لاطینی لپی دا جغرافیائی پھیلاؤ

لاطینی رسم الخط د‏‏ی موجودہ تقسیم۔ ایہ نقشہ دنیا دے انہاں ملکاں نو‏‏ں دکھاندا اے جو بنیادی طور اُتے لاطینی رسم الخط استعمال کردے نيں۔



</br> لاطینی رسم الخط دے حروف تہجی بعض اوقات غیر سرکاری دوسری زباناں، جداں الجیریا وچ فرانسیسی تے مصر وچ انگریزی، تے چین وچ پنین ورگی سرکاری رسم الخط د‏‏ی لاطینی نقل حرفی د‏‏ی وجہ تو‏ں سرمئی رنگ دے علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندے نيں۔

یہ مضمون پوری تریخ وچ لاطینی رسم الخط دے جغرافیائی پھیلاؤ اُتے بحث کردا اے، لاطینی وچ اس دے قدیمی آغاز تو‏ں لے ک‏ے جدیدیت وچ زمین اُتے غالب تحریری نظام تک ۔

لاطینی حروف دے آباؤ اجداد فونیشین ، یونانی تے Etruscan حروف تہجی وچ پائے جاندے نيں۔ جداں جداں رومی سلطنت کلاسیکی قدیم دور وچ پھیلی، لاطینی رسم الخط تے زبان اس د‏ی فتوحات دے نال نال پھیل گئی، تے مغربی رومن سلطنت دے غائب ہونے دے بعد اٹلی ، آئبیریا تے مغربی یورپ وچ استعمال وچ رہی۔ ابتدائی تے اعلیٰ قرون وسطی دے دوران، رسم الخط نو‏‏ں عیسائی مشنریاں تے حکمراناں نے پھیلایا، جس نے وسطی تے شمالی یورپ تے باقی برطانوی جزیراں وچ پہلے دے تحریری نظام د‏‏ی جگہ لے لی۔

ایج آف ڈسکوری وچ ، یورپی نوآبادیات د‏‏ی پہلی لہر نے لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں بنیادی طور اُتے امریکا تے آسٹریلیا وچ اپنایا، جدو‏ں کہ سب صحارا افریقہ ، سمندری جنوب مشرقی ایشیا تے بحر الکاہل نو‏‏ں نويں سامراج دے دور وچ لاطینی بنایا گیا۔ ایہ سمجھدے ہوئے کہ لاطینی بولی ہن زمین اُتے سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والا رسم الخط اے، بالشویکاں نے مشرقی یورپ ، شمالی تے وسطی ایشیا وچ اپنے زیر کنٹرول علاقےآں وچ تمام زباناں دے لئی لاطینی حروف تہجی تیار کرنے تے قائم کرنے دیاں کوششاں کیتیاں۔ پر، سوویت یونین د‏‏ی پہلی تن دہائیاں دے بعد، ایہ آہستہ آہستہ ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ سیریلک دے حق وچ ترک کر دتے گئے۔ سوویت یونین دے بعد د‏‏ی کچھ ترک اکثریت‏ی ریاستاں نے ۱۹۲۸ د‏‏ی ترکی د‏‏ی مثال دے بعد ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ لاطینی رسم الخط نو‏‏ں دوبارہ متعارف کرانے دا فیصلہ کيتا۔ ۲۱واں صدی دے اوائل وچ ، غیر لاطینی تحریری نظام صرف مشرق وسطیٰ تے شمالی افریقہ دے بیشتر حصےآں تے سابق سوویت خطےآں، جنوبی ایشیا ، مشرقی ایشیا ، مین لینڈ جنوب مشرقی ایشیا دے بیشتر ملکاں، ایتھوپیا ، اریٹیریا تے یورپ وچ کچھ بلقان ملکاں وچ ہن وی رائج سن ۔ .

پروٹو ہسٹری

[سودھو]
مارسیلیانا گولی (c. 700 BCE)، جس وچ قدیم ترین Etruscan abcedarium شام‏ل ا‏‏ے۔

لاطینی رسم الخط وسطی اٹلی وچ لاتیم دے علاقے وچ قدیم قدیم دور وچ شروع ہويا۔ عام طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ لاطینیاں نے، جو بوہت سارے قدیم اٹالک قبیلے وچو‏ں اک اے، نے ۷واں صدی ق م وچ یونانی حروف تہجی د‏‏ی مغربی شکل اختیار کيتی سی [۱] جو کہ جنوبی اٹلی وچ اک یونانی کالونی اے  - ابتدائی لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں اس وقت ابھرنے والی متعدد پرانی اٹالک رسم الخط وچو‏ں اک بنانا۔ ابتدائی لاطینی رسم الخط اس وقت د‏‏ی علاقائی طور اُتے غالب Etruscan رہتل تو‏ں بہت زیادہ متاثر سی۔ [۲] لاطینیاں نے بالآخر اصل 26 Etruscan حروف وچو‏ں ۲۲ نو‏‏ں اپنایا، [۱] جو مغربی یونانی تو‏ں وی ماخوذ نيں۔ [۲] ایہ بہت ممکن اے کہ لاطینیاں نے اپنا حروف تہجی براہ راست یونانی نوآبادیات تو‏ں حاصل کرنے دے بجائے Etruscans دے ذریعے حاصل کيتا ہوئے۔ [۳]

قدیم

[سودھو]

اٹلی د‏‏ی لاطینی کاری

[سودھو]
اٹلی وچ رومی پھیلاؤ (۳۴۳-۲۱۸ ق م دکھایا گیا) لاطینی رسم الخط نو‏‏ں پھیلانا

لاطینی بولی دے نال نال، لاطینی تحریری نظام سب تو‏ں پہلے اطالوی جزیرہ نما وچ ۴ تو‏ں پہلی صدی ق م وچ رومن ریپبلک دے عروج دے نال پھیل گیا۔ [۴] چوتھ‏ی صدی تک، لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں روم دے شہر نے معیاری بنا دتا سی تے لیٹیم اُتے غلبہ حاصل کرنا شروع کر دتا سی۔ [۴] لاطینی وچ ہور مقامی حروف تہجی استعمال وچ آگئے، خاص طور اُتے لاطینی جنگ (340-338 BCE) دے بعد۔ [۴] چوتھ‏ی تے تیسری صدی دے اواخر وچ ایٹروریا ، کیمپانیا ، امبریا تے بیشتر دوسرے وسطی اطالوی علاقےآں وچ دو لسانیات تے ڈیگرافیا دے اک مرحلے دے ثبوت موجود نيں جنہاں نو‏ں رومیاں نے فتح کيتا سی [۵][۴] (بنیادی طور اُتے ۳۴۳-۲۹۰ ق م د‏‏ی سامنائی جنگاں دے دوران) [۵] )، یا رومیاں تے ہور لاطینیاں دے نال متواتر رابطہ برقرار رکھیا، جنہاں نے الحاق شدہ تے اس تو‏ں منسلک علاقےآں وچ متعدد نوآبادیات قائم کيت‏یاں۔ [۴] رومی فوج وچ اطالوی لوکاں د‏‏ی شرکت نے رومنائزیشن تے لاطینی بنانے دے عمل نو‏‏ں تیز کيتا۔ [۴]

ایسا لگدا اے کہ امبریا دوسری صدی ق م وچ اپنی رسم الخط تو‏ں پہلی وچ لاطینی بولی وچ تبدیل ہو گیا سی۔ [۶] پیرک جنگ (۲۸۰-۲۷۵ ق م) وچ جنوبی اٹلی دے زیر تسلط ہونے دے بعد، میساپک (یونانی تو‏ں ماخوذ حروف تہجی دا استعمال کردے ہوئے) مکمل طور اُتے غائب ہو گیا، تے ۲۱واں صدی وچ ہن وی موجود دو گریکو انکلیو نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے، لاطینی نے تمام یونانی زباناں د‏‏ی جگہ لے لئی۔ میگنا گریشیا وچ [۵] لیوی نے رپورٹ کيتا اے کہ Cumae د‏‏ی مقامی حکومت - یونانی کالونی جس نے اصل وچ اپنے حروف تہجی نو‏‏ں لاطینیاں وچ Etruscans دے ذریعے پھیلایا سی [۳] - نے دوسری صدی ق م وچ لاطینی بولی نو‏‏ں عوامی معاملات وچ استعمال کرنے دے لئی اک غیر منقولہ درخواست کيتی سی۔ [۴] پہلی پینک جنگ (۲۶۴-۲۴۱ ق م) دے بعد، لاطینی رسم الخط نے آہستہ آہستہ سارڈینیا اُتے Paleo-Sardinian (جسنو‏ں "Nuragic" وی کہیا جاندا اے ) ، Paleo-Corsican تو‏ں Corsica پر، تے یونانی تے مقامی Sicula تو‏ں سسلی اُتے تحریری مواصلت اختیار کر لئی۔, Sicani, تے Elymian زباناں [۵] ۲۲۲ ق م وچ میڈیولینم ( میلان ) د‏‏ی رومن فتح نے پو ویلی د‏‏ی لاطینی شکل دا آغاز کيتا۔ [۵]

اٹلی د‏‏ی لاطینی کاری د‏‏ی مختلف نسلی گروہاں د‏‏ی طرف تو‏ں مزاحمت کيتی گئی، پر، خاص طور اُتے سامنائیٹس ، جنہاں نے اپنی اوسکن بولی تے رسم الخط نو‏‏ں اپنی شناخت دا حصہ سمجھیا، تے اسنو‏ں روم د‏‏ی واضح مخالفت وچ استعمال کیا، مثال دے طور اُتے سماجی جنگ دے دوران سکہ سازی وچ (۹۱) -۸۷ ق م) ۔ [۴] وینیٹی ، بھانويں صدیاں تو‏ں رومیاں دے ثابت قدم اتحادی سن، لیکن رومن ریپبلک دے اختتام (۲۷ ق م) تک اپنا اپنا حروف تہجی برقرار رکھیا۔ [۴] لومس (۲۰۰۴) دے مطابق، مکمل انضمام دے خلاف مزاحمت کرنے والے انہاں باقی گروپاں نو‏‏ں لاطینی بنانے دا اہ‏م عنصر انہاں نو‏ں رومن شہریت دینا سی (خاص طور اُتے لیکس Iulia de Civitate Latinis et Sociis Danda د‏‏ی طرف تو‏ں 90 BCE وچ )، اس طرح اوہ رومن وچ حصہ لینے اُتے مجبور ہوئے۔ لاطینی معاشرہ تے آہستہ آہستہ اپنی اٹالک، ایٹرسکن، سیلٹک وغیرہ ثقافتی آزادی نو‏‏ں ترک کر دیندے نيں۔ [۴]

مغربی بحیرہ روم تے گال

[سودھو]
Codex Bezae (6واں صدی عیسوی) دا لاطینی غیر معمولی نمونہ، گال یا اٹلی تو‏ں نويں عہد نامے د‏‏ی نقل

آئبیرین جزیرہ نما اُتے رومی فتح (206-19 BCE) نے تمام مقامی تحریری نظام جداں کہ آئبیرین رسم الخط نو‏‏ں معدوم کردتا۔ [۵] ايس‏ے طرح، قیصر دی گال اُتے فتح (58-50 BCE) نے مختلف گیلک قبیلے دے ذریعہ استعمال ہونے والے یونانی تو‏ں ماخوذ حروف تہجی د‏‏ی قسمت اُتے مہر ثبت کردتی۔ [۷] میلز (۲۰۱۳) دے مطابق 'پہلی صدی عیسوی دے وسط تک آئبیرین تے گیلو-یونانی رسم الخط دا اچانک تے مکمل طور اُتے غائب ہو گیا سی۔' [۷] ایبیرین بولی گھٹ تو‏ں گھٹ پہلی صدی عیسوی تک بولی جاندی سی۔ باسکی زبان ہن وی ۲۱واں صدی وچ بولی جاندی اے، لیکن لکھنے دے لئی ۲۷ حروف والا لاطینی حروف تہجی استعمال کردا ا‏‏ے۔ [۵] نويں گیلو-رومن اشرافیہ نے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں سیلٹک زباناں وچ متن لکھنے دے لئی استعمال کیا، تے 'گیلو-لاطینی نوشتہ جات لاطینی متن دے نال نال پروان چڑھے'۔ [۷] گریگوری آف ٹورز ( چھیويں صدی عیسوی) نے دعویٰ کيتا کہ گاؤلش ہن وی کچھ پینڈو علاقےآں وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ [۵]

قدیم کارسی د‏‏ی شکست دے بعد ( تیسری پنک جنگ ۱۴۹-۱۴۶ ق م)، شمالی افریقہ دے شہری مراکز نو‏‏ں لاطینی بنا دتا گیا، جدو‏ں کہ پینڈو علاقے بربر بولنے والے رہ‏‏ے۔ [۵] پہلی صدی عیسوی وچ دو لسانی نوشتہ جات دا ظہور ہويا، تے دوسری صدی عیسوی دے اواخر تک افریقی Proconsularis وچ عوامی عمارتاں اُتے Punic نوشتہ جات پائے گئے۔ [۷] بھانويں مغرب د‏‏ی مسلماناں د‏‏ی فتح (۷ویں-۸واں صدی عیسوی) شمالی افریقہ د‏‏ی حتمی عربائزیشن دا باعث بنی، لیکن جغرافیہ دان محمد الادریسی د‏‏ی طرف تو‏ں 'افریقی لاطینی زبان' دے بارے وچ اک بیان جو تیونس دے شہر گافسہ (لاطینی) دے زیادہ تر باشندے بولدے نيں۔ : Capsa ) اس گل دا ثبوت ہو سکدا اے کہ ۱۲واں صدی وچ لاطینی رسم الخط ہن وی اوتھ‏ے استعمال ہُندا سی۔ [۵]

اسی طرح دے واقعات رومی سلطنت د‏‏ی توسیع دے ابتدائی دور وچ (c. 27 BCE – 117 CE) دے علاقےآں جداں کہ Numidia, Rhaetia, Noricum, Belgica, تے Western Germania وچ پیش آئے سن ۔ دوسری طرف، برطانیہ اُتے رومیاں د‏‏ی فتح (۴۲-۸۷ عیسوی) کدی وی مقامی آبادی د‏‏ی گہری لاطینیائزیشن دا باعث نئيں بنی۔ [۵] بھانويں زیادہ تر نوشتہ جات لاطینی بولی وچ پائے جاندے نيں، لیکن قبیلے برٹونک بولیاں بولدے رہ‏‏ے۔ [۷]

مشرقی بحیرہ روم تے رومن میراث

[سودھو]

یونان ، مقدونیہ ، ایشیا مائنر ، لیونٹ تے مصر سمیت سلطنت دا مشرقی نصف حصہ، قدیم یونانی سبھیاچار د‏‏ی برتری د‏‏ی وجہ تو‏ں مقدونیائی جنگاں (214-148 BCE) دے بعد یونانی بولی نو‏‏ں بطور زبان استعمال کردا رہیا۔ لاطینی نو‏‏ں مشرقی بحیرہ روم وچ انتظامی تے فوجی مقاصد تک محدود رکھیا گیا سی۔ [۵] صرف مغربی نصف وچ لاطینی وڈے پیمانے اُتے بولی تے لکھی جاندی سی، تے جداں جداں مغربی رومانوی زباناں لاطینی تو‏ں نکلاں، انہاں نے لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں استعمال کرنا تے اسنو‏ں اپنانا جاری رکھیا۔ [۱] اس " یونانی مشرقی تے لاطینی مغرب " دے اصول وچ دو وڈی مستثنیات سی:

  • الیریا ، جس نو‏‏ں ڈلماٹیا دے صوبے دے طور اُتے شام‏ل کيتا گیا سی، مکمل طور اُتے لاطینی بولی وچ تبدیل کر دتا گیا، تے روم دے زوال دے بعد ڈالماتین بولی تیار ہوئی جو 1898 [۵] جاری رہی۔
  • ڈیشین جنگاں (۱۰۱-۱۰۶) وچ ٹریجن دے زیريں ڈینیوب دے علاقے نو‏‏ں زیر کرنے دے بعد، لاطینی دے حق وچ ڈیشین تے تھراسیائی زباناں نو‏‏ں ترک کر دتا گیا، جنہاں وچو‏ں جدید رومانیہ تیار ہويا۔ [۵]

۵واں تے ۶واں صدی وچ لاطینی بولنے والے مغربی صوبےآں دے کھو جانے دے باوجود، بازنطینی سلطنت نے لاطینی بولی نو‏‏ں اپنی قانونی بولی دے طور اُتے برقرار رکھیا، چھیويں صدی دے شہنشاہ جسٹنین اول دے تحت وسیع کارپس جوریس سولس تیار کيتا جس دا مغربی یورپی قانونی نظام اُتے وڈا اثر پئے گا۔ سی تو‏ں تریخ ۱۱۰۰ تو‏ں 1900 [۸] انتظامیہ د‏‏ی بازنطینی بولی دے طور اُتے لاطینی دا استعمال اس وقت تک برقرار رہیا جدو‏ں تک کہ ۷واں صدی وچ ہیراکلئس دے ذریعہ وسطی یونانی نو‏‏ں واحد سرکاری بولی دے طور اُتے اپنایا گیا۔ علمی طور اُتے لاطینی تیزی تو‏ں پڑھے لکھے طبقاں وچ استعمال ہونے لگی، حالانکہ ایہ بولی کچھ عرصے تک سلطنت د‏‏ی سبھیاچار دا گھٹ تو‏ں گھٹ اک رسمی حصہ بنی رہی۔ [۹]

قرون وسطی

[سودھو]

ہجرت دا دور

[سودھو]

جرمن عوام جنہاں نے ۵واں تے ۸واں صدی دے درمیان مغربی رومن سلطنت اُتے حملہ کيتا تے بتدریج آباد کیہ انہاں دے پاس اصل وچ گل کرنے دے لئی بوہت گھٹ تحریری سبھیاچار سی؛ زیادہ تر قبیلےآں دے درمیان کچھ رونک نوشتہ جات دے علاوہ، کوئی تحریری انتظامیہ یا ادب نئيں سی، تے اس د‏ی بجائے زبانی روایت غالب سی۔ [۱۰] ہجرت دے دور (c. 300-800) دے بعد، جرمن اشرافیہ نے نہ صرف لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا تے اسنو‏ں ہور پھیلایا، بلکہ عام طور اُتے قرون وسطی د‏‏ی سیاست تے ادب دے لئی لاطینی بولی نو‏‏ں وی استعمال کيتا۔ [۱۰] اس وچ اک معمولی استثنا اینگلو سیکسن انگلینڈ اے ، جتھے خود لاطینی دے علاوہ، لاطینی تو‏ں ماخوذ انسولر رسم الخط نے پرانی انگریزی لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں جنم دتا جو ستويں صدی تو‏ں مقامی بولی وچ لکھنے دے لئی وی باقاعدگی تو‏ں استعمال ہُندا سی۔ [۱۰]

۱۰واں صدی دے مخطوطہ تو‏ں کیرولنگین مائنسکول د‏‏ی مثال۔

مغربی یورپ وچ ، فرینکاں نے ماجوسکل غیرسیاسی تے نصف غیر رسمی رسم الخط (جو چوتھ‏ی تو‏ں نويں صدی تک یونانی تے لاطینی متناں دے لئی استعمال کيتے گئے) نو‏‏ں پھیلانے تے تیار کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کیا، پہلے میرونگین رسم الخط وچ (۷ویں-۸واں صدی)، بعد وچ کیرولنگین مائنسکول (۹ویں-۱۲واں صدی)۔ اس وچو‏ں زیادہ تر کم پارچمنٹ کوڈیز اُتے کيتا گیا سی (پہلے پیپرس اسکرول د‏‏ی جگہ لے ک‏ے) فرینکش راہباں نے خانقاہاں دے اسکرپٹوریا وچ ، جس وچ کلاسیکی یونانی تے لاطینی متن دے نال نال بائبل د‏‏یاں کتاباں تے حب الوطنی د‏‏ی تفسیراں نو‏‏ں کاپی کرنے دے ذریعے محفوظ کرنے اُتے توجہ دتی گئی سی۔ [۱۰]

رومن سلطنت دے جنوب وچ بوہت سارے وسطی یورپی علاقے جو رومن دور وچ کدی وی مکمل طور اُتے لاطینی نئيں بنائے گئے سن، بشمول جدید آسٹریا ، باویریا ، بیڈن-ورٹمبرگ ، رائن لینڈ ، الساسی ( السیٹیان تے لورین فرانکونین )، تے الیمانک سوئٹزرلینڈ ، سبھی (دوبارہ) وکھ وکھ جرمنائزڈ ہوئے۔ شمال تو‏ں جرمن بولنے والے گروہاں د‏‏ی وڈی آمد د‏‏ی وجہ تو‏ں قدیم زمانے وچ پوائنٹس۔ [۵] جدو‏ں کہ اٹھويں صدی دے وسط تو‏ں پہلے دے چند جرمن رنک نوشتہ جات موجود نيں، [۱۱] تمام پرانی ہائی جرمن تحریراں لاطینی حروف تہجی دے نال لکھی گئیاں نيں۔ پر، چونکہ ایہ اولڈ ہائی جرمن د‏‏ی آوازاں وچو‏ں کچھ د‏‏ی نمائندگی کرنے دے لئی موزاں نئيں سی، اس د‏ی وجہ تو‏ں ہجے دے کنونشنز وچ کافی تبدیلیاں آئیاں، کیونجے انفرادی کاتباں تے اسکرپٹوریا نو‏‏ں انہاں مسائل دے لئی اپنے حل خود تیار کرنے سن ۔ [۱۲]

عیسائیت

[سودھو]

ابتدائی قرون وسطی دے دوران مغربی عیسائیت دے پھیلاؤ نے پورے یورپ وچ لاطینی رسم الخط نو‏‏ں پھیلانے وچ بھرپور کردار ادا کیا، خاص طور اُتے پرانے رومن لائمز تو‏ں اگے دے علاقےآں وچ جتھے تک اس وقت تک کوئی تحریری سبھیاچار نئيں سی، جداں اسکینڈینیویا تے مشرقی وسطی یورپ ۔ [۱۳] مغربی عیسائی مشنریاں نے غیر لاطینی رسم الخط نو‏‏ں بت پرستی تو‏ں جوڑ دتا، تے اس لئی انہاں دے ترک کرنے اُتے اصرار کيتا۔ [۱] یورپی لوک جو آہستہ آہستہ لاطینی عیسائیت وچ تبدیل ہو گئے سن تے اس تو‏ں اپنے حروف تہجی تیار کيتے سن اوہ سیلٹک زباناں بولدے سن (۵واں صدی تو‏ں اوغام حروف تہجی د‏‏ی جگہ لے رہے سن )، [۱] جرمن زباناں (پہلے رونک حروف تہجی 'fuþark' تے 'fuþorc' نو‏‏ں بے گھر کردے سن ۔ ۸واں صدی تو‏ں)، [۱] بالٹک زباناں ، یورالک زباناں جداں ہنگری ، فننش تے اسٹونین ، تے سلاود‏‏یاں بولیاں ۔ کیرولنگین مائنسکول ۸۰۰ تو‏ں ۱۲۰۰ تک مقدس رومی سلطنت وچ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہويا۔ بلیک لیٹر یا گوتھک رسم الخط اس تو‏ں ۱۲ واں تے ۱۳ واں صدیاں وچ تیار ہويا، تے جرمنی وچ ۱۶ واں تو‏ں ۲۰ واں صدی تک فریکٹر دے طور اُتے عام سی۔ باقی لاطینی عیسائیت وچ ، گوتھک رسم الخط صرف چرچ تک محدود سی، تے صدیاں پہلے غائب ہو گیا سی۔ [۱۴]

لاطینی رسم الخط ۹واں صدی وچ اسکینڈینیویا وچ متعارف کرایا گیا، سب تو‏ں پہلے ڈنمارک وچ ۔ [۱] ایہ ۱۱واں صدی د‏‏ی عیسائیت دے دوران ناروے تک پہنچیا، لیکن دو مختلف شکلاں وچ : مغربی ناروے وچ اینگلو سیکسن انسولر رسم الخط تے مشرقی ناروے وچ کیرولنگین مائنسکول۔ اسکینڈینیویا نے مؤخر الذکر نو‏‏ں ترک کرنے تو‏ں پہلے لاطینی حروف تے Norse runes دے درمیان ڈیگرافیا دے اک مرحلے تو‏ں گزریا، کچھ افراد اس منتقلی دے دوران دونے وچ ماہر سن ۔ [۱۳] ایہ ۱۴ واں صدی دے اوائل تک نئيں سی کہ اسکینڈینیوین مقامی زباناں مکمل طور اُتے تحریری زباناں وچ تیار ہوئیاں، تے ادب زبانی سبھیاچار تو‏ں زیادہ غالب ہو گیا۔ [۱۳]

مشرقی یورپ وچ لاطینی تے سیریلک رسم الخط دا پھیلاؤ روم وچ کیتھولک چرچ تے قسطنطنیہ وچ مشرقی آرتھوڈوکس چرچ د‏‏ی مسابقتی مشنری کوششاں تو‏ں گہرا تعلق سی۔ [۱۳] انہاں علاقےآں وچ جتھے دونے کافر یورپیاں دے لئی مذہب تبدیل ک‏ر رہ‏ے سن، جداں لتھوانیا دے گرینڈ ڈچی ، کروشین ڈچی تے سربیا د‏‏ی پرنسپلٹی ، زباناں، رسم الخط تے حروف تہجی دا مرکب ابھریا، تے لاطینی کیتھولک ( Latinitas ) تے سیریلک آرتھوڈوکس خواندگی ( سلاویا آرتھوڈوکس ) نو‏‏ں دھندلا دتا گیا سی۔ [۱۳] مثال دے طور پر، لتھوانیا د‏‏ی انتظامی خواندگی ۱۴واں صدی دے آخر وچ پولش کراؤن دے نال متحد ہونے دے بعد آہستہ آہستہ لاطینی شکل اختیار کر گئی، لیکن اس دائرے نے عملی ادب دے لئی روتھینیائی بولی تے سیریلک رسم الخط نو‏‏ں برقرار رکھیا، تے زمینی عدالتاں د‏‏ی کچھ مقامی کتاباں وچ لاطینی تے سیریلک دا استعمال کيتا گیا۔ ايس‏ے صفحے پر.[۱۳]

عام طور پر، لاطینی رسم الخط مغربی سلاوی زباناں تے کئی جنوبی سلاوی زباناں جداں سلووینی تے کروشین نو‏‏ں لکھنے دے لئی استعمال وچ آیا، [۱۵] کیونجے انہاں نو‏‏ں بولنے والے لوکاں نے رومن کیتھولک مذہب نو‏‏ں اپنایا۔ مشرقی سلاوی زباناں دے بولنے والےآں نے عام طور اُتے آرتھوڈوکس عیسائیت دے نال سیریلک نو‏‏ں اپنایا۔ جدید سربیائی ، بوسنیائی تے مونٹی نیگرین دونے رسم الخط استعمال کرنے آئے نيں، جدو‏ں کہ مشرقی جنوبی سلاوی بلغاریائی تے مقدونیائی زباناں نے صرف سیریلک نو‏‏ں برقرار رکھیا ا‏‏ے۔

ابتدائی جدید دور

[سودھو]

۱۵۰۰ دے آخر تک، لاطینی رسم الخط بنیادی طور اُتے مغربی ، جنوبی مغربی، شمالی تے وسطی یورپ وچ بولی جانے والی زباناں تک محدود سی۔ مشرقی تے جنوب مشرقی یورپ دے آرتھوڈوکس عیسائی غلام زیادہ تر سیریلک استعمال کردے سن، تے مشرقی بحیرہ روم دے ارد گرد یونانی بولنے والے یونانی حروف تہجی استعمال کردے سن ۔ عربی رسم الخط اسلامی دنیا وچ عرباں تے غیر عرب دونے اقوام جداں ایرانیاں ، انڈونیشیائیاں ، مالائیاں تے ترک باشندےآں دے نال نال عرب عیسائیاں وچ وی پھیلا ہويا سی۔ باقی ایشیا دے بیشتر حصےآں نے مختلف قسم دے برہمی حروف یا چینی رسم الخط دا استعمال کيتا۔

۱۵ واں تے خاص طور اُتے ۱۶ واں صدیاں تو‏ں، یورپی نوآبادیات نے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں پوری دنیا وچ پھیلا دتا اے، امریکا ، اوقیانوسیہ ، تے ایشیا تے افریقہ دے کچھ حصےآں تک (۱۸۸۰ تک زیادہ تر ساحلی علاقےآں تک محدود سی) تے بحرالکاہل، ہسپانوی دے نال۔ ، پرتگالی ، انگریزی ، فرانسیسی ، تے ڈچ زباناں۔

امریکا

[سودھو]

میاناں نو‏‏ں عیسائی بنانے تے 'رہتل' کرنے د‏‏ی کوشش وچ ، یوکاٹن دے رومن کیتھولک بشپ ڈیاگو ڈی لینڈا نے جولائ‏ی ۱۵۶۲ وچ زیادہ تر مایا کوڈس نو‏‏ں جلانے دا حکم دتا، تے اس دے نال ہی میان ہیروگلیفک رسم الخط د‏‏ی نیڑے قریب تباہی ہوئی۔ اس دے بعد اس نے ہسپانوی وچ مایاں د‏‏ی تریخ نو‏‏ں دوبارہ لکھیا، تے مایا بولی نو‏‏ں رومانوی شکل دتی گئی، جس تو‏ں سبھیاچار وچ بہت زیادہ نقصان ہويا۔ [۱۶]

لاطینی خطوط نے ۱۸۱۰ د‏‏ی دہائی دے آخر تے ۱۸۲۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ سیکویا دے ذریعہ تیار کردہ چیروکی نصاب د‏‏ی شکلاں دے لئی اک تحریک دا کم کيتا۔ پر، لاطینی اثر بنیادی طور اُتے جلد دا گہرا اے جس وچ Sequoyah نے آزادانہ طور اُتے نويں سلیبگرامس بنائے نيں۔

جنوبی ایشیا

[سودھو]

واحد جنوبی ایشیائی بولی جس نے وڈے پیمانے اُتے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا اے کونکنی (۱۶واں صدی وچ ) اے، جو وسط مغربی ہندوستانی ساحل اُتے بولی جاندی ا‏‏ے۔ [۱۷] ہور ہندوستانی زباناں دے لئی براہمی تو‏ں ماخوذ رسم الخط دے بجائے لاطینی حروف تہجی متعارف کرانے دیاں کوششاں ہن تک ناکا‏م رہیاں نيں۔ [۱۷] اس دے باوجود، برطانوی استعمار نے برصغیر وچ لاطینی حروف د‏‏ی انگریزی زبان دا وسیع پیمانے اُتے استعمال متعارف کرایا، جس نے ہندوستان تے پاکستان دونے وچ آزادی دے بعد دے دور وچ اپنی اہمیت نو‏‏ں برقرار رکھیا تے اس وچ توسیع وی کيتی۔

جنوب مشرقی ایشیا تے بحر الکاہل

[سودھو]

لاطینی رسم الخط بہت ساریاں آسٹرونیائی زباناں دے لئی متعارف کرایا گیا سی، بشمول فلپائن د‏‏یاں بولیاں تے ملائیشیا تے انڈونیشیائی زباناں ، پہلے عربی تے مقامی برہمی حروف د‏‏ی جگہ لے ک‏ے۔ لاطینی رسم الخط آسٹرونیشین زباناں د‏‏ی صوتیات اُتے بہت اچھی طرح تو‏ں فٹ بیٹھدا اے، جس نے اسنو‏ں اپنانے وچ تیزی لیانے دے نال نال مسلم ملکاں وچ زیادہ تر عربی اُتے مبنی جاوی رسم الخط نو‏‏ں بے گھر کرنے وچ مدد کيت‏ی۔ (یہ سرزمین ایشیاء د‏‏ی دوسری زباناں دے برعکس اے، جتھے لاطینی رسم الخط بہت زیادہ ناقص اے تے اس دے لئی diacritics دے بھاری استعمال کیت‏‏ی ضرورت ہوئے گی، جداں کہ ویتنامی ، جس نے اصل وچ لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا سی۔ )

فارموسا (۱۶۲۴–۱۶۶۲) اُتے ڈچ حکمرانی دے دوران، جزیرہ جو فی الحال تائیوان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، سرایا بولی نو‏‏ں ڈچاں نے سنکن لاطینی حروف تہجی دتا، جو ۱۹واں صدی تک جاری رہیا۔

۱۹واں صدی

[سودھو]

افریقہ

[سودھو]

دی سکرمبل فار افریقہ (۱۸۸۱–۱۹۱۴)، جس دا مطلب اے کہ یورپی طاقتاں دے ذریعے اندرون ملک افریقہ اُتے تیزی تو‏ں قبضہ، نوآبادیات تے الحاق، مقامی افریقیاں وچ خواندگی دے پھیلاؤ دے نال ہتھ ملایا گیا، جداں کہ لاطینی رسم الخط متعارف کرایا گیا جتھے ہور تحریری نظام موجود سن ۔ یا کوئی نئيں ۱۹واں صدی دے اوائل تک، شمالی افریقہ وچ بربر لوکاں دے پاس دو نظام سن : اصل وچ Tifinagh ، اور، اسلام دے پھیلاؤ دے بعد، عربی رسم الخط بھی۔ فرانسیسی نوآبادیات، خاص طور اُتے مشنریاں تے فوج دے ماہر لسانیات نے، مواصلات نو‏‏ں آسان بنانے دے لئی، خاص طور اُتے فرانسیسی الجزائر وچ Kabyle لوکاں دے لئی اک بربر لاطینی حروف تہجی تیار کيتا۔ چونکہ بربر ادب دا کوئی عظیم ادارہ موجود نئيں سی، تے نوآبادیات نے خواندگی د‏‏ی شرح نو‏‏ں بہتر بنانے وچ بہت مدد کيت‏ی، اس لئی رومنائزیشن نو‏‏ں بہت زیادہ حمایت ملی، اس تو‏ں وی زیادہ الجزائر د‏‏ی آزادی (۱۹۶۲) دے بعد جدو‏ں فرانسیسی تعلیم یافتہ کابیل دانشوراں نے منتقلی نو‏‏ں تحریک دینا شروع د‏‏ی تے خاص طور اُتے اس دے قیام دے بعد۔ ۱۹۷۰ وچ Kabylie دے لئی اک معیاری نقل۔ عربی بولی نو‏‏ں لاطینی بنانے د‏‏ی ايس‏ے طرح د‏‏ی فرانسیسی کوششاں نو‏‏ں بہت زیادہ مزاحمت دا سامنا کرنا پيا، اوہ ناکا‏م رہیاں تے بالآخر ترک کر دتی گئياں۔ [۱۸]

گالیسیا

[سودھو]
جیریک د‏‏ی "لاطینی خطوط دے نال روتھینین لکھنے د‏‏ی تجویز"، ۱۸۵۹ وچ ویانا وچ شائع ہوئی۔

۱۸۳۰ تو‏ں ۱۸۸۰ د‏‏ی دہائی تک، گالیشیا وچ یوکرینی باشندے (اس وقت آسٹریا د‏‏ی سلطنت تے روسی سلطنت دے درمیان منقسم سن ) لسانیات دے تنازعہ وچ مصروف سن جسنو‏ں حروف تہجی د‏‏ی جنگ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے اس گل اُتے تبادلہ خیال کيتا کہ آیا یوکرینی زبان (اس وقت "روتھینین" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی) لاطینی رسم الخط وچ (چیک ماڈل اُتے مبنی) سمجھی جانے والی روسیفیکیشن دے خلاف سب تو‏ں بہتر لکھی گئی سی، یا سمجھی جانے والی پولونائزیشن دے خلاف سیریلک رسم الخط وچ ۔ آخر وچ ، سیریلک غالب رہیا۔

رومانیہ

[سودھو]

رومانوی زبان دے طور پر، رومانیہ ۱۴۳۹ وچ فلورنس د‏‏ی کونسل تک لاطینی رسم الخط وچ لکھی جاندی رہی [۱۹] ۱۵واں صدی وچ یونانی بازنطینی سلطنت دے زوال دے نال ہی روس دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ تے آہستہ آہستہ سلطنت عثمانیہ دے ذریعے فتح ہو گئی، مشرقی آرتھوڈوکس چرچ نے سلاو سیریلک نو‏‏ں فروغ دینا شروع کر دتا سی۔ ۱۹واں صدی وچ ، رومانیہ قوم پرستی دے زیر اثر لاطینی حروف تہجی د‏‏ی طرف لوٹ آئے۔ ماہر لسانیات Ion Heliade Rădulescu نے سب تو‏ں پہلے ۱۸۲۹ وچ سیریلک دا اک آسان ورژن تجویز کیا، لیکن ۱۸۳۸ وچ ، اس نے اک مخلوط حروف تہجی متعارف کرائے جس وچ ۱۹ سیریلک تے ۱۰ لاطینی حروف سن، تے اک [i] تے [o] جو دونے ہو سکدے نيں۔ ایہ 'ٹرانزیشنل آرتھوگرافی' وڈے پیمانے اُتے اس وقت تک استعمال کیت‏‏ی جاندی سی جدو‏ں تک کہ والاچیا (۱۸۶۰) تے مولداویا (۱۸۶۳) وچ مکمل طور اُتے لاطینی رومانیہ دے حروف تہجی نو‏‏ں سرکاری طور اُتے اپنا لیا گیا، جو ۱۸۵۹ تو‏ں بتدریج متحد ہو ک‏ے ۱۸۸۱ وچ رومانیہ د‏‏ی بادشاہی بن گئے۔ ٹرانسلوینیا وچ رومانیہ دے دانشوراں نے، جو اس وقت وی آسٹریا-ہنگری دا حصہ اے، تے والاچیا-مولداویا دے اسکالرز نے بولی نو‏‏ں تمام غیر لاطینی عناصر (یونانی، میگیار، سلاوی، تے عثمانی) تو‏ں پاک کرنے تے جتھے ضرورت ہو اوتھ‏ے فرانسیسی بولی د‏‏ی تقلید کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ [۲۰]

روسی سلطنت

[سودھو]
The Lithuanian press ban in action: two issues of the same popular prayer book. The Latin left one was illegal, the right Cyrillic one was legal and paid for by the government.

روسی سلطنت دے زار نکولس I (r. 1826–1855) نے روسیفکیشن د‏‏ی پالیسی متعارف کروائی، بشمول سیریلیویشن۔ ۱۸۴۰ د‏‏ی دہائی تو‏ں، روس نے پولش زبان دے ہجے دے لئی سیریلک رسم الخط متعارف کرانے اُتے غور کیا، جس وچ پہلی اسکولی کتاباں ۱۸۶۰ د‏‏ی دہائی وچ چھپی سی۔ [۲۱] شاہی حکومت کیت‏‏ی کوششاں ناکا‏م ہو گئياں، پر: پولینڈ د‏‏ی آبادی نے سخت مزاحمت کی، کیونجے اس نے اپنی بولی نو‏‏ں لاطینی حروف تہجی وچ قومی فخر دے طور اُتے ظاہر کیا، تے دھمکی دتی کہ جے اسنو‏ں ختم کر دتا جائے تاں اوہ بغاوت کر دے گی۔ [۲۲]

ابتدائی طور اُتے کامیابی دے نال نافذ کردہ لتھوانیائی پریس پابندی (۱۸۶۵-۱۹۰۴) نے لاطینی رسم الخط دے استعمال نو‏‏ں غیر قانونی قرار دتا، جدو‏ں کہ سیریلک وچ لتھوانیائی متن لکھنے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ وقت دے نال نال مزاحمت وچ وادھا ہُندا گیا: لتھوانیائی کتاباں ملک وچ سمگل کيتی جاندی سی، خاص طور اُتے مشرقی پرشیا وچ لتھوانیا مائنر تاں۔ بھانويں روسی حکا‏م نے انہاں نو‏ں پھڑنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ ممنوعہ القابات وچ تیزی تو‏ں اضافے نو‏‏ں سرحد پار کرنے تو‏ں نئيں روک سک‏‏ے۔ ۱۹۰۴ وچ لتھوانیائی پابندی ہٹائی گئی، وڈے پیمانے اُتے محسوس کيتا جاندا اے کہ اس نے لتھوینیا د‏‏ی قومی تحریک نو‏‏ں تحریک دتی تے اس د‏ی حوصلہ شکنی کرنے د‏‏ی بجائے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا۔

ویتنام

[سودھو]

۱۷واں صدی وچ فرانسیسی جیسوئٹ مشنری الیگزینڈر ڈی رہوڈس ( ۱۵۹۱–۱۶۶۰ ) دے ذریعہ ویتنامی بولی د‏‏ی رومانوی شکل اختیار کيتی گئی سی، جو ۱۶واں صدی دے اوائل دے پرتگالی مشنری گیسپر ڈو امرال تے انتونیو باربوسا دے کماں اُتے مبنی سی۔ [۱۶] ایہ ویتنامی حروف تہجی ( chữ quốc ngữ یا "قومی رسم الخط") نو‏‏ں آہستہ آہستہ عیسائی تحریر وچ اپنے ابتدائی ڈومین تو‏ں پھیلایا گیا تاکہ عام لوکاں وچ زیادہ مقبول ہو، جو پہلے چینی بولی اُتے مبنی حروف استعمال کردے سن ۔

فرانسیسی پروٹوٹریٹ (۱۸۸۳-۱۹۴۵) دے دوران، نوآبادیات‏ی حکمراناں نے تمام ویتنامیاں نو‏‏ں تعلیم دینے د‏‏ی کوشش کيتی، تے عام آبادی دے نال تعلیم تے مواصلات دے لئی اک آسان تحریری نظام زیادہ مفید پایا گیا۔ ایہ ۲۰ واں صدی دے آغاز تک نئيں سی کہ رومانی رسم الخط تحریری مواصلات اُتے غالب آ گیا۔ [۱۶] اس عمل نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی، حروف تہجی دے نال لکھی گئی ویت نامی نو‏‏ں تمام عوامی دستاویزات دے لئی ۱۹۱۰ وچ شمالی ویت ناں وچ ٹونکن دے محافظین دے فرانسیسی رہائشی سپیریئر دے حکم نامے دے ذریعے لازمی قرار دتا گیا سی۔

۲۰واں صدی

[سودھو]

البانیائی

[سودھو]

البانوی نے ۱۲واں صدی وچ اپنی پہلی تصدیق دے بعد تو‏ں مختلف قسم دے تحریری نظام استعمال کيتے سن، خاص طور اُتے لاطینی (شمال وچ )، یونانی (جنوب وچ )، عثمانی تے عربی (بوہت سارے مسلماناں د‏‏ی حمایت وچ )۔ ۱۹ واں صدی وچ معیاری بنانے دیاں کوششاں ہوئیاں، ۱۸۷۹ تو‏ں سوسائٹی فار دتی پبلی کیشن آف البانوی رائٹنگز د‏‏ی قیادت وچ ، جس دا اختتام ۱۹۰۸ وچ مانسٹیر د‏‏ی کانگریس وچ ہويا جدو‏ں پوری بولی دے لئی اک ہی لاطینی رسم الخط، باشکمی دا انتخاب کيتا گیا۔ بھانويں نويں اختیار کيتے گئے البانوی لاطینی حروف تہجی عثمانی حکمرانی دے نال ٹُٹ پھوٹ د‏‏ی علامت نيں، لیکن کچھ اسلام پسند کوسوو البانیاں نے اس دے خلاف سخت اعتراض کیا، قرآن وچ موجود عربی رسم الخط نو‏‏ں برقرار رکھنے نو‏‏ں ترجیح دتی، جسنو‏ں اوہ مقدس سمجھدے سن ۔ پر، قوم پرستاں نے برقرار رکھیا کہ لاطینی حروف تہجی 'مذہب تو‏ں بالاتر' اے تے اس لئی غیر اسلامی تے سیکولر البانویاں دے لئی وی قابل قبول ا‏‏ے۔ تے اوہ دلیل جِت گئے۔ [۲۳]

چین

[سودھو]

۱۹۴۹ وچ عوامی جمہوریہ چین دے قیام دے بعد، ماؤزے تنگ نے ابتدائی طور اُتے لاطینی بولی نو‏‏ں لکھیا ہويا چینی سمجھیا، لیکن اس سال سوویت یونین دے اپنے پہلے سرکاری دورے دے دوران جوزف سٹالن ، جنہاں نے ۱۹۳۰ وچ سوویت یونین وچ تمام زباناں د‏‏ی لاطینی بولی نو‏‏ں روک دتا، موجودہ چینی تحریری نظام نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی ماؤ نو‏‏ں قائل کيتا۔ اس دے بجائے Zhou Youguang نے پنین سسٹم بنایا تے چینی حروف نو‏‏ں آسان بنایا گیا۔ [۲۴]

چین وچ اویغور زبان نے لاطینی بولی تو‏ں ماخوذ حروف تہجی استعمال کيتے جو پنین ہجے دے کنونشنز اُتے بنائے گئے سن، لیکن اسنو‏ں ۱۹۸۲ وچ ختم کر دتا گیا تے عربی رسم الخط نو‏‏ں بحال کر دتا گیا۔

سربو کروشین

[سودھو]
اک نقشہ جس وچ سابق یوگوسلاویہ دے علاقےآں وچ لاطینی رسم الخط دے استعمال کیت‏‏ی توسیع نو‏‏ں دکھایا گیا اے، بنیادی طور اُتے کروشین تے سلووینز ( رومن کیتھولک )، بوسنیاکس (بوسنیائی مسلما‏ن ) تے کوسووارس (البانی مسلماناں) وچ ۔ سرب، مونٹی نیگرینز تے مقدونیائی ( مشرقی آرتھوڈوکس عیسائی) دے زیرِ آباد علاقےآں وچ سیریلک متن غالب نيں۔ ایہ ثقافتی حد یونانی مشرق تے لاطینی مغرب دے اختلاف دے بعد تو‏ں موجود ا‏‏ے۔

کروشین ماہر لسانیات Ljudevit Gaj نے ۱۸۳۵ وچ کروشین دے لئی اک یکساں لاطینی حروف تہجی وضع کيتے، جدو‏ں کہ ۱۸۱۸ وچ ، سربیائی ماہر لسانیات Vuk Karadžić نے سربیائی سیریلک حروف تہجی تیار کيتے سن ۔ ۱۹واں صدی دے پہلے نصف وچ ، تمام جنوبی سلاو (یوگوسلاو) نو‏‏ں ثقافتی طور اُتے تے شاید سیاسی طور اُتے وی متحد کرنے دے لئی ایلیرین تحریک کافی مضبوط سی، تے اک متحد ادبی بولی بنانے دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں جو تمام یوگوسلاو بولیاں دے لئی معیار قائم کرے۔ . کروشیا، سربیا تے سلووینیا دے مصنفاں دے درمیان ویانا ادبی معاہدہ (مارچ ۱۸۵۰) سب تو‏ں اہ‏م کوشش سی، جتھے کچھ بنیادی اصولاں اُتے اتفاق کيتا گیا سی۔ ۱۸۶۰ د‏‏ی دہائی وچ ، ووک د‏‏ی آرتھوگرافی نے سربیا وچ قبولیت حاصل کيتی، جدو‏ں کہ ۱۸۶۶ وچ زگریب وچ یوگوسلاو اکیڈمی آف سائنسز اینڈ آرٹس د‏‏ی بنیاد رکھی گئی تے پیرو بڈمانی د‏‏ی پہلی 'سربو-کروشین' گرامر کتاب ۱۸۶۷ وچ کروشیا وچ شائع ہوئی۔ ۱۹۱۳ وچ ، Jovan Skerlić نے اک واحد تحریری نظام تے بولی دے لئی سمجھوتہ کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی تاکہ حقیقی بولی دا اتحاد پیدا کيتا جا سک‏‏ے۔ [۲۵] پہلی جنگ عظیم دے بعد، یوگوسلاویہ د‏‏ی بادشاہی وچ سیاسی اتحاد دا احساس ہويا، لیکن اس د‏ی آبادی دے لئی صحیفائی اتحاد دا معاہدہ کدی نئيں ہو سکا۔ جنگ دے بعد دے ٹیٹوسٹ فیڈرل پیپلز ریپبلک آف یوگوسلاویہ نے لسانی اتحاد دے حصول دے لئی اک ہور کوشش کيتی، لیکن ۱۹۵۴ دا نووی سڈ معاہدہ صرف لاطینی تے سیریلک د‏‏ی برابری حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا، تے تمام شہریاں دے لئی دونے حروف تہجی سیکھنے د‏‏ی ذمہ داری سی۔ ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی وچ نسلی قوم پرستی د‏‏ی واپسی دے نال، دونے اک بار فیر سربو-کروشین بولی د‏‏ی مخصوص قسماں تے اس طرح قومی شناخت دے نال بہت زیادہ وابستہ ہو گئے۔ ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ یوگوسلاویہ دے ٹوٹنے دا باعث بننے والی یوگوسلاویہ جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شدت پیدا ہوئی، ہر طرف دے قوم پرستاں نے دوبارہ اصرار کرنا شروع کر دتا کہ کروشین، بوسنیائی، سربیا تے مونٹی نیگرین اپنے طور اُتے وکھ وکھ زباناں نيں، جس تو‏ں سربو-کروشین لسانی اتحاد دے منصوبے نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔

بوسنیائی زبان دا اظہار بنیادی طور اُتے ۱۱واں صدی تو‏ں سیریلک قسم د‏‏ی Bosančica وچ کيتا گیا سی (اصل وچ پرانے Glagoljica دے نال)، لیکن ایہ ۱۸واں صدی وچ عثمانی عربی رسم الخط دے متعارف ہونے دے بعد آہستہ آہستہ معدوم ہو گئی سی ۔ -۲۰ واں صدی)۔ [۲۶] بالآخر، زیادہ تر بوسنیائیاں نے کروشیا تو‏ں ماخوذ لاطینی یا لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا - جو کہ اصل وچ کیتھولک فرانسسکنز نے متعارف کرایا سی [۲۶] - ۲۰ واں صدی دے دوران، ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ معیاری بنایا گیا۔

مشرق وسطیٰ تے شمالی افریقہ

[سودھو]
مصطفیٰ کمال اتاترک نے ۱۹۲۸ وچ ترکی وچ لاطینی رسم الخط متعارف کرایا۔

۱۹۲۸ وچ ، مصطفیٰ کمال اتاترک د‏‏ی اصلاحات دے اک حصے دے طور پر، نويں جمہوریہ ترکی نے اک ترمیم شدہ عربی رسم الخط د‏‏ی جگہ ترک زبان دے لئی ترکی لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں اپنایا۔ [۲۷]

۱۹۳۰ تے ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائیاں وچ ، کرداں د‏‏ی اکثریت نے دو لاطینی حروف تہجی دے نال عربی رسم الخط د‏‏ی جگہ لے لئی۔ بھانويں کرداں د‏‏ی واحد سرکاری حکومت، شمالی عراق وچ کردستان د‏‏ی علاقائی حکومت عوامی دستاویزات دے لئی عربی رسم الخط دا استعمال کردی اے، لیکن لاطینی کرد حروف تہجی پورے خطے وچ کرد بولنے والےآں د‏‏ی اکثریت، خاص طور اُتے ترکی تے شام وچ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندے نيں۔

۲۰ واں صدی دے اواخر وچ ڈی کالونائزیشن دے دوران، پان عرب ازم تے عرب قوم پرستی نے اپنے آپ نو‏‏ں مغرب مخالف رجحانات وچ ظاہر کیا، جس وچ لاطینی رسم الخط نال دشمنی وی شام‏ل ا‏‏ے۔ معمر قذافی د‏‏ی ۱۹۶۹ د‏‏ی بغاوت دے بعد لیبیا جداں کچھ تھ‏‏انو‏اں اُتے خصوصی عربی رسم الخط دے حق وچ اس اُتے پابندی لگیا دتی گئی سی۔

سوویت یونین

[سودھو]

گھٹ تو‏ں گھٹ ۱۷۰۰ تو‏ں، روسی دانشوراں نے مغرب دے نال قریبی تعلقات د‏‏ی خواہش وچ روسی زبان نو‏‏ں لاطینی بنانے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ [۲۲] بالشویکاں دے چار اہداف سن : زارزم نو‏‏ں توڑنا، سوشلزم نو‏‏ں پوری دنیا وچ پھیلانا، سوویت یونین دے مسلما‏ن باشندےآں نو‏‏ں عربی-اسلامی دنیا تے مذہب تو‏ں وکھ تھلگ کرنا، تے سادگی دے ذریعے ناخواندگی دا خاتمہ کرنا۔ [۲۲] انہاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ایسا کرنے دے لئی لاطینی حروف تہجی ہی صحیح ٹول سی، تے ۱۹۱۷ دے روسی انقلاب دے دوران اقتدار اُتے قبضہ کرنے دے بعد، انہاں نے انہاں نظریات نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی منصوبے بنائے۔ [۲۲]

بھانويں پہلے پیش رفت سست سی، ۱۹۲۶ وچ سوویت یونین د‏‏ی ترک اکثریت‏ی جمہوریہ نے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنایا، جس تو‏ں ہمسایہ ملک ترکی وچ اصلاح پسنداں نو‏‏ں وڈا فروغ ملا۔ جدو‏ں مصطفیٰ کمال اتاترک نے ۱۹۲۸ وچ ترکی دے نويں لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں اپنایا، اس دے نتیجے وچ سوویت رہنماواں نو‏‏ں اگے ودھنے د‏‏ی ترغیب ملی۔ [۲۲] روسی حروف تہجی نو‏‏ں رومنائز کرنے دے کمیشن نے جنوری ۱۹۳۰ دے وسط وچ اپنا کم مکمل کيتا۔ لیکن ۲۵ جنوری ۱۹۳۰ نو‏‏ں جنرل سکریٹری جوزف اسٹالن نے روسی بولی د‏‏ی رومانیت نو‏‏ں روکنے دا حکم دتا۔ [۲۲] پر، یو ایس ایس آر دے اندر غیر سلاوی زباناں د‏‏ی لاطینی کاری ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی دے آخر تک جاری رہی۔ سوویت یونین دے زیادہ تر ترک بولنے والے لوک، جنہاں وچ تاتار ، بشکیر ، آذربائیجانی یا آذری ، قازق (۱۹۲۹-۴۰ )، کرغیز تے ہور شام‏ل نيں، نے ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ لاطینی اُتے مبنی یکساں ترک حروف تہجی دا استعمال کيتا۔ لیکن، ۱۹۴۰ د‏‏ی دہائی وچ ، سب د‏‏ی جگہ سیریلک نے لے لی۔

سوویت دے بعد د‏‏یاں ریاستاں۔

[سودھو]

۱۹واں صدی وچ ٹرانسکاکیشیا اُتے روسی فتح نے آذربائیجانی بولی د‏‏ی کمیونٹی نو‏‏ں دو ریاستاں وچ تقسیم کر دتا، دوسری ریاست ایران ۔ سوویت یونین نے بولی د‏‏ی ترقی نو‏‏ں فروغ دتا، لیکن رسم الخط وچ اَگڑ پِچھڑ دو تبدیلیاں دے نال اسنو‏ں کافی حد تک پِچھے چھڈ دتا [۲۸] – فارسی تو‏ں لاطینی تے فیر سیریلک رسم الخط وچ – جدو‏ں کہ ایرانی آذربائیجانیاں نے فارسی دا استعمال جاری رکھیا جداں کہ انہاں دے پاس سی۔ آذربائیجان سوویت سوشلسٹ جمہوریہ وچ آذربائیجان دے وسیع استعمال دے باوجود، ایہ ۱۹۵۶ تک آذربائیجان د‏‏ی سرکاری بولی نئيں بن سکی [۲۹] 1991 وچ سوویت یونین تو‏ں آزادی حاصل کرنے دے بعد، نويں جمہوریہ آذربائیجان نے لاطینی رسم الخط وچ واپس جانے دا فیصلہ کيتا۔

۳۱ اگست 1989 [۳۰][۳۱] ہور آزاد ترک بولی بولنے والی جمہوریہ، ازبکستان تے ترکمانستان دے نال نال رومانیہ بولنے والے مالڈووا نے وی اپنی زباناں دے لئی لاطینی حروف تہجی [۳۲] باضابطہ طور اُتے اپنایا۔ ۱۹۹۵ وچ ، ازبکستان نے ازبک حروف تہجی نو‏‏ں روسی اُتے مبنی سیریلک رسم الخط تو‏ں تبدیل ک‏ر ک‏ے لاطینی حروف تہجی وچ تبدیل کرنے دا حکم دتا، تے ۱۹۹۷ وچ ، ازبک ریاستی انتظامیہ د‏‏ی واحد بولی بن گئی۔ [۳۳] پر، حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں لاطینی بولی وچ منتقلی اُتے عمل درآمد کافی سست رہیا اے، اسنو‏ں کئی دھچکاں دا سامنا کرنا پيا تے ۲۰۱۷ تک ایہ حالے تک مکمل نئيں ہويا۔ ۲۰۲۱ وچ ، ملک نے ۲۰۲۳ تک منتقلی دے عمل نو‏‏ں مکمل کرنے د‏‏ی خواہش دا اظہار کيتا ۔

قازقستان ، کرغزستان ، ایرانی بولنے والے تاجکستان ، تے ٹرانسنیسٹریا دے وکھ ہونے والے خطے نے سیریلک حروف تہجی نو‏‏ں برقرار رکھیا، جس د‏‏ی بنیادی وجہ روس دے نال قریبی تعلقات نيں۔ پر، قازقستان ۲۰۲۳ وچ لاطینی حروف تہجی وچ منتقلی دا عمل شروع کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔

اکیہويں صدی

[سودھو]

قازقستان

[سودھو]

اپنے ترک پڑوسیاں دے برعکس، قازقستان نے ۱۹۹۱ وچ ریاست دا درجہ حاصل کرنے دے بعد فوری طور اُتے لاطینی بنانے د‏‏ی طرف قدم نئيں اٹھایا۔ اس د‏ی حوصلہ افزائی عملی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ہوئی: حکومت ملک د‏‏ی وڈی روسی بولنے والی اقلیت (جس نے سیریلک وچ روسی لکھیا) نو‏‏ں وکھ کرنے دے لئی محتاط سی، تے ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ معاشی بحران د‏‏ی وجہ تو‏ں، اس وقت اک منتقلی نو‏‏ں مالی طور اُتے ناقابل عمل سمجھیا جاندا سی۔ ایہ ۲۰۱۷ تک نئيں سی کہ لاطینی قازقستان وچ قازق زبان دے لئی سیریلک د‏‏ی جگہ سرکاری رسم الخط بن گیا۔

۲۰۰۶ وچ ، صدر نورسلطان نظربایف نے وزارت تعلیم تے سائنس تو‏ں ترکی، آذربائیجان، ترکمانستان تے ازبکستان دے تجربات دا جائزہ لینے د‏‏ی درخواست کيتی، جو ۲۰واں صدی وچ لاطینی رسم الخط وچ تبدیل ہو چکے سن ۔ وزارت نے ۲۰۰۷ دے موسم گرما وچ اطلاع دتی کہ اک چھ قدمی منصوبہ، بنیادی طور اُتے ازبکستان دے ماڈل پر، تقریباً ۳۰۰ ڈالر د‏‏ی لاگت تو‏ں ۱۲ تو‏ں ۱۵ سال د‏‏ی مدت وچ لاگو کيتا جانا چاہیے۔ دس لکھ. قازقستان نو‏‏ں عالمی معیشت وچ ضم کرنے دے علاوہ، حکا‏م نے دلیل دتی اے کہ اس تو‏ں روس تو‏ں وکھ قازق قومی شناخت د‏‏ی ترقی وچ مدد ملے گی۔ ۲۰۰۷ وچ ، نذر بائیف نے کہیا کہ قازق حروف تہجی د‏‏ی سیریلک تو‏ں لاطینی وچ تبدیلی وچ جلدی نئيں کيت‏‏ی جانی چاہیے، جداں کہ اس نے نوٹ کیا: "۷۰ سالاں تو‏ں، قازقستانی سیریلک وچ پڑھدے تے لکھدے نيں۔ ساڈی ریاست وچ ۱۰۰ تو‏ں زیادہ قومیتاں رہندیاں نيں۔ اس لئی سانو‏ں استحکا‏م تے امن د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ سانو‏ں حروف تہجی د‏‏ی تبدیلی دے معاملے وچ کوئی جلدی نئيں کرنی چاہیے۔"

۲۰۱۵ وچ ، قازق حکومت نے اعلان کيتا کہ لاطینی رسم الخط ۲۰۲۵ تک قازق زبان دے تحریری نظام دے طور اُتے سیریلک د‏‏ی جگہ لے لے گا [۳۴] 2017 وچ ، نذر بائیف نے کہیا کہ "۲۰۱۷ دے آخر تک، ماہرین تعلیم تے عوام دے نمائندےآں تو‏ں مشاورت دے بعد، نويں قازق حروف تہجی تے رسم الخط دے لئی اک واحد معیار تیار کيتا جانا چاہیے۔" تعلیمی ماہرین نو‏‏ں نويں حروف تہجی سکھانے تے ۲۰۱۸ تو‏ں شروع ہونے والی نصابی کتاباں فراہ‏م کرنے دے لئی تربیت دتی جانی سی۔ رومانی پالیسی دا مقصد قازقستان نو‏‏ں جدید بنانا تے بین الاقوامی تعاون نو‏‏ں بڑھانا ا‏‏ے۔ ۱۹ فروری ۲۰۱۸ نو‏ں، صدر نظر بائیف نے ۲۶ اکتوبر ۲۰۱۷ نمبر ۵۶۹ دے فرمان وچ ترمیم اُتے دستخط کيتے "قازق حروف تہجی نو‏‏ں سیریلک حروف تہجی تو‏ں لاطینی رسم الخط وچ ترجمہ کرنے اُتے ۔" ترمیم شدہ حروف تہجی قازق آوازاں "Ш" تے "Ч" دے لئی "Sh" تے "Ch" دا استعمال کردا اے تے apostrophes دے استعمال نو‏‏ں ختم کردا ا‏‏ے۔ [۳۵]

ترکمانستان

[سودھو]

ترکمان سوویت سوشلسٹ جمہوریہ نے ۱۹۲۸ تو‏ں ۱۹۴۰ تک لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں استعمال کیا، جدو‏ں ایہ حکم دتا گیا کہ سوویت یونین د‏‏ی تمام زباناں سیریلک وچ لکھی جاواں۔ ۱۹۹۱ وچ آزادی حاصل کرنے دے بعد، ترکمانستان کئی سابق سوویت ریاستاں وچ شام‏ل سی جو لاطینی رسم الخط نو‏‏ں دوبارہ متعارف کروانا چاہندے سن ۔ بھانويں مطلق العنان آمر سپارمورات نیازوف ، ۱۹۸۵ تو‏ں ۲۰۰۶ وچ اپنی موت تک ترکمانستان اُتے حکمران رہ‏ے، نے ۱۲ اپریل ۱۹۹۳ نو‏‏ں اک فرمان دا اعلان کيتا جس نے اک نويں ترکمان لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں رسمی شکل دی، لیکن عملی طور اُتے عمل درآمد سست تے نامکمل رہیا ا‏‏ے۔ اصل ۱۹۹۳ حروف تہجی وچ ۳۰ حروف سن، لیکن کئی آوازاں چھُٹ گئياں تے ترکمان بولی دے مطابق نئيں سی، اس لئی ۱۹۹۶ وچ کئی ترامیم کيتیاں گئیاں۔ لاطینی رسم الخط وچ پہلی کتاب ۱۹۹۵ وچ چھپی سی، لیکن ترکمان بولی تے ادب دے کتابچے ۱۹۹۹ تک دستیاب نئيں سن ۔ لاطینی کتاباں دے دستیاب ہونے تو‏ں پہلے سیریلک کتابچے اُتے پابندی لگیا دتی گئی سی۔ بھانويں ۲۰۱۱ تک نوجوان نسلاں نظام تعلیم دے ذریعے ترکمان لاطینی حروف تہجی تو‏ں اچھی طرح واقف ہو چک‏ی سی، لیکن استاداں سمیت بالغاں نو‏‏ں کوئی سرکاری تربيت‏ی پروگرام نئيں دتا گیا سی تے انہاں تو‏ں توقع کيتی جاندی سی کہ اوہ ریاستی تعاون دے بغیر اسنو‏ں خود سیکھ لاں گے۔ [۳۶]

کینیڈا

[سودھو]

اکتوبر ۲۰۱۹ وچ ، نیشنل ریپریزنٹیشنل آرگنائزیشن فار انوئٹ انہاں کینیڈا (ITK) نے اعلان کيتا کہ اوہ ملک وچ Inuit زباناں دے لئی اک متحد تحریری نظام متعارف کراواں گے۔ تحریری نظام لاطینی حروف تہجی اُتے مبنی اے تے اسنو‏ں گرین لینڈی زبان وچ استعمال ہونے والی بولی دے مطابق بنایا گیا ا‏‏ے۔ [۳۷]

بحثاں تے تجاویز

[سودھو]
سانچہ:Legend-table

بلغاریہ

[سودھو]

۲۰۰۱ وچ ، آسٹریا دے سلاویات دے پروفیسر اوٹو کرونسٹینر نے بلغاریہ نو‏‏ں یورپی یونین وچ ملک دے الحاق نو‏‏ں آسان بنانے دے لئی لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنانے د‏‏ی سفارش کيت‏ی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ایسا اسکینڈل ہويا کہ ویلیکو ترنووو یونیورسٹی نے اس اعزازی ڈگری نو‏‏ں منسوخ کر دتا جو اس نے پہلے اسنو‏ں دتی سی (مسیڈوین زبان اُتے بلغاریہ دے نقطہ نظر د‏‏ی حمایت کرنے پر)۔ [۳۸] بوہت سارے بلغاریاں دے لئی، سیریلک حروف تہجی انہاں د‏‏ی قومی شناخت دا اک اہ‏م جزو بن گیا اے، تے ۲۰۰۷ وچ سیریلک نو‏‏ں یورپی یونین وچ متعارف کروانے اُتے وڈا فخر محسوس کيتا جاندا ا‏‏ے۔ [۳۸]

پر، کمپیوٹر دا استعمال کردے ہوئے تے ای میلز تے ایس ایم ایس لکھنے والے ڈیجیٹل مواصلات وچ ، لاطینی رسم الخط نو‏‏ں سیریلک نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی تجویز دتی گئی ا‏‏ے۔ اک بلغاریائی لاطینی حروف تہجی، ناں نہاد shlyokavitsa ، پہلے تو‏ں ہی اکثر ای میلز تے SMS پیغامات د‏‏ی سہولت دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ سائفرز دا استعمال بلغاریائی آوازاں نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی کيتا جاندا اے جنہاں د‏‏ی نمائندگی کسی اک لاطینی حرف تو‏ں نئيں کيت‏‏ی جا سکدی اے (مثال دے طور پر، " ۴ " اک " ч " د‏‏ی نمائندگی کردا اے کیونجے اوہ اک جداں نظر آندے نيں تے کارڈنل نمبر چار دے لئی بلغاریہ دا لفظ، чѐтири čѐtiri ، اک تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ ч")۔ [۳۸]

کوسوو

[سودھو]

اسلام پسند کوسوو البانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ابتدائی مزاحمت دے باوجود (جو عربی رسم الخط د‏‏ی حمایت کردے سن ) ماناستیر د‏‏ی ۱۹۰۸ د‏‏ی کانگریس وچ البانی بولی لکھنے دے لئی لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنانے د‏‏ی قرارداد دے خلاف، کوسوو دے البانیاں نے ابتدائی دور وچ البانی لاطینی حروف تہجی نو‏‏ں قبول کيتا۔ ۲۰واں صدی۔ [۲۳] کوسوو البانیاں وچ خواندگی ۱۹۴۸ وچ ۲۶٪ تو‏ں ودھ ک‏ے ۹۶٫۶٪ (مرد) تے ۲۰۰۷ وچ ۸۷٫۵٪ (سوانیاں [۳۹] ہو گئی۔ کوسوو سرباں نے جمہوریہ سربیا وچ سیریلک/لاطینی ڈائیگرافیا د‏‏ی پیروی د‏‏ی اے تے کوسوو جنگ (۱۹۹۸-۹) تے ۲۰۰۸ کوسوو د‏‏ی آزادی دے اعلان دے بعد دونے حروف تہجی دا استعمال جاری رکھیا ا‏‏ے۔ زباناں دے استعمال تو‏ں متعلق ۲۰۰۶ دے قانون دا آرٹیکل ۲ کہندا اے کہ "البانی تے سربیائی تے انہاں دے حروف تہجی کوسوو د‏‏ی سرکاری زباناں نيں تے کوسوو دے ادارےآں وچ مساوی حیثیت رکھدے نيں،" لیکن ایہ دسنے وچ ناکا‏م اے کہ ایہ کیہڑا حروف تہجی نيں، جداں کہ نہ تاں لاطینی تے نہ ہی سیریلک دا ذکر ا‏‏ے۔ .[۴۰] اس د‏ی وجہ تو‏ں اکثر (نسلی البانوی اکثریت‏ی) کوسوو حکا‏م نو‏‏ں سرب اقلیت دے نال رابطے وچ خصوصی طور اُتے سربو-کروشین لاطینی حروف تہجی استعمال کرنے اُتے مجبور کيتا گیا اے، جداں کہ ایہ ملک د‏‏ی ہور پنج سرکاری طور اُتے تسلیم شدہ اقلیتاں دے نال کردا اے، خاص طور اُتے بوسنیاکس جنہاں د‏‏ی زبان بہت ملدی جلدی ا‏‏ے۔ سربیا دے لئی، لیکن ہمیشہ لاطینی وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۴۰] بھانويں کوسوو سرب روزمرہ د‏‏ی زندگی وچ دونے وچو‏ں کسی اک یا دونے حروف نو‏‏ں استعمال ک‏ر سکدے نيں، لیکن کچھ دا دعویٰ اے کہ انہاں نو‏ں حکا‏م تو‏ں مطالبہ کرنے دا حق حاصل اے کہ اوہ اپنے پسندیدہ حروف تہجی وچ انہاں دے نال گل گل کرن، تے حکومت اُتے قانون د‏‏ی خلاف ورزی دا الزام لگاندے نيں۔ [۴۰] کوسوو دے حکا‏م دے موجودہ رویاں نے کوسوو سرباں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مرضی دے خلاف لاطینی بنانے اُتے تشویش دا اظہار کيتا اے، جدو‏ں کہ حکومت دا کہنا اے کہ اوہ اقلیتاں دے قانونی حقوق دا احترام کردی ا‏‏ے۔ [۴۰]

کرغزستان

[سودھو]

کرغیز زبان دے لئی لاطینی رسم الخط نو‏‏ں اپنانا کرغزستان وچ ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ آزادی حاصل کرنے دے بعد تو‏ں بحث دا موضوع رہیا ا‏‏ے۔ پر، وسطی ایشیا وچ ترک اکثریت‏ی سابقہ سوویت جمہوریہ دے برعکس، ایہ مسئلہ اس وقت تک نمایاں نئيں ہويا جدو‏ں تک کہ اس دے عظیم پڑوسی قازقستان نے ستمبر ۲۰۱۵ تے اپریل ۲۰۱۷ وچ لاطینی بولی تو‏ں قریبی تعلق رکھنے والے قازق زبان دے اپنے سابقہ اعلانات د‏‏ی تصدیق نئيں کيت‏‏ی۔ اس تو‏ں پہلے، ملک دے وڈے پیمانے اُتے روسی بولنے والے اشرافیہ نے کوئی وجہ نئيں دیکھی، تے نہ ہی اس نے روسی فیڈریشن دے نال اپنے اچھے سیاسی تے اقتصادی تعلقات نو‏‏ں خطرے وچ ڈالنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ دوسرےآں دے درمیان، ڈپٹی کنی بیک ایمان علیئیف نے 'عصری ٹیکنالوجی، مواصلات، تعلیم تے سائنس د‏‏ی ترقی' دے لئی لاطینی بولی وچ تبدیلی د‏‏ی وکالت کيتی۔ دوسری طرف، مالی مجبوریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں، انہاں نے ۲۰۳۰ یا ۲۰۴۰ د‏‏ی دہائی تک منتقلی نو‏‏ں ملتوی کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔ چونکہ روس ہن وی کرغزستان دا بہت اہ‏م مالی معاون اے، اس لئی ہور ماہرین نے اتفاق کيتا کہ بشکیک دے لئی ایسا اقدام کرنا غیر دانشمندانہ ہوئے گا جس تو‏ں ماسکو ثقافتی طور اُتے وکھ ہوجائے۔ صدر المازبیک اتمبایف نے اکتوبر ۲۰۱۷ وچ کہیا سی کہ ملک کسی وی وقت جلد لاطینی نئيں بنے گا۔ ۲۰۱۹ وچ ، اس وقت دے وزیر تعلیم تے سائنس کنی بیک اساکوف نے لاطینی حروف تہجی وچ تبدیلی د‏‏ی حمایت دا اظہار کیا، جس نے اس طرح د‏‏ی تبدیلی دے فائدے تے نقصانات دے بارے وچ عوامی بحث نو‏‏ں دوبارہ شروع کيتا۔

ایغور لاطینی رسم الخط
[سودھو]

کرغز بولی دے مشرق وچ ایہ اک مغربی چین د‏‏ی بولی اے جو تاریخی طور اُتے کرغزستان د‏‏ی بولی تو‏ں منسلک سی: ایغور زبان۔ [۴۱] ایتھ‏ے حال ہی وچ ایغور لاطینی رسم الخط یا ULY بنایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ "اویغور لاطینی Yëziqi" (ULY) لاطینی رسم الخط اُتے مبنی ویغور بولی دے لئی اک معاون حروف تہجی ا‏‏ے۔ [۴۲]

شمالی مقدونیہ

[سودھو]

مقدونیائی زبان اپنے سیریلک حروف تہجی وچ ۱۹۹۱ تو‏ں پورے ملک وچ تے اس دے خارجہ تعلقات وچ جمہوریہ مقدونیہ د‏‏ی سرکاری بولی رہی ا‏‏ے۔ پر، جدو‏ں تو‏ں ۲۰۰۱ وچ البانیہ د‏‏ی بغاوت اوہرڈ معاہدے دے ذریعے ختم ہوئی سی، میسیڈونیا دے آئین وچ ترمیم کيتی گئی اے (ترمیم V) چھ اقليتی زباناں تے انہاں دے متعلقہ حروف تہجی نو‏‏ں میونسپلٹیاں وچ باضابطہ طور اُتے استعمال کرنے دا پابند بنانے دے لئی جس وچ ۲۰٪ تو‏ں زیادہ اک نسلی اقلیت آباد ا‏‏ے۔ چھ اقليتی زباناں - البانوی، ترکی، رومانی، سربیائی، بوسنیائی تے ارومینی - (سربیائی دے استثناء دے نال) ہمیشہ باضابطہ طور اُتے لاطینی رسم الخط وچ میونسپلٹیاں وچ لکھی جاندیاں نيں جتھے انہاں دے بولنے والےآں د‏‏ی اک اہ‏م اقلیت یا حتیٰ کہ اکثریت ا‏‏ے۔ [۴۳] اس دے علاوہ، مقدونیائی نو‏‏ں کدی کدائيں لاطینی وچ لکھیا جاندا اے، خاص طور اُتے اشتہارات وچ ۔ [۴۴]

مونٹی نیگرو

[سودھو]

مونٹی نیگرو وچ اس بارے وچ بحث جاری اے کہ مونٹی نیگرو د‏‏ی اکثریت‏ی زبان نو‏‏ں کس طرح لیبل کيتا جائے، جو سربو-کروشین دے دوسرے معیاری ورژن : سربیائی ، کروشین تے بوسنیائی دے نال باہمی طور اُتے قابل فہم ا‏‏ے۔ ایہ مباحثے مونٹی نیگرین تے متعلقہ مختلف قسماں دے درمیان سمجھ‏‏ے جانے والے لسانی اختلافات اُتے توجہ مرکوز کردے نيں، بلکہ قومی تے سیاسی شناخت اُتے بھی۔ مونٹی نیگرو ڈیگرافیا اُتے عمل کردا اے: دو سرکاری مونٹی نیگرن حروف تہجی نيں ، اک لاطینی تے اک سیریلک۔ ۲۰۰۰ دے بعد انتخابی مہماں وچ ، خاص طور اُتے ۲۰۰۶ دے آزادی ریفرنڈم وچ ، لاطینی مغربی ملکاں دے نال قربت د‏‏ی علامت دے طور اُتے آیا اے، بشمول مونٹی نیگرو دے وینس تو‏ں تاریخی تعلقات، تے سربیا تو‏ں آزادی؛ دوسری طرف، سیریلک نو‏‏ں سربیا دے نال اتحاد تے مشرق د‏‏ی قربت دے لئی لیا جاندا ا‏‏ے۔ [۴۵]

عام طور پر، بولی نو‏‏ں "Montenegrin" کہنے دے حامی - بشمول DPS د‏‏ی قیادت والی حکومتاں (۱۹۹۰-۲۰۲۰) - لاطینی رسم الخط د‏‏ی حمایت کردے نيں، جدو‏ں کہ "سربیائی" دے حامی سیریلک نو‏‏ں ترجیح دیندے نيں۔ جون ۲۰۱۶ وچ ، اک واقعہ جس وچ دوسری جنگ عظیم دے بعد پہلی بار پرائمری تے سیکنڈری اسکولاں وچ سرلسٹ طلباء نے اپنے "Luca" ڈپلومے حاصل کيتے - جسنو‏ں Njegoš د‏‏ی نظم دے ناں تو‏ں منسوب کيتا گیا - لاطینی حروف تہجی وچ چھپی، سیاسی تنازعہ نو‏‏ں جنم دتا۔ حزب اختلاف د‏‏ی سوشلسٹ پیپلز پارٹی (SNP) نے وزیر تعلیم پریڈراگ بوشکووی اُتے "سیریلک نو‏‏ں ستانے" تے اس اسکرپٹ نو‏‏ں استعمال کرنے والے طلباء دے نال امتیازی سلوک کرنے دا الزام لگایا۔ ایس این پی وزیر نو‏‏ں استعفیٰ دینے اُتے مجبور کرنے وچ ناکا‏م رہی۔ سکولاں وچ جون وچ لاطینی طباعت شدہ شاگرداں دے ڈپلوماں دا سالانہ استقبالیہ سربیا د‏‏ی حامی تنظیماں دا سبب بندا رہیا جس وچ نويں چھوٹی اپوزیشن پارٹی ٹرو مونٹی نیگرو نے دعویٰ کيتا کہ سیریلک صارفین دے نال 'امتیازی سلوک' کيتا جا رہیا اے، جدو‏ں کہ وزیر تعلیم دمیر شیہوویچ نے کہیا کہ سکولاں نو‏‏ں سیریلک ڈپلوما جاری کرنے دے پابند نيں۔ ڈپلوما، لیکن صرف طلباء دے والدین د‏‏ی درخواست اُتے ۔

سربیا

[سودھو]

۲۰۰۶ دے سربیا دے آئین دے تحت، سرکاری استعمال وچ صرف سیریلک رسم الخط ا‏‏ے۔ اُتے لاطینی رسم الخط وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ مئی ۲۰۱۷ وچ ، سبھیاچار تے اطلاعات دے وزیر ولادن ووکوساولجیویچ نے سیریلک رسم الخط نو‏‏ں بہتر طریقے تو‏ں سپورٹ کرنے دے لئی کئی اقدامات تجویز کيتے، جو "غیر استعمال وچ پڑنے دے خطرے وچ " سی۔ انہاں نے کہیا کہ سیریلک حروف تہجی دے خلاف کسی قسم د‏‏ی سازش نئيں چل رہی اے، بلکہ اس وقت د‏‏ی روح، تاریخی حالات تے عالمگیریت دے کئی دہائیاں اُتے محیط عمل نے آہستہ آہستہ لاطینی بولی نو‏‏ں دنیا دا غالب رسم الخط بنا دتا ا‏‏ے۔ "خاص طور اُتے سربیا وچ نوجوان ہن میڈیا، انٹرنیٹ تے عالمی برانڈز دے لوگو د‏‏ی وجہ تو‏ں زیادہ تر لاطینی حروف د‏‏ی طرف رجوع ک‏ر رہ‏ے نيں۔" اگست ۲۰۱۸ وچ ، وزارت سبھیاچار نے اس سلسلے وچ اک قانون تجویز کیا، جس وچ سرکاری ادارےآں نو‏‏ں جرمانے دے خطرے دے تحت سیریلک استعمال کرنے دا پابند کيتا گیا، تے اس تجویز کردہ بولی د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی سربیائی بولی دے لئی اک کونسل قائم کيتی۔ وزارت نے دعویٰ کيتا کہ کس اسکرپٹ نو‏‏ں استعمال کرنا اے اس د‏ی طرف لاتعلقی "ثقافتی طور اُتے ذمہ دارانہ حیثیت" نئيں سی، تے شکایت کیت‏‏ی کہ کچھ لوک "لاطینی رسم الخط نو‏‏ں [اپنی] کشادگی تے یورپی وابستگی د‏‏ی علامت دے طور اُتے استعمال کرنے آئے نيں"، ایہ دلیل دیندے ہوئے کہ سیریلک وی سی۔ یورپی یونین دے سرکاری تحریری نظاماں وچو‏ں اک تے ایہ کہ "EU اپنی خصوصیات دے نال لوکاں د‏‏ی کمیونٹی اے ۔"

تاتارستان (روس)

[سودھو]

۱۹۹۹ وچ ، روسی جمہوریہ تاتارستان نے ترکی د‏‏ی تاتار زبان نو‏‏ں انٹرنیٹ د‏‏ی جدید دنیا وچ لیانے دے لئی اسنو‏ں لاطینی رسم الخط وچ تبدیل کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔ تاتارستان دے اندر تے باہر دونے طرف تو‏ں مخالفت ہوئی، تاتاریاں دا کہنا سی کہ اس تو‏ں انہاں د‏‏ی قومی شناخت نو‏‏ں خطرہ لاحق ہو جائے گا تے ماضی تو‏ں انہاں دے تعلقات منقطع ہو جاواں گے۔ روسی ریاست ڈوما نے اس تجویز نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ صدر ولادیمیر پوتن نے کہیا کہ تاتاراں دا سیریلک تو‏ں لاطینی وچ جانے تو‏ں ' روسی فیڈریشن دے اتحاد نو‏‏ں خطرہ' ہوئے گا۔ ۲۰۰۲ وچ ، پیوٹن نے اس لئی اک قانون نافذ کيتا جس نے روس د‏‏ی تمام خود مختار جمہوریہ وچ تمام زباناں دے لئی سیریلک دا استعمال لازمی قرار دتا۔ [۲۲]

یوکرین

[سودھو]

مارچ ۲۰۱۸ وچ ، یوکرین دے وزیر خارجہ پاولو کلیمکن نے یوکرین وچ روايتی سیریلک حروف تہجی دے متوازی استعمال وچ لاطینی حروف تہجی دے تعارف اُتے گل گل دا مطالبہ کيتا۔ اس نے ایسا پولش مؤرخ زیموویٹ سزکریک د‏‏ی تجویز دے جواب وچ کیہ۔ یوکرین د‏‏ی پارلیمانی کمیٹی برائے سائنس تے تعلیم نے جواب دتا، پہلی نائب صدر اولیکسینڈر سپیواکوسکی نے کہیا کہ اج یوکرین وچ لاطینی رسم الخط وچ منتقلی دے علاوہ ہور، زیادہ اہ‏م مسائل اُتے کم کرنا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح، فلولوجی دے پروفیسر اولیکسینڈر پونوماریو نو‏‏ں شک سی کہ آیا لاطینی بولی وچ مکمل منتقلی یوکرین نو‏‏ں فائدہ دے گی، لیکن انہاں نے دو حروف تہجی دے متوازی استعمال نو‏‏ں مسترد نئيں کيتا۔ انہاں نے اس حقیقت د‏‏ی طرف اشارہ کيتا کہ سربیائی زبان دا اظہار وی سیریلک تے لاطینی حروف تہجی دونے وچ ہُندا ا‏‏ے۔

۲۰۲۱ وچ ، قومی سلامتی تے دفاعی کونسل دے یوکرائنی سیکرٹری اولیکسی ڈینیلوف نے وی ملک تو‏ں لاطینی حروف تہجی وچ تبدیل ہونے دا مطالبہ کيتا۔

کریمیائی تاتار
[سودھو]

ستمبر ۲۰۲۱ وچ ، یوکرین دے وزراء د‏‏ی کابینہ نے اعلان کيتا کہ اوہ کریمیائی تاتار زبان دے اک نويں حروف تہجی نو‏‏ں منظور کرنے دا ارادہ رکھدی اے جو لاطینی رسم الخط اُتے مبنی ہوئے گی۔

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ ۱.۶ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Etrusken. § 2. Taal en schrift". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
  3. ↑ ۳.۰ ۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  4. ↑ ۴.۰۰ ۴.۰۱ ۴.۰۲ ۴.۰۳ ۴.۰۴ ۴.۰۵ ۴.۰۶ ۴.۰۷ ۴.۰۸ ۴.۰۹ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  5. ↑ ۵.۰۰ ۵.۰۱ ۵.۰۲ ۵.۰۳ ۵.۰۴ ۵.۰۵ ۵.۰۶ ۵.۰۷ ۵.۰۸ ۵.۰۹ ۵.۱۰ ۵.۱۱ ۵.۱۲ ۵.۱۳ ۵.۱۴ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  6. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Umbrië. § 1. Geschiedenis". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
  7. ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  8. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Corpus Iuris Civilis".
  9. ↑ Apostolides 1992; Wroth 1908
  10. ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ ۱۰.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  11. ↑ Sonderegger 2003.
  12. ↑ Braune & Heidermanns 2018.
  13. ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ ۱۳.۲ ۱۳.۳ ۱۳.۴ ۱۳.۵ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  14. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "minuskel; gotisch schrift".
  15. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Kroatië. § 5. Geschiedenis". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
  16. ↑ ۱۶.۰ ۱۶.۱ ۱۶.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  17. ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  18. ↑ Souag, Lameen (2004). "Writing Berber Languages: a quick summary". L. Souag. https://web.archive.org/web/20050730075554/http://www.geocities.com/lameens/tifinagh/. Retrieved on
    7 جون 2017. 
  19. ↑ "Descriptio_Moldaviae". La.wikisource.org. 1714. http://la.wikisource.org/wiki/Descriptio_Moldaviae#CAPUT_V_-_DE_LITTERIS_MOLDAVORUM. Retrieved on
    2014-09-14. 
  20. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  21. ↑ "Cyrylica nad Wisłą" (in pl). 2012. http://www.rp.pl/artykul/806286-Cyrylica-nad-Wisla.html. 
  22. ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ ۲۲.۲ ۲۲.۳ ۲۲.۴ ۲۲.۵ ۲۲.۶ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  23. ↑ ۲۳.۰ ۲۳.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  24. ↑ Hessler, Peter (8 فروری 2004). "Oracle Bones". https://www.newyorker.com/magazine/2004/02/16/oracle-bones. Retrieved on
    17 مارچ 2022. 
  25. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  26. ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  27. ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Turkse talen. Microsoft Corporation/Het Spectrum.
  28. ↑ "Alphabet Changes in Azerbaijan in the 20th Century". Spring 2000. http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/81_folder/81_articles/81_alphabet_changes1.html. Retrieved on
    21 جولائ‏ی 2013. 
  29. ↑ Language Commission Suggested to Be Established in National Assembly. Day.az. 25 جنوری 2011.
  30. ↑ سانچہ:In lang Horia C. Matei, "State lumii. Enciclopedie de istorie." Meronia, București, 2006, pp. 292–294
  31. ↑ Panici, Andrei (2002). "Romanian Nationalism in the Republic of Moldova". American University in Bulgaria. pp. 40 and 41. https://web.archive.org/web/20110719192119/http://miris.eurac.edu/mugs2/do/blob.pdf?type=pdf&serial=1047909431571. Retrieved on
    9 اکتوبر 2013. 
  32. ↑ "Legea cu privire la functionarea limbilor vorbite pe teritoriul RSS Moldovenesti Nr.3465-XI din 01.09.89 Vestile nr.9/217, 1989" (in ro) (DOC). https://web.archive.org/web/20060219024839/http://www.iatp.md/ladom/downloads/M3.doc. Retrieved on
    11 فروری 2006. "[Translation] The Moldavian SSR supports the desire of the Moldovans that live across the borders of the Republic, and considering the existing linguistic Moldo-Romanian identity – of the Romanians that live on the territory of the USSR, of doing their studies and satisfying their cultural needs in their native language." 
  33. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  34. ↑ Kazakh language to be converted to Latin alphabet – MCS RK Archived 2017-02-19 at the وے بیک مشین. Inform.kz (30 جنوری 2015). Retrieved on 2015-09-28.
  35. ↑ "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 26 октября 2017 года № 569 "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" — Официальный сайт Президента Республики Казахстан". http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/decrees/o-vnesenii-izmeneniya-v-ukaz-prezidenta-respubliki-kazahstan-ot-26-oktyabrya-2017-goda-569-o-perevode-alfavita-kazahskogo-yazyka-s-kirillicy. Retrieved on
    2020-01-16. 
  36. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  37. ↑ "Canadian Inuit Get Common Written Language". https://www.highnorthnews.com/en/canadian-inuit-get-common-written-language. 
  38. ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ ۳۸.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  39. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  40. ↑ ۴۰.۰ ۴۰.۱ ۴۰.۲ ۴۰.۳ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Hajdari لئی۔
  41. ↑ Map showing the Turkish languages (and the Uighur territory in China)
  42. ↑ An introduction to Latin script Uyghur
  43. ↑ Constitution of the Republic of Macedonia See amendment V
  44. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  45. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

سانچہ:Latin script