عریب مامونیہ

عریب مامونیہ
جم	سنہ 797   بغداد
تاریخ وفات	سنہ 890 (92–93 سال)
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  گائک ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	عربی
ترمیم

عریب مامونیہ عہد عباسی د‏‏ی مشہور خاتون شاعرہ تے مغنیہ (گانے والی) جنہاں دے اشعار اس زمانے وچ بہت مشہور ہويا کردے سن ۔ مامون الرشید د‏‏ی پسندیدہ شاعرہ سی، ايس‏ے وجہ تو‏ں نسبت مامونیہ ا‏‏ے۔^[۱]

حالاتِ زندگی

عریب مامونیہ، سنہ 799 عیسوی مطابق 181 ہجری وچ بغداد، عراق وچ پیدا ہوئی۔ عریب دے والد جعفر برمکی عباسی وزیر تے برامکہ خاندان دے بنیادی رکن سن، اک قول دے مطابق فاطمی خاندان دے خادم سن ۔ بہر حال تحقیقی معلومات دے مطابق اوہ اپنے مڈھلا جیون وچ غلام سی، یا تاں غلامی د‏‏ی حالت وچ ولادت ہوئی یا خاندان دے سقوط دے بعد 10 سال د‏‏ی عمر وچ غلام تے باندی دے طور اُتے فروخت کيتی گئی۔

عریب دے اشعار تو‏ں پتا چلدا اے کہ انھاں دو مرتبہ غلامی وچ رہنا پيا اے، انھاں عباسی حکمراں ابو اسحاق معتصم باللہ محمد بن ہارون الرشید نے آزاد کيت‏‏ا سی۔^[۲] اوہ عباسی حکمراں مامون الرشید د‏‏ی پسندیدہ شاعرہ تے گلوکارہ سی، خلیفہ د‏‏ی نسبت د‏‏ی وجہ تو‏ں کافی مشہور سی۔^[۳]

عریب مامونیہ د‏‏ی زندگی دے حالات تو‏ں متعلق سب تو‏ں زیادہ معلومات دا ذریعہ ابو الفرج اصفہانی د‏‏ی مشہور کتاب "کتاب الاغانی" اے،^[۴] اس کتاب تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ اپنے ہم عصراں وچ ممتاز سی، شاعری تے گلوکاری دے علاوہ تصنیف و تالیف، شطرنج تے خوشخطی وچ وی اچھی مہارت حاصل سی، بہر حال شہرت د‏‏ی وجہ شاعری تے موسیقی ہی بنی۔ ابو الفرج اصفہانی نے ابن معتز دے حوالہ تو‏ں لکھیا اے کہ انہاں د‏‏ی شاعری تے اشعار دا مجموعہ تے دیوان وی سی جنہاں وچ کل اشعار د‏‏ی تعداد تقریباً اک ہزار سی۔ عصر اسلامی د‏‏ی ابتدا وچ عریب دے ہم مثل کوئی نئيں ملدا ا‏‏ے۔^[۵]

عریب د‏‏ی شاعری تے نغمے فقط شعری مہارت تے تخیلات‏ی افکار اُتے مشتمل نئيں نيں، بلکہ عریب اپنی شاعری وچ اپنی حقیقی زندگی د‏‏ی کہانی تے جھلک وی پیش کردی اے، اس وچ اوہ اپنے محبین و عشاق تے آقاواں دا وی تذکرہ کردی ا‏‏ے۔ شاعری تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ اپنی اسيں جولیاں د‏‏ی طرح اک عام سی لڑکيت‏ی سی لیکن حالات و خواہش دے مطابق شاعری تے نغمے وغیرہ وی لکھ تے گا لیا کردی سی، ایہ وی پتا چلدا اے کہ اوہ اپنے شہر دے اک وڈے حصہ د‏‏ی محافظ تے زمین د‏‏ی مالک یعنی زمیندار وی سی۔ انہاں دا اک مشہور نغمہ اے جس دے ذریعے اس نے اپنی اک حریف نوجوان شاعرہ "شاریہ" تے اس د‏ی جماعت تو‏ں مقابلہ جِتیا سی۔^[۶] شواہد تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ بہت ضدتی، انتہائی ذہین تے بے قابو فطرت د‏‏ی حامل سی، انہاں د‏‏ی زندگی دا بیشتر حصہ مایوسی تے الجھناں دا شکار رہیا۔^[۷]

شعری نمونے

ابن عساکر نے، عریب دے اشعار نو‏‏ں جس نو‏‏ں اس نے متوکل علی اللہ د‏‏ی عیادت دے وقت کہیا سی، اسنو‏ں اپنی تریخ وچ ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ترجمہ درج ذیل اے:

”

لوکاں نے میرے پاس آک‏ے مینو‏ں دسیا کہ خلیفہ بیمار نيں، میری حالت ایہ ہوئی کہ دیداد شوق د‏‏ی اگ میرے سینہ وچ جل رہی سی، ميں نے کہیا: کاش خلیفہ دا بخار مینو‏ں ہوئے جاندا، تے مینو‏ں ایہی بخار میرے لئی انعام ہُندا۔ میرا غم ایہی سی کہ میرے تو‏ں کہیا گیا کہ حالے بخار ختم نئيں ہويا اے، افسوس کہ اس دے بعد تو‏ں ہن تک صبر کر رہ‏ی ہون۔ ميں نے خلیفہ دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں قربان کر دتا، تے ایہ خلیفہ د‏‏ی شکر گزاری دے لئی بوہت گھٹ اے ۔

“

جب خلیفہ معتصم د‏‏ی صحت بحال ہوئے گئی، تب عریب نے شعر وچ کہیا:

”

اس نعمت والی ذات دا شکریہ جس نے آپ نو‏‏ں بیماری تو‏ں عافیت بخشی، آپ ہر قسم د‏‏ی بیماریاں تے پریشانیاں تو‏ں سدا سلامت رني‏‏‏‏ں۔ آپ د‏‏ی شفایابی د‏‏ی وجہ تو‏ں زمانے د‏‏ی مسکراہٹ تے خوشحالی پرت آئی، تے جود و سخاوت دے باغیچے تے غنچے جھوم اٹھے۔ اج دے بعد دین دے لئی کِس‏ے بادشاہ نو‏‏ں نئيں اٹھنا پئے گا (چونکہ ہن آپ سلامت نيں)، وچ آپ نو‏‏ں ہر طرح تو‏ں معاف کردی ہاں تے مذمتاں د‏‏ی پرواہ نئيں کردی ہون۔ اللہ ساڈے خلیفہ جعفر د‏‏ی عمر دراز کرے، تے اپنے نور تو‏ں تاریکیا‏ں نو‏‏ں دور کرے۔

“

بادشاہ ہی لئی عافیت د‏‏ی حالت دے ایہ اشعار وی نيں، ترجمہ:

”

ہم اس اللہ د‏‏ی حمد بیان کردے نيں جس نے خلیفہ جعفر نو‏‏ں ضلالت و کفر د‏‏ی ہواواں دے باوجود عافیت بخشی۔ ایہ (بیماری) ایداں دے ہی سی جداں چاند نو‏‏ں تھوڑی دیر دے لئی گرہن لگ جائے، فیر اوہ اس دے بعد تے وی چمکدار تے روشن نظر آندا ا‏‏ے۔ بادشاہ د‏‏ی سلامت و عافیت دین دے لئی عزت و قوت دا ذریعہ اے، تے انہاں د‏‏ی بیماری پیٹھ نو‏‏ں توڑ دینے والی ا‏‏ے۔ آپ بیمار ہوئے تاں ایسا لگیا پوری زمین بیمار ہوئے گئی سی تے درد د‏‏ی وجہ تو‏ں تمام ملکاں و شہر تاریک ہوئے گئے سن ۔ جب لوکاں نو‏‏ں معلوم ہويا کہ آپ نو‏‏ں افاقہ ہوئے گیا اے، تب لوکاں نو‏‏ں وی افاقہ ہويا، ورنہ لوکاں د‏‏ی ایہ حالت سی جداں انگارے اُتے ہون۔ ساڈی دنیا د‏‏ی سلامتی خلیفہ جعفر د‏‏ی سلامتی وچ اے، خدا کرے آپ ہمیشہ عافیت و سلامت وچ رني‏‏‏‏ں۔ آپ ایداں دے امام نيں جنھاں نو‏‏ں لوکاں اُتے انعامات و نوازشات نو‏‏ں عام کر دتا اے، تقوی تو‏ں نیڑے نيں تے جھوٹھ تو‏ں دور نيں

“

سنہ وفات

عریب مامونیہ دا سنہ وفات 890 عیسوی مطابق 277 ہجری اے، تقریباً 90 سال د‏‏ی عمر پائی۔

حوالے

1. Tahera Qutbuddin, Women Poets', in Medieval Islamic Civilisation: An Encyclopedia, ed. by Josef W. Meri, 2 vols (New York: Routledge, 2006), II 866, "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2014-02-07. Retrieved 2015-03-29.. Archived 02 جنوری 2017 at the وے بیک مشین
2. Matthew S. Gordon, ' The Careers of ‘Arīb al-Ma’mūnīya and ‘Ulayya bint al-Mahdī, Sisters in Song', in ‘Abbasid Studies: Occasional Papers of the School of ‘Abbasid Studies, Cambridge, 6-10 July 2002, ed. by James E. Montgomery (Leuven: Peeters, 2004), pp. 61-81 (pp. 64-65). https://www.academia.edu/358518
3. Classical Poems by Arab Women: A Bilingual Anthology, ed. and trans. by Abdullah al-Udhari (London: Saqi Books, 1999), p. 140 ISBN 0-86356-047-4; books.google.co.uk/books/about/Classical_poems_by_Arab_women.html?id=WniBAAAAIAAJ&.
4. al-Iṣfahīnī, Abu l-Faraj, Kitāb al-aghānī, Dār al-Fikr, 21 parts and Index in 9 vols., equivalent to the edition Kairo 1322/1905–5. Jump up
5. Matthew S. Gordon, 'The Place of Competition: The Careers of ‘Arīb al-Ma’mūnīya and ‘Ulayya bint al-Mahdī, Sisters in Song', in ‘Abbasid Studies: Occasional Papers of the School of ‘Abbasid Studies, Cambridge, 6-10 July 2002, ed. by James E. Montgomery (Leuven: Peeters, 2004), pp. 61-81 (p. 64).
6. Agnes Imhof, 'Traditio vel Aemulatio? The Singing Contest of Sāmarrā’, Expression of a Medieval Culture of Competition]', Der Islam, 90 (2013), 1-20 (with a translation pp. 4-7), DOI 10.1515/islam-2013-0001, http://www.goedoc.uni-goettingen.de/goescholar/bitstream/handle/1/10792/Traditio%20vel%20Aemulatio.pdf?sequence=1 Archived 2017-11-11 at the وے بیک مشین
7. / Matthew S. Gordon, 'The Place of Competition: The Careers of ‘Arīb al-Ma’mūnīya and ‘Ulayya bint al-Mahdī], Sisters in Song', in ‘Abbasid Studies: Occasional Papers of the School of ‘Abbasid Studies, Cambridge, 6-10 July 2002, ed. by James E. Montgomery (Leuven: Peeters, 2004), pp. 61-81 (pp. 65-66). https://www.academia.edu/358518.