محمد زکریا کاندھلوی
| محمد زکریا کاندھلوی | |
|---|---|
| جم | 3 فروری 1898 [۱] |
| وفات | 24 مئی 1983 (85 سال)[۱] |
| شہریت |  بھارت |
| اولاد | محمد طلحہ کاندھلوی |
| والد | محمد یحیی کاندھلوی |
| عملی زندگی | |
| تلمیذ خاص | عاشق الہیٰ بلند شہری |
| پیشہ | الٰہیات دان [۲] |
| پیشہ ورانہ زبان | اردو [۳] |
| کارہائے نمایاں | فضائل اعمال |
 باب اسلام
| |
ترمیم  | |
شیخ الحدیث مولانا محمد زكريا کاندھلوی، اكابرین علمائے ديوبند ميں توں سن ۔ محمد یحیی کاندھلوی دے بیٹے، محمد الیاس کاندھلوی دے بھتیجے تے محمد یوسف کاندھلوی دے چچا زاد بھائی نيں۔
 |
| مضامین بسلسلہ |
| دیوبندی مکتب فکر |
|---|
 دار العلوم دیوبند دی مرکزی عمارت، دار الحدیث |
| کلیدی شخصیتاں |
| اہم مدارس تے مساجد |
| تنظیماں تے تحریکاں |
ان دی مشہور تصنیف فضائل اعمال اے۔ ایہ کتاب تبلیغی جماعت دا تبلیغی نصاب (فضائل اعمال) اے۔ اس کتاب وچ اعمال اسلامی دے فضائل بیان کیتے گئے نيں۔ جنہاں نوں تبلیغی جماعتاں گھر، محلہ، مسجد تے تبلیغی سفر وچ بطور خاص اس دی تعلیم کردے يں۔[۴]
ابتدائی تعلیم
[سودھو]قاعدہ
[سودھو]مظفر نگر دے اک نیک صالح بزرگ ڈاکٹر عبد الحی توں قاعدہ بغدادی پڑھیا۔[۵]
حفظ القرآن
[سودھو]اپنے والد ماجد محمد یحیی کاندھلوی توں قرآن حفظ کیتا۔ مولانا زکریا فرماندے نيں کہ قرآن یاد کرانے دا والد صاحب دا طریقہ انوکھا سی کہ اک صفحہ یاد کرنے نوں دے دیندے تے فرماندے کہ 100 مرتبہ پڑھو فیر چھیويں۔ اس طرح مولانا نے قرآن پاک حفظ کر ليا۔[۵]
علوم اسلامیہ
[سودھو]اردو تے فارسی کتاباں
[سودھو]1328ھ یعنی 12 یا 13 سال دی عمر تک گنگوہ وچ قیام رہیا، اس دوران اردو دے دینی رسالے بہشتی زیور وغیرہ تے فارسی دی ابتدائی کتاباں پڑھ لاں جو زیادہ تر شفیق تے بزرگ چچا مولانا محمد الیاس نے پڑھائاں۔[۵]
عربی کتاباں
[سودھو]عربی تعلیم دا باقاعدہ سلسلہ سہارنپور آکے 1328ھ وچ شروع ہويا۔ مولانا یحییٰ عام متعارف درسی کتاباں دے خلاف سن انہاں دا اپنا انداز تعلیم سی ۔ صرف و نحو دی درسی کتاباں خاص طرز تے ترمیم و اضافہ دے نال پڑھیاں، کافیہ دے نال مجموعہ اربعین تے پارہ عم دا ترجمہ پڑھایا،نفحۃ الیمن دے صرف باب ثالث دے قصائد پڑھے، اس دے بعد قصیدہ بردہ، بانت سعاد، قصیدہ ہمزیہ پڑھے۔
مدرسہ
[سودھو]حضرت گنگوہیؒ دی وفات دے بعد مولانا یحیٰ ؒ نوں مولانا خلیل احمدؒ نے اپنے مدرسہ مظاہر العلوم سہارنپور وچ بطور استاذ و مدرسین دے بلوا لیا۔ اس طرح مولانا زکریاؒ دی تعلیم دا سلسلہ سہارنپور وچ شروع ہوئے گیا، آپ نے بقیہ درسیات دی تکمیل کی، کتاباں منطق مولانا عبد الوحید سنبھلی (استاذ مظاہر العلوم) تے ناظم الامور مولانا عبد الطیف توں پڑھیاں۔[۵]
درسیات دی تکمیل
[سودھو]مولانا زکریا نے نصاب دی منتہیانہ کتاباں مولانا یحییٰ توں ختم کيتیاں مولانا یحیٰ دا پڑھانے اصول پرانے استاداں جداں سی ۔ مولانا دے ایتھے طالب علم دا مطالعہ کرکے سبق نوں پورے طور اُتے حل کرکے لیانے دی پابندی سی اوہ صرف اوتھے رہنمائی تے مدد فرماندے سن طالب علم دی قوت مطالعہ تے فہم دی رسائی نہ ہوئے تے شرح حواشی توں مدد نہ ملدی۔ اس طرز اُتے شیخ زکریا نے اپنے والد توں درسیات دی تکمیل کيتی۔
حدیث دا آغاز
[سودھو]7 محرم الحرام 1332ھ نوں ظہر دی نما زکے بعد مشکوٰۃ شریف شروع ہوئی، پہلے مولانا یحیٰ نے غسل فرمایا، فیر مشکوٰۃ شریف دی بسم اللہ کرائی، خطبہ پڑحا، فیر قبلہ رو ہوکے دیر تک دعاکی، شیخ ؒ فرماندے نيں کہ ایہ تاں نئيں معلوم ہوئے سکیا کہ والد صاحب نے کیہ کيتا دعاواں کيتیاں، لیکن میری اک ہی دعا سی تے اوہ ایہ کہ حدیث دا سلسلہ دیر توں شروع ہويا، اللہ کرے کدی چھوٹے نہيں۔
دورہ حدیث
[سودھو]1333ھ وچ دورہ حدیث دی ابتدا ہوئی، ایہی سال سی جدوں مولانا سہارنپوری نے طویل قیام دے ارادہ توں حجازکا قصد کیتا۔ شیخ دا خیال سی کہ مینوں نہ ملازمت کرنی اے تے نہ کوئی چھیندی اے، اک سال وچ دورہ حدیث مکمل کرنے دی کوئی پابندی نئيں اس لئی اپنے والد مولانا یحییٰ دے درس وچ ابوداؤد شروع کردتی، ترمذی شریف نوں حضرت سہارنپوری دی واپسی اُتے ملتوی رکھیا سی لیکن بعض اسباب دی بنا اُتے ترمذی، بخاری تے ابن ماجہ دے سواء بقیہ کتاباں صحاح والد صاحب ہی توں پڑھیاں ایہ سال وڈی محنت تے انہماک دا سی اس دا وڈا اہتمام سی کہ کوئی روایت وی بے وضو نہ پڑھی جائے۔ مسلسل پنج چھ گھینٹے سبق ہُندا سی، اس وچ کدی کدی ہفتہ عشرہ وچ سبق دے درمیان وضو دی ضرورت پیش آندی سی تے صرف اِنّی دیر دے لئی اٹھنا ہُندا سی تاں اسيں درس سبق مولانا دے سبق دے حرج دی وجہ توں اپنا سبق روک لیندے۔[۵]
بیعت
[سودھو]شوال 1333ھ وچ حضرت سہارنپوری حجاز مقدس دے طویل قیام دا اردہ فرما رہے سن تے لوک کثرت کینال بیعت ہوئے رہے سن ۔ شیخ زکریا فرماندے نيں کہ اپنے اندر وی بیعت جذبہ پیدا ہويا تے حضرت سہارنپوری توں مولانا عبد اللہ تے شیخ زکریا نوں بیعت کیتا۔ مولانا عبد اللہ صاحب دی دھاڑاں مار مار نوں رونے دی وجہ توں مولانا یحیٰ تے شاہ عبد الرحیم چھت دی منڈیر اُتے منظر دیکھنے آ گئے۔ مولانا یحیٰ نوں تعجب ہويا کہ بلا علم و اطلاع دے انہاں نے اِنّا برا کاجم کر ليا لیکن حضرت رائے پوریؒ نے اس جرات وڈی تصویب فرمائی اوو بہت دعاواں دتیاں[۵]
والد دا انتقال
[سودھو]1334ھ وچ مولانا محمد یحییٰ دا انتقال ہويا۔ والد صاحب نے 8000 روپے قرضہ وچ چھڈے سن جسنوں مولانا زکریا نے والد دی وفات دے بعد اپنے ذمہ لے لیا تے سب نوں خطوط دے ذریعے اطاع دتی تے رفتہ رفتہپ تمام قرضہ اتاردتا۔
تدریس اُتے تقرر
[سودھو]یکم محرم 1335ھ نوں حضرت شیخ زکریا دا بحثیت مدرس مدرسہ مظاہرالعلوم وچ تقرر ہويا تے 15 روپے تنخواہ مقرر ہوئی۔
ابتدائی اسباق
[سودھو]بطور مدرس ابتدا "اصول الشاشی"، "علم الصّیغہ" ،نحو، علم منطق، فقہ تے عربی دی ابتدائی کتاباں توں ہوئی۔ اس وقت شیخ زکریاؒ دی عمر 20 سال سی۔
اہم اسباق
[سودھو]اگلے تعلیمی سال شوال 1335ھ وچ پہلے سال توں اُچی تے درسی و فنی لحاظ توں اہم کتاباں پڑھانے نوں ملیاں، تیسرے سال شوال 1336ھ وچ " تھاںواں حریری" تے "سبع معلقہ" وی درس وچ آئے۔[۵]
بخاری و مشکوٰۃ
[سودھو]1337ھ وچ ہدایہ اوّلین، حماسہ وغیرہ تے رجب 1341ھ وچ بخاری شریف دے تن پارے وی حضرت سہارنپوریؒ دے حکم و اصرار توں منتقل ہوکے آئے تے انہاں دے پڑھانے وچ وی شیخ توں غیر معمولی اہلیت، قوت، مطالعہ تے فنی مناسبت دا اظہار ہويا، اس دے بعد آپ نوں مشکوٰۃ شریف مل گئی 1344ھ تک مشکوٰۃ آپ دے زیر سایہ رہی۔
مولانا خلیل احمد سہارنپوری توں قرابت
[سودھو]شیخ زکریا فرماندے نيں کہ مولانا خلیل احمد سہارنہوریؒ توں قرابت دا ایہ عالم سی کہ:
اک اجنبی نے میرے ہر وقت دی حاضری اُتے حضرت مولانا خلیل احمد صاحب توں کہیا ایہ حضرت دے صاحجزادے نيں؟
حضرت نے فرمایا صاحجزادہ توں ودھ کے۔[۶]
عقد نکاح
[سودھو]مولانا یحییٰ دے انتقال دے بعد انہاں دی اہلیہ نوں ہمیشہ بخار رہندا ایتھے تک کہ اس بخار نے بعد وچ تپ دق دی صورت اختیاع کرلئی- اس اثنا وچ شیخ زکریا ؒ دی والدہ دے اصرار اُتے مولانا رؤف الحسن صاحبؒ دی صاحجزادی بی بی امۃ المتین صاحبہ توں نسبت نکاح طے پاگیا۔ مولانا رؤف الحسن دی دوسری صاحجزادی مولانا الیاس دے نکاح وچ سن۔ اس طرح شیخ زکریا تے مولانا الیاس چچا تے بھتیجا آپس وچ ہم زلف ہوئے۔
والدہ دا انتقال
[سودھو]1335ھ نوں والدہ دا انتقال ہويا، محمد خلیل سہارنپوری نے نماز جنازہ پڑھائی۔
عقد ثانی
[سودھو]شیخ زکریا دی پہلی اہلیہ دی وفات جو مولانا رؤف الحسن دی صاحبزادی سی 5 ذی الحجہ 1355ھ بمطابق 17 فروری 1937ء وچ ہوئی، انہاں دی طبیعت ہن بالکل یکسوئی تے علمی و تصنیفی انہماک دی طرف مائل سی تے عقد ثانی دا کوئی خیال نئيں سی ۔[۷] اپنی آپ بيتی وچ شیخ زکریاؒ لکھدے نيں کہ:
"مرحومہ دے انتقال دے بعد مین اپنے مشاغل علیمہ دی وجہ توں بالکل ہی ایہ طے کرچکيا سی کہ دوسرا نکاح نئيں کراں گا کہ وڈا حرج ہوئے گا"[۶]۔ لیکن شفیق چچا نے جو باپ دے قائم مقام سن شیخ دی اس تجرد نوں پسند نئيں کیتا دوسرے شفیق بزرگاں دی وی ایہی خواہش سی کہ شیخ دا گھر فیر آباد ہوئے جائے۔ اس لئی چار مہینے وی پورے نئيں گزرے سن کہ شیک دا عقد ثانی شفیق چچا مولانا الیاس دی صاحبزادی (مولانا یوسف دی ہمشیرہ) عطیہ صاحبہ توں 8 ربیع الثانی 1354ھ بمطابق 18 جون 1937ء نوں ہوئے گیا۔ نکاح نطام الدین دہلی وچ ہويا، اس موقع اُتے حضرت مولانا عبد القادر رائے پوری وی تشریف لے آئے، حضرت مولانا سید حسین احمد مدنی نوں سہارنپور اسٹیشن اُتے معلوم ہويا تاں پیغام بھیجیا کہ نکاح مین پڑھاں گا، چنانچہ دہلی تشریف لیائے تے بعد نماز جمعہ نکاح پڑھایا۔[۸]
پہلا حج
[سودھو]1338ھ وچ محمد خلیل سہارنپوری نے دوبارہ حج دا عزم کیتا تاں مرشد دی اسيں رکابی دا جذبہ رفاقت دا محرک ہويا، ایہ شیخ زکریا پہلا حج سی ۔ شعبان 1338ھ نوں روانہ ہوئے۔ بمبئی وچ اپنے تمام رفقا نوں دعوت طعام اُتے بلوایا۔ بحری سفر سی راستہ وچ رمضان دا مہینہ آیا تراویح دا اہتمام جہاز ہی وچ کیہ۔ حضرت سہارنپوری تے شیخ زکریا دونے حضرات نے قرآن سنایا مکہ معظمہ حاضری ہوئی تاں مولانا محب الدین نے جلد ہندوستان جانے دا مشورہ دتا تے فرمایا کہ ایتھے تاں قیامت آنے والی اے۔[۹] مولانا محب الدین حاجی امداداللہ مہاجرمکی دے ممتاز خلیفہ تے وڈے صاحب کشف و ادراک بزرگ سن ۔ مکہ وچ قیامت توں مراد شریف مکہ حسین بن علی دی بغاوت تے نجدیاں دے حملہ دی طرف اشارہ سی ۔[۱۰]
مدینہ طیبہ حاضری
[سودھو]اس زمانے وچ حجاز وچ سخت بے امنی سی۔ مدینہ طیبہ دے راستہ وچ قافلاں نوں بے دھڑک دن دیہاڑے پرت لیا جاتاسی ۔ حجاج بہت سخت خطرات و مصائب کینال مدینہ منورہ پہنچدے سن ۔ شوال دا مہینہ شروع ہويا حضرت شیخ قافلہ دے امیر مقرر ہوکے مدینہ ھاضری دے لئی پہنچے۔ اُتے راستہ سکون توں طے ہويا۔ مدینہ وچ اک ماہ تک قیام کیتا۔
لکھتاں
[سودھو]http://www.elmedeen.com/author-465-حضرت-مولانامحمد-زکریا-کاندھلوی-صاحب Archived 2018-12-30 at the وے بیک مشین
سلسلہ شیوخ
[سودھو]پہلا سلسلہ
- حضرت شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندھلوی مہاجر مدنیؒ
- حضرت شیخ مولانا خلیل احمد سہارنپوریؒ
- حضرت شیخ مولانا رشید احمد گنگوہیؒ
- حضرت شیخ حاجی امداد اللہ مہاجر مکیؒ
- حضرت شیخ نور محمد علوی جھنجھانویؒ
- حضرت شیخ سید احمد بریلویؒ
- حضرت شیخشاہ عبد العزیز محدث دہلویؒ
- حضرت شیخ احمد شاہ ولی اللہ محدث دہلویؒ
- حضرت شیخ شاہ عبد الرحیم دہلویؒ
- حضرت شیخ سید عبد اللہ واسطیؒ
- حضرت شیخ سید آدم بنوری مہاجر مدنیؒ
- حضرت مجدد الف ثانی شیخ احمد سرہندیؒ
دوسرا سلسلہ
- حضرت شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا مہاجر مدنیؒ
- حضرت شیخ شاہ عبد القادر رائے پوریؒ
- حضرت شیخ شاہ عبد الرحیم رائے پوریؒ
- حضرت شیخ شاہ عبد الرحیم سہارنپوریؒ
- حضرت شیخ اخوندعبد الغفور عرف حضرت سوات سیدو باباؒ
- حافظ حضرت شیخ شعیب تورڈھیری شہید رحمتہ اللہ علیہ
- حافظ محمد عمرزئی چارسدہ
- حضرت شیخ محمد صدیق بشونڑی بونیر
- حضرت شیخ جنید پشاوری رح
- حضرت شیخ احمد ملتانی رح
وفات
[سودھو]24 مئی 1982ء 05:40 منٹ اُتے مغرب توں پہلے مکۃالمکرمہ دے ہسپتال وچ چند روز زیر علاج رہنے دے بعد دارِ فانی توں کوچ کر گئے۔ اناللہ وانا الیہ راجعون
تدفین
[سودھو]مسجد الحرام وچ نماز جنازہ دے بعد مدینۃ منورہ وچ واقع قبرستان جنت البقیع وچ آپ دی تدفین کيتی گئی۔ مقامی افراد دے مطابق اِنّا وڈا جنازہ شاید ہی کدرے دیکھیا گیا ہوئے۔[۹]
خلفاء
[سودھو]http://www.scribd.com/doc/112008074/Khulafa-e-Hazrat-Shaykhul-Hadith-Muhammad-Zakariyya-r-a
شجرہ نسب
[سودھو]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/119261278 — اخذ شدہ بتاریخ: ۳ مئی ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ وصلة : https://d-nb.info/gnd/119261278 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۹ مارچ ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ سوڈوک شناختی: https://www.idref.fr/061585726 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ مارچ ۲۰۲۰ — عنوان : Identifiants et Référentiels — ناشر: Agence bibliographique de l'enseignement supérieur
- ↑ مختصر تاریخ اسلام ہند صفحہ 25 مورخ مولوی سید محمد رفیع کمیڑہ
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ ۵.۵ ۵.۶ حضرت شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندھلویؒ، از مولانا ابوالحسن علی الندویؒ
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ رسالہ فضائل بولی عربی، از شیخ زکریا ؒ
- ↑ آپ بيتی، نمبر 3، صفحہ 87، از شیخ زکریا کاندھلویؒ
- ↑ آپ بيتی، نمبر 3، صفحہ 161-162، از شیخ زکریا کاندھلویؒ
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ حضرت مولانامحمد زکریا کاندھلوی، صفحہ 73، از ابوالحسن علی الندوی
- ↑ حضرت شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندھلوی، صفحہ 73، حاشیہ 2 ،از مولانا ابوالحسن علی الندوی
