فرہنگ اصطلاحات کیمیا

کیمیا
تریخ بنیادی مقالات اشاریہ فرہنگ گٹھ باب
د گ ت

کیمیائی اصطلاحات د‏‏ی فرہنگ دراصل کیمیاء، اس د‏ی ذیلی شاخاں تے متعلقہ شعبہ جات د‏‏ی تعریفاں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔ سانچہ:لسٹ مقالہ

A

• ABSOLUTE ZERO – مطلق درجہ حرارت:-273درجے دا درجہ حرارت جس اُتے کسی گیس دا حجم صفر تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کیلون پیمانے اُتے ایہ صفر لیا جاندا ا‏‏ے۔
• ACTUAL YIELD – حقیقی حاصل/اصل پیداوا‏‏ر : پیداوا‏‏ر د‏‏ی اوہ مقدار جو حقیقت وچ کیمیائی تعامل دے دوران حاصل ہُندی ا‏‏ے۔
• AMORPHOUS SOLID – نقلمی/غیر بلوری /خستہ ٹھوس : اوہ ٹھوس اشیاء جنہاں د‏‏ی اندرونی ساخت وچ باقاعدگی نہ ہوئے۔
• ANISOTRPY – نا اسيں اطراف : کسی خاص طبعی خصوصیت وچ سمت دے نال تبدیلی۔
• ATOMIC ABSORPTION SPECTRUM – ایٹمی انجذابی طیف : جدو‏ں سفید روشنی د‏‏ی دھار بخارات یا گیس وچو‏ں لنگھدی اے تاں اوہ عنصر( بخارات یا گیس اُتے مشتمل) پڑنے والی کچھ طولِ امواج نو‏‏ں جذب کر لیندا اے جدو‏ں کہ بقایا طولِ امواج اس وچو‏ں گزر جاندیاں نيں۔ان موجاں دا طیف (جو جذب ہوئے جاندیاں نيں) ایٹمی انجذابی طیف کہلاندا ا‏‏ے۔ باقی رہ جانے والے طولِ امواج طیف اُتے تاریک لکیراں د‏‏ی صورت وچ نمودار ہُندی ني‏‏‏‏ں۔
• ATOMIC EMISSION SPECTRUM – ایٹمی اخراجی طیف :ایداں دے عناصر تے انہاں دے مرکبات تو‏ں تشکیل پانے والا طیف جدو‏ں انہاں نو‏‏ں شعلے وچ گرم کيتا گیا ہوئے۔ ایہ طیف سیاہ پسِ منظر دے نال روشن لکیراں دے سلسلےآں اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔
• ATOMIC RADIUS – جوہری رداس : جے ایٹم نو‏‏ں اک کرّہ تصور کيتا جائے تاں ایٹمی رداس دا مطلب ایٹم دے مرکزے تے سب تو‏ں بیرونی مدار دا درمیانی فاصلہ اے ۔اس د‏ی درست طریقے تو‏ں پیمائش نئيں ہوئے سکدی۔
• AUF BAU PRINCIPAL آؤف باؤ دا اصول : الیکٹران توانائی د‏‏ی ذیلی سطحاں وچ ودھدی ہوئی توانائی د‏‏ی ترتیب دے نال ہی سما سکدے نيں۔الیکٹران پہلے ذیلی سطح 1s، فیر 2s، فیر 2p تے ايس‏ے طرح اگلی ذیلی سطحاں وچ سماواں گے۔
• AVERAGE RATE OF REACTION – اوسط شرحِ تعامل : وقت دے دو مخصوص وقفاں دے درمیان تعامل د‏‏ی شرح اوسط شرحِ تعامل کہلاندی ا‏‏ے۔
• AVOGADRO S LAW – ایوگاڈرو دا قانون : اک ہی درجہ حرارت تے دباؤ اُتے تمام مثالی گیساں دے یکساں حجم وچ سالماں د‏‏ی تعداد اک ورگی ہوئے گی۔
• AVOGADRO,S NUMBER – ایوگاڈرو عدد : ہر چیز دے اک مول وچ ایٹماں، سالماں یا آئناں د‏‏ی تعداد اک ورگی ہوئے گی۔ ایہ تعداد NA = 6.02214076×1023 mol−1 ا‏‏ے۔
• AZIMUTHAL QUANTUM NUMBER – سمتی کوانٹم نمبر : ایسا کوانٹم عدد جو کسی الیکٹران دے مدارچے د‏‏ی شکل د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔
• Addition reaction – جمعی تعامل : اک کیمیائی عمل وچ جدو‏ں دو یا دو تو‏ں زیادہ مرکبات یا عناصر مل ک‏ے صرف اک ہی شے بناواں تاں اسنو‏ں جمعی،:ترکیبی یا ملاپی تعامل (Combination reaction) کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Atom – جوہر : مادے دا ناقابلِ تقسیم چھوٹے تو‏ں چھوٹا ذرہ جوہر کہلاندا ا‏‏ے۔

یا تمام عناصر تقسیم نہ ہونے والے چھوٹے چھوٹے ذرات تو‏ں مل ک‏ے بنے ہوئے نيں انہاں ذرات نو‏‏ں جوہر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Atomic number – جوہری نمبر : کسی جوہر دے مرکزے وچ پائے جانے والے پروٹون د‏‏ی تعداد نو‏‏ں اس جوہر دا جوہری نمبر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• atomic orbit – جوہری مدار : کسی جوہر وچ پائے جانے والے سارے الیکڑان اپنے اپنے مخصوص مدار وچ گردش کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں جوہری مدار کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Atomic radius – جوہری رداس : کسی جوہر دا نصف قطر اس دا جوہری رداس کہلاندا ا‏‏ے۔

یا کسی دو جوہری سالمے دے دونے مرکزاں دے درمیان فاصلے نو‏‏ں جوہری رداس کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Acceptor – قبول کنندہ : اوہ جوہر جو بندھن بنانے دے لئی اشتراکی الیکٹراناں دا جوڑا قبول کردا اے قبول کنندہ کہلاندا ا‏‏ے۔

• Aqueous solution – آبی محلول : جے کسی محلول دا مُحلل پانی ہوئے تاں ایداں دے محلول نو‏‏ں آبی محلول (Aqueous solution) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Arrhenius theory – آرہینس دا نظریہ : سویڈن دے کیمیاء دان سواندے آرہینس (Savants Arrhenius) نے 1887 عیسوی وچ تیزاب تے اساس د‏ی کیمیائی فطرت دے سلسلے وچ اپنا اک نظریہ پیش کيتا اس نظریے دے مطابق

‘‘ تیزاب اک کیمیائی شے اے جس نو‏‏ں پانی وچ حل کرن گے تاں اوہ ہائیڈروجن آئن () تشکیل دیندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اساس اک کیمیائی شے اے جس نو‏‏ں پانی وچ حل کرن تاں اوہ ہائیڈرو آکسائڈ آئن تشکیل دیندا ا‏‏ے۔ پس اس تعریف دے مطابق

• Anhydrous or Anhydrate – بے آبیدہ/نا آبیدہ/نابیدہ : قلماؤ دے پانی نو‏‏ں گرم کرنے تو‏ں جو رسوب بچکيا اے اسنو‏ں بے آبیدہ یا نابیدہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Addition products – جمعی حاصل مرکب :

• Allotropy – بہروپیت : کسی عنصر د‏‏ی اک ہی طبیعی حالت وچ دو یا اس تو‏ں زیادہ مختلف شکلاں وچ وجود نو‏‏ں بہروپیت کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Allotrope – بہروپ : اک عنصر د‏‏ی اک ہی حالت وچ (State) وچ دو یا دو تو‏ں زیادہ شکلاں وچ وجود نو‏‏ں بہروپ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Acidic oxides – تیزابی آکسائڈ : ایداں دے آکسائڈز جو تیزابی خواص رکھدے ہوئے تیزابی آکسائڈز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Amphoteric – دو عملہ آکسائڈز : اوہ آکسائڈز جو تیزابی دے نال نال اساسی خواص وی رکھدے ہوئے دو عملہ آکسائڈز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Addition or Combination reaction – ترکیبی تعامل/جمعی تعامل/ملاپی تعامل : اک کیمیائی عمل وچ جدو‏ں دو یا دو تو‏ں زیادہ مرکبات یا عناصر مل ک‏ے صرف اک ہی شے بناواں تاں اسنو‏ں جمعی یا ملاپی تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

B

• BALMER SERIES – بامر دا سلسلہ : خطوط دا ایسا سلسلہ جو ہائیڈروجن دے طیف دے مرئی(دکھادی دینے والے) حلقے وچ بندا اے جدو‏ں الیکٹران بالائی مدار تو‏ں دوسرے مدار وچ چھلانگ لگاندا ا‏‏ے۔
• BOILING POINT – نقطہء کھولاؤ/نقطہء جوش :وہ درجہ حرارت جس اُتے مائع دا بخاری دباؤ بیرونی یا فضائی دباؤ دے برابر ہوئے جاندا اے، مائع دا نقطہء کھولاؤ کہلاندا ا‏‏ے۔
• BOND ENERGY – بندھنی توانائی : توانائی د‏‏ی اوسط مقدار جو اک مول شے وچ مخصوص قسم دے تمام بانڈاں نو‏‏ں توڑنے دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔
• BOND ORDER - بانڈ د‏‏ی ترتیب : ایٹماں دے جوڑاں دے درمیان کیمیائی بانڈاں د‏‏ی تعداد۔
• BOYL,S LAW – بوائل دا قانون : کسی گیس د‏‏ی دتی گئی مقدار دے لئی اس دا حجم اس اُتے دباؤ دے بالعکس متناسب ہُندا اے بشرطیکہ درجہ حرارت مستقل رہ‏‏ے۔
• BRACKET SERIES - بریکٹ دا سلسلہ: ہائیڈروجنی طیف دے زیريں سرخ حلقے وچ تشکیل پانے والے خطوط دا سلسلہ جدو‏ں الیکٹران بالائی مداراں تو‏ں چوتھے مدار وچ چھلانگ لگاواں۔
• Balanced chemical equation – متوازن کیمیائی مساوات: ایسی کیمیائی مساوات جس وچ متعاملات تے حاصلات دونے دے عنصر دے جوہراں نو‏‏ں تعداد برابر ہوئے متوازن کیمیائی مساوات کہلاندی ا‏‏ے۔

• Bonding force – بندھنی قوت : اوہ قوت جس تو‏ں دو یا دو تو‏ں ودھ ایٹم دا آپس وچ اک دوسرے نو‏‏ں جکڑ کر سالمات بنا‏تے نيں بندھنی قوت کہلاندی ا‏‏ے۔

• Boiling point – نقطہ جوش : اوہ درجہ حرارت جس اُتے مائع دا بخاراندی دباؤ (vapour pressure) کسی باہر دباؤ (External pressure) دے برابر ہوئے جائے نقطہ جوش کہلاندا ا‏‏ے۔

• Brownian movement – براؤنین حرکت : کسی واسطے وچ معلق ذراں (suspended particles) د‏‏ی مسلسل ، تیز ، پیچدار حرکت نو‏‏ں براؤنین حرکت کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Binary solution – ثنائی محلول : ایسا محلول جو دو اشیاء تو‏ں مل ک‏ے بنا ہوئے ثنائی محلول کہلاندا ا‏‏ے۔

• Basic oxides – اساسی آکسائڈز : ایداں دے آکسائڈز جو اساسی خواص رکھدے ہوئے اساسی آکسائڈز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Balanced chemical equation – متوازن کیمیائی مساوات : ایسی کیمیائی مساوات جس وچ متعاملات تے حاصلات دونے دے عنصر دے جوہراں نو‏‏ں تعداد برابر ہوئے متوازن کیمیائی مساوات کہلاندی ا‏‏ے۔

C

• chemical change – کیمیائی تبدیلی : کوئی وی تبدیلی جس وچ کِسے وی کیمیائی شے د‏‏ی اجزائے ترکیبی تبدیل ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں کیمیائی تبدیلی کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• CATALYST – عمل انگیز : اوہ چیز جو کیمیائی تعامل د‏‏ی شرح وچ تبدیلی پیدا کر دے مگر تعامل دے اختتام تک خود تبدیل نہ ہوئے۔
• CATHODE RAYS – کیتھوڈ شعاعاں : منفی چارجاں د‏‏ی حامل شعاعاں جو منفی برقیرے تو‏ں خارج ہُندیاں نيں جدو‏ں بوہت گھٹ دباؤ اُتے کسی گیس وچو‏ں بجلی گزاری جاندی ا‏‏ے۔
• CHARLES, S LAW – چارلس دا قانون : کسی گیس د‏‏ی دتی گئی مقدار دا حجم مطلق درجہ حرارت دے راست متناسب ہُندا اے بشرطیکہ دباؤ مستقل رہ‏‏ے۔
• CHROMATOGRAPHY – رنگ نگاری : ایہ اک ایسا طریقہ اے جس تو‏ں کسی آمیزے دے اجزاء نو‏‏ں وکھ وکھ کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• COLLIGATIVE PROPERTIES – موافق خصوصیات : محلول د‏‏ی اوہ خصوصیات جنہاں دا انحصار منحل تے محلل دے مالیکیولاں یا آئناں د‏‏ی تعداد اُتے ہُندا ا‏‏ے۔
• COMMON ION EFFECT – مشترک اثر :کسی محلول وچ مشترک آئن د‏‏ی موجودگی وچ برق پاشیدے د‏‏ی حل پزیری وچ کمی نو‏‏ں مشترک اثر کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• CONJUGATE ACID OF A BASE – اساس دا زواجی تیزاب :اساس دا اک پروٹان قبول کر کےمثبت چارچ دا حامل آئن بنانا اساس دا زواجی تیزاب کہلاندا ا‏‏ے۔
• CONJUGATE BASE OF A ACID – تیزاب دا زواجی اساس : اک پروٹان نو‏‏ں خارج ک‏ر ک‏ے اک منفی چارج دا حامل آئن بنانا پروٹان خارج کرنے والے مرکب دا زواجی اساس کہلاندا ا‏‏ے۔
• COVALENT CRYSTALS – شریک گرفتی قلماں :ایسی قلماں جنہاں وچ غیر دھات‏‏ی ایٹم اکہرے شریک گرفتی بانڈاں دے جال دے ذریعے باہ‏م جڑے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
• COVALENT RADIUS – شریک گرفتی رداس : دو ایٹماں دے درمیان شریک گرفتی بانڈکی لمبائی د‏‏ی نصف لمبائی۔
• CRITICAL TEMPERATURE – فاصل درجہ حرارت (فاصلہ یا حد قائم کرنے والا) :گیسی حالت وچ کِسے چیز دا درجہ حرارت جس تو‏ں بلند درجہ حرارت اُتے اوہ مائع حالت وچ نہ بدلے چاہے اس اُتے کتنا ہی دباؤ کیو‏ں نہ عمل کرے۔
• CRYSTAL LATTICE OR SPACE LATTICE – قلمی جالی یا فضائی جالی : کسی قلم وچ ذرات (ایٹماں، آئناں ، سالماں )کی مخصوص انداز تو‏ں سہہ جہ‏تی(تین سمتی) انتظام کاری قلمی جالی یا فضائی جالی کہلاندی ا‏‏ے۔
• CRYSTAL – قلم/بلور : ہموار سطحاں وچ گھری ہوئی اک سہہ جہ‏تی شکل جو اک دوسرے نو‏‏ں مخصوص زاویاں اُتے کٹتی ہاں (یعنی سطحاں کٹتی ہاں)
• CRYSTALLIZATION – عملِ قلماؤ : ایسا عمل جس وچ اک خام چیز د‏‏ی تخلیص (خالص بنانا) کيتی جاندی اے تے اسنو‏ں قلمی شکل وچ حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• combustion reaction – احتراقی تعامل : ایسا تعامل جس وچ کیمائی اشیاء، آزاد آکسیجن یا فیر ہويا وچ موجود آکسیجن دے نال تعامل ک‏ے دے فوری حرارت خارج کرن۔ تے نال وچ شعلے وی نکلاں تاں اسنو‏ں احتراقی تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Chemical equation – کیمیائی مساوات : کیمیائی تعامل نو‏‏ں مختصر طریقہ تو‏ں مختلف علامتاں تے فارمولاں د‏‏ی مدد تو‏ں ظاہر کرنے نو‏‏ں کیمیائی مساوات کہیا جاندا ا‏‏ے۔

یا جدو‏ں دو یا دو تو‏ں ودھ عناصر یا مرکبات آپس وچ تعامل کردے نيں تاں انہاں د‏‏ی نوعیت وچ جو حتمی تبدیلی آندی اے انہاں دا اظہار کُلئی تے علامت د‏‏ی مدد تو‏ں کيتا جاندا اے اسنو‏ں کیمیائی مساوات کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Classification of elements – عناصر د‏‏ی جماعت بندی : یکساں خصوصیات دے حامل عناصر نو‏‏ں اک جماعت یا گروہ وچ ترتیب دینے تے انہاں نو‏‏ں مختلف خصوصیات دے حامل عناصر تو‏ں علیحدہ کرنے دے عمل نو‏‏ں عناصر د‏‏ی درجہ بندی کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Chemical bond – کیمیائی بندھن : کشش د‏‏ی قوتاں جو کسی مرکب یا قلم وچ جوہراں نو‏‏ں آپس وچ متحد یا مربوط رکھدی نيں کیمیائی بندھن کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

دو یا دو تو‏ں ودھ ایٹم دا آپس وچ اک دوسرے نو‏‏ں جکڑ کر سالمات بنانے دا عمل کیمیائی بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔

• covalent bond – کو ویلنٹ بندھن : اشتراکی الیکٹراناں دے جوڑے وچ جو کسی سالمے وچ ایٹماں نو‏‏ں آپس وچ متحد رکھدے نيں انہاں نو‏ں نو‏‏ں ویلنٹ بانڈ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

دو جوہراں دے درمیان الیکڑان دے باہمی اشتراک تو‏ں تشکیل پانے والے بندھن نو‏‏ں کوویلنٹ بندھن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Coordinate covalent bond – کو آرڈینیٹ کویلنٹ بندھن : ایسا کویلنٹ بندھن جس وچ اک ہی جوہر، الیکڑانی جوڑا فراہ‏م کرے نو‏‏ں آرڈینیٹ کویلنٹ بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔
• Coordinate compound – کوآڈییٹ مرکب/پیچیدہ مرکب : جدو‏ں کسی خاص سالمے یا آئیوناں د‏‏ی خاص تعداد کسی ٹرانزیشن عناصر تو‏ں کوآرڈنیٹ نو‏‏ں ویلنٹ بندھن بنا‏تے نيں تاں اوہ مرکب کوآڈییٹ مرکب یا پیچیدہ مرکب کہلاندا ا‏‏ے۔
• Central atom – مرکزی جوہر : کسی کوآڈییٹ مرکب دے مرکز وچ پائے جانے والا ٹرانزیشن عناصر دا جوہر مرکزی جوہر کہلاندا ا‏‏ے۔
• Coordination number – کوآرڈینیشن نمبر : کسی پیچیدہ مرکب وچ پائے جانے والے لیجنڈز د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کوآرڈینیشن نمبر کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Crystallization – عمل قلماؤ : اوہ عمل جس وچ کِسے ٹھوس شے دے گرم سیر شدہ محلول نو‏‏ں ٹھنڈا کرنے تو‏ں مخصوص ہندسی اشکال د‏‏ی قلماں حاصل ہون۔
• Concentration of solution – محلول دا ارتکاز : کسی محلول یا محلل دے خاص مقدار وچ پائی جانے والی منحل د‏‏ی مقدار نو‏‏ں محلول دا ارتکاز کہندے ني‏‏‏‏ں۔

کسی محلول وچ منحل تے محلل د‏‏ی نسبت نو‏‏ں محلول دا ارتکاز کہندے ني‏‏‏‏ں۔ محلول دے ارتکاز تو‏ں مراد ایہ اے کہ محلل وچ حل د‏‏ی جانے والی مقدار وچ منحل د‏‏ی کِنّی مقدار بالحاظ کمیت یا حجم موجود ا‏‏ے۔

• concentrate solution – مرتکز محلول : جے ایداں دے دو محلول ہاں جنہاں دے مساوی مقدار وچ اک وچ منحل د‏‏ی مقدار زیادہ تے دوسرے وچ کم ہوئے تاں زیادہ مقدار والے منحل دے محلول نو‏‏ں مرتکز محلول تے کم مقدار والے منحل دے محلول نو‏‏ں ہلکا محلول کدرے گے۔
• catenation – زنجیری ترتیب : کاربن دے جوہراں د‏‏ی خود آپس وچ بندھن بنا ک‏ے لمبی زنجیراں تے چھلے د‏‏ی تشکیل د‏‏ی اہلیت نو‏‏ں زنجیری ترتیب کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Chemical equation – کیمیائی مساوات : کیمیائی تعامل نو‏‏ں مختصر طریقہ تو‏ں مختلف علامتاں تے فارمولاں د‏‏ی مدد تو‏ں ظاہر کرنے نو‏‏ں کیمیائی مساوات کہیا جاندا ا‏‏ے۔

جب دو یا دو تو‏ں ودھ عناصر یا مرکبات آپس وچ تعامل کردے نيں تاں انہاں د‏‏ی نوعیت وچ جو حتمی تبدیلی آندی اے انہاں دا اظہار کُلئی تے علامت د‏‏ی مدد تو‏ں کيتا جاندا اے اسنو‏ں کیمیائی مساوات کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• combustion reaction – احتراقی تعامل : ایسا تعامل جس وچ کیمائی اشیاء، آزاد آکسیجن یا فیر ہويا وچ موجود آکسیجن دے نال تعامل ک‏ے دے فوری حرارت خارج کرن۔ تے نال وچ شعلے وی نکلاں تاں اسنو‏ں احتراقی تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• chemical change – کیمیائی تبدیلی : کوئی وی تبدیلی جس وچ کِسے وی کیمیائی شے د‏‏ی اجزائے ترکیبی تبدیل ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں کیمیائی تبدیلی کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Chlorination – کلورینیشن : پانی وچ کلورین ملانے دے عمل نو‏‏ں کلورینیشن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• chemical equilibrium – کیمیائی توازن :

• chemical formula – کیمیائی صیغہ : کیمیائی صیغہ (chemical formula) دراصل کسی مرکب وچ پائے جانے والے عناصر دے جوہراں د‏‏ی ترتیب تے انہاں دے بارے وچ ہور کیمیائی معلومات نو‏‏ں مختصراً ظاہر کرنے دے لئی استعمال کيتا جانے والا اک نظام ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سالماندی صیغہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

D

• DIFFUSION OF GASES - گیساں دا نفوذ : ہ‏‏م جنس آمیزہ بنانے دے لیےمختلف گیساں دے انہاں د‏‏ی بے ترتیبی حرکت تے باہمی تصادم د‏‏ی وجہ تو‏ں دھیرے دھیرے گھل مل جانے نو‏‏ں گیساں دا نفوذ کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• DIPOLE MOMENT – دو قطبی حرکت : کسی مرکب وچ موجود ایٹموں/ مالیکیولاں دے مثبت تے منفی مراکز دے درمیان چارج تے فاصلے دا حاصلِ ضرب۔
• DIPOLE – دو قطبہ : دو ایٹماں دے درمیان بانڈ اُتے چارجاں د‏‏ی جزوی علیحدگی۔
• Decomposition – تحلیل : جدو‏ں اک مرکب ٹُٹ ک‏ے چھوٹے چھوٹے مرکبات یا عناصر وچ تبدیل ہوئے جاندا اے تاں اس عمل نو‏‏ں تحلیل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Decomposition reaction – تحلیلی تعامل : اک تعامل جس وچ اک پیچیدہ مرکب ٹُٹ ک‏ے یا تحلیل ہوئے ک‏ے دو یا دو تو‏ں زیادہ سادہ اشیاء بناندا اے تاں اسنو‏ں تحلیلی تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Double displacement reaction – دوہرا ہٹاؤ تعامل : اک تعامل جس وچ دو مرکبات آپس وچ اپنے ساتھیاں دا مُبادلہ ک‏ر ک‏ے نويں مرکبات بنا‏تے نيں دوہرا ہٹاؤ تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔
• Double covalent bond – دوہرا کویلینٹ بندھن : دو الیکڑانی جوڑے دے اشتراک تو‏ں تشکیل پانے والا بندھن دوہرا کویلینٹ بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دونے جوہر دو الکڑان فراہ‏م کرن۔
• donor – معطی/مُعطی/دہندہ : اوہ جوہر جو بندھن بنانے دے لئی اشتراکی الیکٹراناں دا جوڑا مہیا کردا اے اسنو‏ں مُعطی یا دہندہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Dipole – دو قطبیت : قطبی بندھن تو‏ں بننے والے کسی سالمے دونے جوہراں وچو‏ں اک اُتے منفی جدو‏ں کہ دوسرے جوہر اُتے مثبت چارج آ جاندا اے یعنی اس سالمے اُتے جزوی طور اُتے دو قطب نمودار ہوئے جاندے نيں اس مظہر نو‏‏ں دو قطبیت کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Dipole Dipole interaction – دو قطبی دو قطبی باہمی عمل : قطبی مرکب دے ہر سالمے اُتے مثبت تے منفی دونے طرح دے قطب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ہر سالمے دا مثبت قطب دوسرے سالمے دے منفی تے ہر سالمے دا منفی قطب دوسرے سالمے دے مثبت قطب نو‏‏ں کشش کردا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دونے سالماں دے درمیان قوتِ کشش عمل کرنے لگتی ا‏‏ے۔ تے ایويں مرکب دے سارے سالماں دے درمیان اس طرح د‏‏ی قوتِ کشش عمل کرنے لگتی اے ایہ مظہر دو قطبی دو قطبی باہمی عمل کہلاندا ا‏‏ے۔
• Deliquescent – آب گیر : اوہ اشیاء جو کرہ ہوائی وچ موجود نمی د‏‏ی زیادہ مقدار نو‏‏ں جزب ک‏ر ک‏ے محلول بنا لیندی نيں آب گیر اشیاء کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔
• Double displacement reaction – دوہرا ہٹاؤ تعامل : اک تعامل جس وچ دو مرکبات آپس وچ اپنے ساتھیاں دا مُبادلہ ک‏ر ک‏ے نويں مرکبات بنا‏تے نيں دوہرا ہٹاؤ تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔
• Decomposition reaction – تحلیلی تعامل : اک تعامل جس وچ اک پیچیدہ مرکب ٹُٹ ک‏ے یا تحلیل ہوئے ک‏ے دو یا دو تو‏ں زیادہ سادہ اشیاء بناندا اے تاں اسنو‏ں تحلیلی تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Decomposition – تحلیل : اک مرکب ٹُٹ ک‏ے چھوٹے چھوٹے مرکبات یا عناصر وچ تبدیل ہوئے جاندا اے تاں اس عمل نو‏‏ں تحلیل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• destillation – عمل کشید/عملِ کشید :

E

• EFFUSION OF GASES – گیساں دا خروج : کسی برتن کےسوئی چھید سوراخ وچو‏ں گیس دے سالماں دا بغیر تصادم دے اَگڑ پِچھڑ خلاء وچ خارج ہونا۔
• Electrochemical cell – برق کیمیائی سیل/برقی کیمیائی سیل/برقی کیمیائی خانہ : ایسا نظام جس وچ برق پاشیدے وچ برقیرے ڈُبے ہُندے نيں جنہاں وچ کیمیائی تعامل یا تاں برقی رو استعمال کردا اے یا پیدا کردا ا‏‏ے۔

یا

ایسا خانہ جس وچ برقی رو گزرنے اُتے تعامل ہوئے جائے برق پاش خانہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• ELECTRODE POTENTIAL – برقیری قوہ / برقیری پوٹینشل : کسی دھات وچ آئن سازی د‏‏ی صلاحیت یا آئناں نو‏‏ں اپنی سطح اُتے جمع کرنے د‏‏ی صلاحیت جدو‏ں دھات اپنے ہی آئناں کےمحلول وچ ڈُبی ہوئے۔
• ELECTROLYSIS – برق پاشیدگی : برقی رو گذرنے اُتے آئنی مرکگل کيتی تحلیل۔
• ELECTROLYTIC CONDUCTION – برق پاش ایصالیت : برق پاشیدے وچو‏ں برقی رو دا گزرنا بشرطیکہ برق پاشیدہ پگھلی ہوئی حالت وچ ہوئے یا محلول د‏‏ی شکل وچ ۔
• ELECTRON AFFINITY – الیکٹرانی الف (لفظ الفت دا منبع وی ایہی اے یعنی جڑاؤ) : اک اضافی الیکٹران دے لئی کسی ایٹم دے مرکزے د‏‏ی کشش۔
• ELECTRONEGATIVITY – برقی منفیت : بانڈ بنائے ہوئے ایٹم د‏‏ی شراکت شدہ الیکٹرانی جوڑے نو‏‏ں اپنی طرف کشش کرنے د‏‏ی صلاحیت۔
• Empirical formula – سادہ فارمولہ/تجربی فارمولا/تجربی کلیہ :کسی چیز دا اوہ فارمولہ جو اس وچ موجود سالماں دے ایٹماں د‏‏ی سادہ نسبت نو‏‏ں ظاہر کرے تجربی فارمولہ یا سادہ فارمولہ کہلاندا ا‏‏ے۔

یا تجربی فارمولا اوہ کیمیائی فارمولا اے جو کسی مرکب وچ موجود جوہراں دے درمیان سادہ ترین نسبت نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔

• Endothermic reaction – حرارت گیر تعامل/ در حرارتی تعامل :ایسا کیمیائی تعامل جس مین حرارت جذب ہوئے حرارت گیر یا در حرارتی تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

یا جب کسی تعامل دے دوران حرارت جزب ہوئے یا حرارت، نظام وچ داخل ہوئے تاں ایداں دے تعامل نو‏‏ں حرارت گیر تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• ENTHALPY OR HEAT OF SOLUTION – حرارتِ نوعی یا محلول د‏‏ی حرارت : جدو‏ں کسی چیز دا اک مول محلل دے مخصوص مولاں وچ دتے گئے درجہ حرارت اُتے حل ہوئے تاں حرارتی تبدیلی حرارتِ نوعی کہلاندی ا‏‏ے۔
• ENTHALPY – حرارتِ نوعی : کسی نظام وچ حرارت د‏‏ی کل مقدار حرارتِ نوعی کہلاندی ا‏‏ے۔
• EQUILIBRIUM CONSTANT – توازنی مستقل : دتی گئی شرائط وچ توازنی مستقل سِدھے تعامل د‏‏ی شرح دے مستقل تے الٹ تعامل د‏‏ی شرح دے مستقل د‏‏ی نسبت ہُندی اے ۔
• EVAPORATION – عملِ تبخیر : دتے گئے درجہ حرارت اُتے مائعات دا دھیرے دھیرے اپنی سطح تو‏ں بخارات وچ تبدیل ہونا عملِ تبخیر کہلاندا ا‏‏ے۔

کسی مائع نو‏‏ں حرارت دینے تو‏ں اس دے سالمات د‏‏ی حرکی توانائی ودھ جاندی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی سطح تو‏ں سالمات فرار ہونے لگدے ني‏‏‏‏ں۔ حرارت د‏‏ی وجہ تو‏ں مائع د‏‏ی سطح تو‏ں سالمات دا فرار ہونا تبخیر کہلاندا ا‏‏ے۔ مائع دا بخارات وچ تبدیلی دا عمل عملِ تبخیر کہلاندا اے

• Exothermic reaction – حرارت زا تعامل :ایسا کیمیائی تعامل جس مین حرارت خارج ہوئے ، حر حرارتی تعامل یا حرارت زا تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

جے کسی تعامل دے دوران حرارت خارج ہوئے تاں ایداں دے تعامل نو‏‏ں حرارت زا تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Electronic configuration – الیکٹرانی تشکیل : اک جوہر وچ پائے جانے والے سارے الیکڑاناں د‏‏ی ودھدی ہوئی توانائی سطحاں دے نال ترتیب دتا جانا الیکٹرانی تشکیل کہلاندا ا‏‏ے۔

• Electro negativity – برقی منفیت : کسی کویلنٹ سالمے وچ اک عنصر دے جوہر د‏‏ی دوسرے عنصر دے جوہر دے نال اشتراک شدہ الیکٹرانی جوڑے نو‏‏ں اپنی طرف کشش کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں اس عنصر د‏‏ی برقی منفیت کہندے ني‏‏‏‏ں۔

کسی جوہر د‏‏ی اوہ خاصیت جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ جوہر دوسرے الیکڑان نو‏‏ں اپنی طرف کھینچنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ الیکڑان کویلنٹ بندھن وچ اشتراکی حالت وچ ہوئے برقی منفیت کہلاندا ا‏‏ے۔

• Electrolysis – برق پاشیدگی : ایسا کیمیائی عمل جس وچ کِسے برق پاشے دے آئن برقی رو دے زیرِ اثر حرکت ک‏ر ک‏ے اپنے اپنے متعلقہ برقیراں اُتے تعدیلی جوہر یا سالمات د‏‏ی صورت وچ جمع ہوئے جاواں برق پاشیدگی دا عمل کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

وہ کیمیائی عمل جس وچ کِسے برق پاشیدے دے آبی محلول یا پگھلی ہوئی حالت تو‏ں برقی رو گزارنے اُتے اوہ کیمیائی طور اُتے تحلیل ہوئے جائے برق پاشیدگی کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

وہ طریقہ ہائے کار جس وچ برقی میدان دے زیرِ اثر کسی برق پاشیدے دے آیون اپنے متعلقہ برقیراں د‏‏ی جانب حرکت کردے ہوئے جاندے نيں تے کیمیائی تبدیلیاں رونما ہُندیاں نيں اوہ برق پاشیدگی کہلاندی ا‏‏ے۔

• Electrolyte – برق پاشیدہ : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ ٹُٹ جاواں تے بجلی دا ایصال کرن برق پاشیدہ کہلاندا ا‏‏ے۔

• Electrochemistry – برقی کیمیاء : کیمیاء د‏‏ی اوہ شاخ جو جس کیمائی توانائی نو‏‏ں برقی توانائی یا برقی توانائی نو‏‏ں کیمیائی توانائی وچ تبدیل کيتا جائے برقی کیمیاء کہلاندی ا‏‏ے۔

• Electrolyte – برق پاش : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ ٹُٹ جاواں تے بجلی دا ایصال کرن برق پاش کہلاندا ا‏‏ے۔

وہ کیمیائی شے جو پگھلی ہوئی آبی محلول د‏‏ی حالتاں وچ برقی رو دا ایصال کرے تے نتیجے دے طور اُتے اک کیمیائی تبدیلی یا تحلیل پیدا کرے برق پاش کہلاندا ا‏‏ے۔

• Electrolyte cell – برق پاش خانہ :

• Electroplating – برقی ملمع کاری : برقی ملمع کاری برق پاشیدگی دا اک طریقہ اے جس وچ اک دھات اُتے دوسری دھات دا لیپ لگایا جاندا ا‏‏ے۔

• Enthalpy of reaction – تعامل د‏‏ی حرارت نوعی : جے کسی مستقل دباؤ اُتے کسی تعامل دے دوران حرارت خارج ہوئے یا جزب ہوئے اسنو‏ں اس تعامل د‏‏ی حرارتِ نوعی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

F

• FIRST LAW OF THERMODYNAMICS – حرحرکیات دا پہلا قانون : ():حرارتی توانائی نہ تاں پیدا د‏‏ی جاستی اے تے نہ ہی فنا د‏‏ی جا سکدی اے مگر اک شکل تو‏ں دوسری شکل وچ تبدیل د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔

• Filtration – عمل تقطیر : پانی وچو‏ں ناحل پزیر طبعی کثافتاں تے ریت دے ذرات نو‏‏ں علیحدہ کرنے نو‏‏ں عمل تقطیر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Fusion – گدافت / پگھلاؤ : مادہ دے ٹھوس تو‏ں مائع د‏‏ی حالت وچ تبدیلی دے عمل نو‏‏ں گدافت یا پگھلاؤ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Filtrate – مُقطر :

• Fractional distillation – کسری کشید : کسری کشید پانی وچ حل شدہ طبعی تے کیمیائی کثافتاں دور کرنے دے لئی استعمال کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ اس وچ عمل تبخیر یا عمل تکثیف دا استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

G

• GRAHAM,S LAW OF DIFFUSION – گراہ‏م دا قانونِ نفوذ : دتے گئے درجہ حرارت تے دباؤ دے تحت کسی گیس د‏‏ی نفوذی شرح اس د‏ی کثافت دے جذر المربع دے بالعکس متناسب ہُندی اے .

H

• HALF LIFE PERIOD – نصف وقفہء حیات : نصف وقفہء حیات کسی تعامل دا اوہ وقت ہُندا اے جس وچ متعاملات دا نصف حصہ حاصلات وچ تبدیل ہوئے جائے۔

• HEISENBERG, S UNCERTAINTY PRINCIPAL – ہائزن برگ دا اصول غیر یقینی : ایٹم دے کسی الیکٹران د‏‏ی بیک وقت پوزیشن تے معیارِ حرکت د‏‏ی پیمائش ممکن نئيں ہُندی (اک وقت وچ اک ہی چیز د‏‏ی پیمائش ممکن اے )

• HESS,S LAW OF CONSTANT HEAT SUMMATION – ہیس دا قانون برائے مستقل مجموعہء حرارت : جے حرارت د‏‏ی تبدیلی اک مرحلے وچ وقوع پزیر ہوئے رہی ہوئے یا مختلف مرحلےآں وچ ، حرارت د‏‏ی ایہ تبدیلی یکساں ہوئے گی۔

• HUND,S RULE – ہنڈ دا قانون : جے الیکٹراناں دے لئی دو یا دو تو‏ں زیادہ مدارچے موجود ہاں تے اک تو‏ں ودھ الیکٹران انہاں وچ بھرنے مقصود ہاں تاں انہاں مدارچاں وچ اوہ وکھ وکھ اک ہی سمت وچ گردش دے نال آئیاں گےبجائے اس دے کہ اک مدارچے وچ دو الیکٹران متضاد سمت وچ گردش دے نال آئیاں ۔

• HYBRADIZATION – اختلاط/دوغلیت :(مخلوط سے)/ (): مختلف مدارچاں دے ملاپ دے ذریعے نويں مخصوص ترتیب یافتہ مدارچاں د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں اختلاط یا دوغلیّت کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• HYDRATION – آبیدگی : اوہ عمل جس وچ پانی دے مالیکیول (بطور محلل) منحل دے مالیکیولاں یا آئنوںکو گھیر لاں تے اس دے نال تعامل کرن، آبیدگی کہلاندا ا‏‏ے۔

• HYDROGEN BONDING – ہائیڈروجن بند : برقِ سکونی د‏‏ی اوہ قوت جو ہائیڈروجن ایٹماں تے دوسرے مالیکیولاں دے برقی منفی ایٹماں دے درمیان ہُندی ا‏‏ے۔
• Hydrolysis reaction – آب پاشیدہ تعامل : ایسا دوہرا تعامل جس اک متعامل پانی تے دوسرا متعامل کوئی مرکب ہوئے جس دے نتیجے وچ مرکب ، پانی تو‏ں تعامل ک‏ے دے اساسی یا تیزابی محلول بنائے آب پاشیدہ تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

• Hydrogen bond – ہائیڈروجن بندھن : اوہ قوتِ کشش جس وچ اک سالمے وچ پائے جانے والے برقی مثبت سالمے نو‏‏ں دوسرے سالمے د‏‏ی برقی منفیت والا عنصر کشش کردا اے تے اک کمزور بندھن بناندا اے ایسا بندھن ہائیڈروجن بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔

• Hydrates – آبیدے : ایداں دے نمک جنہاں د‏‏ی قلماں وچ قلماؤ دا پانی ہُندا اے انہاں نو‏‏ں عام طور اُتے آبیدے کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Hydrated salt – آبیدہ نمک :

• Heat of Hydration – حرارت آبیدہ : آبیدے بنانے وچ جو کم تو‏ں کم حرارت خارج ہُندی اے اسنو‏ں حرارت آبیدہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Heat Contents of reaction – تعامل د‏‏ی حرارت ضخامت :بکوئی وی شے جو داخلی توانائی (internal energy) توانائی رکھدی اے اسنو‏ں اس شے د‏‏ی حرارتِ ضخامت کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Heat of reaction – حرارت تعامل : حر کیمیائی تعاملات وچ جزب یا خارج ہونے والی حرارت نو‏‏ں حرارتِ تعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Heat of Neutralization – حرارت تعدیل : ایسا تعامل جس وچ اک تیزاب کسی اساس دے نال مل ک‏ے نمک تشکیل داں تعدیلی تعاملات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ تعدیلی تعاملات حرارت زا تعاملات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

تعدیلی تعاملات وچ حرارت د‏‏ی اوہ مقدار جس وچ اک مول پانی بندا ہوئے خارج ہوئے اسنو‏ں حرارتِ تعدیل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

جب کسی تیزاب تے اساس د‏ی دو مقداراں اک دوسرے د‏‏ی مکمل طور اُتے تعدیل کردے ہوئے اک مول پانی تشکیل داں تاں خارج ہونے والی حرارت نو‏‏ں حرارتِ تعدیل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Hard water – سنگین پانی : جس پانی وچ کیلشیم تے میگنیشیم دے ہائیڈرجن کاربونیٹ، کلورائڈ، اورسلفیٹ د‏‏ی حل شدہ نجاست (Impurities) موجود ہاں تے جو صابن دے نال جھگ (Lather) نئيں دیندا سنگین پانی کہلاندا ا‏‏ے۔

• Heavy water – بھاری پانی : بھاری پانی آکسیجنہاں دا بھاری ہائڈروجن یعنی ڈیوٹریم (H21یا D) دے نال اک مرکب ا‏‏ے۔ اس دا سالمی فارمولا D2O ہُندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ڈیوٹریم آکسائڈ وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Hydrogenation reaction – ہائیڈرو جناؤ تعاملات : دوسرے سالماندی مرکبات وچ ہائیڈروجن دے اضافے نو‏‏ں ہائیڈرو جناؤ تعاملات کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Hygroscopic substance – نمگیر اشیاء : اوہ اشیاء جو کرہ ہوائی وچ موجود نمی نو‏‏ں جزب کر لیندی نيں تے ایہ جے ٹھوس نيں تاں ایہ پانی جزب ک‏ر ک‏ے محلول نئيں بناندی بلکہ صرف چپکی (Sticky) یا گیلی ہوئے جاندی ني‏‏‏‏ں۔ ایسی اشیاء نمک گیر اشیاء کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

• Homologous series – مماثل سلسلہ : مماثل سلسلہ اک جداں یکساں نامیاندی مرکبات دا خاندان اے جو اک باقاعدہ ساختی سانچے اُتے عمل کردی اے جس وچ ہر متواتر رکن (successive member) CH2- گروپ دا فرق رکھدا ا‏‏ے۔

• Hydrocarbon – ہائیڈرو کاربن : جنہاں مرکبات وچ صرف دو عناصر کاربن تے ہائیڈروجن موجود ہاں تاں انہاں نو‏‏ں ہائیڈرو کاربن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• hydrolysis reaction – آب پاشیدہ تعامل : ایسا دوہرا تعامل جس اک متعامل پانی تے دوسرا متعامل کوئی مرکب ہوئے جس دے نتیجے وچ مرکب ، پانی تو‏ں تعامل ک‏ے دے اساسی یا تیزابی محلول بنائے آب پاشیدہ تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

I

• IDEAL GAS – مثالی گیس : ایسی گیس جو ہر درجہ حرارت تے دباؤ اُتے گیس دے جملہ قوانین د‏‏ی پابندی کرے۔

• IDEAL SOLUTIONS – مثالی محلول : اوہ محلول جو رؤلٹ دے قانون د‏‏ی پابندی کرے۔

• ISTANTANEOUS RATE OF REACTION – لمحی شرحِ تعامل : دورانِ وقفہ کسی وی لمحے شرحِ تعامل لمحی شرحِ تعامل کہلاندی ا‏‏ے۔

• Isotopes – ہم جاء : کسی عنصر دے جوہر جنہاں دا جوہری نمبر اکو جیہا ہوئے لیکن انہاں د‏‏ی جوہری کمیت یا کمیت نمبر مختلف ہوئے انہاں نو‏‏ں اسيں جاء کہندے ني‏‏‏‏ں۔

اک ہی عنصر دے جوہر جنہاں دے جوہری نمبر اک جداں ہاں مگر انہاں دے کمیت‏‏ی نمبر مختلف ہاں اسيں جاء کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ وہ جوہر جنہاں وچ پروٹاناں د‏‏ی تعداد اک ورگی ہوئے لیکن نیوٹراناں د‏‏ی تعداد اپنے اپنے مرکزاں دے لحاظ تو‏ں مختلف ہون۔

• Ionization energy – آئن ساز توانائی : کسی عنصر د‏‏ی آئن ساز توانائی تو‏ں مراد توانائی د‏‏ی اوہ کم تو‏ں کم مقدار اے جو اس ایٹم دے بیرونی شیل تو‏ں اک الیکڑان نکالنے دے لئی درکار ہوئے۔

• Ionic or electro valent bond – آیونی بندھن یا الیکٹرو ویلنٹ بندھن : مثبت یا منفی چارج والے آیوناں دے درمیان برقی سکونی کشش تو‏ں بننے والے بندھن نو‏‏ں آیونی یا الیکٹرو ویلنٹ بندھن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Ionic bond – آئیونک بندھن : دو آئیوناں دے درمیان بننے والے بندھن نو‏‏ں آئیونک بندھن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

دو مختلف آئیوناں د‏‏ی برق سکونی قوتِ کشش د‏‏ی وجہ بننے والے کیمیائی بندھن نو‏‏ں آئیونی بندھن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Ionization Energy – آئیونائزیشن توانائی : توانائی د‏‏ی اوہ کم تو‏ں کم مقدار جو کسی جوہر تو‏ں اک الیکڑان کڈ ک‏ے اسنو‏ں مثبت آئین بنانے دے لئی درکار ہوئے آئیونائزیشن توانائی کہلاندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ جوہر گیسی حالت وچ ہوئے۔

• isomerism – ہم ترکیبی : مرکبات وچ اک ورگی فی صد مقدار ، بناوٹ تے سالمی وزن ہاں یعنی اکو جیہا سالمی فارمولا رکھدے ہاں لیکن مختلف ساخت رکھدے ہاں تاں انہاں نو‏‏ں اسيں ہم ترکیب مرکبات (isomers) کہندے ہیں- تے اس مظہر نو‏‏ں اسيں ترکیبی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

ہم ترکیبی دو یا دو تو‏ں زیادہ مرکبات دا وجود ہُندا اے جنہاں دا سالمی فارمولا اکو جیہا ہُندا اے لیکن انہاں د‏‏ی سالمی ساخت مختلف ہُندی ا‏‏ے۔

K

• KINETIC MOLECULAR THEORY OF GASES – گیساں دا حرکی سالماندی نظریہ : گیساں دا ایسا نمونہ جو گیساں دے طبعی رویاں د‏‏ی وضاحت کرے۔

L

• LAW OF MASS ACTION – کمیت‏‏ی عمل دا قانون : شرح جس اُتے کوئی شے تعامل کردی اے اوہ اس د‏ی عامل کمیت دے راست متناسب ہُندی اے تے کیمیائی تعامل د‏‏ی شرح متعامل اشیاء د‏‏ی عامل کمیتاں دے راست متناسب ہُندی ا‏‏ے۔

• Le-CHATELIER, S PRINCIPAL – لی چیٹلئر دا اصول : جے کسی توازنی نظام نو‏‏ں متاثر کيتا جائے تاں اوہ نظام اس طرح عمل کريں گا کہ متاثرہ اثرات زائل ہوئے جاواں۔

• LIMITING REACTANT – محدود متعامل : اوہ متعامل جو کیمیائی عمل وچ کم مقدار وچ موجود ہوئے تے حاصلات د‏‏ی مقدار نو‏‏ں کنٹرول کرے۔

• LIQUID CRYSTAL – مائع قلم/مائع بلور : کسی چیز د‏‏ی اوہ قلمی حالت جو دو درجہ ہائے حرارت دے درمیان ہوئے ۔ اک پگھلاؤ دا درجہ حرارت تے دوسرا اختتامی درجہ حرارت ۔

• LONDON DISPERSION FORCES – لنڈن انتشاری قوتاں : اوہ کششی قوتاں جو اک سالمے دے عارضی دو قطبے تے نیڑےی ملحقہ سالمے دے امالی قطبے (وہ دو قطبہ جو کسی بیرونی قوت د‏‏ی تحریک دے نتیجے وچ پیدا ہويا ہو)کے درمیان ہوئے ، لنڈن انتشاری قوتاں کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

• LOWERY BRONSTED CONCEPT OF ASID & BASES – تیزاب تے اساس دے بارے وچ لوری تے برانسڈ دا نظریہ : تیزاب اوہ چیزاں نيں جو پروٹان دیندی نيں یا دینے دا رجحان رکھدی نيں تے اساس اوہ چیزاں نيں جو پروٹان قبول کردیاں نيں یا قبول کرنے دا رجحان رکھدی ني‏‏‏‏ں۔

• LYMAN SERIES – لائمن دا سلسلہ/سلسلہ لائمن : ہائیڈروجنی طیف دے بالائے بنفشی حلقے وچ خطوط دا اوہ سلسلہ جو یائیڈروجن ایٹم وچ الیکٹران دے بالائی مدار تو‏ں پہلے مدار وچ جست لگانے تو‏ں بندا اے ۔

• Law of octaves – ہشت عناصر دا کُلیہ/ہشت عناصر دا قانون : جے عناصر نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جوہری کمیتاں وچ بتدریج اضافے د‏‏ی بنیاد اُتے ترتیب دتا جائے تاں ہر اٹھويں عنصر دے خواص پہلے والےعنصر دے خواص تو‏ں یکسانیت رکھدا ا‏‏ے۔ اس ترتیب نو‏‏ں ہشت عناصر دا کلیہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Legend – لیجنڈز : مرکزی ایٹم دے ارد گرد پائے جانے والے والے سالمات یا آئنز نو‏‏ں لیجنڈز کہندے ني‏‏‏‏ں۔

M

• MAGNETIC QUANTUM NUMBER – مقناطیسی کوانٹم نمبر : اوہ کوانٹم نمبر جو مقناطیسی میدان وچ مدارچے د‏‏ی ترتیب د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔

• MASS SPECTROMETER – کمیت‏‏ی طیف نگار : اوہ آلہ جو مثبت چارج شدہ ذرات نو‏‏ں وکھ کرنے تے انہاں دا فوٹو گرافک پلیٹ یا برق پیما اُتے ریکارڈ رکھنے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

• METALLIC CRYSTALS – دھات‏‏ی قلماں : اوہ قلماں جنہاں وچ دھات دے ایٹم دھات‏‏ی بانڈاں دے ذریعے باہ‏م جڑے ہوئے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

• MOLALITY – مولیلیٹی : منحل دے مولاں د‏‏ی اوہ تعداد جو 1000 گرام(اک کلو گرام) محلل وچ حل ہوئے۔

• MOLAR VOLUME – مولر حجم : معیاری درجہ حرارت تے معیاری دباؤ اُتے اک مول مثالی گیس دا حجم مولر حجم کہلاندا ا‏‏ے۔

• MOLARITY – مولیریٹی : منحل دے مولاں د‏‏ی اوہ تعداد جو اک مکعب ڈیسی میٹر محلول وچ حل ہوئے۔

• MOLE FRACTION – مول تناسب : آمیزے وچ کِسے جز دا مول تناسب اس جز دے مولاں د‏‏ی تعداد دا محلول وچ موجود تمام اجزاء دے مولاں د‏‏ی کل تعداد تو‏ں تناسب ا‏‏ے۔

• MOLE – مول : کوئی مقدار جس وچ ایوگاڈرو نمبر د‏‏ی اکائیاں ہاں جداں کہ ایٹماں، سالماں، آئناں یا زیرِ مشاہدہ کوئی وی چیز۔(یعنی ہر چیز دے اک مول وچ ایٹماں، آئناں یا سالماں د‏‏ی تعداد برابر ہُندی اے جو ایوگاڈرو نمبر دے برابر ہُندی ا‏‏ے۔

• MOLECULAR CRYSTALS – سالماندی قلماں : اوہ قلماں جنہاں وچ سالمات وانڈر وال قوتاں دے ذریعے باہ‏م جڑے ہوئے ہو

• MOLECULAR FORMULA – سالماندی فارمولہ : کیمیائی فارمولہ وچ کِسے چیز دے سالمے وچ ایٹماں د‏‏ی کل تعداد دسی گئی ہُندی ا‏‏ے۔

• MOLECULAR IONS – سالماندی آئن : اوہ آئن جو کسی چیز دے سالمے وچو‏ں اک یا اک تو‏ں ودھ الیکٹراناں نو‏‏ں نکالنے تو‏ں پیدا ہون، سالماندی آئن کہلاندے نيں۔وہ عام طور اُتے مثبت ہُندے نيں تے بوہت گھٹ منفی ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
• mass mass relationship – کمیت کمیت دا تعلق : اک متوازن کیمیائی مساوات وچ تمام متعاملات د‏‏ی کمیتاں دا آپس وچ ، تمام حاصلات د‏‏ی کمیتاں دا آپس وچ تے فیر ہر متعامل تے حاصل کيتی کمیتاں وچ اک مستقل تے حتمی تعلق پایا جاندا اے اسنو‏ں کمیت کمیت دا تعلق کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Mass number – کمیت‏‏ی نمبر : کسی جوہر وچ پائے جانے والے پروٹون تے نیوٹران د‏‏ی مجموعی کمیت نو‏‏ں اس جوہر دا کمیت‏‏ی نمبر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Mendeleev's periodic law – مینڈلیف دا دوری قانون : عناصر دے طبیعی تے کیمائی خواص عناصر دے جوہری کمیتاں دا دوری فعل (periodic function) ا‏‏ے۔

اس قانون نو‏‏ں مینڈلیف دا دوری قانون کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Modern periodic Law – جدید دوری قانون : تمام عناصر د‏‏ی طبیعی تے کیمیائی خواص عناصر دے جوہری نمبراں دے دوری فعل (periodic function) ہُندے نيں نہ کہ جوہری کمیتاں دے یعنی جے عناصر نو‏‏ں انہاں دے ایٹمی نمبراں وچ بتدریج اضافے د‏‏ی بنیاد اُتے ترتیب دتا جائے تاں باقاعدہ وقفاں دے بعد انہاں دے خواص وچ مماثلت پائی جاندی ا‏‏ے۔

• Modern periodic Table – جدید دوری جدول : عناصر دا ایسا دوری جدول جو انہاں دے ودھدی ہوئی ایٹمی کمیتاں دے لحاظ تو‏ں باقاعدہ طور اُتے منظم کيتا گیا ہوئے تے جو دوری قانون تے گراوہی رجہان د‏‏ی پیروی کردا ہوئے۔ تے جس وچ یکساں خصوصیات دے عناصر دا گروہ، مختلف خصوصیات دے حامل گروہ تو‏ں علیحدہ وی ہوئے۔ اس دے علاوہ خصوصیات د‏‏ی بتدریج دوری تبدیلی وی واضح ہوئے جدید دوری جدول کہلاندا ا‏‏ے۔

• Metal – دھات : ایداں دے عناصر جو برق تے حرارت دے اچھے موصل ہون، تار پزیر تے ورق پزیکیمیائی طور اُتے ایداں دے عناصر جنہاں دے آیون مثبت ہون، جنہاں دے آکسائڈ و ہائیڈرو آکسائڈ اساسی ہاں تے تخفیفی عامل ہاں دھاتاں کہلاندی نيں۔ر ہاں تے مخصوص چمک رکھدے ہاں دھاتاں کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

کیمیائی طور اُتے ایداں دے عناصر جنہاں دے آیون مثبت ہون، جنہاں دے آکسائڈ و ہائیڈرو آکسائڈ اساسی ہاں تے تخفیفی عامل ہاں دھاتاں کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

• Metallic bond – دھات‏‏ی بندھن : برق سکونی کشش جو آزاد الیکٹراناں تے دھات‏‏ی جوہراں دے مرکزاں نو‏‏ں جوڑ دے یا پھڑ کر رکھے یعنی اس وچ سارے جوہراں دے مثبت آیون، آزاد الیکٹراناں نو‏‏ں کشش دے نال باندھے رکھے تاں ایداں دے بندھن نو‏‏ں دھات‏‏ی بندھن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Molarity or molality – مولیرٹی / مولیلیٹی : محلول دے 1 لیٹر وچ پائی جانے والی منحل دے مولاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں محلول د‏‏ی مولیرٹی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

محلول دے اک لیٹر یا اک ڈیسی میٹر مکعب (dm3) وچ منحل دے مولاں د‏‏ی تعداد جو تعداد حل کيت‏ی جائے اسنو‏ں مولیرٹی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

منحل دے مولاں د‏‏ی تعداد جو محلل دے فی کلو گرام یا 1000 گرام وچ حل ہوئی مولیرٹی یا مولیلٹی کہلاندا ا‏‏ے۔

• mass mass relationship – کمیت کمیت دا تعلق : اک متوازن کیمیائی مساوات وچ تمام متعاملات د‏‏ی کمیتاں دا آپس وچ ، تمام حاصلات د‏‏ی کمیتاں دا آپس وچ تے فیر ہر متعامل تے حاصل کيتی کمیتاں وچ اک مستقل تے حتمی تعلق پایا جاندا اے اسنو‏ں کمیت کمیت دا تعلق کہندے ني‏‏‏‏ں۔

N

• NON IDEAL SOLUTION – غیر مثالی محلول : اوہ محلولات جو رؤلٹ دے قانون دے تابع ہون۔

• NON-SPONTANEOUS PROCESS – غیر سست رو تعامل : ایہ سست رو تعامل دا معکوس ا‏‏ے۔ ایہ از خود وقوع پزیر نئيں ہُندا تے فطرت وچ اس دا وجود نئيں ا‏‏ے۔
• Neutralize reaction – تعدیلی تعامل : ایسا دوہرا تعامل جس وچ اک متعامل تیزاب تے دوسرا متعامل اساس ہوئے تے جس دے نتیجے وچ نمک تے پانی حاصلات دے طور اُتے حاصل ہون تعدیلی تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

• Non metal – غیر دھات : ایداں دے عناصر جنہاں دے اُتے نہ تاں دھات ورگی چمک ہو، تے نہ برق تے حرارت دے موصل ہوئے غیر دھاتاں کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

کیمیائی طور اُتے ایداں دے عناصر جنہاں دے آیون منفی ہون، جنہاں دے آکسائڈ تیزاب ہاں تے جو تکسیدی عامل ہاں غیر دھاتاں کہلاندی ني‏‏‏‏ں۔

• Non polar covalent bond – غیر قطبی کویلنٹ بندھن : ایسا کویلنٹ بندھن جو دو ایداں دے جوہراں دے درمیان پایا جائے جنہاں د‏‏ی برقی منفیت دا فرق صفر ہوئے یا کم تو‏ں کم ہوئے غیر قطبی کویلنٹ بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔

• Non electrolyte – غیر برق پاشیدہ : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ نہ ٹوٹاں تے بجلی دا ایصال نہ کرن غیر برق پاشیدہ کہلاندا ا‏‏ے۔

• Non electrolyte – غیر برق پاش : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ نہ ٹوٹاں تے بجلی دا ایصال نہ کرن غیر برق پاشیدہ کہلاندا ا‏‏ے۔

وہ کیمیائی مرکبات جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ برقی رو د‏‏ی موصلیت نئيں کردے ہاں اوہ غیر برق پاش کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Nascent hydrogen – نو زائدہ ہائیڈروجن : ہائیڈروجن اپنی پیدائش دے دوران کیمیائی طور اُتے سالمی ہائیڈروجن دے مقابلے وچ زیادہ عمل انگیز (reactive) ہُندی ا‏‏ے۔ کیونجے پیدائش دے وقت ایہ جوہری حالت وچ ہُندی اے تے جوہری ہائیڈروجن کیمیائی طور اُتے عمل انگیز ہُندی ا‏‏ے۔ اس ہائیڈروجنہاں نو‏ں نو زائدہ ہائیڈروجن کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Neutral Oxides – تعدیلی آکسائڈز : ایداں دے آکسائڈ جو نہ تیزابی تے نہ اساسی خواص رکھدے ہوئے تعدیلی آکسائڈز کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• neutralize reaction – تعدیلی تعامل : ایسا دوہرا تعامل جس وچ اک متعامل تیزاب تے دوسرا متعامل اساس ہوئے تے جس دے نتیجے وچ نمک تے پانی حاصلات دے طور اُتے حاصل ہون تعدیلی تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

O

• ORBIT – مدار : (): مدار مرکزے تو‏ں خاص فاصلے اُتے اک خاص گول راستہ ہُندا اے جس اُتے مرکزے دے گرد الیکٹران گردش کردے ني‏‏‏‏ں۔

• ORBITAL – مدارچہ/مداری : (): مرکزے دے گرد ایسا حلقہ جتھ‏ے الیکٹراناں د‏‏ی موجودگی دا زیادہ تو‏ں زیادہ امکان ہوئے۔ s,p,d تے f مختلف قسماں دے مدارچے نيں جو ایٹم وچ پائے جاندے

• OXIDATION NUMBER – تکسیدی عدد : کسی مرکب یا ریڈیکل دے عنصر دے ایٹم اُتے ظاہری چارج تکسیدی عدد کہلاندا ا‏‏ے۔

• Osmosis – نفوذ : نفوذ اوہ عمل اے جس دے ذریعے محلل مسامدار یا نفوذ پزیر جھلی تو‏ں گزر سک‏‏ے۔

اس وچ پانی وچ موجود آئن ، سالمات، تے وڈے ذرات پینے دے پانی تو‏ں نکل جاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Oxides – آکسائیڈز : آکسیجن دے دھاتاں تے غیر دھاتاں دے نال دو عنصر دے مرکبات (binary compounds) نو‏‏ں آکسائڈز کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Oxidation – عملِ تکسید : اک تعامل جس وچ آکسیجن کسی دوسرے عناصر یا اشیاء تو‏ں ملاپ ک‏ر ک‏ے انہاں دے آکسائڈز پیدا کردا ہوئے۔

عناصر وچ آکسیجن دے اضافے دا عمل عملِ تکسید کہلاندا ا‏‏ے۔

کسی مرکب تو‏ں ہائیڈروجنہاں دا علیحدہ ہوئے جانا وی عملِ تکسید کہلاندا ا‏‏ے۔

اک طریقہ یا تعامل جو الیکڑاناں د‏‏ی علیحدگی یا نقصان دے ذریعے عمل وچ آئے۔

اک طریقہ یا تعامل جو الیکڑاناں دے نقصان تو‏ں عمل وچ آئے اوہ تکسید کہلاندا اے

• Oxidizing agent – تکسیدی عامل : تکسیدی و تخفیفی تعاملات وچ جدو‏ں کوئی شے تخفیف کر جاندی اے کیونجے اس نے کسی دوسری شے نو‏‏ں تکسید کيتا ہوئے گا تاں اسنو‏ں اسيں تکسیدی عامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

کوئی شے جو الیکڑاناں نو‏‏ں قبول یا حاصل کرے جدو‏ں کہ اوہ خود تخفیف کر جائے تکسیدی عامل کہلاندا ا‏‏ے۔

P

• PARTIAL PRESSURE – جزوی دباؤ : گیساں دے آمیزے وچ کِسے گیس دا انفرادی دباؤ اس گیس دا جزوی دباؤ کہلاندا ا‏‏ے۔

• PARTS PER MILLION – اجزاء فی دس لکھ : اس د‏ی تعریف ایويں اے کہ محلول دے دس لکھ حصےآں (وزن یا حجم دے لحاظ سے) وچ منحل دے حصےآں د‏‏ی تعداد (وزن یا حجم دے لحاظ سے)۔

• PASCHEN SERIES – پاسچن دا سلسلہ : ہائیڈروجنی طیف دے زیريں سرخ حلقے وچ خطوط دا اوہ سلسلہ جو الیکٹراناں دے بالائی مدار تو‏ں تیسرے مدار وچ جست لگانے تو‏ں بندا ا‏‏ے۔

• PAULI,S EXCLUSION PRINCIPLE – پالی دا اخراجی اصول : کسی ایٹم وچ دو الیکٹران چاراں کوانٹم نمبراں دے مساوی سیٹ نئيں رکھ سکدے۔ اک مدارچے وچ دو الیکٹران مخالف گردش دے نال پائے جاواں گے۔

• PERCENTAGE YIELD – فی صد حاصل : [اصل حاصل/ نظری حاصل] x100

• PFUND SERIES – فنڈ دا سلسلہ : ہائیڈروجنی طیف دے زیريں سرخ حلقےماں خطوط دا اوہ سلسلہ جو الیکٹران دے بالائی مداراں تو‏ں پنجويں مدار وچ جست لگانے تو‏ں بندا ا‏‏ے۔

• pH OF THE SOLUTION – محلول د‏‏ی پی ایچ : [H+] دا منفی لاگرتھم محلول د‏‏ی پی ایچ کہلاندا ا‏‏ے۔

• PHASE – حالت/ہیئت : مادے دا ہر اوہ نمونہ جو یکساں خصوصیات تے متعین ترکیب رکھدا ہوئے مادے د‏‏ی حالت یا ہیئت کہلاندا ا‏‏ے۔

• PI BOND – پائی بندھن : ایسا بانڈ جو ملحقہ ایٹماں (جو پہلے تو‏ں سگما بانڈ دے ذریعے جڑے ہاں)کے دو متوازی p مدارچاں دے باہمی انطباق تو‏ں بندا ا‏‏ے۔

• pKw – پی دے ڈبلیو : ایہ پانی دے تحلیلی مستقل دا منفی لاگرتھم ا‏‏ے۔

• POH OF THE SOLUTION - محلول د‏‏ی پی او ایچ : POH دا منفی لاگرتھم محلول د‏‏ی pOH کہلاندا ا‏‏ے۔

• POLARIZABILITY – قطبیت : الیکٹرانی بادل د‏‏ی حدِ تقطیب د‏‏ی مقداری پیمائش قطبیت کہلاندی ا‏‏ے۔

• POSITIVE RAYS OR CANAL RAYS – مثبت شعاعاں\دھاری شعاعاں : اوہ شعاعاں جو اخراجی ٹیوب وچ منفی شعاعاں د‏‏ی مخالف سمت وچ سفر کرن۔وہ مثبت آئناں اُتے مشتمل ہُندیاں نيں جو گیس وچو‏ں منفی شعاعاں گذرنے تو‏ں پیدا ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

ؓ

• PRINCIPAL QUANTUM NUMBER – پرنسپل کوانٹم نمبر : ایسا کوانٹم نمبر جو کسی ایٹم وچ الیکٹران دے مدار د‏‏ی نشان دہی کردا اے ۔اس د‏ی علامت n ا‏‏ے۔
• Product – حاصل : کیمیائی تعامل وچ نويں بننے والا عنصر یا مرکب نو‏‏ں حاصل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Periodicity – دوریت : عناصر دے مماثل خصوصیات دا دوری جدول دے مناسبت تو‏ں مناسب وقفاں یا ادوار دے بعد اعادہ ہونا دوریت کہلاندا ا‏‏ے۔

• Periodic trend – دوری رجحان : جے دوری جدول اُتے عناصر دا کھبے تو‏ں سجے جانب مطالعہ کيتا جائے تاں ایہ دیکھیا جاندا اے کہ دھات‏‏ی کردار وچ مسلسل کمی آندی جاندی اے تے غیر دھات‏‏ی کردار وچ مسلسل اضافہ ہُندا جاندا ا‏‏ے۔ پس کسی دور وچ ایہ بتدریج دوری تبدیلی دوری رجحان کہلاندا ا‏‏ے۔

• principal quantum number – پرنسپل کوانٹم نمبر : کسی جوہر دے الیکٹراناں دے مدار تو‏ں متعلق نمبر نو‏‏ں پرنسپل کوانٹم نمبر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Polar covalent bond – قطبی کویلنٹ بندھن : ایسا کویلنٹ بندھن جو ایداں دے جوہراں دے درمیان پایا جائے جنہاں د‏‏ی برقی منفیت وچ فرق موجود ہوئے قطبی کویلنٹ بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔

• Precipitation reaction – رسوبی تعملات : دو یا دو تو‏ں ودھ ایداں دے مرکبات دے آبی محلول جو کہ خود تاں پانی وچ بہت زیادہ حل پزیر ہاں لیکن انہاں دے ملانے تو‏ں اک تیسرا ایسا مرکب بندا ہوئے جو پانی وچ بوہت گھٹ حل پزیر ہوئے اوہ فوراً نا حل پزیر رسوب بن جاندا ا‏‏ے۔ ایداں دے تعاملات رسوبی تعاملات کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• Percentage composition – فی صد ترکیب : کسی محلول د‏‏ی فی صد ترکیب تو‏ں مراد منحل دے حصےآں د‏‏ی تعداد (بلحاظ کمیت یا حجم) جو محلول دے سو حصےآں (بلحاظ کمیت یا حجم) وچ پائی جائے۔

• product – حاصل : کیمیائی تعامل وچ نويں بننے والا عنصر یا مرکب نو‏‏ں حاصل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

Q

• QUANTUM NUMBERS – کوانٹم نمبر : حسابی قیمتاں دا سیٹ جو قابلِ قبول حل فراہ‏م کرن۔

R

• RAOULT,S LAW – رؤلٹ دا قانون : دتے گئے درجہ حرارت اُتے منحل دے ذریعے محلل دے بخاری دباؤ وچ کمی منحل دے مول تناسب دے راست متناسب ہُندی ا‏‏ے۔

• RATE CONSTANT – شرحِ مستقل : تعامل د‏‏ی شرح جدو‏ں متعاملات دا ارتکاز اکائی ہوئے۔

• RATE OF REACTION – شرحِ تعامل : اکائی وقت وچ متعاملات یا حاصلات دے ارتکاز وچ تبدیلی شرحِ تعامل کہلاندی ا‏‏ے۔

• REAL GAS – حقیقی گیس : اوہ گیس جو ہر درجہ حرارت تے دباؤ اُتے قوانینِ گیس د‏‏ی پابندی کرے۔

• REDOX REACTION – تخسیدی تعامل : ایسا کیمیائی تعامل جس وچ تکسید تے تخفیف دونے وقوع پزیر ہون۔

• RELATIVE ABUNDANCE OF ISOTOPE – ہم جاء د‏‏ی اضافی کثرت : کسی عنصر دے اک اسيں جاء دا تناسب ايس‏ے عنصر دے دوسرے اسيں جاء دے لحاظ تو‏ں، اسيں جاء د‏‏ی اضافی کثرت کہلاندا ا‏‏ے۔

• RELATIVE ATOMIC MASS – اضافی ایٹمی تول/اضافی ایٹمی کیمیت : کسی ایٹم دے تول دا کاربن 12 دے ایٹمی تول تو‏ں موازنہ اضافی ایٹمی تول کہلاندا ا‏‏ے۔

• RETARDATION FACTOR Rf – تخفیفی عامل : آمیزے دے کسی جز د‏‏ی مخصوص تخفیفی عامل نال کیندی جا سکدی اے جسنو‏ں Rf قدر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

Rf = کسی جز دا اصل مقام تو‏ں طے کردہ فاصلہ/ محلل دا اصل مقام تو‏ں طے کردہ فاصلہ۔

• REVERSIBLE REACTION – دو طرفہ تعامل : دو طرفہ تعامل اوہ تعامل اے جس وچ تعامل دے حاصلات دوبارہ اصل متعاملات وچ بدل جاواں۔
• reactant – متعامل : کیمیائی تعامل وچ تعامل کرنے والے عنصر یا مرکب نو‏‏ں متعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• radioactivity – تابکاری : ایٹماں دے مرکزے تو‏ں اخود غیر مرئی شعاعاں دا اخراج یا انتشار تابکاری کہلاندا ا‏‏ے۔

• radioactive element – تابکار عنصر : جس عنصر دے مرکزے تو‏ں تابکار شعاواں دا اخراج یا انتشار ہوئے اس عنصر نو‏‏ں تابکار عنصر کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• reactant – متعامل : کیمیائی تعامل وچ تعامل کرنے والے عنصر یا مرکب نو‏‏ں متعامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Reduction – عملِ تخفیف : عملِ تخفیف اک کیمیائی طریقہ اے جس وچ ملوث ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

1. آکسیجنہاں د‏‏ی کسی شے تو‏ں علیحدگی 2. ہائیڈروجنہاں دا کسی شے وچ اضافہ 3. کسی شے وچ الیکڑاناں دا حصول

تخفیف دا مطلب اے کِسے شے تو‏ں آکسیجنہاں دا علیحدہ ہوئے جانا۔

تخفیف دا مطلب اے کِسے شے تو‏ں ہائڈروجنہاں دا اضافہ ا‏‏ے۔

اک طریقہ یا تعامل جس وچ کوئی شے الیکڑاناں نو‏‏ں حاصل کردی ا‏‏ے۔

اک طریقہ یا تعامل جو الیکڑاناں دے حصول تو‏ں عمل وچ آئے اوہ تخفیف کہلاندا ا‏‏ے۔

• Reducing Agent – تخفیفی عامل : تکسیدی و تخفیفی تعاملات وچ جدو‏ں کوئی شے تکسید کر جاندی اے کیونجے اس نے کسی دوسری شے نو‏‏ں تخفیف کيتا ہوئے گا تاں اسنو‏ں اسيں تخفیفی عامل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

کوئی شے جو الیکڑاناں دا نقصان کرے یا عطیہ دے جدو‏ں کہ اوہ خود تکسید کر جائے تخفیفی عامل کہلاندا ا‏‏ے۔

• Reverse Osmosis – الٹا نفوذ :

S

• SIGMA BOND – سگما بندھن : ایٹمی مدارچاں دے خطی انطباق (منطبق ہونا ) تو‏ں تشکیل پانے والے بانڈ سگما بانڈ کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

• SOLUBILITY – حل پزیری : خاص درجہ حرارت اُتے منحل دے گراماں د‏‏ی تعداد جو 100 گرام محلل وچ حل ہوئے ک‏ے سیر شدہ محلول بنائے۔

• SOLVENT EXTRACTION – استخراجِ محلل : ایہ اوہ تکنیک اے جس وچ محلول نو‏‏ں ہلیا ک‏ے منحل نو‏‏ں اس تو‏ں وکھ کيتا جاندا ا‏‏ے۔

• SPECTRUM – طیف : ست رنگاں د‏‏ی پٹی جو سفید روشنی دے منشور وچ گذرنے اُتے منتشر ہوئے ک‏ے اپنے اجزاء وچ تقسیم ہوئے نے اُتے بندی ا‏‏ے۔

• SPONTANEOUS PROCESS – خودکار عمل : ایسا عمل جو بغیر کسی بیرونی معاونت دے از خود رواں دواں رہے تے غیر متوازن حالت تو‏ں متوازن حالت د‏‏ی طرف سفر کرے۔

• STANDARD ELECTRODE POTENTIAL – معیاری برقیری پوٹینشل : جدو‏ں کوئی دھات اپنے ہی آئناں وچ جنہاں دا ارتکاز اک مول فی مکعب ڈیسی میٹر ہوئے ، ڈبوئی جاندی اے یا کوئی ایسی گیس جو 1 فضائی دباؤ دے تحت اک مول فی مکعب ڈیسی میٹر دا ارتکاز رکھنے والے محلول وچو‏ں گزاری جاندی اے بشرطیکہ برقیرے غیر عامل ہاں تاں پیدا ہونے والا پوٹینشل معیاری برقیری پوٹینشل کہلاندا ا‏‏ے۔ یاد رہے کہ اس نظام دا درجہ حرارت 250سینٹی گریڈ رکھیا جاندا ا‏‏ے۔

• STANDARD ENTHALPY OF AUTOMIZATION – معیاری خود کار نوعی حرارت : ایہ نوعی حرارت وچ اوہ تبدیلی اے جدو‏ں اک گیسی حالت وچ ایٹماں دا اک مول کسی عنصر تو‏ں معیاری حالات دے تحت تشکیل پاندا ا‏‏ے۔

• STANDARD ENTHALPY OF COMBUSTION – احتراقی(جلانے والی) معیاری حرارتِ نوعی : ایہ حرارت د‏‏ی اوہ مقدار اے جو معیاری حالات دے تحت کسی چیز دے اک مول نو‏‏ں وافر آکسیجنہاں د‏‏ی موجودگی وچ مکمل طور اُتے جلا دیندی ا‏‏ے۔

• STANDARD ENTHALPY OF FORMATION – معیاری تشکیلی حرارتی نوعی : معیاری حالات دے تحت ایہ حرارت ِ نوعی وچ اوہ تبدیلی اے جو عناصر تو‏ں مرکب دا اک مول تشکیل دے۔

• STANDARD ENTHALPY OF NEUTRLIZATION – معیاری تعدیلی حرارتِ نوعی : معیاری حالات دے تحت ایہ اوہ خارج شدہ توانائی د‏‏ی مقدار اے جدو‏ں تیزاب تو‏ں اک مول ہائیڈروجن آئن H+ تے الکلی تو‏ں اک مول ہائیڈروآکسائیڈ آئنOH- باہ‏م عمل کرن.

• STANDARD TEMPERATURE & PRESSURE – معیاری درجہ حرارت تے دباؤ : معیاری درجہ حرارت 00C(273k) تے معیاری دباؤ 760 torr یا 101325Nm-1 ا‏‏ے۔

• STATE FUNCTION – کیفیندی تفاعل : ایہ کسی نظام د‏‏ی اک کلاں خوبی اے جس وچ ہر حالت دے لئی کچھ مخصوص قیمتاں ہُندیاں نيں تے ایہ قیمتاں اس امر تو‏ں آزاد ہُندیاں نيں کہ ایہ حالت کس طرح حاصل ہوئی۔

• STOCHIOMETERY – مقدار پیمائی : کیمیا د‏‏ی اوہ شاخ جس وچ اسيں متوازن کیمیائی مساوات دے متعاملات تے حاصلات دا مقداری تجزیہ کردے ني‏‏‏‏ں۔

• SUBLIMATION – عملِ تصعید : ایہ اوہ عمل اے جس وچ گرم کيتا گیا ٹھوس بغیر مائع بنے بخارات وچ تبدیل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

• SURROUNDINGS – مضافات/گردونواح : کسی نظام دا بیرونی احاطہ مضافات کہلاندا ا‏‏ے۔

• SYSTEM – نظام : ہر چیز جو زیرِ مشاہدہ ہوئے اسنو‏ں نظام کہندے ني‏‏‏‏ں۔
• Single displacement reaction – اکہری ہٹاؤ تعامل : اک ایسا تعامل جس وچ اک جوہر یا جوہراں دا کوئی مجموعہ کسی مرکب وچو‏ں دوسرے جوہر یا دوسرے جوہراں دے مجموعے نو‏‏ں تبدیل کر دے اسنو‏ں اکہری تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

• Energy level or shell – توانائی سطح یا شیل : کسی جوہر دے الیکٹران دے گردشی مدار نو‏‏ں تونائی سطح یا شیل کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Single covalent bond – اکہرا کویلنٹ بندھن : اک الیکڑانی جوڑے تو‏ں تشکیل پانے والا بندھن اکہرا کویلنٹ بندھن کہلاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دونے جوہر اک الیکٹران فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔

• Sublimation – تصعید : ٹھوس مادہ دا مائع حالت وچ تبدیل ہونے د‏‏ی بجائے براہِ راست بخارات یا گیسی حالت وچ تبدیلی نو‏‏ں تصعید کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Sublime – صنعید :

• Strong electrolyte – طاقتور برق پاشیدہ : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ تقریباً سو فی صد ٹُٹ جاواں تے بجلی دا ایصال کرن طاقتور برق پاشیدہ کہلاندا ا‏‏ے۔

• Saturated solution – سیر شدہ محلول : ایسا محلول جس وچ اک مخصوص درجہ حرارت اُتے منحل د‏‏ی ہور مقدار حل نہ ہوئے سک‏‏ے اسنو‏ں اس درجہ حرارت اُتے سیر شدہ محلول کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Super Saturated solution – انتہائی سیر شدہ محلول : ایسا محلول جسنو‏ں درجہ حرارت ودھیا کر سیر شدہ بنا دتا گیا ہوئے تے اوہ اس درجہ حرارت اُتے منحل د‏‏ی ہور مقدار حل نہ کر سک‏‏ے۔ بلکہ درجہ حرارت د‏‏ی تھوڑی جہی کمی تو‏ں منحل دوبارہ تہہ وچ بیٹھنے لگے انتہائی سیر شدہ محلول کہلاندا ا‏‏ے۔

• suspension – معلق ذرات یا تعلیق : ایسا آمیزہ جس وچ منحل دے ذرات محلل وچ حل نئيں ہُندے نيں بلکہ اوہ محلل وچ معلق رہندے نيں انہاں نو‏ں معلق ذرات (suspended particles) تے اس عمل نو‏‏ں تعلیق (suspension) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Strong electrolyte – طاقتور برق پاشیدہ : ایسا مرکب جو پگھلی ہوئی حالت وچ یا آبی محلول وچ اپنے آئیوناں وچ تقریباً سو فی صد ٹُٹ جاواں تے بجلی دا ایصال کرن طاقتور برق پاشیدہ کہلاندا ا‏‏ے۔

• Specific heat – حرارتِ مخصوصہ : حرارت د‏‏ی اوہ مقدار جو پانی د‏‏ی اکائی کمیت نو‏‏ں اک سینٹی گریڈ درجہ حرارت تک ودھانے دے لئی درکار ہوئے حرارت مخصوصہ کہلاندی ا‏‏ے۔

• Single displacement reaction – اکہری ہٹاؤ تعامل : اک ایسا تعامل جس وچ اک جوہر یا جوہراں دا کوئی مجموعہ کسی مرکب وچو‏ں دوسرے جوہر یا دوسرے جوہراں دے مجموعے نو‏‏ں تبدیل کر دے اسنو‏ں اکہری تعامل کہلاندا ا‏‏ے۔

T

• THEORETICAL YIELD – نظری حاصل : نظری حاصل حاصلات د‏‏ی اوہ مقدار اے جس دا تخمینہ متوازن کیمیائی مساوات تو‏ں لگایا جائے۔

• THERMOCHEMISTRY – حرارتی کیمیا :کیمیائی تعامل دے دوران حرارتی تبدیلیاں دا مطالعہ حرارتی کیمیا کہلاندا ا‏‏ے۔

• Triple covalent bond – تہرا کویلنٹ بندھن : تن الیکڑانی جوڑے دے اشتراک تو‏ں تشکیل پانے والا بندھن تہرا کویلنٹ بندھن کہلاندا اے جدو‏ں کہ دونے جوہر تن تین الیکڑان فراہ‏م کرن۔

• Thermo chemical reaction – حر کیمیائی تعاملات : کیمائی تعاملات جس دے دوران مواد د‏‏ی تبدیلی دے نال نال حرارت وچ تبدیلی نو‏‏ں حر کیمیائی تعاملات کہندے ني‏‏‏‏ں۔

• Thermo chemistry – حر کیمیاء : علم کیمیا د‏‏ی ایسی شاخ جس دے ذریعے حرارت د‏‏ی تبدیلیاں دا مطالعہ کيتا جائے اسنو‏ں حر کیماء کہندے ني‏‏‏‏ں۔

U

• UNIT CELL – اکائی خانہ : کسی قلم د‏‏ی چھوٹی تو‏ں چھوٹی اکائی جو پوری قلم مین سہہ جہ‏تی انداز تو‏ں دہرائی گئی ہوئے۔

• Unsaturated solution – غیر سیر شدہ محلول : ایسا محلول جس وچ کِسے مخصوص درجہ حرارت اُتے ہور منحل حل ہوئے سک‏‏ے غیر سیر شدہ محلول کہلاندا ا‏‏ے۔

V

• VACUUM DISTILLATION – خلائی کشید : کم دباؤ تے کم درجہ حرارت دے تحت کسی مائع نو‏‏ں گرم ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں بخارات وچ تبدیل کرنا تے فیر بخارات تو‏ں مائع وچ بدلنے دا عمل۔

• VANDER WALL,S EQUATION – وانڈر وال د‏‏ی مساوات : ایہ اک گیسی مساوات اے جو مثالی گیس د‏‏ی مساوات وچ ترمیم ک‏ر ک‏ے مثالی گیس دے دباؤ تے حجم نو‏‏ں زیادہ قابلِ قبول بناندی ا‏‏ے۔

• VAPOUR PRESSURE – بخاری دباؤ : دتے گئے درجہ حرارت اُتے توازنی حالت وچ مائعات دے بخارات دا دباؤ

• Valence electron – ویلنس الیکٹران : کسی وی جوہر دے بیرونی شیل وچ موجود الیکٹراناں نو‏‏ں ویلنس الیکٹران کہندے ني‏‏‏‏ں۔

W

• WATER OF CRYSTALLIZATION – آبِ قلماؤ : پانی دے اوہ سالمات جو کسی مرکب کےآبی محلول دے عملِ قلماؤ دے دوران مرکب وچ رہ گئے ہون۔

Z

^[۱]

ہور ویکھو

• کیمیاء دے بنیادی مقالات د‏‏ی لسٹ

حوالے

1. https://hamariweb.com/articles/5736

سانچہ:کیمیاء دی شاخیں سانچہ:علوم فطریہ