئی۔ [۸]
طلب علم
[سودھو]انہاں نوں طلب علم دا بے انتہا شوق سی جس دا اندازہ صرف اس توں کيتا جاسکدا اے کہ انہاں نے اس راہ وچ جسمانی صعوبتاں نوں انگیز کرنے دے علاوہ خطیر مال ودولت نوں وی قربان کیا؛چنانچہ ابن عماد لکھدے نيں: انفق مالاً کثیراً فی طلب العلم [۹] انہاں نے تحصیل علم وچ بکثرت مال خرچ کيتا۔
امام مالکؒ دے منبع علم توں خصوصی استفادہ کيتا،خود بیان کردے نيں کہ اک شب عالمِ رویا وچ مینوں خبر دتی گئی کہ توانوں علم توں اس قدر شغف وانہماک اے تاں "عالمِ آفاق دی صحبت اختیار کرو، ميں نے پُچھیا اوہ عالم آفاق کون اے ؟بتلایا گیا امام مالک رحمہ اللہ؛ چنانچہ اس غیبی اشارہ دے بعد اوہ امام صاحب دی خدمت وچ حاضر ہوئے اورکامل ویہہ سال تک اپنے سینہ نوں مالکی علوم دا گنجینہ بنانے وچ مصروف رہے،امام صاحب توں انہاں نے ۲۰ کتاباں دا سماع حاصل کيتا سی۔ [۱۰]
تبحر وجامعیت
[سودھو]فضل وکمال دے اعتبار توں اوہ یگانۂ روز گار فقیہ اورحافظِ حدیث سن ،تبع تابعین دی جماعت وچ ایسی جامع الکمالات شخصیتاں بوہت گھٹ ملدی نيں ،خصوصاً فقہ مالکی دی مہارت وچ تاں انہاں دا ثانی ملنا مشکل اے، میدانِ علم دے شہسوار ہوݨ دے نال زہد واتقا اورشجاعت وسماحت وچ وی ممتاز سن ،روم،بربراور زنج دے جہاد وچ عمر دا چوتھا ئی حصہ صرف کيتا سی[۱۱] ابن حبان دا بیان اے:
کان حبراً فاضلا تفقہ علیٰ مذھب مالک وفوع علی اصولہ [۱۲] علم وفضل وچ بلند پایہ سن فقہ مالکی دے متبع اوراس دے اصول توں فروع دا استنباط کرنے والے سن
علامہ ذہبی لکھدے نیں "الامام فقیہ الدیار المصریہ" [۱۳]
شیوخ وتلامذہ
[سودھو]امام مالک توں خصوصی تلمذ دے علاوہ جنہاں ممتاز علماء دے فیض صحبت توں اوہ مستفید ہوئے، انہاں وچ کچھ ناں ایہ نيں، عبدالرحمن بن شریح بکر بن مضر، نافع بن ابی نعیم،یزید بن عبدالملک اورسفیان بن عیینہ،اسی طرح خود انہاں دے تلامذہ وچ سعید بن عیسیٰ،محمد بن مسلمہ،حارث بن مسکین،سحنون بن سعید،عبدالرحمن بن ابی الیغمر،محمد بن عبداللہ اورعیسیٰ بن حماد زغبہ وغیرہ دے اسماء لائق ذکر نيں۔ [۱۴]
فقہ
[سودھو]فقہ وچ غیر معمولی مہارت انہاں دا سب توں وڈا طغرائے امتیاز اے ،امام مالکؒ دی طویل ترین اسيں نشینی نے انہاں نوں فقہ مالکی دا منبع بنادتا سی،مالکی مذہب دی پہلی تدوین انہاں ہی توں شروع ہُندی اے ،امام مالکؒ دے فتاویٰ ومسائل دی تقریباً تن سو جلداں انہاں دے پاس سی۔ [۱۵]
اک بار امام مالکؒ توں ابن وہب اورابن القاسم دے بارے وچ سوال کيتا گیا تاں فرمایا ابن وہب عالم نيں اورابن قاسم فقیہ [۱۶] ابن حبان رقمطراز نيں:
کان حبراً فاضلا ممن تفقہ علیٰ مالک وفرع علیٰ اصولہ وذب عنھا ونصر من انتحلھا [۱۷] اوہ وڈے عالم وفاضل سن اوران علماء وچوں سن جو فقہ مالکی دے پیرو سن اورجنہاں نے اس مذہب دے فروع متعین کيتے تے اس دی طرف توںہمیشہ دفاع اوراس دے متبعین دی حمایت کردے رہے۔
انہاں دے ہم پایہ معاصر عبداللہ بن وہب دا قول اے ،اگر فقہ مالدی ميں مہارت پیدا کرنا چاہوئے تاں ابن القاسم دی صحبت اختیار کرو کیونجے اوہ اس وچ منفرد ویکتا نيں۔ [۱۸]
مؤطا دی روایت
[سودھو]مؤطا امام مالکؒ دے رواۃ دی تعداد بہت ودھ اے ،وکھ وکھ زمانےآں وچ علماء نے امام صاحب توں اس دی تحصیل دی اے ،اس اختلاف زمانی دے نتیجہ وچ مؤطا تِیہہ وکھ وکھ طریقےآں توں مروی اے جنہاں وچ صرف ۱۶ روایتاں مشہور ومعتبر نيں،انہاں خوش بختاں وچ ابن القاسم وی نيں، نسائی دا بیان اے۔
لم یرواحدالمؤطا عن مالک اثبت من ابن القاسم ولیس احد من اصحاب مالک عندی مثلہُ [۱۹] عبدالرحمن بن القاسم توں ودھ ثبت کسی شخص نے امام مالکؒ توں مؤطا دی روایت نئيں کيتی تے نہ اصحاب مالکؒ وچ ابن القاسم دے پایہ دا کوئی سی۔
خلیلی کہندے نيں کہ:
ھواول من حمل المؤطا الی مصر [۲۰] اوہ پہلے شخص نيں جنہاں نے مؤطا مصر وچ پہنچائی۔
مدوّنہ دی تالیف
[سودھو]فقہ مالکی دی مشہور ترین ضخیم کتاب "المدونۃ الکبری"انہاں دی تالیف اے ،جوان دے لائق شاگرد سحنون دے واسطہ توں مروی اے ،اس کتاب دے متعلق زرکلی دا بیان اے۔
ھومن اجل الکتب المالکیۃ [۲۱] ایہ مذہب مالکی دی عظیم ترین کتاباں وچ اے۔
بعض علماء دا خیال اے کہ خود ابن القاسم نے امام مالک دے زمانہ وچ مدینہ توں واپس آکے اپنے شیخ دے مجتہدات وفقیہات نوں اک کتاب دی صورت وچ مدون کرنا شروع کيتا سی، یحییٰ مصمودی مدونہ دا سماع حاصل کرنے ابن القاسم دی خدمت وچ مصر توں حاضر ہوئے سن ،لیکن اودوں اوہ بستر علالت اُتے سن ،ایہ کتاب مصر دے مطبع بولاق توں طبع ہوکے ہر جگہ دستیاب اے۔
ثقاہت
[سودھو]علماء انہاں دی ثقاہت اُتے متفق نيں،نسائی"ثقۃ مامون"ابوزرعہ مصری:"ثقۃ رجل صالح"اورحاکم "ثقۃ مامون "کہندے نيں،استوں علاوہ خطیب ابن حبان تے یحییٰ بن معین نے وی انہاں دی توثیق کردتی اے ،امام بخاری نے اپنی جامع صحیح وچ انہاں دی روایت کيتی تخریج دی اے۔ [۲۲]
زہد وورع
[سودھو]انہاں کمالات دے نال اوہ نہایت بلند مرتبہ زاہد ومتقی وی سن ،حرث بن مسکین بیان کردے نيں کہ اس صفت وچ اوہ عجیب وغریب حیثیت رکھدے سن ،فرطِ تقویٰ دا عالم ایہ سی کہ سلاطین وقت دے نذر وتحائف نوں کدی قبول نئيں کردے سن ۔
اقوالِ زرین
[سودھو]انہاں دے ےبوہت سارے حکیمانہ اقوال آب زر توں لکھے جانے دے لائق نيں اکثر دُعا فرمایا کردے :"خدا وندا تودنیا نوں مینوں توں اورمینوں دنیا توں دُور رکھ"فرمایا حکمراناں توں تقرب اختیار کرنے وچ کوئی بھلائی نئيں، فرمایا: ودھ دوست بنانے توں بچو؛کیونجے ایہ آزاد لوکاں نوں غلام بنانے دے مانند اے۔ [۲۳]
وفات
[سودھو]۷ صفر شب جمعہ نوں بمقام مصر انتقال فرمایا،باب القرافۃ الصغری دے باہر انہاں دا مزار اے [۲۴] وفات دے وقت حسبِ اختلافِ روایت ۵۸٬۶۰ اور۶۳ سال دی عمر سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ امریکی راشٹری لائیبری ادھکار شناختی: https://id.loc.gov/authorities/nr94035672 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲ مارچ ۲۰۲۱ — ناشر: کانگرس لائیبریری
- ↑ سوڈوک شناختی: https://www.idref.fr/094127743 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ مارچ ۲۰۲۰ — عنوان : Identifiants et Référentiels — ناشر: Agence bibliographique de l'enseignement supérieur
- ↑ "الديباج المذهب في معرفة علماء أعيان المذهب"۔ IslamKotob – Google Books سے
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "مالك حياته وعصره أراؤه الفقهية لمحمد أبو زهرة"۔ IslamKotob – Google Books سے
- ↑ (تہذيب التہذيب:۶/۲۵۲)
- ↑ (ابن خلکان:۱/۴۹۳)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (شذرات الذہب:۱/۳۲۹)
- ↑ (ابن خلکان :۱/۴۹۴)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (شذرات الذہب:۱/۳۲۹)
- ↑ (تذکرۃ الحفاظ:۱/۳۲۶)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۶/۲۵۳)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۶/۲۵۳)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۲/۲۵۳)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (تہذيب التہذيب:۶/۲۵۴)
- ↑ (الاعلام :۲/۵۰۴)
- ↑ (ادیباج المذہب:۱۴۶)
- ↑ (الدیباج المذہب:۱۴۷)
- ↑ (ابن خلکان:۱/۴۹۴)