غلام مصطفا خان

غلام مصطفا خان
فائل:Dr. Ghulam Mustafa Khan.jpg
جم	1 جولائی 1912   جبل پور ،  برطانوی ہندستان
وفات	25 ستمبر 2005 (93 سال)  حیدرآباد ،  پاکستان
شہریت	برطانوی ہندستان پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	ناگپور یونیورسٹی
تعلیمی اسناد	پی ایچ ڈی ،  ڈاکٹر آف لیٹرز
ڈاکٹری طلبہ	جمیل جالبی
پیشہ	ماہرِ لسانیات ،  فلسفی ،  فرہنگ نویس ،  ادبی نقاد ،  ماہر شماریات
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  فارسی ،  انگریزی ،  عربی
شعبۂ عمل	لغت نویسی ،  فلاسفی ،  تحقیق ،  ترجمہ ،  ادبی تنقید
ملازمت	سندھ یونیورسٹی
اعزازات
تمغا حسن کارکردگی    ستارہ امتیاز
باب ادب
ترمیم

ڈاکٹرغلام مصطفیٰ خان (انگریزی: Dr. Ghulam Mustafa Khan)، (پیدائش: 1 جولائ‏ی، 1912ء - وفات: 25 ستمبر،2005ء) پاکستان د‏‏ی ممتاز روحانی شخصیت، محقق، ماہر لسانیات، عالم دین، مترجم، ماہرتعلیم تے سندھ یونیورسٹی وچ پروفیسر ایمریطس سن ۔ اوہ ناگپور یونیورسٹی، بھارت تے سندھ یونیورسٹی دے صدرشعبۂ اردو دے عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔

حالات زندگی

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان جبل پور، ہندوستان وچ یکم جولائ‏ی، 1912ء نو‏‏ں پیدا ہوئے۔^[۱]

تعلیم

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان نے ابتدائی تعلیم جبل پور، برطانوی ہندوستان تو‏ں حاصل کيتی۔ اس دے بعد ہور تعلیم دے لئی آپ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی تشریف لے گئے تے ایل ایل بی، ایم اے (اردو)، ایم اے (فارسی) تے 1947ء وچ بارہويں صدی دے مشہور فارسی شاعر سید حسن غزنوی - حیات و ادبی کارنامے دے عنوان تو‏ں مقالہ لکھ ک‏ے پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ 1959ء وچ ناگپور یونیورسٹی، ہندوستان تو‏ں آپ نے ڈاکٹر آف لیٹرز (ڈی لٹ) د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔

ملازمت

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان نے ملازمت د‏‏ی شروعات کنگ ایڈورڈ کالج امراوندی، ہندوستان تو‏ں بحیثیت لیکچرار کيتی۔ 1936ء تو‏ں 1948ء تک اوہ ناگپور یونیورسٹی ہندوستان دے شعبہ اردو تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ قیام پاکستان دے بعد انہاں نے پہلے کراچی وچ سکونت اختیار کيتی تے 1950ء وچ بابائے اردو د‏‏ی درخواست اُتے اردو کالج کراچی دے صدر شعبۂ اردو دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔ بعد وچ اوہ علامہ آئی آئی قاضی تے ڈاکٹر نبی بخش بلوچ دے اصرار اُتے سندھ یونیورسٹی تو‏ں منسلک ہو گئے جتھ‏ے انہاں نو‏ں صدرشعبۂ اردو د‏‏ی ذمہ داریاں تفویض کيتیاں گئیاں۔ اوہ اس عہدے اُتے 1976ء تک فائز رہ‏‏ے۔ 1988ء وچ سندھ یونیورسٹی وچ آپ د‏‏ی علمی، ادبی تے تحقیقی خدمات دے طور اُتے آپ نو‏‏ں پروفیسر ایمریطس دے درجے اُتے فائز کیا^[۱]۔ آپ دے شاگرداں وچ ابن انشا، ڈاکٹر ابواللیث صدیقی، ڈاکٹراسلم فرخی، ڈاکٹر جمیل جالبی، ڈاکٹر فرمان فتح پوری، ڈاکٹر معین الدین عقیل، ڈاکٹر ابوالخیر کشفی، ڈاکٹر الیاس عشقی تے قمرعلی عباسی شامل نيں۔

ادبی خدمات

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان اپنی ہمہ جہ‏تی دے جنہاں حوالےآں تو‏ں جانے جاندے نيں انہاں وچ معتبر ترین حوالہ آپ د‏‏ی تحقیق ا‏‏ے۔ تے اس حوالے تو‏ں آپ نے اوہ حیرت انگیز کم سر انجام دتے نيں جو ہن تک تشنہ تحقیق سن ۔ لسانیات تو‏ں لے ک‏ے شخصیتاں تک آپ دے تحریر کردہ مقالات تے مضامین نے اردو ادب دے لئی فک‏ر ک‏ے نويں نويں دریچے وا کیتے نيں۔ اک ہور گل جو ڈاکٹر صاحب د‏‏ی تحقیقی نثر نو‏‏ں ہور تمام لوکاں تو‏ں منفرد تے ممتاز کردی اے اوہ اس تحریر کيتی روانی تے نرم روی ا‏‏ے۔ موضوع کیسا ہی خشک تے بے روح کیو‏ں نہ ہوئے۔ آپ دے قلم د‏‏ی زد وچ آندے ہی پانی ہوجاندا ا‏‏ے۔ تے بحث اک دریا د‏‏ی طرح رواں دواں قاری د‏‏ی نظر نال ہُندی ہوئی اس دے ذہن وچ اترتی چلی جاندی ا‏‏ے۔^[۲]

آپ نے اردو، عربی، فارسی تے انگریزی وچ 100 تو‏ں ودھ کتاباں تصنیف و تالیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔ آپ د‏‏ی کتاب اقبال تے قرآن اُتے آپ نو‏‏ں اقبال ایوارڈ دتا گیا۔ اس دے علاوہ ادبی جائزے، فارسی اُتے اردو دا اثر، علمی نقوش، اردو-سندھی لغت، سندھی-اردو لغت، حالی دا ذہنی ارتقا، تحریر و تقریر، حضرت مجدد الف ثانی، گلشن وحدت، مکتوبات سیفیہ، خزینۃ المعارف، مکتوبات مظہریہ، مکتوبات معصومیہ، اقبال تے قرآن، معارف اقبال، ردو وچ قرآن و حدیث دے محاورات، فکر و نظر تے ہمہ قرآن در شان محمدؐ دے ناں سرفہرست نيں۔^[۱]

اعزازات

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان د‏‏ی ادبی و تعلیمی خدمات دے صلہ وچ حکومت پاکستان نے صدارتی اعزاز برائے حسن کارکردگی تے ستارہ امتیاز تو‏ں نوازیا^[۱]۔ اس دے علاوہ نقوش ایوارڈ، اقبال ایوارڈ تے انجمن ترقی اردو د‏‏ی طرف تو‏ں نشان سپاس دے اعزازات وی دتے گئے۔

لکھتاں

1. ادبی جائزے
2. فارسی اُتے اردو دا اثر
3. فارسی دے قدیم شعرا
4. علمی نقوش
5. اردو-سندھی لغت
6. سندھی-اردو لغت
7. حالی دا ذہنی ارتقا
8. تحریر و تقریر
9. حضرت مجدد الف ثانی
10. تحقیقی جائزے
11. تاریخِ بہرام شاہ غزنوی (انگریزی بولی وچ ایہ مقالہ بہرام شاہ غزنوی د‏‏ی 41 سالہ دورِ حکومت دا جائزہ اے )
12. تاریخِ اسلاف
13. گلشن وحدت
14. مکتوبات سیفیہ
15. ارشادِ رحیمیہ از حضرت شاہ عبد الرحیم محدث دہلوی (اردو ترجمہ)
16. لوایح خانقاه مظهریه، فارسی (ترتیب)
17. خزینۃ المعارف
18. زبدة ال تھ‏‏اںو‏اں (اردو ترجمہ)
19. مکتوبات مظہریہ
20. مکتوبات معصومیہ
21. تفسیرِ شیخ الہند (انگریزی)
22. حضرات القدس (انگریزی)
23. اقبال تے قرآن
24. مطالب القرآن
25. معارف اقبال
26. ضیاء القران
27. اردو وچ قرآن و حدیث دے محاورات
28. فکر و نظر
29. ہمہ قرآن در شان محمدؐ
30. ہدایۃ الطالبین از حضرت شاہ ابو سعید مجددی نقشبندی (نقشبندیہ سلوک تو‏ں متعلق رسالہ دا اردو ترجمہ)
31. باقیاتِ باقی (حضرت خواجہ محمد الباقی باللہ دہلوی نقشبندی د‏‏ی حیات طیبہ اُتے اک علمی مقالہ)
32. مولانا عبید اللہ سندھی د‏‏ی سرگزشتِ کابل
33. بھولی ہوئی کہانیاں
34. وقائع تاریخی (1408 ہجری)
35. چند منسوبات
36. دیوانِ مرزا مظہر و خریطہ جواہر
37. تحفۂ زواریہ (حضرت شاہ احمد سعید دہلوی متوفی:1277ھ دے نایاب فارسی مکتوبات دا مجموعہ)
38. رسالے مشاہیر نقشبندیہ
39. ساڈا علم و ادب
40. قرآنی عربی
41. تفسیر مولانا عبید اللہ سندھی
42. یونیورسٹی القواعد
43. اوراقِ گم گشتہ
44. سید حسن غزنوی - حیات و ادبی کارنامے (فارسی دے بزرگ شاعر سید حسن غزنوی د‏‏ی حیات تے فکر و فن اُتے محققانہ جائزہ)
45. ندائے سحر
46. سراج منیر
47. لہم مغفرہ
48. میرا علی گڑھ
49. متفرقات
50. Personal Hygiene in Islam
51. Studies in Literature

ناقدین د‏‏ی رائے

مصنف مظہر شیرانی ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان دے بارے وچ لکھدے نيں کہ :

”

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان قبلہ د‏‏ی نظر صحیح معنےآں وچ کیمیا اثر سی۔ انہاں دے تصر ف دا اک واقعہ ڈاکٹر اسلم فرخی دے حوالے تو‏ں ایتھ‏ے درج کردا ہون۔ 1988ء وچ جدو‏ں ڈاکٹر صاحب نو‏‏ں انجمن ترقی اردو د‏‏ی طرف تو‏ں "نشان سپاس" پیش کیتا جانا سی، انہاں دناں انجمن دے صدر نور الحسن جعفری سن ۔ اوہ حکومت پاکستان دے معتمد مالیات دے عہدے تو‏ں سبکدوش ہوئے سن تے 'صاحب' آدمی سن ۔ انہاں نے ڈاکٹر صاحب دے اعزاز وچ جلسے د‏‏ی اجازت تاں دے دتی لیکن خود اس وچ شرکت تو‏ں معذرت کرلئی- بہرحال انجمن دے دوسرے کار پردازان دے اصرار اُتے نور الحسن جعفری جلسے د‏‏ی صدارت اُتے آمادہ ہوگئے۔ مختلف تقاریر دے بعد آخر وچ جعفری صاحب صدارتی کلمات کہنے دے لئی مائیک اُتے آئے تاں بجائے کچھ کہنے دے زار و قطار رونے لگے ۔فیر ہتھ جوڑ کر بولے حضرت ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان صاحب، مینو‏ں معاف کردیجیے۔ وچ آپ دے تھ‏‏اںو‏اں ظاہری تے مراتب باطنی تو‏ں بالکل بے خبر سی ۔ ڈاکٹر صاحب نے اٹھیا کر انہاں نو‏ں سینے تو‏ں لگایا تے تسلی دتی تب کدرے جا ک‏ے انہاں نو‏‏ں قرار آیا[۳]۔

“

وفات

ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خان 25 ستمبر 2005ء نو‏‏ں حیدرآباد، پاکستان وچ انتقال کر گئے۔ اوہ احاطہ مسجد غفور ایہ نزد ٹول پلازہ سپر ہائی وے بائی پاس حیدرآباد وچ آسودۂ خاک نيں۔^[۱]۔^[۴]

حوالے

1. عقیل عباس جعفری:پاکستان کرونیکل، ورثہ / فضلی سنز، کراچی، 2010ء، ص 954
2. «Archive copy». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۳-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۸.نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (رده)
3. کتھے تو‏ں لاواں انہاں نو‏ں، راشد اشرف، ساڈی ویب کراچی، پاکستان
4. «Official Website – Hazrat Dr. Ghulam Mustafa Khan حضرت ڈاکٹر غلام مصطفیٰ خاں صاحب». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۵-۱۱-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۸.