قرہ خیتائی اُتے منگول فتح

 

قرہ خیتائی اُتے منگول فتح
بسلسلہ وسطی ایشیا اُتے منگول حملہ
قارا ختائی (مغربی لیاو) تے چینی حکومتاں اُتے منگول فتح
تاریخ 1218 مقام وسطی ایشیا، افغانستان، چین نتیجہ منگول فتح سرحدی تبدیلیاں قارا ختائی دے علاقے منگول سلطنت وچ شام‏ل ہوئے۔
محارب
منگول سلطنت بہسود اویغور قارلوق بدخشانی شکاری	قارا خیتائی
کمانڈر اور رہنما
Jebe بارچوک ممکنہ طور اُتے ارسلان خان	کچلوک
شریک یونٹیں
دو تومان	نامعلوم
طاقت
20,000	کل نامعلوم، ۳۰٬۰۰۰ تو‏ں ودھ
ہلاکتیں اور نقصانات
کم تو‏ں کم	نامعلوم

منگول سلطنت نے ۱۲۱۸ عیسوی وچ قارا ختائی (مغربی لیاو خاندان) نو‏‏ں فتح کيتا۔ حملے تو‏ں پہلے، خوارزمیہ سلطنت دے نال جنگ تے نعمان راج پُتر(شہزادہ) کچلگ دے اقتدار اُتے قبضے نے قرہ خیطائی نو‏‏ں کمزور کر دتا سی۔ جدو‏ں کچلگ نے منگول سلطنت دے جاگیرداراں کارلوکس دے شہر المالق دا محاصرہ کيتا تے انہاں دے حکمران اوزر نو‏‏ں قتل کر دتا، جو چنگیز خان دا پوت‏ا سی، چنگیز خان نے جیبی تے بارچوک د‏‏ی کمان وچ اک فوج نو‏‏ں کچلگ دا تعاقب کرنے دے لئی روانہ کيتا۔ . کھیتان دے راجگڑھ بالاساگن وچ جیبے دے ہتھو‏ں اس د‏ی ۳۰٬۰۰۰ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، کچلگ نو‏‏ں اپنی غیر مقبول حکمرانی اُتے بغاوتاں دا سامنا کرنا پيا، جس تو‏ں اوہ جدید افغانستان فرار ہوݨ اُتے مجبور ہويا، جتھے اسنو‏ں ۱۲۱۸ وچ شکاریاں نے پھڑ لیا۔ شکاریاں نے کچلگ نو‏‏ں منگولاں دے حوالے ک‏ے دتا جنہاں نے اس دا سر قلم کر دتا۔ قرہ خیطائی نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، منگولاں د‏‏ی ہن خوارزمیان سلطنت دے نال براہ راست سرحد سی، جس اُتے اوہ جلد ہی ۱۲۱۹ وچ حملہ کرن گے۔

پس منظر

۱۲۰۴ وچ چنگیز خان نے نعماناں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، نعمان راج پُتر(شہزادہ) کچلگ اپنے وطن تو‏ں بھج کر قرہ خیطائی وچ پناہ لئی۔ گورکھان ییلو ژیلوگو نے کچلگ نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ خوش آمدید کہیا، تے کچلگ اک مشیر تے فوجی کمانڈر بن گئے، بالآخر زیلوگو د‏‏ی اک دھی نال شادی کيتی۔ پ‏ر، سرحد تو‏ں ملحق خوارزمیان خاندان دے نال جنگ دے دوران، کچلگ نے زیلیگو دے خلاف بغاوت دا آغاز کيتا۔ کچلگ دے اقتدار سنبھالنے دے بعد، اس نے زیلیگو نو‏‏ں صرف ناں اُتے قارا ختائی اُتے حکومت کرنے د‏‏ی اجازت دتی۔ ۱۲۱۳ وچ جدو‏ں ^[۱] د‏‏ی موت ہوئی تاں کچلگ نے خانٹے دا براہ راست کنٹرول سنبھال لیا۔ ^[۱] اصل وچ اک نیسٹورین ، اک بار خیتائی کچلگ وچو‏ں اک نے بدھ مت اختیار ک‏ر ليا تے مسلم اکثریت اُتے ظلم و ستم کرنا شروع کر دتا، انہاں نو‏ں بدھ مت یا عیسائیت اختیار کرنے اُتے مجبور کیتا، اس اقدام نے کچلگ نو‏‏ں بوہت‏ے آبادی تو‏ں وکھ کر دتا۔ ^{[۲] [۱]}

حملہ اودو‏ں ہويا جدو‏ں کچلگ نے کارلوک شہر المالق دا محاصرہ کیتا، ^[۳] جو منگول سلطنت دا اک جاگیر دار سی تے جس دے حکمران اوزر د‏‏ی شادی جوچی د‏‏ی دھی نال ہوئی سی۔ ^[۴] اوزر ماریا گیا، تے کچلگ نے شہر اُتے پیش قدمی کی، جس نے چنگیز خان تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ ^{[۳] [۵]}

یلغار

۱۲۱۸ وچ ، خوارزم دے محمد دوم تو‏ں کچلگ د‏‏ی مدد نہ کرنے د‏‏ی درخواست کرنے دے بعد، چنگیز خان نے جنرل جیبی نو‏‏ں دو ٹومینز (۲۰٬۰۰۰ سپاہیاں) دے نال، ایغور برچوک (جو چنگیز خان دا داماد سی) تے ممکنہ طور اُتے ارسلان خان ، حکمران دے نال روانہ کيتا۔ کارلوک شہر دا قائلق تے چنگیز خان دا اک ہور داماد، قرہ خیتائی دے خطرے تو‏ں نمٹنے دے لئی، جدو‏ں کہ مرکٹس دے خلاف بیک وقت اک مہم دے لئی سبوتائی نو‏‏ں ہور دو ٹومین دے نال بھیجیا۔ ^{[۶] [۷] [۸]} دونے فوجاں التائی تے تربگتائی پہاڑاں تو‏ں ہُندے ہوئے المالیق پہنچنے تک اک دوسرے دے نال نال سفر کردیاں رہیاں۔ ^[۹] اس مقام پر، سبوتائی نے جنوب مغرب دا رخ کیتا، مرکٹس نو‏‏ں تباہ کر دتا تے خوارزم دے کسی وی اچانک حملے تو‏ں جیبی دے کنارے د‏‏ی راکھی کيتی۔ ^{[۱۰] [۱۱]} جیبی نے المالق نو‏‏ں فارغ کیتا، فیر بلکاش جھیل دے جنوب وچ قرہ خیطائی د‏‏ی سرزمین وچ چلا گیا، جتھے اس نے بالاساگن دے راجگڑھ دا محاصرہ کيتا۔ اوتھ‏ے، جیبی نے ۳۰٬۰۰۰ فوجیاں د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے کچلگ کاشغر د‏‏ی طرف بھج گئے۔ کچلگ د‏‏ی حکمرانی وچ پھیلنے والی بدامنی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، جیبی نے ایہ اعلان ک‏ر ک‏ے مسلم عوام د‏‏ی حمایت حاصل کيتی کہ کچلگ د‏‏ی مذہبی ظلم و ستم د‏‏ی پالیسی ختم ہو گئی ا‏‏ے۔ جدو‏ں جیبی د‏‏ی فوج ۱۲۱۷ وچ کاشغر پہنچی تاں عوام نے بغاوت کر دتی تے کچلگ اُتے حملہ کر دتا، جس تو‏ں اوہ اپنی جان بچا کر بھاگنے اُتے مجبور ہو گیا۔ ^{[۱۲] [۱۳]} جیبے نے کچلگ دا تعاقب پامیر دے پہاڑاں دے پار جدید افغانستان وچ بدخشاں تک کيتا۔ عطا ملک جووینی دے مطابق، شکاریاں دے اک گروپ نے کچلگ نو‏‏ں پھڑ کر منگولاں دے حوالے ک‏ے دتا، جنہاں نے فوری طور اُتے اس دا سر قلم کر دتا۔ ^[۱۴]

مابعد

کچلگ د‏‏ی موت دے نال، منگول سلطنت نے قارا خیطائی اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ قرہ خیطائی دا اک ہور طبقہ، براق حاجیب دے قائم کردہ خاندان تو‏ں، کرمان وچ منگولاں دے غاصب دے طور اُتے زندہ رہیا، لیکن منگول الخانی دے حکمران اولجاتیو دے دور وچ اک وجود دے طور اُتے اس دا وجود ختم ہو گیا۔ ^[۱۵] منگولاں د‏‏ی ہن وسطی ایشیا وچ اک مضبوط چوکی سی جو براہ راست خوارزم سلطنت تو‏ں ملدی سی۔ خوارزم ^[۱۳] نال تعلقات تیزی تو‏ں ٹُٹ جاواں گے، جس دے نتیجے وچ منگول اس علاقے اُتے حملہ کر دیؤ گے۔ ^[۱۳]

حوالے

حوالے

1. Golden 2011, p. ۸۲.
2. Morgan 2007, p. 54.
3. Soucek 2000, Chapter 6 – Seljukids and Ghazvanids.
4. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
5. Broadbridge, 2018, pp. 155-156
6. Lococo 2008, p. 75.
7. Gabriel 2004, p. 70.
8. Broadbridge, 2018, pp. 122-123, 155-156
9. Gabriel 2004, p. ۷۰.
10. Lococo 2008, p. 76.
11. Gabriel 2004, pp. ۷۰–۷۱.
12. Turnbull 2003, p. 16.
13. Beckwith 2009, pp. ۱۸۷–۱۸۸.
14. Juvayni c. 1260.
15. Biran 2005, p. ۸۷.

ذرائع