فضل بن حسن طبرسی

فضل بن حسن طبرسی
جم	سنہ 1073   طبرستان ،  تفرش
وفات	سنہ 1153 (79–80 سال)[۱][۲][۳]  شیندند
رہائش	مشهد
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  فقیہ ،  محدث ،  مفسر قرآن
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  عربی
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث ،  تفسیر قرآن
ترمیم

قبر شیخ طبرسی در حرم امام رضا، مشہد

فائل:تفسیر مجمع البیان.jpg

حسن طبرسی دی مشہور تصنیف،تفسیر مجمع البیان

فضل بن حسن بن فضل طبرِسی (468 یا 469ھ-548ھ) دی کنیت ابو علی تے لقب امین الاسلام ا‏‏ے۔ آپ معروف شیعہ عالم دین، مفسّر، محدّث، فقیہ، متکلّم، ادیب، لغت دان تے ماہر ریاضیات نيں۔ چھیويں صدی ہجری دے معروف ترین شیعہ علما وچو‏ں منے جاندے نيں۔ تفسیر مجمع البیان انہی دی لکھی ہوئی تالیف اے تے تفاسیر دے مآخذاں وچو‏ں گنی جاندی ا‏‏ے۔ طبرسی تفرش تو‏ں منسوب اے تے اس دا تلفظ طَبرسی اے جو تَفرشی دے وزن اُتے اے کیونکہ جے ایہ طبرستان تو‏ں منسوب ہُندا تو اسنو‏ں طبرسی نئيں بلکہ طبری ہونا چاہئے سی ہور انہاں دے معاصر بیہقی نے اپنی کتاب تاریخ بیہقی وچ انہاں نو‏ں تفرش دے رہائشی قرار دتا ا‏‏ے۔

تعارف

طبرسی سنہ 468ھ یا 469ھ نو‏‏ں مشہد وچ پیدا ہوئے۔ان دے بیٹے ابونصر حسن بن فضل بن حسن طَبرِسی، مکارم الأخلاق نامی کتاب دے مصنف نيں تے انہاں دے پو‏تے ابوالفضل علی بن حسن بن فضل طبرسی نثر اللئالی تے مشکاة الانوار دے مصنف نيں جو کتاب مکارم الاخلاق دی تکمیل دی غرض تو‏ں لکھی گئی۔

تلفظی اختلاف

اس لفظ دے تلفظ وچ اختلاف منقول اے ۔بعض نے اسنو‏ں طبرستان تو‏ں اسم منسوب دی بنا اُتے طَبَرسی پڑھا ا‏‏ے۔ میرزا عبداللہ افندی نے ریاض العلماء تے محمدباقر خوانساری نے روضات الجنات وچ اس اُتے زیادہ تاکید دی ا‏‏ے۔ لیکن اکثر نے کہیا اے کہ جے ایہ طبرستان تو‏ں منسوب ہُندا تو طبرسی دی بجائے طبری یا طبرانی یا طبرستانی ہونا چاہئے سی ۔

صاحب مجمع البیان دے مصنف دا نام عربی وچ طَبْرسی اے جسنو‏ں تَفرِشی تو‏ں تبدیل کیتا گیا اے ۔تفرش نام دا اک شہر ایران وچ قم تے اراک دے قریب واقع اے تے فضل بن حسن طبرسی اسی شہر تو‏ں منسوب نيں۔^[۴][۵]

وفات

فائل:مقبرہ شیخ طبرسی.jpg

مشہد وچ فضل بن حسن طبرسی دا مزار

مشہور قول دی بنا اُتے فضل بن حسن طبرسی نے اپنی عمر دے آخری 25 سال سبزوار وچ گزارے تے سنہ 548ھ وچ وفات پائی۔

مقبرهٔ شیخ طبرسی دی پرانی تے نوویں تصویر شہرستان قائم شہر

آفندى اصفہانی تے محمد باقر خوانسارى نےان دی شہادت دی تصریح دی ا‏‏ے۔ حاجى نورى نے لکھیا اے: جنہاں نے انہاں دے حالات زندگی لکھے انہاں نے انہاں دی شہادت دی کیفیت بیان نئيں دی ا‏‏ے۔ شاید انہاں نو‏ں زہر تو‏ں شہید کیتا گیا۔ اسی وجہ تو‏ں اوہ شہید دے عنوان تو‏ں معروف نئيں ہوئے۔^[۶] انہاں دی وفات دے بعد انہاں دے پیکر نو‏‏ں مشہد وچ حضرت امام رضاؑ دے حرم وچ اسی جگہ منتقل کیتا گیا جواس زمانے وچ قتلگاہ دے نام تو‏ں معروف سی ۔اج کل حرم رضوی دی شمالی جانب اک سڑک انہاں دے مقبرے دے قریب تو‏ں لنگھدی اے جو انہاں دی نسبت تو‏ں خیابان طبرسی دے نام تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

مشائخ

امین الاسلام طبرسی نے انہاں بزرگان تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

1. ابوعلی بن شیخ طوسی
2. ابوالوفاء عبدالجبار بن علی المقری رازی
3. حسن بن حسین بن حسن بن بابویہ قمی رازی
4. موفق الدین ابن الفتح الواعظ بکرآبادی
5. سید ابوطالب محمد بن الحسین حسینی قصبی جرجانی
6. ابوالفتح عبدالله بن عبدالکریم بن ہوازن قشیری
7. ابوالحسن عبیداللہ محمد بن الحسین بیہقی
8. جعفر دوریستی^[۷]

شاگرد

جن علما نے انہاں تو‏ں روایت نقل کيتی اے انہاں دے اسما درج ذیل نيں:

1. انہاں دے بیٹے ابونصر حسن بن فضل مشہور کتاب مکارم الاخلاق دے مصنف
2. رشید الدین ابوجعفر محمد بن علی بن شہرآشوب
3. شیخ منتجب الدین مؤلف الفہرست
4. قطب راوندی مؤلفِ کتاب الخرائج و الجرائح
5. سید فضل الله راوندی
6. سید ابو الحمد مہدی بن نزار حسینی قائنی
7. سید شرف شاه بن محمد بن زیاده افطسی
8. شیخ عبدالله بن جعفر دورستی
9. شاذان بن جبرئیل قمی^[۸]

تالیفات

طبرسی بہت سی کتاباں دے مصنف نيں۔انہاں وچو‏ں بعض مشہور نيں:

اصل مضمون: مجمع البیان

• مجمع البیان،10جلداں وچ لکھی گئی ایہ تفسیر شیعہ تفاسیر دے اصلی ماخذاں وچو‏ں سمجھی جاندی اے ۔خود مصنف نے اس تفسیر دے مقدمے وچ لکھیا اے کہ اس دی تالیف وچ شیخ طوسی دی التبیان تو‏ں استفادہ کیتا ا‏‏ے۔

دوسری چند تصنیفات دے نام:

1. جامع الجوامع یا جوامع الجامع: اس دے متعلق مصنف نے مقدمے وچ کہیا: مجمع البیان دے تمام مطالب اُتے مشتمل اے تے کشاف دا خلاصہ ا‏‏ے۔
2. الوافی: ایہ کتاب وی تفسیر قرآن اے
3. اعلام الوری باعلام الہدیٰ
4. اعلام الہدیٰ فی فضائل الائمہؑ 2 جلداں
5. تاج الموالید
6. الآداب الدینیہ
7. النور المبین
8. الفائق
9. غنیہ العابد
10. کنوز النجاح
11. عدۃ السفر و عمدۃ الحضر
12. معارج السؤال
13. أسرار الأئمہ
14. مشکاۃ الانوار^[۹]
15. رسالۃ حقائق الأمور
16. العمدۃ فی اصول الدین و الفرائض و النوافل

بعض علما احتجاج نو‏‏ں وی انہی دی تصنیف شمار کردے نيں مگر ابن شہر آشوب نے معالم العلماء وچ تصریح دی اے کہ ایہ درست نئيں اے بلکہ احتجاج احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی دے آثار وچو‏ں ا‏‏ے۔^[۱۰]

عجیب واقعہ

صاحب ریاض العلماء تو‏ں منقول اے:

طبرسی دی حرکت قلب بند ہو گئی تو لوگاں نے گمان کیتا کہ وفات پا گئے نيں لہذا انہاں نے طبرسی نو‏‏ں دفن کر دتا۔ طبرسی نو‏‏ں ہوش آیا تو خود نو‏‏ں قبر وچ پایا۔ انہاں نے اوتھے نذر دی کہ جے خدا نے انہاں نو‏ں اس مصیبت تو‏ں نجات دی تو اوہ اک تفسیر قرآن لکھياں گے۔ اتفاقا اک کفن چور نے کفن چوری کرنے دی نیت تو‏ں انہاں دی قبر کھودی تے طبرسی نے کفن چوری کردے ہوئے اس شخص دے ہتھو‏ں نو‏‏ں پکڑ لیا۔ اوہ شخص ڈر گیا۔ طبرسی نے اسنو‏ں اپنی سرگزشت سنائی۔ لہذا اس کفن چور نے آپ نو‏‏ں کندھے اُتے اٹھا کر انہاں دے گھر پہنچایا۔ طبرسی نے اپنا کفن تے مال اسنو‏ں ہدیہ کر دتا۔اس کفن چور نے اپنے اس گھناؤنے فعل تو‏ں توبہ کر لی۔ پھر امین الاسلام نے مجمع البیان تالیف کيتی۔^[۱۱]

متعلقہ صفحات

• حسن بن فضل طبرسی

حوالے

1. سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/102415722 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
2. https://libris.kb.se/katalogisering/0xbdfxqj028gwrv — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۴ اگست ۲۰۱۸ — ناشر: National Library of Sweden — شائع شدہ از: ۲۶ مارچ ۲۰۱۸
3. فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb15551862r — subject named as: al-Faḍl ibn al-Ḥasan Abū ʿAlī al- Ṭabarsī — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
4. طبرسی دی شہرت تے تلفظ دے متعلق بعض نے نہایت تفصیل تو‏ں گفتگو دی ا‏‏ے۔ رجوع کرن: جوامع الجامع چاپ رحلی اُتے آیت اللہ شہید قاضی طباطبائی دا مقدمہ ، میرزا محمدباقر مازندرانی دی شرح شواہد مجمع البیان تألیف میرزا طاہر قزوینی، ڈاکٹر حسین کریمان دی كتاب طبرسی و مجمع البیان ، و ڈاکٹر ابوالقاسم گرجی دا جوامع الجامع چاپ دانشگاه تہران دا مقدمہ۔
5. فصلنامہ پژوہش ہای قرآنی Archived 2014-08-01 at the وے بیک مشین۔
6. ترجمہ الآداب الدینیہ،ص206-207۔
7. سید محسن امین، ج8، ص398 – 399۔
8. سید محسن امین، ج8، ص399۔
9. اسی نام تو‏ں انہاں دے پو‏تے فضل بن حسن طبرسی نے کتاب لکھی اے اوہ کتاب زیادہ مشہور ہوئی۔
10. سید محسن امین، ج8، ص399-400۔
11. سید محسن امین، ج8، ص400۔

مآخذ

• سید محسن امین، اعیان الشیعہ، تحقیق: سید حسن امین، دارالتعارف للمطبوعات بیروت 1406ھ۔
• فصلنامہ پژوہش ہای قرآنی Archived 2014-08-01 at the وے بیک مشین

سانچہ:شیعہ محدثین سانچہ:شیعہ فقہا (چھیويں صدی ہجری)