قاسم بن محمد بن ابی بکر
| قاسم بن محمد بن ابی بکر | |
|---|---|
| (عربی وچ: القاسم بن محمد بن أبي بكر) | |
 |
|
| جم | سنہ 660 |
| تاریخ وفات | سنہ 730 (69–70 سال)
|
| شہریت |  اموی خلافت
|
| رکن | ست فقہائے مدینہ |
| اولاد | عبد الرحمن بن قاسم |
| والد | محمد بن ابی بکر |
| عملی زندگی | |
| استاذ | عبد اللہ بن عباس ، صفیہ بنت ابی عبید [۱] |
| تلمیذ خاص | سعد بن ابراہیم الزہری |
| پیشہ | فقیہ ، محدث |
| مادری زبان | عربی |
| پیشہ ورانہ زبان | عربی |
| شعبۂ عمل | فقہ ، تفسیر قرآن |
 باب اسلام
| |
ترمیم  | |
| ست فقہائے مدینہ |
|---|
قاسم بن محمد مشہور محدث و فقیہ ست فقہائے مدینہ وچ شمار ہُندے نيں( ولادت 24ھ،متوفی 106ھ یا 108ھ / 724ء )
قاسم بن محمد
[سودھو]حضرت ایدنا امام قاسم بن محمد رضی اللہ تعالی عنہ ۔محمد بن ابی بکر دے صاحبزادے، ابوبکرکے پوتے تے مدینہ منورہ دے عظیم فقیہ، امام، عالم،متقی تے کثیر الروایت بزرگ سن ۔ آپ امیر المؤمنین ابوبکر صدیق دے پوتے، امام زین العابدین دے خالہ زاد بھائی تے سیدنا امام جعفر صادق دے نانا سن ۔[۲]
جم تریخ
[سودھو]جم تریخ 23 شعبان 24ھ جائے ولادت مدینہ منورہ۔علامہ ذھبی نے ”سیر اعلام النبلاء “ وچ قاسم بن محمد دی ولادت حضرت علی رضی اللہ عنہ دے دورِ خلافت وچ ہونا نقل کيتی اے ، جدوں کہ ” تریخ الاسلام “ماں عثمان دے زمانہ خلافت وچ پیدا ہونا لکھیا اے۔[۳] دونے وچ تطبیق ایويں اے کہ انہاں دی پیدائش اختتام خلافت عثمان تے ابتدائے خلافت حضرت علی وچ ہوئی ۔
امام بخاری نے فرمایا کہ انہاں دے والد محمد بن ابی بکر عثمان دے بعدتقریباً 36ھ وچ شہیدکیتے گئے تاں قاسم یتیم ہوئے اورحضرت عا ئشہ رضی اللہ عنہا دی پرورش وچ آئے ۔[۴]
تربیت
[سودھو]امام قاسم نے اپنے والد ماجد دے قتل ہونے دے بعداپنی پھُپھی عائشہ صدیقہ دے ہاں پرورش پائی۔ فاروق اعظم دے دور خلافت وچ یزدجرد شاہ فارس دی تن لڑکیاں غنیمت وچ آئیاں جنہاں نوں سیدناعلیٰ نے خرید لیا اک امام حسین نوں دتی جس توں امام زین العابدین پیدا ہوئے۔ دوسری حضرت عبداللہ بن عمرؓ نوں دتی جس توں سالم پیدا ہوئے۔ تے تیسری محمد بن ابوبکر نوں دتی جس توں قاسم پید ہوئے۔گویا امام زین العابدین، سالم تے قاسم خالہ زاد بھائی نيں۔ آپ دا انتساب علم باطن وچ سلمان فارسی توں اے۔
علمی مقام
[سودھو]قاسم، علم وعمل دے جامع تے مدینہ دے فقہا سبعہ وچوں اک سن، اپنی پھُپھی ام المؤمنین عائشہ صدیقہ، ابن عباس، امیرمعاویہ، عبداللہ بن عمرؓ تے فاطمہ بنتِ قیسؓ توں حدیث پڑھی تے تعلیم حاصل کيتی تے آپؒ دے بیٹے عبد الرحمنؒ، امام زہریؒ، ابن المنکدرؒ، ربیعہ الرایؒ، افلح بن حمیدؒ، حنظلہ بن ابی سفیانؒ، ایوب السختیانیؒ جداں ائمہ علم نے روایات لاں تے اکتسابِ علم کیا، آپؒ توں دوسو دے قریب حدیثاں مروی نيں، ابوالزناد عبد الرحمٰن (131ھ) کہندے نيں: "مارأیت فقیہاً اعلم من القاسم ومارأیت احدًا اعلم بالسنۃ منہ"۔[۵] ترجمہ: ميں نے قاسم توں وڈا فقیہ کسی کونئيں دیکھیا تے نہ کسی کودیکھیا جو انہاں توں زیادہ سنت جاننے والا ہوئے۔ یحییٰ بن سعیدؒ کہندے نيں: "مَا أَدْرَكْنَا بِالمَدِيْنَةِ أَحَداً نُفَضِّلُهُ عَلَى القَاسِمِ"۔[۶] ترجمہ: اساں مدینہ شریف وچ کسی کونہ پایا جسنوں قاسم بن محمدپر فضیلت دے سکن قاسم کبار تابعین تے فقہائے سبعہ(سعید بن المسیب، عروة بن زبیر، عبید اللہ بن عبد اللہ بن عتبہ، قاسم بن محمد، سلیمان بن یسار، خارجہ بن زید، ابوسلمہ بن عبد الرحمن بن عوف رحمہم اللہ تعالی۔ نوں فقہائے مدینہ یا فقہائے سبعہ کہیا جاندا سی ۔) وچوں نيں[۷]۔
زہد و تقوی
[سودھو]زہد و عبادت، تقویٰ و طہارت وچ اپنی مثل آپ سن ۔ ایتھے تک کہ یحییٰ بن سعید نے فرمایا
ما ادرکنا فی المدینۃ احدانفضلہ علیٰ القاسم بن محمد
مدینہ طیبہ وچ قاسم بن محمد توں ودھ کے فضیلت والا سانوں کوئی نظر نہ آیا۔ اس دے باوجود کہ آپ مدینہ عالیہ دے مشہور ست فقہا وچوں سن، فیر وی فرماندے سن ”لانعلم کل ما نسئال عنہ“ یعنی ضروری نئيں کہ جو کچھ اسيں توں پُچھیا جائے اوہ اسيں جاندے ہی ہون۔ ہور فرمایا ”و من العلم لا قولک ”لا ادری“ “، یعنی ایہ کہنا کہ وچ نئيں جاندا وی اک طرح دا علم ہی اے۔
عائشہ دے علاوہ عبداللہ بن عباس تے عبداللہ بن عمر توں حدیث سنی۔ آپ توں بہت ساریاں احادیث رسول اللہ صلّی اللہ علیہ وسلم مروی نيں جنہاں وچوں اک ایہ وی اے کہ ”اعظم النساء برکۃ ایسرہم مؤنۃ“ کہ عورتاں وچ بہتر عورت اوہ اے جس دے اخراجات آسان ہون۔
سلسلہ نقشبندیہ دے مطابق آپ نے فیض ولایت سلمان فارسی توں حاصل کیتا جدوں کہ انہاں نے سیدنا ابو بکر صدیق توں حاصل کیتا۔
امام قاسم توں نقشبندیہ دا فیض امام جعفر صادق نوں منتقل ہويا۔
وصال مبارک
[سودھو]آپ نے ستر70 یا بہتر72 سال دی عمر وچ مکہ مکرمہ و مدینہ منورہ دے درمیان مقام قدید وچ وفات پائی تے مُثَلَّل وچ دفن ہوئے۔ سنہ وفات وچ اختلاف اے۔ ابن سعد نے طبقات وچ 108ھ لکھیا تے ابن معین و ابن المدینی نے 24 جمادی الاول 106 ھ لکھیا اے۔ جدوں کہ 24 جمادی الاول 101 ہجری وی اے۔[۸] جب وفات دا وقت قریب آیا تاں وصیت کيتی کہ مینوں انہاں کپڑےآں وچ کفنانا جنہاں وچ ميں نماز پڑھا کردا سی یعنی قمیص ،ازار (تہ بند)اورچادر۔ آپ دے صاحبزادے نے عرض کیتا ابا جان کیہ اسيں دو کپئے تے زیادہ کر دیؤ تاں جواب دتا حضرت ابوبکر صدیق دا کفن وی تن کپئے سی مردے دی نسبت زندہ نوں کپڑےآں دی زیادہ ضرورت اے۔[۷]۔
چند اقوال
[سودھو]- اللہ دے حق نوں پہچاننے دے بعد جاہل بن کر زندگی گزارنا بہتر اے اس توں کہ اوہ ایسی گل کہے جس دا اسنوں علم نہ ہوئے۔(الطبقات لابن سعد :5/188،رہتل الکمال :23/ 433، تریخ الاسلام :3/329،سیر أعلام النبلاء :5/57)
- صحابہ م اجمعین دا اختلاف امت دے لئی رحمت اے ۔(الطبقات : 5/ 189، سیر أعلام النبلاء :5/60،تریخ الاسلام:3/ 329)
- آدمی دی اپنی عزت کرنا ایہ اے کہ اوہ اپنے احاطہٴ علم توں باہر کوئی گل نہ کرے۔ (رہتل الکمال :23/ 434،سیرأعلام النبلاء :5/57)
- اپنی بیٹے نوں مخاطب کردے ہوئے فرمایا:بیٹے! انہاں چیزاں دے بارے وچ حلفیہ گفتگو نہ کرو جنہاں دا توانوں علم نہ ہوئے۔(الطبقات لابن سعد:5/189)
- نويں کپئے دا میت توں زیادہ زندہ محتاج ہُندا اے۔(تریخ الاسلام :2/ 330، الطبقات :5/ 193)
حوالے
[سودھو]- ↑ مجلد 12 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۳ اپریل ۲۰۲۴
- ↑ جلوہ گاہِ دوست
- ↑ سیر اعلام النبلاء : 5/ 54 ،تریخ الاسلام : 3/ 328
- ↑ تھذیب الکمال 23/ 430،تھذیب التھذیب : 8/ 334
- ↑ تذکرۃ الحفاظ،:74،محمد بن أحمد بن عثمان الذہبى،ناشر: دار الكتب العلمیہ بيروت-لبنان
- ↑ الكتاب : سير أعلام النبلاء المؤلف : شمس الدين أبو عبد اللہ محمد بن أحمد الذَهَبی
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ تذکرہ مشائخ نقشبندیہ نور بخش توکلی صفحہ 56،57 مشتاق بک کارنر لاہور
- ↑ جہان امام ربانی،اقلیم ہشتم،صفحہ 377،امام ربانی فاؤنڈیشن کراچی