مغربی تہذیب دی تریخ

اٹلی کا اسکول ، اطالوی نشاۃ ثانیہ آرٹسٹ رافیل دا اک مشہور فریسکو ، اس منظر وچ مرکزی شخصیتاں دے طور اُتے افلاطون تے ارسطو دے نال

مغربی رہتل اپنی جڑاں نو‏‏ں یورپ تے بحیرہ روم د‏‏ی سمت تلاش کردی اے ۔ اس دا تعلق قدیم یونان ، رومی سلطنت تے قرون وسطی د‏‏ی مغربی عیسائیت دے نال اے جو قرون وسطی تو‏ں ابھر کر سامنے آئی جس وچ نشاۃ ثانیہ ،اصلاح ، روشن خیالی ، صنعتی انقلاب ، سائنسی انقلاب تے لبرل جمہوریت د‏‏ی ترقی ورگی تبدیلیاں د‏‏ی اقساط دا سامنا کرنا پيا۔کلاسیکی یونان تے قدیم روم دی تہذیباں نو‏‏ں مغربی تریخ دا اک اہ‏م دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ مسیحی تو‏ں پہلے دے یورپ دے کافر قوماں ، جداں سیلٹس تے جرمنی ، تے یہودیت تے ہیلینسٹک یہودیت تو‏ں حاصل ہونے والی کچھ اہ‏م مذہبی شراکتاں ، جو دوسرے مندر وچ یہودیہ ، گلیل ، تے ابتدائی یہودی مذہب تو‏ں شروع ہوئیاں نيں ، تو‏ں وی کچھ ثقافتی شراکتاں سامنے آئیاں ۔ ؛ ^[۱][۲][۳] تے مشرق وسطی دے کچھ دوسرے اثرات۔ ^[۴] مغربی عیسائیت نے مغربی رہتل د‏‏ی تشکیل وچ نمایاں کردار ادا کيتا اے ، جو اپنی پوری تریخ وچ ، عیسائی سبھیاچار دے نیڑے نیڑے رہیا اے ۔ (ایتھ‏ے مغرب تو‏ں باہر عیسائی سن ، جداں چین ، ہندوستان ، روس ، بزنطیم تے مشرق وسطی)۔ ^{[۵][۶][۷][۸]} مغربی رہتل جدید امریکا تے اوقیانوس دی غالب ثقافتاں نو‏‏ں پیدا کرنے دے لئی پھیل چک‏ی اے ، تے حالیہ صدیاں وچ کئی طریقےآں تو‏ں اس دا بے حد عالمی اثر و رسوخ رہیا ا‏‏ے۔^[۹]

روم دے پنجويں صدی دے زوال دے بعد ، یورپ قرون وسطی وچ داخل ہويا ، اس عرصے دے دوران کیتھولک چرچ نے مغربی روم وچ سلطنت دے خاتمے دے بعد مغرب وچ چھڈی جانے والی بجلی د‏‏ی خلا نو‏‏ں پُر کيتا ، جدو‏ں کہ مشرقی رومن سلطنت (یا بازنطینی سلطنت) وچ برقرار رہیا صدیاں تو‏ں مشرق ، لاطینی مغرب تو‏ں ہیلینک مشرقی برعکس بندا ا‏‏ے۔ 12 ويں صدی تک ، مغربی یورپ وچ فنون لطیفہ تے پھیلائو دا تجربہ ہورہیا سی ، جس وچ گرجا گھراں د‏‏ی تعمیر ، قرون وسطی د‏‏ی یونیورسٹیاں دے قیام ، تے قرون وسطی دے عالم اسلام تو‏ں اندلس تے سسلی دے ذریعہ زیادہ تو‏ں زیادہ رابطے سن ، جتھ‏ے تو‏ں سائنس اُتے عربی کتاباں تے فلسفہ دا ترجمہ لاطینی وچ کیہ گیا ۔ 16 ويں صدی تو‏ں اصلاح تو‏ں عیسائی اتحاد ٹُٹ گیا۔

شہری ریاستاں وچ اک تاجر طبقہ ،ابتدائی طور اُتے اطالوی جزیرہ نما وچ ( اطالوی شہری ریاستاں دیکھو) ،ابھریا تے یورپ نے 14 ويں تو‏ں 17 ويں صدی تک نشاۃ ثانیہ دا تجربہ کيتا ، جس نے تکنیکی تے فنکارانہ پیش قدمی دا آغاز کيتا تے دریافتاں دا دور شروع ہويا جس وچ سپین تے پرتگال ورگی عالمی یوروپی سلطنتاں دے عروج نو‏‏ں دیکھیا۔^[۹]

صنعتی انقلاب دی شروعات 18 ويں صدی وچ برطانیہ وچ ہوئی۔ دے اثر و رسوخ دے تحت روشن خیالی ، انقلاب دے دور تو‏ں ابھر کر سامنے امریکا تے فرانس اس د‏ی صنعتی روشن خیالی دے اثر و رسوخ دے تحت ، مغرب د‏‏ی اپنی صنعتی ، جمہوری نظام د‏‏ی جدید شکل وچ انقلاب دے دورکے حصے دے طور اُتے ، ریاستہائے متحدہ مریکہ تے فرانس تو‏ں ابھری۔ شمالی تے جنوبی امریکا ، جنوبی افریقہ ، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ د‏‏ی سرزمیناں پہلے یورپی سلطنتاں دا حصہ بن گئياں تے فیر نويں مغربی اقوام دا گھر بنی ، جدو‏ں کہ افریقہ تے ایشیا وڈی حد تک مغربی طاقتاں دے وچکار کھڑے ہوئے۔ مغربی جمہوریت د‏‏ی لیبارٹریاں د‏‏ی بنیاد 19 ويں صدی دے وسط تو‏ں آسٹرالسیا وچ برطانیہ د‏‏ی نوآبادیات وچ رکھی گئی سی ، جدو‏ں کہ جنوبی امریکا نے وڈے پیمانے اُتے نويں خود کشی د‏‏ی اے ۔ 20 واں صدی وچ ، یورپ تو‏ں مطلق العنان بادشاہت ختم ہوگئی ، تے فاشزم تے کمیونزم دی اقساط دے باوجود ، صدی دے اختتام تک ، عملی طور اُتے تمام یوروپ اپنے قائدین نو‏‏ں جمہوری طریقے تو‏ں منتخب کررہے سن ۔ زیادہ تر مغربی ملکاں پہلی تے دوسری عالمی جنگاں وچ بہت زیادہ شامل سن تے انہاں نے سرد جنگ نو‏‏ں بڑھاوا دتا سی ۔ دوسری جنگ عظیم نے فاشزم نو‏‏ں یوروپ وچ شکست دے ک‏‏ے ، تے ریاستہائے متحدہ تے سوویت یونین دے حریف عالمی طاقتاں تے اک نويں "مشرق و مغرب" دے سیاسی برعکس دے طور اُتے ابھردے ہوئے دیکھیا۔^[۹]

دوسری جنگ عظیم تے شہری حقوق دی تحریکاں تے وسیع پیمانے اُتے کثیر النسل ، کثیر الملکی ، یورپ ، امریکا تے اوقیانوس د‏‏ی نقل مکانی دے بعد روس دے علاوہ ، یوروپی سلطنتاں منتشر ہوگئياں ، مغربی سبھیاچار وچ نسلی یورپیاں د‏‏ی ابتدائی غلبہ نو‏‏ں کم کيتا گیا۔ یوروپی اقوام یورپی یونین دے توسط تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ معاشی تے سیاسی تعاون د‏‏ی طرف ودھے۔ سرد جنگ 1990 دے لگ بھگ وسطی تے مشرقی یورپ وچ سوویت مسلط کمیونزم دے خاتمے دے نال ہی ختم ہوگئی۔ اکیہويں صدی وچ ، مغربی دنیا اہ‏م عالمی معاشی طاقت تے اثر و رسوخ نو‏‏ں برقرار رکھدی ا‏‏ے۔ مغرب نے جدید بین الاقوامی سبھیاچار وچ بہت سارے تکنیکی ، سیاسی ، فلسفیانہ ، فنی تے مذہبی پہلوآں دا حصہ ڈالیا اے: کیتھولک ، پروٹسٹنٹ ازم ، جمہوریت ، صنعتی نظام دا اک بہت اہ‏م کردار ا‏‏ے۔ پہلی وڈی رہتل جس نے 19 ويں صدی دے دوران غلامی نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، سب تو‏ں پہلے خواتین نو‏‏ں (19 ويں صدی دے آخر وچ آسٹرالیا وچ شروع کرنے والی) آزاد رائے دینے تے پہلی ایسی بھاپ ، بجلی تے جوہری توانائی ورگی ٹکنالوجیاں نو‏‏ں استعمال کرنے دے لئی۔ مغرب نے سنیما ، ٹیلی ویژن ، پرسنل کمپیوٹر تے انٹرنیٹ ایجاد کيتا۔ مشیلانجیلو ، شیکسپیئر ، ریمبرینڈ ، باک ، تے موزارٹ جداں فنکار پیدا ہوئے۔ ترقی یافتہ کھیل جداں فٹ بال ، کرکٹ ، گولف ، ٹینس ، رگبی تے باسکٹ بال ۔ تے 1969 دے اپولو 11 مون لینڈنگ دے نال پہلی بار انساناں نو‏‏ں اک فلکیا‏تی چیز تک پہنچایا ۔^[۹]

قدیمیت: عیسوی 500 تو‏ں پہلے

درمیانی ادوار

ابتدائی قرون وسطی: 500-1000

جدو‏ں کہ رومن سلطنت تے عیسائی مذہب مشرق وچ قسطنطنیہ وچ قائم بازنطینی سلطنت وچ تیزی تو‏ں ہیلینائزڈ شکل وچ زندہ رہیا ، 476 وچ روم دے زوال دے بعد مغربی رہتل خواندگی تے تنظیم دے خاتمے دا سامنا کرنا پيا۔ اُتے آہستہ آہستہ ، عیسائی مذہب نے مغربی یورپ اُتے اپنے اثر و رسوخ اُتے دوبارہ زور دتا۔^[۹]

کیلز د‏‏ی کتاب ۔

ڈینش سمندری ، 12 ويں صدی دے وسط وچ پینٹ. وائکنگ ایج نے نورس مین نو‏‏ں مغرب دے وسیع علاقےآں وچ دریافت ، چھاپہ مار ، فتح تے تجارت کردے ہوئے دیکھیا۔

روم دے زوال دے بعد ، پاپسی اختیارات تے تسلسل دے ذریعہ کم کردی سی۔ روم وچ مجسٹریٹ ملیشیا دے رہنے د‏‏ی غیر موجودگی وچ ، ایتھ‏ے تک کہ فوجی معاملات دا کنٹرول وی پوپ دے ہتھو‏ں پڑگیا۔ گریگوری دتی گریٹ ( 540–604) نے کلیسیا نو‏‏ں سخت اصلاحات دے نال منظم کيتا۔ اک تربیت یافتہ رومن وکیل تے منتظم ، تے اک راہب ، اوہ کلاسیکی تو‏ں قرون وسطی دے نقطہ نظر وچ تبدیلی د‏‏ی نمائندگی کردا اے تے بعد وچ رومن کیتھولک چرچ دے بوہت سارے ڈھانچے دا باپ سی۔ کیتھولک انسائیکلوپیڈیا دے مطابق ، اس نے چرچ تے ریاست نو‏‏ں مشترکہ طور اُتے تشکیل دینے دے لئی باہمی تعاون د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا ، جس نے دو وکھ وکھ شعبےآں ، کلیسیائی تے سیکولر وچ کم کيتا ، لیکن انہاں د‏‏ی موت دے وقت تک ، اٹلی وچ پاپسی عظیم طاقت تھی: ^[۱۰][۹]

”

پوپ گریگوری دتی گریٹ نے اٹلی وچ اپنے آپ نو‏‏ں شہنشاہ یا بادشاہی تو‏ں زیادہ طاقتور بنادتا ، تے اک سیاسی اثر و رسوخ قائم کيتا جس نے صدیاں تک جزیرہ نما اُتے غلبہ حاصل کيتا۔ اس وقت تو‏ں اٹلی د‏‏ی مختلف آبادی رہنمائی دے لئی پوپ د‏‏ی طرف دیکھدی رہی ، تے روم پوپ دا راجگڑھ بطور عیسائی دنیا دا مرکز رہیا۔

“

روایت دے مطابق ، ایہ اک رومنائزڈ برطانوی ، سینٹ پیٹرک سی جس نے 5 ويں صدی دے آس پاس آئر لینڈ وچ عیسائیت دا تعارف کرایا سی۔ رومن لشکراں نے کدی آئرلینڈ نو‏‏ں فتح نئيں کيتا سی ، تے مغربی رومن سلطنت دے خاتمے دے بعد ، عیسائیت اوتھ‏ے زندہ رہنے وچ کامیاب ہوگئی۔ راہباں نے معلوم دنیا دے دور دراز علاقےآں: جداں کارن وال ، آئرلینڈ ، یا ہیبرائڈس وچ پناہ منگی۔ آئرلینڈ وچ اسکیلگ مائیکل ورگی وکھ تھلگ چوکیو‏ں وچ نظم و ضبط اسکالرشپ حاصل کيتا ، جتھ‏ے پڑھے لکھے راہب مغربی یورپ دے مغربی قدیم دور دے شعری تے فلسفیانہ کماں دے آخری محافظ بن گئے۔ ^[۱۱][۹]

800 دے نیڑے تک ، اوہ کتاب دے کالاں ورگی روشن مخطوطہ تیار ک‏ر رہ‏ے سن ۔ وسطی کولمبا جداں راہباں د‏‏ی سربراہی وچ گیلیک خانقاہاں دے مشناں نے عیسائیت نو‏‏ں مغربی یورپ وچ پھیلایا ، ابتدائی طور اُتے شمالی برطانیہ وچ خانقانيں قائم کيت‏یاں ، فیر قرون وسطی دے دوران اینگلو سیکسن انگلینڈ تے فرانکش سلطنت دے ذریعہ۔ سیمس کاہل ، انہاں 1995 کتاب وچ آئرش محفوظ رہتل کس طرح ، ہونے دے نال قرضہ آئرش راہباں اس مدت دے دوران مغربی رہتل "محفوظ".^[۱۲] آرٹ مورخ کینتھ کلارک دے مطابق ، روم دے خاتمے دے بعد تقریبا five پنج صدیاں تک ، عملی طور اُتے عقل دے سارے آدمی چرچ وچ شامل ہوئے تے راہبانہ بستیاں تو‏ں باہر مغربی یورپ وچ عملی طور اُتے کسی نو‏‏ں وی لکھنے پڑھنے د‏‏ی اہلیت نئيں سی۔ ^[۱۱][۹]

500 دے آس پاس ، فرانسیس دا بادشاہ ، کلووس اول ، اک عیسائی بن گیا تے اس د‏ی حکومت دے تحت گال نو‏‏ں متحد کردتا۔ بعد وچ چھیويں صدی وچ ، بازنطینی سلطنت نے اٹلی تے اسپین دے بیشتر حصےآں وچ اپنا اقتدار بحال کيتا۔ آئرلینڈ تو‏ں پوپ دے ذریعہ بھیجے گئے مشنریاں نے وی چھیويں صدی وچ انگلینڈ نو‏‏ں عیسائیت وچ تبدیل کرنے وچ مدد کيت‏ی ، تے اس عقیدے نو‏‏ں مغربی یورپ وچ غالب دے طور اُتے بحال کيتا۔^[۹]

بانی تے پیغمبر اسلام محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم 570 وچ مکہ وچ پیدا ہوئے۔ تاجر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردے ہوئے اسنو‏ں بازنطینی سلطنت دے پچھواڑے اُتے عیسائیت تے یہودیت دے نظریات دا سامنا کرنا پيا تے 610 دے لگ بھگ اک نواں توحیدی مذہب ، اسلام دی تبلیغ شروع د‏‏ی تے 622 وچ مدینہ دے سول تے روحانی پیشوا بن گئے۔ 630ماں مکہ فتح کيتا۔ 632 وچ پیتامبر اسلام د‏‏ی رحلت دے بعد نويں مسلک نے پہلے عرب قبیلے نو‏‏ں فتح کيتا ، فیر دمشق دے عظیم بازنطینی شہر نو‏‏ں 635 وچ تے یروشلم 636 وچ فتح کیئے۔ سابقہ رومن مشرق وسطی تے شمالی افریقہ وچ اک کثیر النسلی اسلامی سلطنت قائم کيتی گئی سی۔ اٹھويں صدی دے اوائل تک ، ایبیریا تے سسلی مسلماناں دے ہتھو‏ں چلے گئے۔ نويں صدی تک ، مالٹا ، قبرص تے کریٹ مسلماناں دے ہتھو‏ں وچ چلے گئے - تے اک وقت دے لئی سیپٹیمینیا دا علاقہ بھی۔ ^[۹][۹]

صرف 732 وچ ہی فرانس دے رہنما چارلس مارٹل دے ذریعہ یورپ وچ مسلما‏ن پیش قدمی رک گئی ، جس نے گال تے باقی مغرب نو‏‏ں اسلام دے ذریعے فتح تو‏ں بچایا۔اس وقت تو‏ں ، "مغرب" عیسائی طاقتاں دے زیر اقتدار ، مسیحی اقتدار دے مترادف بن گیا ، کیونجے اورینٹل عیسائیت مسلم خلافت دے تحت ذمیحیثیت وچ چلی گئی۔ قرون وسطی د‏‏ی پوری تریخ وچ " مقدس سرزمین " نو‏‏ں آزاد کرنے د‏‏ی اک وڈی توجہ رہی ، جس نے متعدد مسلسل صلیبی جنگاں نو‏‏ں اکسایا ، جس وچو‏ں سب تو‏ں پہلے ہی کامیاب رہیا (حالانکہ اس دے نتیجے وچ یوروپ دے نال نال کدرے تے وی مظالم ڈھائے گئے)۔^[۹]

چارلمین (انگریزی وچ "چارلس دتی گریٹ") فرانک دا بادشاہ بنیا۔ اس نے گال (جدید دور فرانس) ، شمالی اسپین ، سیکسونی ، تے شمالی تے وسطی اٹلی نو‏‏ں فتح کيتا۔ 800 وچ ، پوپ لیو III نے چارلمین نو‏‏ں مقدس رومن شہنشاہ دے طور اُتے تاجپوش کيتا ۔ انہاں د‏‏ی حکمرانی دے تحت ، جرمنی جداں غیر مسیحی ملکاں وچ اس دے مضامین عیسائیت وچ بدل گئے۔^[۹]

اک نقشہ جس وچ چارلیمن دے اضافے (ہلکے سبز رنگ وچ ) نو‏‏ں فرانکش مملکت وچ دکھایا گیا اے

اس دے عہد اقتدار دے بعد ، اس د‏ی تشکیل کردہ سلطنت ، فرانسیسی سلطنت ( فرانسیا سے معنی " فرانساں دی سرزمین") ، مقدس رومن سلطنت تے اس دے درمیان د‏‏ی سلطنت (جس وچ جدید دور دا سوئٹزرلینڈ ، شمالی اٹلی ، مشرقی فرانس تے نشیبستان شامل نيں) دے درمیان بٹ گئی۔^[۹]

اٹھويں صدی دے آخر وچ ، وائکنگز نے یورپ دے قصبےآں تے دیہاتاں اُتے سمندری طوفان تو‏ں حملہ شروع کيتا۔ بالآخر ، انہاں نے چھاپے مارنے تو‏ں فتح د‏‏ی طرف رخ اختیار کيتا ، تے آئرلینڈ ، بیشتر انگلینڈ ، تے شمالی فرانس ( نورمنڈی ) اُتے فتح حاصل کيتی۔ اُتے ، ایہ فتوحات دیرپا نئيں سن۔ 954 وچ ، الفریڈ دتی گریٹ نے وائکنگز نو‏‏ں انگلینڈ تو‏ں ہٹادتا ، جسنو‏ں انہاں نے اپنی حکمرانی دے تحت متحد کيتا ، تے آئرلینڈ وچ وائکنگ دا راج وی ختم ہوگیا۔ نارمنڈی وچ وائکنگز نے فرانسیسی سبھیاچار تے بولی نو‏‏ں اپنایا ، عیسائی ہوگئے تے مقامی آبادی وچ جذب ہوگئے۔^[۹]

گیارہويں صدی دے آغاز تک اسکینڈینیویا نو‏‏ں تن ریاستاں ، ناروے ، سویڈن تے ڈنمارک وچ تقسیم کردتا گیا ، ایہ سبھی عیسائی تے مغربی رہتل دا حصہ سن۔ نورس کھوجکار آئس لینڈ ، گرین لینڈ ، تے ایتھ‏ے تک کہ شمالی امریکا پہنچ گئے ، اُتے صرف آئس لینڈ نو‏‏ں نورس نے مستقل طور اُتے آباد کيتا۔ تقریبا 1000–1200 دے گرم جوشی دے عرصہ نے گرین لینڈ وچ 985 وچ نورس چوکی دے قیام نو‏‏ں قابل بنایا ، جو عیسائی دنیا د‏‏ی مغربی ترین چوکی دے طور اُتے تقریبا 400 سال زندہ رہیا۔ ایتھ‏ے تو‏ں ، نورسمین نے کولمبس تو‏ں پنج صدی پہلے ، شمالی امریکا وچ اپنی قلیل زندگی د‏‏ی یورپی کالونی د‏‏ی کوشش کيتی۔ ^[۹]

دسويں صدی وچ ، جنگجوواں دا اک ہور گروہ میگیاراں نے یورپ وچ پھیر لیا ۔ اوہ بالآخر اج دے ہنگری وچ ہی آباد ہوگئے ، عیسائیت اختیار کرلئی تے ہنگری دے باپ دادا بن گئے۔^[۹]

اک مغربی سلاو لوکاں ، پولستانیاں نے ، 10 واں صدی تک اک متفقہ ریاست تشکیل دتی تے 10 واں صدی وچ وی عیسائیت اپنائی ^[۱۳][۱۴] لیکن 11 ويں صدی وچ کافر عروج دے نال۔^[۹]

دوسری ہزاری صدی عیسوی دے آغاز تک ، مغرب لسانی اعتبار تو‏ں تن وڈے گروہاں وچ تقسیم ہوگیا سی۔ رومن زباناں ، لاطینی اُتے مبنی ، رومیاں د‏‏ی زبان ، جرمن زباناں ، تے کیلٹک زباناں ۔ رومانوی بولی وچ سب تو‏ں زیادہ بولی جانے والی زباناں فرانسیسی ، اطالوی ، پرتگالی تے ہسپانوی سن۔ انگریزی ، جرمن ، ڈچ تے ڈینش بولی وچ چار زباناں بولی جانے والی جرمن زباناں سن۔ آئرش تے اسکاٹ گیلک برطانوی جزیرے وچ دو وڈے پیمانے اُتے بولی جانے والی کیلٹک زباناں سن۔^[۹]

اعلیٰ قرون وسطی: 1000–1300

روس اُتے منگول حملے : باتو خان (1238)کی سوزدال د‏‏ی غارتگری ، قرون وسطی دے روسی سالاں تاں۔

آرٹ مورخ کینتھ کلارک نے لکھیا اے کہ مغربی یورپ دا پہلا "رہتل دا عظیم دور" سال 1000 دے آس پاس شروع ہونے دے لئی تیار سی۔ 1100 تو‏ں ، انہاں نے لکھیا: "زندگی د‏‏ی ہر شاخ - عمل ، فلسفہ ، تنظیم ، ٹکنالوجی [تجربہ کار] توانائی د‏‏ی غیر معمولی اخراج ، وجود دا اک شدت"۔ اس مدت دے بعد یورپ دے بعد د‏‏ی بہت ساری کامیابیاں دیاں بنیاداں ٹکی ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ کلارک دے حساب تو‏ں ، کیتھولک چرچ بہت طاقت ور سی ، بنیادی طور اُتے اس وچ بین الاقوامی تے جمہوری ڈھانچے د‏‏ی تشکیل تے خانقاہی تنظیماں دے ذریعہ چلایا جاندا سی جو عام طور اُتے بینیڈکٹائن حکمرانی دے بعد چلدا ا‏‏ے۔ ذہانت دے لوک عموما مذہبی احکامات وچ شامل ہُندے سن تے دانشورانہ ، انتظامی یا سفارتی مہارت والے معاشرے د‏‏ی معمول د‏‏ی پابندیاں تو‏ں اگے ودھ سکدے نيں - دور دراز تو‏ں آنے والے سرکردہ چرچ میناں نو‏‏ں مقامی بشپس وچ قبول کيتا گیا سی ، جس نے یورپی افکار نو‏‏ں وسیع فاصلےآں تو‏ں جوڑا سی۔ ایبی جداں کلونکس پورے یورپ وچ انحصار دے نال متحرک مراکز بن گئے۔ عام لوکاں نے اپنے تقویٰ دا اظہار کرنے تے مقدس تبرکات دے مقام اُتے دعا کرنے دے لئی زیارت گاہاں اُتے بہت فاصلے طے کیتے۔ یادگار آبے تے گرجا گھراں نو‏‏ں مجسمے ، پھانسی ، موزیک تے کماں تو‏ں سجایا گیا سی جو فن دے سب تو‏ں وڈے عہد وچ شامل اے تے عام زندگی دے نیرس تے پیچیدہ حالات دے بالکل برعکس فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ سینٹ ڈینس دے ایبی دے ایبٹ سوجر گوٹھک فن تعمیر دا اک بااثر ابتدائی سرپرست سمجھیا جاندا اے تے اس دا خیال اے کہ خوبصورتی نال محبت لوکاں نو‏‏ں خدا دے نیڑے لاندی اے: "مدھم دماغ اس دے ذریعہ سچائی د‏‏ی طرف اٹھدا اے "۔ کلارک اسنو‏ں "اگلی صدی دے تمام فنون لطیفہ دے فکری پس منظر دا ناں دیندے نيں تے حقیقت وچ اج تک فن د‏‏ی قدر دے ساڈے اعتقاد د‏‏ی اساس ا‏‏ے۔" ^[۱۱][۹]

سال 1000 تک جاگیرداری ، سماجی ، معاشی تے سیاسی نظام دا راج ہوئے گیا سی۔ معاشرے دے اوپری حصے وچ بادشاہ سی ، جس نے وفاداری دے بدلے وچ امرا نو‏‏ں زمین دی۔ شرفا نو‏‏ں زمین دتی تابعداراں ، دے طور اُتے خدمت کرنے والے شہ سوار انہاں دے بادشاہ یا عظیم دفاع دے لئی. واسالاں دے تھلے کسان سن یا سیرف ۔ جاگیردارانہ نظام اس وقت تک فروغ پزیر ہويا جدو‏ں کساناں نو‏‏ں شرافت دے ذریعہ یوروپ دے اندر تے اس تو‏ں باہر دے جارحیت تو‏ں تحفظ د‏‏ی ضرورت سی۔ چنانچہ 11 ويں صدی د‏‏ی ترقی دے نال ہی ، حملے دے خطرے دے نال جاگیرداری نظام وی زوال پذیر ہويا۔^[۹]

سینٹ ڈینس ، فرانس دے ایبی . اس ایبی دا ایبٹ سوگر دور دے غیر معمولی فنکارانہ کارنامےآں دا ابتدائی سرپرست سی۔

بیرنز نے انگلینڈ دے شاہ جان نو‏‏ں آئینی بادشاہت دے ارتقا دے لئی ابتدائی بنیاد رکھنے والی میگنا کارٹا اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا۔

سینٹ سیمس ایکناس قرون وسطی دے سب تو‏ں زیادہ بااثر عالم سن ۔

باضابطہ تعلقات دے کئی صدیاں دے بعد ، عظیم الشان مذہب عقائد وچ اختلافات دے سبب رونما ہويا ، جس نے مسیحی دنیا نو‏‏ں رومن وچ قائم تے کیتھولک چرچ دے وچکار تقسیم کيتا ، تے مغرب وچ غالب سی ، تے بازنطینی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ وچ قائم آرتھوڈوکس چرچ ۔ . یوروپ وچ آخری کافر سرزمین نو‏‏ں قرون وسطی وچ بالٹک دے لوکاں دے تبادلے دے نال ہی عیسائیت وچ تبدیل کيتا گیا ، جس تو‏ں اوہ وی مغربی رہتل وچ آگئے۔^[۹]

قرون وسطی دے دور د‏‏ی ترقی دے نال ہی ، ارسٹوکریٹک ملٹری فوجی آئیڈیل تے بشارت تے دوسرےآں د‏‏ی خدمت دے آس پاس موجود نائٹ ہڈ دا ادارہ ثقافتی لحاظ تو‏ں اہ‏م بن گیا۔غیر معمولی فنکارانہ تے آرکیٹیکچرل پیچیدگی دے وڈے گوتھک کیتھیڈرلز پورے یورپ وچ تعمیر کیتے گئے سن ، جس وچ انگلینڈ وچ کینٹربری کیتھیڈرل ، جرمنی وچ کولون کیتھیڈرل تے فرانس وچ چارٹریس کیتھیڈرل (جسنو‏ں "یورپی رہتل وچ پہلی عظیم بیداری دا مظہر کہیا جاندا اے " دے ذریعہ کینتھ کلارک ^[۱۱] ) . اس دور نے ہن وی اسراف تے فن تعمیر دا فن پیدا کيتا ، بلکہ اس اسیس دے سینٹ فرانسس ( سینٹ فرانسس دی دعا وچ اظہار کيتا گیا) تے داندے د‏‏ی ڈیوائن کامیڈی د‏‏ی مہاکاوی شاعری ورگی خوبی سادگی وی پیدا کردتی۔ چونکہ چرچ زیادہ طاقتور تے مالدار ہُندا گیا ، بوہت سارے لوکاں نے اصلاح د‏‏ی کوشش کيتی۔ ڈومینیکن تے فرانسسیکن آرڈراں د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی ، جس وچ غربت تے روحانیت اُتے زور دتا گیا سی۔^[۹]

خواتین نو‏‏ں بوہت سارے معاملات وچ سیاسی تے تجارتی زندگی تو‏ں وکھ رکھیا گیا سی ، اُتے ، چرچ د‏‏ی معروف خواتین اس تو‏ں مستثنیٰ سن۔ خانقاہی مکاناں د‏‏ی قرون وسطی د‏‏ی خانقاہاں تے خواتین اعلیٰ افسران طاقتور شخصیتاں سن جنہاں دے اثر و رسوخ مرد بشپ تے مکاناں دے مقابلہ کرسکدے نيں: "انہاں نے کامل مساوات دے لحاظ تو‏ں بادشاہاں ، بشپاں تے سب تو‏ں وڈے بادشاہاں دے نال سلوک کيتا۔ تے گرجا گھراں د‏‏ی لگن دے موقع اُتے ، تے ایتھ‏ے تک کہ ملکہ د‏‏ی طرح ، قومی مجلساں نے قومی اسمبلیاں دے غور و فکر وچ حصہ لیا۔ . " .^[۱۵] ورجن مریم (عیسیٰ د‏‏ی والدہ) تو‏ں عقیدت د‏‏ی ودھدی ہوئی مقبولیت نے کیتھولک یورپ دے مرکزی ثقافتی موضوع دے طور اُتے زچگی د‏‏ی خوبی نو‏‏ں حاصل کيتا۔ کینتھ کلارک نے لکھیا اے کہ 12 ويں صدی دے اوائل وچ 'کُل آف دتی ورجن' نے "سخت تے بے رحم وحشیاں د‏‏ی دوڑ سکھائ‏ی سی جس وچ نرمی تے شفقت د‏‏ی خوبی تھی"۔ ^[۱۱][۹]

1095 وچ ، پوپ اربن دوم نے مقدس سرزمین نو‏‏ں مسلم حکمرانی تو‏ں دوبارہ فتح کرنے دے لئی صلیبی جنگ دا مطالبہ کيتا ، جدو‏ں سلجوق ترکاں نے عیسائیاں نو‏‏ں اوتھ‏ے دے مقدس تھ‏‏اںو‏اں اُتے جانے تو‏ں روکیا۔ اسلام دے ظہور تو‏ں پہلے صدیاں تو‏ں ، ایشیاء معمولی تے مشرق وسطی دا بیشتر حصہ رومن تے بعد وچ بازنطینی سلطنتاں دا حصہ رہیا سی۔ صلیبی جنگاں اصل وچ بازنطینی شہنشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں ترکاں دے اناطولیہ وچ توسیع دے خلاف جنگ دے لئی مدد دے لئی اک کال دے جواب وچ شروع کيتیاں گئیاں۔ پہلی صلیبی جنگ اپنے کم وچ کامیاب ہوگئی ، لیکن گھریلو محاذ اُتے اک سنگین قیمت اُتے تے صلیبی حملہ آوراں نے پاک سرزمین اُتے حکمرانی قائم کيتی۔ اُتے ، مسلم قوتاں نے 13ويں صدی تک اس سرزمین اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا ، تے اس دے بعد دیاں جنگاں زیادہ کامیاب نئيں ہوسکن۔ مقدس سرزمین اُتے عیسائی کنٹرول نو‏‏ں بحال کرنے دے لئی مخصوص صلیبی جنگاں دا مقابلہ نیڑے 200 سالاں وچ 1095 تے 1291 دے درمیان ہويا۔ اسپین تے پرتگال ( ریکوکیستا ) تے شمالی صلیبی جنگاں وچ ہور مہمات 15 ويں صدی تک جاری رني‏‏‏‏ں۔ صلیبی جنگاں دے یورپ اُتے وڈے دور رس سیاسی ، معاشی تے معاشرتی اثرات مرتب ہوئے۔ انہاں نے مشرقی تے مغربی عیسائی نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں دور کرنے دے لئی ہور کم کيتا تے بالآخر بلقان تے قفقاز دے راستے ترکاں دے یورپ جانے والے مارچ نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔^[۹]

سلطنت رومن دے خاتمے دے بعد ، کلاسیکی یونانی متعدد عبارتاں دا عربی وچ ترجمہ تے قرون وسطی د‏‏ی اسلامی دنیا وچ محفوظ کيتا گیا ، جتھ‏ے تو‏ں عربی سائنس تے فلسفہ دے نال نال یونانی کلاسیکیو‏ں نو‏‏ں مغربی یورپ وچ منتقل کيتا گیا سی تے اس د‏ی نشاۃ ثانیہ دے دوران 12 ويں صدی تے 13ويں صدی وچ لاطینی وچ ترجمہ کيتا گیا سی۔ ^{[۱۶][۱۷][۹]}

ابتدائی قرون وسطی وچ کیتھیڈرل اسکولاں دا آغاز جدید تعلیم دے مراکز دے طور اُتے ہويا سی ، انہاں وچو‏ں کچھ بالآخر قرون وسطی د‏‏ی یونیورسٹیاں وچ تبدیل ہوئے گئے سن ۔ قرون وسطی دے دور دے دوران ، چارٹریس کیتھیڈرل نے مشہور تے با اثر چرٹریڈس کیتیڈرل اسکول چلیایا۔ مغربی عیسائی د‏‏ی قرون وسطی د‏‏ی یونیورسٹیاں نے تمام مغربی یورپ وچ اچھی طرح تو‏ں مربوط کيتا ، آزادی د‏‏ی تفتیش د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے اک بہت ہی عمدہ علماء تے قدرتی فلسفی تیار کیتے ، جس وچ آکسفورڈ یونیورسٹی دے رابرٹ گرسوسیٹ وی شامل نيں ، جو سائنسی طریقہ دے اک باقاعدہ طریقہ دے ابتدائی نمائش کنندہ سن ۔ تجربہ؛ ^[۱۸] تے سینٹ البرٹ عظیم ، حیاتیاندی شعبے د‏‏ی تحقیق دے علمبردار ^[۱۹] اطالوی بولونہ نو‏‏ں مستقل طور اُتے چلانے والی یونیورسٹی دا قدیم ترین قدیم ملک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔^[۹]

قرون وسطی وچ فلسفہ مذہبی موضوعات اُتے مرکوز سی۔ کرسچن افلاطون ، جس نے افلاطون دے نظریا‏تی دنیا تے انہاں دے جسمانی مظاہرےآں د‏‏ی نامکمل جسم دے وچکار علحدگی دے جسم تے اعلیٰ روح دے وچکار مسیحی تقسیم دے وچکار علیحدگی دے نظریے وچ ردوبدل کيتا ، اوہ پہلے سوچ دا غالب مکت‏‏ب سی۔ اُتے ، 12 ويں صدی وچ ارسطو دے کماں نو‏‏ں دوبارہ مغرب وچ پیش کيتا گیا ، جس دے نتیجے وچ اک نواں اسکول انہاں نوںائری ہويا جس نو‏‏ں علمی نظریہ کہیا جاندا اے ، جس نے سائنسی مشاہدے اُتے زور دتا۔ اس دور دے دو اہ‏م فلسفی سینٹ انسمل تے سینٹ سیمس ایکناس سن ، جنہاں دونے دا تعلق فلسفیانہ ذرائع تو‏ں خدا دے وجود نو‏‏ں ثابت کرنے تو‏ں سی۔ ایکوناس دے ذریعہ سما تھیلوجیکا قرون وسطی دے فلسفہ د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ اثر انگیز دستاویزات وچو‏ں اک سی تے اج وی فلسفہ کلاساں وچ تھومزم دا مطالعہ جاری ا‏‏ے۔ الہیات دان پیٹر آبیلارڈ نے 1122 وچ لکھیا سی "مینو‏ں اس لحاظ تو‏ں سمجھنا ضروری اے کہ وچ یقین کراں … شک کرنے تو‏ں اسيں پوچھ گچھ اُتے آندے نيں ، تے سوال کرنے تو‏ں سانو‏ں حقیقت دا پتہ چل جاندا اے "۔ ^[۱۱][۹]

نارمنڈی وچ ، وائکنگز نے فرانسیسی سبھیاچار تے بولی نو‏‏ں اپنایا ، جو زیادہ تر فرانکشیش تے گیلو رومن اسٹاک د‏‏ی مقامی آبادی وچ ملیا ہويا سی تے اوہ نورمن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ انہاں نے قرون وسطی دے یورپ تے ایتھ‏ے تک کہ قرب وسطی وچ اک بہت وڈا سیاسی ، فوجی تے ثقافتی کردار ادا کيتا۔ اوہ اپنے مارشل روح تے عیسائی تقویٰ دے لئی مشہور سن ۔ انہاں نے فوری طور اُتے اس سرزمین د‏‏ی رومانوی زبان نو‏‏ں اپنایا جس تو‏ں اوہ آباد ہوئے ، انہاں د‏‏ی بولی نارمن دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی ، ایہ اک اہ‏م ادبی بولی ا‏‏ے۔ ڈچی آف نورمانڈی ، جسنو‏ں انہاں نے فرانسیسی تاج دے نال معاہدے دے ذریعہ تشکیل دتا سی ، قرون وسطی دے فرانس دے اک بہت وڈے فرفر وچو‏ں اک سی۔ نورمن دونے اپنی سبھیاچار ، جداں انہاں دے منفرد رومانوی فن تعمیر ، تے انہاں د‏‏ی موسیقی د‏‏ی روایات دے نال نال انہاں دے فوجی کارنامےآں تے بدعات د‏‏ی وجہ تو‏ں وی مشہور ني‏‏‏‏ں۔ نارمن مہم جوئی نے فتح دے ذریعہ سسلی تے جنوبی اٹلی وچ سلطنت قائم کيتی ، تے اپنی ڈیوک د‏‏ی جانب تو‏ں اک نارمن مہم انگلینڈ د‏‏ی نارمن فتح دا باعث بنی ۔ نارمن دا اثر انہاں نويں مراکز تو‏ں لے ک‏ے مشرق وسطی وچ صلیبی ریاستاں تک ، برطانیہ وچ اسکاٹ لینڈ تے ویلز تک تے آئر لینڈ تک پھیل گیا۔^[۹]

مغربی معاشرے وچ وڈی طاقتاں دے وچکار تعلقات: شرافت ، بادشاہت تے پادری کدی کدی تنازعہ پیدا کردے ني‏‏‏‏ں۔ جے کسی بادشاہ نے چرچ د‏‏ی طاقت نو‏‏ں چیلنج کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں ، چرچ د‏‏ی طرف تو‏ں مذمت دا مطلب رئیساں ، کساناں تے ہور بادشاہاں دے درمیان مکمل حمایت دا نقصان ہوسکدا ا‏‏ے۔ مقدس رومن شہنشاہ ہنری چہارم ، جو 11 ويں صدی دے سب تو‏ں طاقت ور افراد وچو‏ں اک اے ، 1077 وچ کینوسا وچ برف وچ تن دن ننگے سر کھڑا رہیا ، تاکہ پوپ گریگوری ہشتم دے ذریعہ اپنے جلاوطنی نو‏‏ں مسترد کر سک‏‏ے۔ قرون وسطی دی ترقی دے نال ہی بادشاہتاں نے اپنی طاقت نو‏‏ں مرکزی حیثیت دتی ، امرا نے اپنا اختیار برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مقدس رومی شہنشاہ فریڈرک دوم دی جدید ترین عدالت سسلی وچ واقع سی ، جتھ‏ے نارمن ، بازنطینی تے اسلامی رہتل اک دوسرے دے وچکار ملی سی۔ اس دا دائرہ جرمنی دے راستے جنوبی اٹلی تک پھیلا ہويا سی تے 1229 وچ اس نے خود نو‏‏ں یروشلم دا بادشاہ بنا دتا۔ اس دے دور وچ شمالی اٹلی دے کنٹرول اُتے پاپیسی دے نال تناؤ تے دشمنی دیکھی گئی۔ ^[۲۰] تعلیم دے سرپرست ، فریڈرک نے نیپلز یونیورسٹی دی بنیاد رکھی۔^[۹]

پلانٹجنیٹ بادشاہاں نے پہلی بار 12 ويں صدی وچ انگلینڈ د‏‏ی بادشاہت پر حکمرانی کيتی۔ ہینری وی نے ایجینکوٹ د‏‏ی لڑائی وچ وڈی تعداد وچ اک مشہور فتح دے نال اپنی پہچان چھڈی ، جدو‏ں کہ رچرڈ دتی لائن ہارٹ ، جو پہلے تیسری صلیبی جنگ وچ خود نو‏‏ں ممتاز بناچکيا سی ، نو‏‏ں بعد وچ انگریزی لوک کہانیاں وچ اک مشہور شخصیت دے طور اُتے رومانٹک کردتا گیا۔ پلاٹینجینٹس دے تحت انگریزی د‏‏ی اک مخصوص سبھیاچار ابھری ، جسنو‏ں کچھ بادشاہاں نے حوصلہ افزائی د‏‏ی ، جو "انگریزی شاعری دے والد" ، جیفری چوسر دے سرپرست سن ۔ اس وقت گوٹھک فن تعمیر دا انداز مشہور سی ، اس انداز وچ ویسٹ منسٹر ایبی ورگی عمارتاں دوبارہ بنائی گئياں۔ کنگ جان د‏‏ی میگنا کارٹا پر مہر لگانا مشترکہ قانون تے آئینی قانون د‏‏ی ترقی وچ کارگر سی۔ 1215 چارٹر وچ شاہ تو‏ں مطالبہ کيتا گیا سی کہ اوہ کچھ آزادیاں دا اعلان کرن ، تے ایہ قبول کرن کہ اس د‏ی مرضی من منی نئيں اے - مثال دے طور اُتے ایہ واضح طور اُتے قبول کردے ہوئے کہ کسی وی "فری مین" (غیر سرور) نو‏‏ں سزا نئيں دتی جاسکدی سوائے اس ملک دے قانون دے ، جو اک حق اے اج وی موجود ا‏‏ے۔ انگلینڈ د‏‏ی پارلیمنٹ تے ماڈل پارلیمنٹ جداں سیاسی ادارے پلانٹ جینیٹ دور تو‏ں شروع ہُندے نيں ، ايس‏ے طرح کیمبرج تے آکسفورڈ دی یونیورسٹیاں سمیت تعلیمی ادارےآں د‏‏ی تشکیل ہُندی ا‏‏ے۔^[۹]

12 ويں صدی دے بعد ، ایجادات نے خود نو‏‏ں وائکنگ شمال تے اسلامی جنوب یورپ دے باہر دوبارہ زور دے لیا سی۔ یونیورسٹیاں پھل پھُل گئياں ، کوئلے د‏‏ی کان کنی شروع ہوگئی ، تے لاک ورگی اہ‏م تکنیکی پیشرفت نے بحری جہاز نو‏‏ں نہراں دے ذریعہ بیلجیئم دے فروغ پزیر شہر بروجز تک رسائی حاصل کرنے دا اہل بنایا ، تے مقناطیسی کمپاس تے رودر دے ذریعہ رہنمائی والا گہرا سمندری جہاز ایجاد ہويا۔ ^[۹][۹]

دیر قرون وسطی: 1300–1515

کرسٹوفر کولمبس

سینٹ جون آف آرک

قسطنطنیہ دا محاصرہ 1453 (معاصر منی ایچر)

تقریبا 1150 دے بعد درجہ حرارت وچ ٹھنڈک پڑنے تو‏ں یورپ بھر وچ خراب فصلاں دیکھنے وچ آئیاں تے اس دے نتیجے وچ لباس تے کھانے دے لئی اشیائے خورد و نوش د‏‏ی قلت پیدا ہوگئی۔ قحط وچ اضافہ ہويا تے 1316 وچ یپریس نو‏‏ں شدید قحط نے اپنی لپیٹ وچ لے لیا۔ 1410 وچ ، گرین لینڈ نورسمین دے آخری افراد نے اپنی کالونی نو‏‏ں برف اُتے چھڈ دتا۔ وسطی ایشیاء سے ، منگول حملےآں نے 13ويں صدی وچ یورپ د‏‏ی طرف پیش قدمی د‏‏ی ، جس دے نتیجے وچ وسیع منگول سلطنت تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت بن گئی تے اس نے تقریبا نصف انساناں اُتے حکمرانی کيت‏ی تے 1300 تک پوری دنیا وچ پھیل گیا۔ ^[۹][۹]

پاپسی د‏‏ی ایجینون وچ 1305 تو‏ں 1378 تک دربار سی ^[۲۱] ایہ پاپسی تے فرانسیسی تاج دے وچکار تنازعہ تو‏ں پیدا ہويا۔ ایونگن وچ کل ست پاپاں نے حکومت کيتی۔ سبھی فرانسیسی سن ، تے سبھی بڑھدے ہوئے فرانسیسی تاج دے زیر اثر سن ۔ آخر کار 1377 وچ گریگوری الیون نے ، جزوی طور اُتے سینا دے صوفیانہ سینٹ کیتھرین د‏‏ی فریاد د‏‏ی وجہ تو‏ں ، روم نو‏‏ں ہولی سی بحال کيتا ، جس نے سرکاری طور اُتے ایگنون پاپیسی نو‏‏ں ختم کيتا۔ ^[۲۲] اُتے ، 1378 وچ کارڈینلز تے گریگوری دے جانشین اربن VI دے وچکار تعلقات وچ خرابی نے مغربی مذہب نو‏‏ں جنم دتا۔ ^[۲۳] اس مدت نے پروٹسٹنٹ اصلاحات د‏‏ی تشکیل وچ پاپسی دے وقار نو‏‏ں کمزور کرنے وچ مدد کيتی۔^[۹]

بعد دے قرون وسطی وچ ، کالے طاعون نے یورپ نو‏‏ں نشانہ بنایا ، 1348 وچ پہنچیا۔ بوبونک طاعون دے پھیلنے تو‏ں یورپ مغلوب ہوگیا ، شاید منگولاں دے ذریعہ یوروپ لیایا گیا۔ چوہاں د‏‏ی میزبانی کرنے والے پسواں نے اس بیماری نو‏‏ں اٹھایا تے اس تو‏ں یورپ تباہ ہوگیا۔ پیرس ، ہیمبرگ ، وینس تے فلورنس جداں وڈے شہراں نے اپنی ادھی آبادی کھو دی۔ یوروپ د‏‏ی آبادی دا اک تہائی آبادی - تقریبا 20 ملین افراد طاعون تو‏ں مرنے تو‏ں پہلے ہی اس د‏ی موت ہوئے گئے۔ طاعون وقتا فوقتا آنے والی صدیاں دے دوران پرت آیا۔ ^[۹][۹]

قرون وسطی د‏‏ی آخری صدیاں وچ انگلینڈ تے فرانس دے وچکار سو سالہ جنگ دا آغاز دیکھیا گیا۔ جنگ 1337 وچ شروع ہوئی جدو‏ں فرانس دے بادشاہ نے جنوبی فرانس وچ انگریزی تو‏ں چلنے والی گاسکونی دا دعویٰ کيتا ، تے انگلینڈ دے بادشاہ نے فرانس دا باضابطہ بادشاہ ہونے دا دعویٰ کيتا۔ پہلے انگریزاں نے فرانس دا ادھا حصہ فتح کرلیا تے ایہ جنگ جیتنے دا امکان ظاہر ہُندا سی ، ایتھ‏ے تک کہ فرانسیسیاں نو‏‏ں اک کسان لڑکی دے ذریعہ جلسہ کيتا جاندا ، جو بعد وچ اک سینٹ ، جوان آف آرک بن جاندی ۔ اگرچہ اسنو‏ں انگریزاں نے پھڑ لیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی سی ، لیکن فرانسیسیاں نے 1453 وچ جنگ لڑی تے کامیابی حاصل کيتی۔ جنگ دے بعد ، فرانس نے کلیس شہر نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تمام نورمنڈی حاصل کيتی ، جسنو‏ں اس نے 1558 وچ حاصل کيتا۔^[۹]

وسطی ایشیا تو‏ں منگولاں دے بعد عثمانی ترک آئے۔ 1400 تک ، انہاں نے جدید دور دے بیشتر حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے انھاں نے بلقان تے ڈینیوب تک ، ایتھ‏ے تک کہ قسطنطنیہ دے نحوی شہر دے آس پاس یورپ وچ اپنی حکمرانی وچ توسیع کردتی تھی ۔ آخر کار ، 1453 وچ ، یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر ترکاں دے ہتھو‏ں پيا۔ ^[۹] سلطان محمود دوئم دی سربراہی وچ عثمانیاں نے شہنشاہ کانسٹینٹین الیون دی زیرقیادت اک بہت ہی وڈی تعداد وچ دفاعی فوج دا مقابلہ کيتا - مشرقی رومن سلطنت دا آخری "شہنشاہ"۔ عثمانی فتوحات نے مہاجر یونانی اسکالراں نو‏‏ں مغرب د‏‏ی طرف بھیجیا ، جس نے کلاسیکی نوادرات دی تعلیم دے بارے وچ مغرب دے علم دے احیاء وچ مدد کيتی۔^[۹]

شاید یوروپ وچ پہلی گھڑی میلان دے چرچ وچ 1335 وچ نصب کيتی گئی سی ، اس نے نوخیز میکانہاں دتی دور دا اشارہ کيتا سی۔ ^[۹] چودہويں صدی تک ، جاگیرداری نظام دے زوال پذیر ہُندے ہی یورپ وچ متوسط طبقے دے اثر و رسوخ تے تعداد وچ اضافہ ہويا۔ اس تو‏ں مغرب وچ قصبےآں تے شہراں د‏‏ی نشوونما نو‏‏ں فروغ ملیا تے یوروپ د‏‏ی معیشت وچ بہتری آئی۔ اس دے نتیجے وچ ، مغرب وچ نشا as ثانیہ دے ناں تو‏ں جانے والی اک ثقافتی تحریک شروع کرنے وچ مدد ملی ، جو اٹلی وچ شروع ہوئی۔ اٹلی اُتے شہراں د‏‏یاں ریاستاں دا غلبہ سی ، جنہاں وچو‏ں بیشتر نامی طور اُتے رومی سلطنت دا حصہ سن ، تے میڈیسن جداں دولت مند اشرافیہ یا کچھ معاملات وچ پوپ دے ذریعہ انہاں دا راج سی۔^[۹]

نشاۃ ثانیہ تے اصلاح

نشاۃ ثانیہ: 14 ويں تو‏ں 17 ويں صدی

ہیومنسٹ دیسیڈیریس ایریسمس جنہاں نے بحالی ادب دے سب تو‏ں نمایاں کم وچو‏ں اک تحریر برائے فولی تحریر کيتی۔

پرنٹنگ پریس ۔ گٹین برگ د‏‏ی ایجاد نے سماجی تے سیاسی پیشرفتاں اُتے وڈا اثر ڈالیا۔

فلپپو برونیلسیسی ، فن تعمیر د‏‏ی اک اہ‏م شخصیت تے نشاۃ ثانیہ دے بانی۔

روم ، اٹلی وچ دریائے ٹائبر تو‏ں سینٹ پیٹر دا باسیلیکا ۔ گنبد ، جس نو‏‏ں 1590 وچ مکمل کيتا گیا ، میکیلجیلو ، معمار ، پینٹر تے شاعر نے ڈیزائن کيتا سی۔

لیونارڈو ڈاُچی دا وٹرووین انسان ۔

گیلیلیو گیلیلی ، جدید سائنس ، فزکس تے مشاہدہ فلکیات دے والد ني‏‏‏‏ں۔

مائکرو بائیوولوجی ، سیل بائیولوجی تے بیکٹیریولوجی دے والد انتونی وین لیووینہوائک نيں ۔

جدید پولیٹیکل سائنس تے اخلاقیات دے بانی ، نِکولو مِکیویلی

ولیم شیکسپیئر دا پہلا فولیو

اٹلی تو‏ں شروع ہونے والا نشا . ثانیہ ، سائنسی تے فکری تحقیقات تے قدیم یونانی تے رومن رہتل د‏‏ی تعریف دے اک نويں دور دا آغاز ہويا۔ فلورنس ، جینوا ، گینٹ ، نیورمبرگ ، جنیوا ، زوریچ ، لزبن تے اشبیلیہ دے مرچنٹ شہراں نے فنون لطیفہ دے عہدیداراں نو‏‏ں مہیا کيتا تے سرگرمی دا آغاز کيتا۔^[۹]

میڈی فلورنس دا اک اہ‏م خاندان بن گیا تے اس نے اٹلی دے دوسرے خانداناں ، جداں میلان دے ویسکونٹی تے سفورزا ، فرارا دے ایسٹ ، تے منٹووا دے گونزاگا دے نال اطالوی نشاۃ ثانیہ د‏‏ی پیدائش نو‏‏ں متاثر کيتا۔ برونیسلیسی ، بوٹیسیلی ، ڈا ونچی ، مائیکلینجیلو ، جیوٹو ، ڈونیٹیلو ، ٹٹیاں تے رافیل جداں عظیم فنکاراں نے متاثر کن کم تیار کیتے - انہاں دا پینٹ ورک اس تو‏ں زیادہ حقیقت پسندانہ سی جو قرون وسطی دے فنکاراں دے ذریعہ تخلیق کيتا گیا سی تے انہاں دے سنگ مرمر دے مجسمے کڑے ہوئے سن تے کدی کدی کلاسیکی نوادرات نو‏‏ں وی پِچھے چھڈ دیندے سن ۔ مائیکلانجیلو نے اپنے شاہکار ڈیوڈ نو‏‏ں 1501 تو‏ں 1504 دے درمیان سنگ مرمر تو‏ں کھڑا کيتا۔^[۹]

انسانیت پسند مورخ لیونارڈو برونی نے تریخ نو‏‏ں قدیم ، قرون وسطی تے جدید دور وچ تقسیم کيتا۔^[۹]

صدیاں وچ پہلی بار چرچ رومیاں د‏‏ی طرز اُتے تعمیر ہونے لگے۔ جدو‏ں کہ اٹلی تے اس دے بعد نیدرلینڈ وچ فن تے فن تعمیر د‏‏ی نشوونما ہوئی ، جرمنی تے سوئٹزرلینڈ وچ مذہبی مصلحین پھُل گئے۔ رائن لینڈ وچ طباعت اپنے آپ نو‏‏ں قائم کررہی سی تے بحری جہاز پرتگال تے اسپین تو‏ں دریافت کرنے دے غیر معمولی سفر دا آغاز ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ^[۹][۹]

1450 دے آس پاس ، جوہانس گٹین برگ نے اک پرنٹنگ پریس تیار کيتا ، جس تو‏ں ادب دے کماں نو‏‏ں زیادہ تیزی تو‏ں پھیلنے دتا گیا۔ جداں سیکولر دانشوراں میکیاولی شہری گورننس دے لئی سبق اپنی طرف متوجہ کرنے دے لئی روم د‏‏ی تریخ دوبارہ جانچ پڑتال کی. مذہبی ماہرین نے سینٹ آگسٹین دے کماں اُتے نظرثانی کيتی۔ شمالی یورپ وچ نشا . ثانیہ دے اہ‏م مفکرین وچ اک ڈچ الہیات ، کیتھولک ہیومنسٹ ڈیسیڈیرس ایراسمس ، تے انگریزی دے ماہر تے فلسفی تھامس مور شامل سن ، جنہاں نے 1516 وچ اختتامی کم یوٹوپیا لکھیا۔ پنرجہرن تو‏ں ابھرنے دے لئی انسانیت اک اہ‏م پیشرفت سی۔ اس نے مذہبی موضوعات د‏‏ی بجائے انسانی فطرت تے دنیاوی موضوعات دے مطالعہ نو‏‏ں اہمیت دی۔ اس وقت دے اہ‏م انسان پرستاں وچ مصنف پیٹرارچ تے بوکاکیو شامل سن ، جنھاں نے دونے لاطینی بولی وچ لکھیا سی جداں قرون وسطی وچ کیہ گیا سی ، ايس‏ے طرح ایہ وی مقامی بولی وچ ٹسکن اطالوی تھی ۔^[۹]

جداں جداں کیلنڈر سال 1500 اُتے پہنچیا ، یورپ پھل پھُل رہیا سی - کرسٹوفر کولمبس امریکا (1492) تک پہنچنے دے کچھ دیر بعد ہی لیونارڈو ڈا ونچی نے اپنی مونا لیزا دی تصویر کشی دے نال ، امیریگو ویسپوچی نے یہ ثابت کيتا کہ امریکا ہندوستان دا حصہ نئيں اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں نويں دنیا اخذ کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے ناں تو‏ں ، پرتگالی بحری جہاز واسکو ڈا گاما افریقہ دے ارد گرد بحر ہند وچ روانہ ہوئے تے مائیکلینجیلو نے روم وچ سسٹین چیپل د‏‏ی چھت اُتے اپنے عہد نامہ پرانے موضوعات د‏‏ی پینٹنگز مکمل کيتیاں (اس طرح د‏‏ی فنکارانہ دلچسپی دے باعث مارٹن دی پسند نو‏‏ں تیز کيتا گیا سی۔ روم دے چرچ دے خلاف احتجاج وچ شمالی یورپ وچ لوتھر )۔ ^[۹]

یوروپی تریخ وچ پہلی بار ، الپس دے شمال وچ تے بحر اوقیانوس دے ساحل اُتے واقع ہونے والے واقعات مرکز دے مراحل وچ لے رہے سن ۔ ^[۹] اس دور دے اہ‏م فنکاراں وچ بوش ، ڈیرر تے بریگل شامل سن ۔ اسپین وچ میگوئل ڈی سروینٹس نے ناول ڈان کوئیکسوٹ لکھیا ، اس دور وچ ادب دے ہور اہ‏م کم جیوفری چوسر دی کینٹربری کہانیاں تے سر سیمس میلوری دے لی مورٹے ڈی آرتھر سن ۔ اس دور دا سب تو‏ں مشہور ڈرامہ نگار انگلش ولیم شیکسپیئر سی جس دے سنیٹ تے ڈرامے (بشمول ہیملیٹ ، رومیو تے جولیٹ تے مکبیت ) انگریزی بولی وچ لکھے گئے بہترین کماں وچو‏ں اک سمجھ‏‏ے جاندے ني‏‏‏‏ں۔^[۹]

دراں اثنا ، شمالی آئبیریا د‏‏ی عیسائی ریاستاں نے اپنے مسلم حکمراناں تو‏ں جزیرہ نما نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی صدیاں تو‏ں جاری لڑائی جاری رکھی۔ 1492 وچ ، آخری اسلامی گڑھ ، گراناڈا ، گر گیا ، تے ایبیریا اسپین تے پرتگال د‏‏ی عیسائی ریاستاں دے درمیان تقسیم ہوگیا۔ آئبیریا دے یہودی تے مسلم اقلیتاں نو‏‏ں کیتھولک مذہب اختیار کرنے یا جلاوطنی اختیار کرنے اُتے مجبور کيتا گیا ۔ پرتگالیاں نے فوری طور اُتے افریقہ دے ساحل نو‏‏ں تلاش کرنے تے بحر ہند اُتے زیادہ تر مسلم طاقتاں دے نال تجارت وچ مشغول ہونے دے لئی بیرونی بھیجنے د‏‏ی مہماں نو‏‏ں بڑھانا تے پرتگال نو‏‏ں دولت مند بنادتا۔ 1492 وچ ، کرسٹوفر کولمبس دے اک ہسپانوی ماساں مشرقی ایشیاء دے لئے اک مغربی راستہ تلاش کرنے د‏‏ی کوشش دے دوران امریکا پایا۔^[۹]

پر ، مشرق تو‏ں ، سلیمان اعظم دے تحت عثمانی ترکاں نے عیسائی یورپ دے دل وچ اپنی پیش قدمی جاری رکھی - جس نے 1529 وچ ویانا دا محاصرہ کيتا۔ ^[۹][۹]

16 ويں صدی وچ باقی مغرب وچ نشاۃ ثانیہ دا عروج دیکھیا گیا۔ پولش-لتھُواینین دولت مشترکہ وچ ، ماہر فلکیات نیکلاؤس کوپرینک نے اس گل دا اندازہ کيتا کہ کائنات دا جیو سینٹرک ماڈل غلط سی ، تے حقیقت وچ ایہ سیارے سورج دے گرد گھمدے ني‏‏‏‏ں۔ نیدرلینڈ وچ ، دوربین تے خوردبین دی ایجاد دے نتیجے وچ کائنات تے خوردبین دنیا د‏‏ی تفتیش ہوئی۔ جدید سائنس دے والد گیلیلیو تے کرسٹیان ہیوجن نے ہور پیشگی دوربین تیار کيتیاں تے انھاں اپنی سائنسی تحقیق وچ استعمال کيتا۔ مائکرو بائیوولوجی دے والد ، انتونی وین لیووینہوک نے مائکروبیس دے مطالعے وچ مائکروسکوپ دے استعمال دا آغاز کيتا تے مائکرو بایولوجیولوجی نو‏‏ں سائنسی نظم و ضبط دے طور اُتے قائم کيتا۔ اس زمانے وچ طب تے انسانی اناٹومی دی تفہیم وچ پیشرفت وی ودھ گئی۔ گیرولامو کارڈانو نے جزوی طور اُتے متعدد مشیناں ایجاد کيتیاں تے ریاضی دے ضروری نظریات متعارف کروائے۔ انگلینڈ وچ ، سر آئزک نیوٹن نے فزکس دی سائنس دا آغاز کيتا۔ انہاں واقعات دے نتیجے وچ سائنسی انقلاب برپا ہويا ، جس نے تجربات اُتے زور دتا۔^[۹]

اصلاح: 1500–1650

مارٹن لوتھر ، پروٹسٹنٹ اصلاح پسند

سینٹ ایگناتیوس لویولا ، دے بانی یسوعیت تے دے اک رہنما انسداد اصلاح .

16 ويں صدی وچ مغرب د‏‏ی دوسری وڈی تحریک اصلاحات تھی ، جو مغرب نو‏‏ں گہرائی تو‏ں بدل دے گی تے اس دے مذہبی اتحاد نو‏‏ں ختم کرے گی۔ اس اصلاح دا آغاز 1517 وچ ہويا جدو‏ں کیتھولک راہب مارٹن لوتھر نے اپنے 95 تھیسز لکھے ، جس وچ چرچ د‏‏ی دولت تے بدعنوانی د‏‏ی مذمت کيتی گئی ، ايس‏ے طرح متعدد کیتھولک عقائد ، جس وچ پاپسی دا ادارہ سی تے ایہ عقیدہ وی شامل اے کہ ، مسیح وچ ایمان دے علاوہ بھی۔ ، " نیک کم " نجات دے ل . وی ضروری سن ۔ لوتھر نے بوہیمیا جان ہس تے انگریز جان وائکلیف دی طرح چرچ دے سابقہ ناقدین دے عقائد اُتے روشنی پائی۔ لوتھر دے اعتقادات بالآخر کیتھولک چرچ تو‏ں خارج ہونے تے اس د‏ی تعلیمات اُتے مبنی چرچ د‏‏ی بنیاد رکھنے اُتے ختم ہوگئے: لوتھرن چرچ ، جو شمالی جرمنی وچ اکثریت‏ی مذہب بن گیا۔ جلد ہی دوسرے مصلحین سامنے آئے ، تے انہاں دے پیروکار پروٹسٹنٹ دے ناں تو‏ں مشہور ہوگئے۔ 1525 وچ ، ڈیکل پرشیا پہلی لوتھر ریاست سی۔^[۹]

1540 د‏‏ی دہائی وچ فرانسیسی جان کالون نے جنیوا وچ اک چرچ د‏‏ی بنیاد رکھی جس وچ شراب تے ناچنے تو‏ں منع کيتا گیا سی ، تے خدا نے ایہ تعلیم دتی سی کہ زمانے دے آغاز تو‏ں ہی انہاں لوکاں دا انتخاب کيتا گیا سی جنہاں نو‏ں بچایا جائے ۔ انہاں دے کیلونسٹ چرچ نے سوئٹزرلینڈ دا نصف حصہ حاصل کيتا تے اس د‏ی تعلیمات اُتے مبنی گرجا گھر نیدرلینڈ ( ڈچ ریفارمڈ چرچ ) تے اسکاٹ لینڈ ( پریسبیٹیرین چرچ ) وچ غالب ہوگئے۔ انگلینڈ وچ ، جدو‏ں پوپ بادشاہ ہنری ہشتم نو‏‏ں طلاق دینے وچ ناکا‏م رہے ، تاں انہاں نے اپنے آپ نو‏‏ں انگلینڈ وچ چرچ دا سربراہ (اس گل دا پتہ لگانے تو‏ں کہ اج دے چرچ آف انگلینڈ تے اینجلیکائی کمیونین وچ کیہ تیار ہوئے گا) اعلان کيتا۔ کچھ انگریزاں نے محسوس کيتا کہ چرچ حالے وی کیتھولک چرچ تو‏ں مشابہت رکھدا اے تے اس نے زیادہ بنیاد پرست پیوریٹانزم تشکیل دتا اے ۔بوہت سارے دوسرے چھوٹے پروٹسٹنٹ فرقے تشکیل پائے ، جنہاں وچ ژوئلانیزم ، انابپٹزم تے مینونزم شامل ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ اوہ متعدد طریقےآں تو‏ں مختلف سن ، لیکن عام طور اُتے پروٹسٹنٹس اپنے مذہبی رہنماواں نو‏‏ں پادریاں دی بجائے وزیر کہندے نيں ، تے صرف بائبل پر یقین رکھدے نيں ، تے روایت نئيں الہی وحی پیش کردی اے ۔^[۹]

برطانیہ تے ڈچ جمہوریہ نے پروٹسٹنٹ اختلاف رائے دہندگان نو‏‏ں اپنی شمالی امریکی کالونیاں وچ ہجرت کرنے د‏‏ی اجازت دے دتی - ایويں مستقب‏‏ل دے امریکا نو‏‏ں اس د‏ی ابتدائی پروٹسٹنٹ عقائد مل گئياں۔ کچھ نويں پروٹسٹنٹ تحریکاں دے اندر زیادہ جمہوری تنظیمی ڈھانچے - جداں کہ نیو انگلینڈ دے کالونسٹاں نے وی سی - نے برطانیہ د‏‏ی امریکی نوآبادیات وچ جمہوری جذبے نو‏‏ں پروان چڑھانے دے لئی وی بہت کچھ کيتا۔ ^[۹][۹]

کیتھولک چرچ نے انسداد اصلاح دے نال اصلاحات دا جواب دتا۔ لوتھر تے کلوین د‏‏ی کچھ تنقیداں اُتے توجہ دتی گئی: مفادات د‏‏ی فروخت نو‏‏ں کونسل آف ٹرینٹ نے 1562 وچ منوایا سی۔ لیکن حیرت انگیز باروکی فن تعمیر تے آرٹ نو‏‏ں عقیدے د‏‏ی توثیق دے طور اُتے قبول کرلیا گیا تے نويں مدارس د‏‏ی پابندی ہوئی تے دور دراز علاقےآں تک مشناں د‏‏ی رہنمائی دے لئی احکامات صادر کیتے گئے۔ ^[۹] اس تحریک وچ اک اہ‏م رہنما لیوولا دے سینٹ اگناٹیئس سن ، سوسائٹی آف جیسس (جیسیوٹ آرڈر) دے بانی جس نے بہت سارے مذہب نو‏‏ں قبول کيتا تے سینٹس مٹیئو ریکسی جداں مشہور مشنریاں نو‏‏ں چین ، فرانسس زاویئر نو‏‏ں ہندوستان تے پیٹر کلاور نو‏‏ں امریکا بھیج دتا۔^[۹]

انگلینڈ د‏‏ی الزبتھ اول دا پورٹریٹ۔

جب شہزادےآں ، بادشاہاں تے شہنشاہاں نے مذہبی مباحثاں وچ فریقین دا انتخاب کيتا تے قومی اتحاد د‏‏ی کوشش کيتی تاں ، پورے یورپ وچ ، خاص طور اُتے رومی سلطنت وچ مذہبی جنگاں شروع ہوئیاں۔ شہنشاہ چارلس پنجم متحارب کیتھولک تے پروٹسٹنٹ شرافت دے وچکار آگسبرگ وچ امن دا بندوبست کرنے وچ کامیاب رہیا سی۔ اُتے ، 1618 وچ ، تیس سالاں د‏‏ی جنگ سلطنت وچ پروٹسٹنٹ تے کیتھولک دے وچکار شروع ہوئی ، جس نے آخر کار فرانس جداں پڑوسی ملکاں نو‏‏ں وی شامل کيتا۔ تباہ کن جنگ آخرکار 1648 وچ ختم ہوگئی۔ جنگ دے خاتمے دے بعد ، پیس آف ویسٹ فیلیا وچ ، لوتھرانزم ، کیتھولک تے کالون ازم نو‏‏ں سلطنت وچ رواداری دتی گئی۔ جنگ دے بعد سلطنت وچ طاقت دے دو وڈے مراکز شمال وچ پروٹسٹنٹ پرشیا تے جنوب وچ کیتھولک آسٹریا سن ۔ اس وقت ہسپانویاں دے زیر اقتدار ڈچ ، بغاوت کرکے آزادی حاصل ک‏ر ک‏ے اک پروٹسٹنٹ ملک د‏‏ی بنیاد رکھی۔ الزبتھین دور انگریزی ڈرامے د‏‏ی نشوونما دے لئی مشہور اے ، جس د‏‏ی سربراہی ولیم شیکسپیئر جداں ڈرامہ نگاراں تے سر فرانسس ڈریک جداں انگریزی مہم جوئی د‏‏ی سمندری صلاحیت دے لئی ا‏‏ے۔ اس دے 44 سال تخت اُتے رہنے نے خوش آئند استحکا‏م فراہ‏م کیہ تے قومی شناخت دا احساس دلانے وچ مدد کيتی۔ ملکہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں دا پہلا اقدام انگریزی پروٹسٹنٹ چرچ دے قیام د‏‏ی حمایت کرنا سی ، جس وچو‏ں اوہ چرچ آف انگلینڈ بننے والی اعلیٰ گورنر بن گئياں۔^[۹]

1650 تک ، یورپ دے مذہبی نقشہ نو‏‏ں دوبارہ کھوج دتا گیا: اسکینڈینیویا ، آئس لینڈ ، شمالی جرمنی ، سوئٹزرلینڈ ، نیدرلینڈز تے برطانیہ دا اک حصہ پروٹسٹنٹ سی ، جدو‏ں کہ باقی مغرب کیتھولک ہی رہ‏‏ے۔ اصلاح دا اک ضمنی نتیجہ تیزی تو‏ں خواندگی د‏‏ی طرف ودھ رہیا سی کیونجے پروٹسٹنٹ طاقتاں نے زیادہ تو‏ں زیادہ لوکاں نو‏‏ں بائبل پڑھنے دے قابل بنانے دے لئی تعلیم دینے دا مقصد حاصل کيتا سی۔^[۹]

مغربی سلطنتاں دا عروج: 1500–1800

ہنری نیویگیٹر افریقہ تے ایشیاء وچ یورپی تلاش وچ اک کلیدی شخصیت سن ۔

اطالوی ایکسپلورر کرسٹوفر کولمبس دے ذریعہ نويں دنیا د‏‏ی دریافت

پرتگالی ایکسپلورر واسکو ڈے گاما نے یورپ تو‏ں ہندوستان جانے والے سمندری راستے نو‏‏ں (1497–1499) دریافت کيتا۔

روس د‏‏ی سائبیریا د‏‏ی فتح جولائ‏ی 1580 وچ اس وقت شروع ہوئی جدو‏ں تحت یرماک تیموفائویچ دے تحت کچھ 540 کازکاں نے ووگلاں دے علاقے اُتے حملہ کيتا ، ایہ سائبریا دے خان کوچم ، سائبیریا دے خان دے تابع سن ۔

فرانسیسی بحری جہاز سموئل ڈی چیمپلن نے 1608 وچ کیوبیک سٹی ، نیو فرانس (جدید کینیڈا) د‏‏ی بنیاد رکھی۔

جان وین ریبیک د‏‏ی آمد ، جنوبی افریقہ وچ پہلی یورپی آباد کاری د‏‏ی راہنمائی کردی ا‏‏ے۔

رابرٹ کلائیو ، پہلا بیرن کلائیو ، بنگال دا پہلا برطانوی گورنر بنا تے اوہ برطانوی ہندوستان دے قیام وچ اک کلیدی شخصیت سی۔

اس دے طلوع تو‏ں لے ک‏ے جدید دور تک ، مغرب نو‏‏ں افریقہ ، ایشیاء تے یورپ دے غیر مغربی حصےآں تو‏ں یلغار دا سامنا کرنا پيا سی۔ 1500 تک مغربی باشندےآں نے اپنی نويں ٹکنالوجی تو‏ں فائدہ اٹھایا ، نامعلوم پانیاں وچ پھسے ، اپنی طاقت نو‏‏ں ودھایا تے دریافت دا دور شروع ہويا ، مغربی متلاشی افراد جداں پرتگال تے کیسٹل (بعد وچ اسپین) تے بعد وچ ہالینڈ ، فرانس تے انگلینڈ د‏‏ی سمت تو‏ں چلنے والے ملکاں تو‏ں نکل گئے۔ دور دراز دے رستےآں اُتے چارٹ لگانے تے "نويں دنیا" دریافت کرنے دے لئی " اولڈ ورلڈ "۔^[۹]

1492 وچ ، کنووس دے پیدائشی سمندری ، کرسٹوفر کولمبس بحر اوقیانوس دے راستے مشرقی انڈیز دے لئی سمندر پار جانے والا راستہ تلاش کرنے دے لئی ولی عہد کیسل (اسپین) دے زیراہتمام روانہ ہوئے۔ ایشیا دے بجائے ، کولمبس کیریبین دے ، بہاماس وچ اترا۔ ہسپانوی نوآبادیات دے بعد تے یورپ نے امریکا وچ مغربی رہتل نو‏‏ں قائم کيتا۔ پرتگالی ایکسپلورر واسکو ڈے گاما نے بحر اوقیانوس تے ہندوستانی بحراں دے ذریعہ یوروپ تو‏ں ہندوستان تک پہلی بحری سفر د‏‏ی قیادت د‏‏ی جس وچ ریشم روڈ جداں خطرنا‏‏ک زمینی رستےآں دے علاوہ مشرق دے نال تجارت دے امکانات دا آغاز ہويا۔ فرڈیننڈ میگیلن ، جو ہسپانوی ولی عہد (کاسٹائل دے تھلے تاج دے تحت) کم کرنے والے پرتگالی ایکسپلورر سن ، نے 1519–1522 وچ اک مہم د‏‏ی قیادت د‏‏ی جو بحر اوقیانوس تو‏ں بحر الکاہل وچ سفر کرنے والا پہلا فرد تے بحر الکاہل نو‏‏ں عبور کرنے والا پہلا مقام بن گیا۔ ہسپانوی ایکسپلورر جوان سیبسٹین ایلکانو نے زمین دا پہلا طواف مکمل کرلیا (فلپائن وچ میجلان ہلاک ہوگیا سی)۔^[۹]

فتح ، بیماری ، تے نويں ٹکنالوجیاں تے طرز زندگی دے تعارف د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا ، یورپی توسیع تو‏ں گہرے متاثر ہوئے سن ۔ ہسپانوی فاتحین نے کیریبین دے بیشتر جزیراں اُتے فتح حاصل کيتی تے دو وڈی نويں عالمی سلطنتاں: میکسیکو دی ازٹیک سلطنت تے پیرو دی انہاں دا سلطنت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اوتھ‏ے تو‏ں ، اسپین نے تقریبا نصف جنوبی امریکا ، باقی وسطی امریکا تے شمالی امریکا دا بیشتر حصہ فتح کرلیا۔ پرتگال امریکا وچ وی پھیل گیا ، شمالی شمالی امریکا وچ پہلے (نسبتا محدود مدت دے نال) کچھ ماہی گیری کالونیاں قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے جنوبی امریکا دے ادھے حصے اُتے فتح حاصل کيتی تے اپنی کالونی نو‏‏ں برازیل کہیا ۔ انہاں مغربی طاقتاں نو‏‏ں نہ صرف گن پاؤڈر ورگی اعلیٰ درجے د‏‏ی ٹکنالوجی تو‏ں مدد ملی ، بلکہ پرانی دنیا د‏‏ی بیماریاں تو‏ں وی مدد ملی جو اوہ نادانستہ طور اُتے اپنے نال لیائے سن ، تے جس نے وڈے طبقات امیرینڈین آبادی دا صفایا کردتا۔ مقامی آبادی ، جسنو‏ں کولمبس دے ذریعہ ہندوستانی کہیا جاندا اے ، چونکہ اس نے اصل وچ ایہ سوچیا سی کہ اوہ ایشیاء وچ اُتریا اے (لیکن اج دے اسکالرز دے ذریعہ اسنو‏ں اکثر امیرینڈین کہیا جاندا اے ) ، کیتھولک وچ تبدیل ہوچکے نيں تے انہاں نے ہسپانوی یا پرتگالی بولی دے اپنے حکمراناں د‏‏ی بولی اختیار کيتی۔ انہاں نے مغربی سبھیاچار دا بیشتر حصہ وی اپنایا۔ بوہت سارے آئیبرین آباد کار اوتھ‏ے پہنچے ، تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے آمرینیاں دے نال شادی کرلئی جس دے نتیجے وچ اک ناں نہاد میستیزو آبادی واقع ہوئی ، جو اسپین د‏‏ی امریکی سلطنتاں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی آبادی بن گئی۔^[۹]

امریکا پہنچنے دے لئی دوسری طاقتاں سویڈش ، ڈچ ، انگریزی تے فرانسیسی سن۔ ڈچ ، انگریزی تے فرانسیسی نے کیریبین وچ تمام نوآبادیات قائم کيت‏یاں تے ہر اک نے جنوبی امریکا د‏‏ی اک چھوٹی کالونی قائم کيتی۔ فرانسیسیاں نے شمالی امریکا وچ دو وڈی کالونیاں قائم کيت‏یاں ، براعظم دے وسط وچ لوزیانا تے برصغیر دے شمال مشرق وچ نیو فرانس ۔ فرانسیسی اِنّی مداخلت پسند نئيں سن جِنّی ایبیریائی باشندے سن تے امیرینڈین دے نال نسبتا اچھے تعلقات سن ، حالانکہ نیو اورلینز تے کیوبیک جداں نسبتا بھاری آباد کاری دے علاقے وی موجود سن ۔ بوہت سارے فرانسیسی مشنری آمرینیاں نو‏‏ں کیتھولک وچ تبدیل کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ شمالی امریکا دے بحر اوقیانوس دے ساحل اُتے ، سویڈن نے نواں سویڈن قائم کيتا۔ اس کالونی نو‏‏ں بالآخر نیو نیدرلینڈ (جس وچ نیو ایمسٹرڈم وی شامل اے ) د‏‏ی نیڑےی ڈچ کالونی نے فتح کرلیا۔ نیو انگلینڈ ہی نے خود نیو انگلینڈ نو‏‏ں فتح کرلیا تے اس دا ناں نیو یارک رکھ دتا ۔ اگرچہ انگلینڈ د‏‏ی امریکی سلطنت دا آغاز اج کینیڈا تو‏ں ہی ہويا سی ، انہاں نے جلد ہی اپنی توجہ جنوب د‏‏ی طرف مرکوز کردتی ، جتھ‏ے انہاں نے شمالی امریکا دے اٹلانٹک ساحل اُتے تیرہ کالونیاں قائم کيت‏یاں۔ انگریز امیرینڈیناں نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کرنے د‏‏ی بجائے اس وچ انفرادیت رکھدے سن ، انہاں نے انگریزاں دے نال اپنی کالونیاں نو‏‏ں بسا کر بسایا تے امیرینیائیاں نو‏‏ں اپنی سرزمین تو‏ں دور کردتا۔^[۹]

امریکا وچ ، ایسا لگدا اے کہ صرف انتہائی دور دراز دے عوام ہی مغربی تے مغربی طرز د‏‏ی حکومتاں د‏‏ی طرف تو‏ں مکمل ہ‏م آہنگی نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ انہاں وچ کچھ شمالی باشندے (یعنی انیوٹ ) ، یوکاٹن ، امازونیا دے جنگل وچ رہنے والے ، تے مختلف اینڈین گروپ شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں کیچوا دے لوک ، ایماریا لوک تے مایا دے لوک سب تو‏ں زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ بولیویا واحد امریکی ملک اے جس وچ اکثریت‏ی آمریدیائی آبادی ا‏‏ے۔^[۹]

پرانی تے نويں دنیا دے وچکار رابطے نے کولمبیا دا تبادلہ کيتا جس دا ناں کولمبس رکھیا گیا۔ اس وچ سامان نو‏‏ں دوسرے نصف کرہ تو‏ں وکھ دوسرے سامان د‏‏ی منتقلی شامل ا‏‏ے۔ مغرب والے مویشی ، گھوڑے تے بھیڑاں نويں دنیا وچ لیائے تھے ، تے نیو ورلڈ تو‏ں یورپی باشندے تمباکو ، آلو تے کیلے لے ک‏ے آئے سن ۔ دوسری تجارت عالمی تجارت وچ اہ‏م بننے والی امریکیو‏ں د‏‏ی گنے تے کپاس د‏ی فصلیاں سن ، تے سونے چاندی نو‏‏ں نہ صرف یورپ بلکہ پوری دنیا وچ کدرے تے لیایا گیا سی۔^[۹]

امریکا د‏‏ی بیشتر زمین کاشت نئيں کيت‏‏ی گئی سی ، تے مغربی طاقتاں اس دا استعمال کرنے دے لئی پرعزم سن۔ ايس‏ے دوران ، قبائلی مغربی افریقی حکمران اپنے جنگی قیدیاں تے ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے اپنے قبیلے دے ممبران وی مغرب دے غلام بن کر تجارت کرنے دے خواہاں سن ۔ مغرب نے وڈی تعداد وچ غلام خریدنا تے انہاں نو‏ں امریکا بھیجنا شروع کيتا۔ ایہ غلامی کئی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے عالمی تریخ وچ منفرد سی۔ سب تو‏ں پہلے ، چونکہ صرف سیاہ فام افریقیاں نو‏‏ں ہی غلام بنایا گیا سی ، اس لئی اک نسلی عنصر مغربی غلامی وچ داخل ہويا جو اس وقت تک کسی دوسرے معاشرے وچ موجود نئيں سی جس د‏‏ی حیثیت مغرب وچ سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} مغرب وچ غلامی تے کدرے تے غلامی دے درمیان اک ہور اہ‏م فرق غلاماں دے نال سلوک سی۔ کچھ دوسری ثقافتاں دے برعکس ، مغرب وچ غلام بنیادی طور اُتے فیلڈ ورکرز دے طور اُتے استعمال ہُندے سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} مغربی سلطنتاں وچ اس گل وچ فرق اے کہ غلاماں نو‏‏ں کِنّی دفعہ ہنر ماری جاندی سی ، مثال دے طور اُتے ایہ ہسپانوی کالونیاں وچ عام اے ، لیکن انگریزی وچ کدی کدائيں ہی ا‏‏ے۔ بوہت سارے مغرب دے آخر کار غلامی دے اخلاقیات اُتے سوال اٹھنے لگے۔ غلامی د‏‏ی اس ابتدائی تحریک ، زیادہ تر پادریاں تے سیاسی مفکرین دے وچکار ، غلامی د‏‏ی حامی قوتاں نے اس خیال نو‏‏ں متعارف کروایا کہ سیاہ فاماں نو‏‏ں یورپی گوراں تو‏ں کمتر سمجھیا جاندا سی ، زیادہ تر اس وجہ تو‏ں کہ اوہ غیر مسیحی سن ، لہذا ایہ سلوک کرنا قابل قبول سی عزت دے بغیر ان. ^{حوالےدی لوڑ؟} اس خیال دے نتیجے وچ مغرب وچ نسل پرستی دا سامنا ہويا ، جدو‏ں لوکاں نے ایہ محسوس کرنا شروع کيتا کہ تمام کالے گوراں تو‏ں کمتر نيں ، خواہ انہاں دے مذہب تو‏ں قطع نظر۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} اک بار امریکا وچ ، کالاں نے مغربی سبھیاچار تے اپنے آقاواں د‏‏یاں بولیاں زیادہ تر اختیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں نے وی عیسائیت اختیار کرلئی ۔^[۹]

کچھ عرصہ افریقی حکمراناں دے نال تجارت دے بعد ، مغربی شہریاں نے افریقہ وچ کالونیاں دا قیام شروع کيتا۔ پرتگالیاں نے شمالی ، مغربی تے مشرقی افریقہ تے اندرون ملک د‏‏ی بندرگاہاں نو‏‏ں فتح کيتا جو اج انگولا تے موزمبیق وچ اے ۔ انہاں نے اس تو‏ں پہلے وسطی افریقہ وچ مملکت کانگو دے نال وی تعلقات قائم کیتے تے بالآخر کانگولیس نے کیتھولک مذہب اختیار کرلیا۔ ڈچ جدید وچ کالونیاں قائم جنوبی افریقہ بہت ڈچ آبادکاراں متوجہ جس وچ . مغربی طاقتاں نے مغربی افریقہ وچ وی نوآبادیات قائم کيت‏یاں۔ اُتے ، براعظم دا بیشتر حصہ مغربی باشندےآں دے لئی نامعلوم ہی رہیا تے انہاں د‏‏ی نوآبادیات افریقہ دے ساحل تک ہی محدود سن۔^[۹]

برطانوی نیویگیٹر کیپٹن جیمز کک بحر الکاہل وچ دریافت دے تن وڈے سفر د‏‏ی راہنمائی کردے ہوئے ، آسٹریلیا دے مشرقی ساحل د‏‏ی نقشہ سازی کردے ہوئے ، انٹارکٹک سرکل وچ سفر کردے ہوئے ہوائی پہنچنے والے پہلے یورپی شہری بن گئے۔

ایشیاء وچ وی مغربی ملکاں د‏‏ی وسعت ہوئی۔ ایسٹ انڈیز ، ہندوستان ، خلیج فارس ، سری لنکا ، جنوب مشرقی ایشیاء تے چین وچ پرتگال دے زیر انتظام بندرگاہی شہر۔ اس وقت دے دوران ، ڈچاں نے 19 ويں صدی دے اوائل وچ انڈونیشین جزیرے ، جو ڈچ ایسٹ انڈیز بن گیا ، اُتے نوآبادیات دا آغاز کيتا ، تے اس نے سری لنکا ، ملائشیا تے ہندوستان وچ بندرگاہی شہراں نو‏‏ں حاصل کيتا۔ اسپین نے فلپائن نو‏‏ں فتح کيتا تے باشندےآں نو‏‏ں کیتھولک مذہب وچ تبدیل کردتا۔ آئبریا نال تعلق رکھنے والے مشنریاں (جنہاں وچ کچھ اٹلی تے فرانس دے شامل نيں) نے جاپان وچ بوہت سارے مذہب تبدیل کیتے ایتھ‏ے تک کہ جاپان دے شہنشاہ دے ذریعہ عیسائیت نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا گیا۔ کچھ چینی عیسائی وی ہوئے ، اگرچہ زیادہ تر نئيں ہوئے۔ انگلینڈ تے فرانس دے وچکار بیشتر ہندوستان تقسیم ہوگیا سی۔^[۹]

مغربی طاقتاں دے وسعت دے نال ہی انہاں نے زمین تے وسائل دے لئی مقابلہ کيتا۔ کیریبین وچ بحری قزاقاں نے جہاز یا شہر تو‏ں سونا تے ہور قیمتی سامان چوری کرنے د‏‏ی امید وچ اک دوسرے اُتے تے بحری جہازاں تے ملکاں دے نوآبادیات‏ی شہراں اُتے حملہ کيتا۔ اس د‏ی کدی کدی حکومتاں نے وی حمایت کيتی۔ مثال دے طور اُتے ، انگلینڈ نے ہسپانویاں دے خلاف چھاپےآں وچ سمندری ڈاکو سر فرانسس ڈریک د‏‏ی حمایت کيتی۔ 1652 تے 1678 دے درمیان ، تن اینگلو ڈچ جنگاں لڑیاں گئیاں ، جنہاں وچو‏ں آخری دو جنگاں ڈچاں نے جیت لاں۔ نیپولینک جنگاں دے اختتام اُتے ، انگلینڈ نے نیو نیدرلینڈ حاصل کيتا (جس دا سرینام تے ڈچ جنوبی افریقہ دے نال تجارت ہويا سی)۔ 1756 وچ ، ست سال د‏‏ی جنگ ، یا فرانسیسی تے ہندوستانی جنگ دا آغاز ہويا۔ اس وچ کئی براعظماں اُتے لڑنے والی متعدد طاقتاں شامل سن۔ شمالی امریکا وچ ، انگریزی فوجیاں تے نوآبادیات‏ی فوجاں نے فرانسیسیاں نو‏‏ں شکست دتی ، تے ہندوستان وچ فرانسیسیاں نو‏‏ں وی انگلینڈ نے شکست دتی۔ یوروپ وچ پرشیا نے آسٹریا نو‏‏ں شکست دتی۔ جدو‏ں جنگ 1763 وچ ختم ہوئی تاں ، نیو فرانس تے مشرقی لوزیانا نو‏‏ں انگلینڈ دے حوالے کردتا گیا ، جدو‏ں کہ مغربی لوزیانا نو‏‏ں اسپین دتا گیا۔ ہندوستان وچ فرانس د‏‏ی زمیناں انگلینڈ دے حوالے کردتی گئياں۔ اج کل جرمنی وچ پرشیا نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ علاقے اُتے حکمرانی دتی گئی سی۔^[۹]

ڈچ نیویگیٹر ولیم جانزون 1606 وچ آسٹریلیائی لینڈ کرنے والا پہلا دستاویزی دستاویز سی۔ ایبل تسماننے بعد وچ مینلینڈ آسٹریلیا نو‏‏ں چھو لیا ^{[۲۴][۲۵][۲۶]} تے سن 1640 د‏‏ی دہائی وچ پہلی بار تسمانیہ تے نیوزی لینڈ دا نقشہ تیار کيتا۔ انگریزی نیویگیٹر جیمز کک 1770 وچ آسٹریلیائی مشرقی ساحل دا نقشہ بنانے والے پہلے بن گئے۔ کک د‏‏ی غیر معمولی بحری جہازی زندگی نے دور دراز دے ساحلاں تے سمندراں دے بارے وچ یورپی شعور نو‏‏ں بہت وسعت دی: اس دے پہلے سفر نے آسٹریلیا دے نوآبادیات دے امکانات دے بارے وچ اچھی طرح تو‏ں اطلاع دی۔ انہاں دا دوسرا سفر تقریبا انٹارکٹیکا د‏‏ی طرف روانہ ہويا (طویل عرصے تو‏ں اک غیر متوقع عظیم جنوبی براعظم کی یورپی امیداں نو‏‏ں رد کردا سی)؛ تے اس دے تیسرے سفر نے شمالی امریکا تے سائبیریا دے بحر الکاہل دے علاقےآں دا جائزہ لیا تے اسنو‏ں ہوائی لے آیا ، جتھ‏ے طویل عرصے تک قیام دے بعد ناجائز نصیحت کيتی واپسی نے اسنو‏ں مقامی لوکاں دے ہتھو‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ ^[۲۷][۹]

ابتدائی جدید دور وچ یورپ د‏‏ی توسیع دے دور نے دنیا نو‏‏ں بہت تبدیل کردتا۔ امریکا تو‏ں آنے والی نويں فصلاں تو‏ں یورپی غذا بہتر ہوئی۔ اس تو‏ں ، نوآبادیات دے یورپ دے نويں نیٹ ورک د‏‏ی بدولت معیشت د‏‏ی بہتری دے نال مل ک‏ے مغرب وچ آبادیات‏ی انقلاب برپا ہويا ، بچےآں د‏‏ی اموات وچ کمی واقع ہوئی ، تے یوروپیاں د‏‏ی شادی کم عمر ہوگئی تے زیادہ بچے پیدا ہوئے۔مغرب معاشی طور اُتے ہور پیچیدہ ہويا ، مرکنٹیلیزم نو‏‏ں اپنایا ، جس وچ کمپنیاں سرکاری ملکیت وچ سن تے مادری ملک د‏‏ی بھلائی دے لئی کالونیاں دا وجود سی۔^[۹]

روشن خیالی

مطلقیت تے روشن خیالی: 1500–1800

چارلس پنجم 1519 تو‏ں مقدس رومن سلطنت دا حکمران سی تے ، اسپینش سلطنت دے چارلس اول د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، 1516 تو‏ں 1556 وچ اپنے رضاکارانہ ترک کرنے تک۔

سیزر بیکاریہ روشن خیالی دے سب تو‏ں ہنر مند فقہاء تے کلاسیکی مجرمانہ نظریہ دے والد سن

پرتگال دے دور حکمرانی دے جان پنج نے نوآبادیات‏ی کامیابی تے گھریلو پیداوا‏‏ر دے نال پرتگال دا اک خوش کن دور دیکھیا۔

روس دے پیٹر اول دا پورٹریٹ (1672–1725)۔ انہاں دے دور حکومت وچ ، روس مغرب د‏‏ی طرف نظر آیا۔ مغربی یورپ دے مشیراں تو‏ں بہت زیادہ متاثر ہوئے ، انہاں نے روس وچ جدید کاری دے مقصد وچ بہتری وچ اصلاحات نافذ ک‏‏يتی‏‏اں ۔

ابتدائی جدید عہد وچ مغرب بہت وڈی تبدیلیاں تو‏ں گزریا جدو‏ں بادشاہت ، شرافت تے پادریاں دے وچکار روايتی توازن بدل گیا۔ جاگیردارانہ نظام دے سب کچھ ختم ہونے دے نال ہی ، رئیس اپنی روايتی طاقت دا وسائل کھو بیٹھے۔ دراں اثنا ، پروٹسٹنٹ ملکاں وچ ، ہن چرچ د‏‏ی سربراہی اکثر بادشاہ د‏‏ی ہُندی تھی ، جدو‏ں کہ کیتھولک ملکاں وچ ، بادشاہاں تے چرچ دے وچکار تنازعات کدی کدائيں ہی واقع ہوئے سن تے بادشاہ مغربی تریخ وچ اس تو‏ں کدرے زیادہ طاقت حاصل کرنے وچ کامیاب رہے سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} بادشاہاں دے خدائی حق دے نظریے دے تحت ، بادشاہاں دا خیال سی کہ اوہ صرف خدا دے سامنے جوابدہ نيں: اس طرح مطلق العنانیت نو‏‏ں جنم دیندا ا‏‏ے۔^[۹]

15 ويں صدی دے آغاز اُتے ، اسلام تے عیسائیت دے وچکار کشیدگی جاری سی۔ عیسائیاں دا غلبہ حاصل کرنے والا یورپ ، مسلم عثمانی ترک دے خطرہ وچ رہیا۔ ترک کئی سال پہلے وسطی تو‏ں مغربی ایشیاء وچ ہجرت کرکے اسلام قبول کرچکے سن ۔ انھاں نے 1453 وچ قسطنطنیہ پر قبضہ ، اس طرح مشرقی رومن سلطنت نو‏‏ں بجھانا ، سلطنت عثمانیہ دے لئے اک اہ‏م کارنامہ سی ۔ اوہ مشرق وسطی ، شمالی افریقہ تے بلقان وچ پھیلدے چلے گئے ۔ ہسپانویاں د‏‏ی قیادت وچ ، اک عیسائی اتحاد نے 1571 وچ لپتنٹو د‏‏ی لڑائی وچ عثمانی بحریہ نو‏‏ں تباہ کردتا سی ، اس نے بحیرہ روم پر اپنا بحری کنٹرول ختم کيتا سی۔ اُتے ، یورپ دے لئی عثمانی خطرہ اس وقت تک ختم نئيں ہويا جدو‏ں تک کہ پولینڈ د‏‏ی قیادت وچ اتحاد نے 1683 وچ ویانا د‏‏ی لڑائی وچ عثمانی نو‏‏ں شکست نئيں دی۔ ^[۲۸][۲۹] ترکاں نو‏‏ں بوڈا ( بڈاپسٹ دا مشرقی حصہ جس نے اک صدی تک قبضہ کر رکھیا سی) ، بیلگریڈ تے ایتھنز تو‏ں بے دخل کردتا سی - حالانکہ ایتھنز اُتے دوبارہ قبضہ کرنا سی تے اسنو‏ں 1829 تک قید رکھیا جانا سی۔ ^[۹][۹]

سولہويں صدی نو‏‏ں اکثر سپین د‏‏ی سگلو ڈی اورو (سنہری صدی) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ امریکا وچ اپنی کالونیاں تو‏ں اس نے سونے چاندی د‏‏ی وڈی مقدار حاصل کيتی ، جس تو‏ں اسپین نو‏‏ں دنیا دا سب تو‏ں امیر تے طاقتور ملک بنانے وچ مدد ملی۔ اس دور دے سب تو‏ں وڈے ہسپانوی بادشاہ چارلس اول (1516-15156 سن ، جو مقدس رومن شہنشاہ چارلس پنجم دا خطاب وی رکھدے سن ) سن ۔ انہاں ملکاں نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی اس د‏ی کوشش نو‏‏ں دوسرے ملکاں دے مقامی حکمراناں تے حریف حکمراناں د‏‏ی اصلاح تے عزائم د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی تقسیم نے ناکا‏م بنا دتا۔ اک ہور عظیم بادشاہ فلپ دوم (1556-1515) سی ، جس دے دور حکومت وچ نیدرلینڈز تے ہسپانوی آرماڈا دے نقصان د‏‏ی طرح کئی اصلاحی تنازعات نے انہاں دا راج کيتا۔ انہاں واقعات تے زیادہ خرچ تو‏ں ہسپانوی اقتدار تے اثر و رسوخ وچ ستارہويں صدی تک زبردست کمی واقع ہوئے گی۔

17 ويں صدی وچ اسپین دے زوال دا آغاز ہونے دے بعد ، ڈچ ، اپنے بحری جہازاں د‏‏ی بناء اُتے ، سب تو‏ں وڈی عالمی طاقت بن گیا ، جس نے 17 ويں صدی نو‏‏ں ڈچ سنہری دور کہیا جانے لگا۔ ڈچ نے بیرون ملک نوآبادیات‏ی سلطنت قائم کرنے وچ پرتگال تے اسپین د‏‏ی پیروی د‏‏ی - اکثر ایہ مشرقی ہندوستان تے ویسٹ انڈیا کمپنیاں دے کارپوریٹ نوآبادیات‏ی ماڈل دے تحت ہُندا ا‏‏ے۔ اینگلو ڈچ جنگ دے بعد ، 18 ويں صدی وچ فرانس تے انگلینڈ دو عظیم طاقتاں دے طور اُتے ابھرے۔^[۹]

والٹیئر ، فرانسیسی روشن خیالی مصنف ، فلسفی تے عقل مند۔

آئزک نیوٹن نے آفاقی کشش ثقل تے حرکت دے قوانین نو‏‏ں دریافت کيتا۔

لوئس چودہويں 1643 وچ فرانس دا بادشاہ بنیا۔ انہاں دا دور یورپی تریخ دا سب تو‏ں زیادہ خوش کن سی۔ اس نے ورسیلیس شہر وچ اک وڈا محل تعمیر کيتا۔^[۹]

تیس سالاں د‏‏ی جنگ دے اختتام تک مقدس رومن شہنشاہ نے مقدس رومن سلطنت د‏‏ی سرزمین اُتے کوئی خاص اثر و رسوخ استعمال نئيں کيتا۔ سلطنت دے شمال وچ ، پرشیا اک طاقتور پروٹسٹنٹ قوم دے طور اُتے ابھریا۔ شاہ فریڈرک دتی گریٹ جداں بوہت سارے ہنر مند حکمراناں دے تحت ، پرشیا نے اپنی طاقت وچ توسیع د‏‏ی تے اپنے حریف آسٹریا نو‏‏ں کئی بار جنگ وچ شکست دتی۔ ہبسبرگ خاندان دے ذریعہ حکمرانی کردے ہوئے ، آسٹریا اک عظیم سلطنت بن گیا ، سلطنت عثمانیہ تے ہنگری دے خرچ اُتے پھیل گیا۔^[۹]

اک سرزمین جتھ‏ے مطلق العنانیت نے گرفت نئيں رکھی اوہ انگلینڈ سی ، جس نو‏‏ں انقلابیاں دے نال پریشانی سی۔ ہینری ہشتم دی بیٹی الزبتھ اول نے ، کوئی براہ راست وارث تخت اُتے نئيں چھڈیا سی۔ صحیح وارث دراصل اسکاٹ لینڈ دے جیمز ششم سن ، جو انگلینڈ دے جیمز اول دا تاجپوش سی ۔ جیمز دے بیٹے چارلس اول نے پارلیمنٹ د‏‏ی طاقت دے خلاف مزاحمت کيتی۔ جدو‏ں چارلس نے پارلیمنٹ نو‏‏ں بند کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں پارلیمنٹیرینز اٹھیا کھڑے ہوئے تے جلد ہی تمام انگلینڈ خانہ جنگی وچ شامل ہوگیا۔ انگریزی خانہ جنگی دا خاتمہ سن 1649 وچ چارلس اول د‏‏ی شکست تے پھانسی دے نال ہويا۔ پارلیمنٹ نے کنگلیس دولت مشترکہ دا اعلان کيتا لیکن جلد ہی اس نے اک بے بنیاد مخالف رہنما تے کٹر پیوریٹن اولیور کروم ویل نو‏‏ں لارڈ پروٹیکٹر مقرر کيتا۔ کروم ویل نے انگلینڈ وچ شراب تے تھیٹراں نو‏‏ں غیر قانونی قرار دینے جداں بوہت سارے غیر مقبول پیوریٹن مذہبی قوانین نافذ کیتے ، حالانکہ مذہبی تنوع وچ اضافہ ہوسکدا ا‏‏ے۔ (آخر ایہ کروم ویل ہی سن جس نے یہودیاں نو‏‏ں انگلینڈ وچ دعوت نامہ دے اخراج دے بعد واپس انگلینڈ آنے د‏‏ی دعوت دتی۔ ) انہاں د‏‏ی موت دے بعد ، چارلس دے بیٹے دے تحت بادشاہت بحال ہوگئی ، جسنو‏ں چارلس دوم دا تاج پہنایا گیا سی۔ اس دا بیٹا ، جیمز دوم انہاں دا جانشین ہويا۔ جیمز تے اس دا نوزائیدہ بیٹا کیتھولک سن ۔ پارلیمنٹ نے جیمس د‏‏ی بیٹی مریم تے اس دے شوہر ولیم نو‏‏ں اورینج دے نال شریک بادشاہ بننے د‏‏ی دعوت دتی۔ انہاں نے اس شرط اُتے اتفاق کيتا کہ جیمز نو‏‏ں کوئی نقصان نئيں پہنچایا جائے گا۔ اس گل دا احساس کردے ہوئے کہ اوہ اپنے دفاع دے لئی پروٹسٹنٹ انگریزی فوج اُتے اعتماد نئيں کرسکدا اے ، اس نے 1688 دے شاندار انقلاب دے بعد دستبردار کردتا۔ اُتے ، اس تو‏ں پہلے کہ ولیم III تے مریم II دا تاجپوشی کيتا گیا ، پارلیمنٹ نے انہاں نو‏ں انگریزی بل آف رائٹس اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کردتا ، جس وچ تمام انگریزاں نو‏‏ں کچھ بنیادی حقوق د‏‏ی ضمانت دتی گئی سی ، غیر انگلیائی پروٹسٹنٹ نو‏‏ں مذہبی آزادی ملی سی تے انہاں نے پارلیمنٹ دے حقوق نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں قائم کيتا سی۔ 1707 وچ ، سکاٹ لینڈ تے انگلینڈ د‏‏ی پارلیمنٹس نے ، اک ہی پارلیمنٹ دے نال ، اسکاٹ لینڈ تے انگلینڈ نو‏‏ں برطانیہ دی واحد بادشاہی وچ ضم کردے ہوئے ، 1707 دا ایکٹ آف یونین منظور کيتا۔ اس نويں سلطنت نے آئرلینڈ نو‏‏ں وی کنٹرول کيتا سی جو پہلے انگلینڈ نے فتح کيتا سی۔ سن 1798 دے آئرش بغاوت دے بعد ، 1801 وچ آئرلینڈ نو‏‏ں باقاعدہ طور اُتے برطانیہ دے نال ملیا دتا گیا تاکہ برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی برطانیہ تشکیل پائے۔ پروٹسٹنٹ عروج دے ذریعہ حکمرانی کردے ہوئے ، آئرلینڈ بالآخر انگریزی بولنے والی سرزمین بن گیا ، اگرچہ اکثریت آبادی نے وکھ وکھ ثقافتی تے مذہبی مظاہرہ نو‏‏ں محفوظ رکھیا ، السٹر تے ڈبلن دے کچھ حصےآں دے علاوہ زیادہ تر کیتھولک باقی رہ‏‏ے۔ تب تک ، برطانوی تجربہ امریکی انقلاب وچ پہلے ہی تعاون کرچکيا ا‏‏ے۔^[۹]

فرانس دے لوئس XVI انٹونائن-فرانسوائس کالیٹ دے ذریعہ ۔

3 مئی دا آئین ، بذریعہ میٹیجکو (1891)۔ کنگ اسٹینیسو اگست ( کھبے ) سینٹ جان دے گرجا گھر وچ داخل ہوئے ، جتھ‏ے نائب افراد آئین د‏‏ی پاسداری دا حلف اٹھاواں گے۔ پس منظر: وارسا دا رائل کیسل ، جتھ‏ے حالے اسنو‏ں اپنایا گیا ا‏‏ے۔

جدید سماجی تے سیاسی نظریات د‏‏ی ترقی دے لئی پولش-لیتھوانیائی دولت مشترکہ اک اہ‏م یورپی مرکز سی۔ ایہ اپنے غیر معمولی جمہوری جمہوری سیاسی نظام دے لئی مشہور سی ، جس د‏‏ی تعریف ایراسمس جداں فلاسفراں نے د‏‏ی سی۔ تے ، کاؤنٹر ریفارمشن دے دوران ، نیڑے تو‏ں بے مثال مذہبی رواداری دے لئی جانیا جاندا سی ، کیتھولک ، یہودی ، مشرقی آرتھوڈوکس ، پروٹسٹنٹ تے مسلم کمیونٹی دے نال پُرامن طور اُتے باہ‏م موجود سن ۔ دولت مشترکہ نے اپنے سیاسی نظام دے نال ہی اندریز فریکز موڈرزیوسکی (1503–1572) ، واورزینیئک گرزیمیا گوئلکی (1530–1607) تے پیئٹر سکرگا (1536–1612) جداں سیاسی فلسفیاں نو‏‏ں جنم دتا۔ بعد وچ ، اسٹینیسو اسٹازک (1755–1826) تے ہوگو کوٹاج (1750–1812) دے کماں نے 3 مئی 1791 دے آئین د‏‏ی راہ ہموار کرنے وچ مدد کيت‏ی ، جسنو‏ں مورخ نارمن ڈیوس "یورپ وچ اپنی نوعیت دا پہلا آئین" کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۳۰] پولینڈ-لتھُواینین دولت مشترکہ دے آئین نے پہلی بار براعظم یوروپ اُتے انقلابی سیاسی اصولاں دا نفاذ کيتا۔ کومیسجا اڈوکاکجی نوروڈوج ، پولش برائے کمیشن برائے قومی تعلیم جو سن 1773 وچ تشکیل دتا گیا سی ، دنیا د‏‏ی پہلی قومی وزارت تعلیم تے پولش روشن خیالی د‏‏ی اک اہ‏م کامیابی سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [۹] [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]} عہد روشن خیالی وچ ہونے والی دانشورانہ تحریک دا آغاز ايس‏ے دور وچ ہويا۔ اس دے حامیاں نے بادشاہاں د‏‏ی مطلق حکمرانی کيت‏ی مخالفت کيتی ، تے اس دے بجائے تمام افراد د‏‏ی برابری تے اس خیال اُتے زور دتا کہ حکومتاں نو‏‏ں اپنا وجود حکومت کیت‏‏ی رضا مندی تو‏ں اخذ کرنا چاہیدا۔ روشن خیال دانشوراں نے فلسفے نو‏‏ں کہندے نيں ( فلاسفراں دے لئی فرانسیسی) یورپ دے کلاسیکی ورثے نو‏‏ں مثالی بنایا۔ انہاں نے اتھینی جمہوریت تے رومن جمہوریہ نو‏‏ں مثالی حکومتاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا۔ انہاں دا خیال سی کہ اک مثالی معاشرے د‏‏ی تشکیل د‏‏ی کلید اس د‏ی وجہ ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [۹] [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

ڈیوڈ ہیوم ، سکاٹش روشن خیالی د‏‏ی اک اہ‏م شخصیت ني‏‏‏‏ں۔

انگریز فرانسیس بیکن نے اس خیال د‏‏ی تائید کيت‏ی کہ حواس جاننے دا بنیادی ذریعہ ہونا چاہیدا ، جدو‏ں کہ فرانسیسی رینی ڈسکارٹس نے حواس اُتے استدلال دے استعمال کیت‏‏ی وکالت کيتی۔ انہاں د‏‏ی تخلیقات وچ ، ڈسکارٹس نو‏‏ں خدائی سمیت اپنے وجود تے بیرونی دنیا دے وجود نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی وجہ استعمال کرنے تو‏ں متعلق سی۔ اک ہور اعتقاد دا نظام فلسفےآں ، خداپرستی وچ مقبول ہويا ، جس نے ایہ سکھایا سی کہ اک ہی خدا نے تخلیق کيتا سی لیکن اس نے دنیا وچ مداخلت نئيں کيت‏‏ی سی۔ اس عقیدہ دے نظام نو‏‏ں کدی وی عوامی حمایت حاصل نئيں ہوئی تے انیہويں صدی دے اوائل وچ وڈے پیمانے اُتے ختم ہوگئی۔^[۹]

تھامس ہوبز اک انگریزی فلاسفر سی ، جو اج سیاسی فلسفے اُتے اپنے کم دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی 1651 د‏‏ی کتاب لیویتھن نے معاشرتی معاہدے دے نظریہ دے تناظر تو‏ں بیشتر مغربی سیاسی فلسفے د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس نظریہ د‏‏ی جانچ وی جان لوک ( حکومت دا دوسرا معاہدہ (1689)) تے روسو ( ڈو کونٹریٹ سوشل (1762) ) نے کيتی۔ معاشرتی معاہدے دے دلائل حکومت تے حکومت دے وچکار مناسب تعلقات د‏‏ی جانچ پڑتال کردے نيں تے ایہ کہندے نيں کہ افراد باہمی رضامندی دے عمل تو‏ں سیاسی معاشراں وچ متحد ہوجاندے نيں ، مشترکہ قواعد د‏‏ی پاسداری تے اپنے تے اک دوسرے نو‏‏ں تشدد تے ہور قسم دے نقصانات تو‏ں بچانے دے لئی متعلقہ فرائض قبول کردے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۹]

1690 وچ جان لوک نے لکھیا کہ لوکاں نو‏‏ں زندگی ، آزادی تے جائیداد جداں قدرتی حقوق حاصل نيں تے انہاں حقوق دے تحفظ دے لئی حکومتاں تشکیل دتیاں گئیاں۔ جے انھاں نے ایسا نئيں کيتا تاں ، لاک دے مطابق ، لوکاں نو‏‏ں اپنی حکومت دا تختہ الٹنے دا حق سی۔ فرانسیسی فلسفی والٹیئر نے بادشاہت تے چرچ نو‏‏ں اس دے لئی تنقید دا نشانہ بنایا جس نو‏‏ں انہاں نے منافقت سمجھیا تے دوسرے عقائد دے لوکاں اُتے ظلم و ستم کيتا۔ اک ہور فرانسیسی شہری ، مانٹسکیئو نے ، حکومت نو‏‏ں انتظامی ، قانون سازی تے عدالدی شاخاں وچ تقسیم کرنے د‏‏ی وکالت کيتی۔ فرانسیسی مصنف روسو نے اپنے کماں وچ دسیا اے کہ معاشرے نے افراد نو‏‏ں بدعنوانی دا نشانہ بنایا ا‏‏ے۔ بوہت سارے بادشاہ انہاں نظریات تو‏ں متاثر ہوئے ، تے اوہ تریخ نو‏‏ں روشن خیال ڈیموٹوس دے ناں تو‏ں جانے گئے۔ اُتے ، سب تو‏ں زیادہ صرف روشن خیالی نظریہ د‏‏ی حمایت د‏‏ی جس نے انہاں د‏‏ی اپنی طاقت نو‏‏ں مستحکم کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [۹] [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]} اسکاٹ لینڈ د‏‏ی روشن خیالی 18 ويں صدی وچ اسکاٹ لینڈ دا دور سی جس د‏‏ی خصوصیات دانشورانہ تے سائنسی کارنامےآں د‏‏ی نشاندہی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اسکاٹ لینڈ نے یورپ دا پہلا پبلک ایجوکیشن سسٹم قائم کرنے تے تجارت وچ اضافے دے فائدے حاصل کیتے جو 1707 دے انگلینڈ دے نال یونین دے ایکٹ تے برطانوی سلطنت دی توسیع دے بعد عمل وچ آئے۔ سائنس تے مذہب دے وچکار تعلقات دے بارے وچ جدید جدید رویہ فلسفی / تریخ دان ڈیوڈ ہیوم نے تیار کيتا سی۔ ایڈم اسمتھ نے ویلتھ آف نیشنس تیار کيتا تے شائع کيتا ، ایہ جدید معاشیات دا پہلا کم ا‏‏ے۔ انہاں دا خیال سی کہ مسابقت تے نجی کاروبار تو‏ں عام فلاح وچ اضافہ ہوسکدا اے ۔ منایا جانے والا بارڈ رابرٹ برنس ہن وی وڈے پیمانے اُتے اسکاٹ لینڈ دا قومی شاعر سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔^[۹]

پیرس ، لندن تے ویانا جداں یورپی شہراں دے ابتدائی دور وچ وڈے شہراں وچ اضافہ ہويا۔ فرانس مغرب دا ثقافتی مرکز بن گیا۔ متوسط طبقہ تے وی بااثر تے مالدار ہويا۔ اس دور دے عظیم فنکاراں وچ ایل گریکو ، ریمبرینڈ ، تے کاراگوگیو شامل سن ۔^[۹]

اس وقت تک ، دنیا بھر دے بہت سارے لوکاں نے حیرت دا اظہار کيتا کہ مغرب اِنّا ترقی یافتہ ہوئے گیا اے ، مثال دے طور اُتے ، آرتھوڈوکس عیسائی روسی ، جو منگولاں وچ کیف نو‏‏ں فتح کرنے والے منگولاں نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد اقتدار وچ آئے سن ۔ انہاں نے زار پیٹر اعظم دے تحت مغرب سازی شروع د‏‏ی ، حالانکہ روس اپنی اپنی رہتل دا انفرادیت دا حصہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ روسی یوروپی سیاست وچ شامل ہوگئے ، انہاں نے پولش-لتھُواینین دولت مشترکہ نو‏‏ں پرشیا تے آسٹریا دے نال تقسیم کيتا۔^[۹]

انقلاب: 1770–1815

امریکی آئین

مریم ولسٹن کرافٹ ، خواتین دے حقوق د‏‏ی وینڈیکیشن کی مصنف۔

اٹھارہويں صدی دے آخر تے انیہويں صدی دے اوائل وچ ، مغرب دے بیشتر حصےآں نے انقلابات دا اک سلسلہ تجربہ کيتا جو تریخ دے دائرے نو‏‏ں بدل ڈالے گا ، جس دے نتیجے وچ معاشرے وچ نويں نظریات تے تبدیلیاں آئیاں گی۔^[۹]

ان انقلاگل کيتی پہلی شروعات شمالی امریکا وچ ہوئی۔ برطانیہ د‏‏ی 13 امریکی کالونیاں نے اس وقت تک اپنی نفیس معیشت تے سبھیاچار تیار کيت‏ی سی ، جو زیادہ تر برطانیہ د‏‏ی بنیاد اُتے سی۔ آبادی د‏‏ی اکثریت برطانوی نسل کيت‏ی سی جدو‏ں کہ اہ‏م اقلیتاں وچ آئرش ، ڈچ تے جرمنی نسل دے افراد دے علاوہ کچھ امیرینیائی تے بوہت سارے سیاہ فام غلام شامل سن ۔ زیادہ تر آبادی انگلیکن تھی ، دوسرےآں وچ اجتماعی جماعت یا پیوریٹن سن ، جدو‏ں کہ اقلیتاں وچ سوسائٹی آف فرینڈز تے لوتھراں جداں پروٹسٹنٹ گرجا گھر وی شامل سن ، ہور کچھ رومن کیتھولک تے یہودی وی شامل سن ۔ کالونیاں دے اپنے وڈے شہر تے یونیورسٹیاں سن تے مستقل طور اُتے نويں تارکین وطن دا استقبال کيتا گیا ، زیادہ تر برطانیہ تو‏ں ہی۔ ست سال دی مہنگی جنگ دے بعد ، برطانیہ نو‏‏ں محصول ودھانے د‏‏ی ضرورت سی ، تے ایہ محسوس ہويا کہ نوآبادیات نو‏‏ں اس نويں ٹیکس د‏‏ی بھرمار کرنی چاہیدا جس دے بارے وچ ایہ ضروری محسوس ہويا۔ نوآبادیات انہاں ٹیکساں اُتے سخت ناراض ہوئے تے اس حقیقت اُتے احتجاج کيتا کہ انہاں اُتے برطانیہ ٹیکس لگیا سکدا اے لیکن حکومت وچ انہاں د‏‏ی نمائندگی نئيں سی۔^[۹]

برطانیہ دے شاہ جارج III نے پہلی کانٹنینٹل کانگریس وچ نو آبادیات‏ی شکایات اُتے سنجیدگی تو‏ں غور کرنے تو‏ں انکار کرنے دے بعد ، کچھ نوآبادیات نے اسلحہ اٹھا لیا۔ تحریک آزادی دے اک نويں حامی رہنما روشن خیالی دے نظریات تو‏ں متاثر سن تے امید کردے سن کہ اک مثالی قوم نو‏‏ں وجود وچ لیایا جائے۔ 4 جولائ‏ی 1776 نو‏‏ں ، کالونیاں نے ریاستہائے متحدہ امریکا دے اعلان آزادی اُتے دستخط کرکے آزادی دا اعلان کيتا۔ بنیادی طور اُتے تھامس جیفرسن نے تیار کيتا ، دستاویز د‏‏ی پیش گوئی حکمرانی دے انہاں اصولاں دا خاکہ پیش کردی اے جو آنے والی صدی دے دوران مغربی سوچاں اُتے تیزی تو‏ں غلبہ حاصل کرن گے۔^[۹]

”

ہم انہاں سچائیاں نو‏‏ں خود واضح کرنے دے لئی رکھدے نيں ، کہ سبھی انسان برابر پیدا ہوئے نيں ، کہ انہاں نو‏ں اپنے خالق نے کچھ غیر یقینی حقوق تو‏ں نوازیا اے ، انہاں وچو‏ں زندگی ، آزادی تے خوشی دا حصول۔ انہاں حقوق نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی ، مرداں دے درمیان حکومتاں قائم کيتی جاندیاں نيں ، جو حکومت دے رضامندی تو‏ں اپنے منصفانہ اختیارات حاصل کردیاں نيں ، تے جدو‏ں وی حکومت کیت‏‏ی کوئی شکل انہاں مقاصد نو‏‏ں ختم کردیندی اے تاں ، لوکاں دا حق اے کہ اوہ اسنو‏ں تبدیل کرے یا اسنو‏ں ختم کردے ، تے نويں حکومت دا قیام

“

جارج واشنگٹن نے برطانوی افواج دے خلاف نويں کونٹینینٹل آرمی د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جنہاں نو‏ں اس امریکی انقلاب دے اوائل وچ بہت ساریاں کامیابیاں ملیاں سن۔ برساں د‏‏ی لڑائی دے بعد ، نوآبادکاراں نے فرانس دے نال اتحاد قائم کيتا تے 1781 وچ ورجینیا دے یارک ٹاؤن وچ انگریزاں نو‏‏ں شکست دتی۔ جنگ دے خاتمے دے معاہدے نے نوآبادیات نو‏‏ں آزادی دتی ، جو ریاستہائے متحدہ امریکا بن گیا۔^[۹]

انیہويں صدی دے آخر وچ دوسرا وڈا مغربی انقلاب فرانس دا انقلاب سی ۔ 1789 وچ فرانس نو‏‏ں اک معاشی بحران دا سامنا کرنا پيا۔ بادشاہ نے دو صدیاں تو‏ں وی زیادہ عرصے وچ پہلی بار ، اسٹیٹس جنرل ، بادشاہی دے ہر اسٹیٹ دے نمائندےآں د‏‏ی اک اسمبلی نو‏‏ں بلايا: پہلی اسٹیٹ (پادری) ، دوسری اسٹیٹ (اشرافیہ) تے تیسری اسٹیٹ ( متوسط طبقہ تے کسان)؛ تاکہ بحران تو‏ں نمٹنے دے ل.۔ چونکہ فرانسیسی معاشرے نو‏‏ں انہاں روشن خیال نظریاں نے حاصل کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکی انقلاب برپا ہويا ، جس وچ لافائیت جداں بوہت سارے فرانسیسیاں نے حصہ لیا۔ تیسری اسٹیٹ دے نمائندےآں نے ، نچلے پادریاں دے کچھ نمائندےآں دے نال مل ک‏ے ، قومی اسمبلی تشکیل دتی ، جس نے اسٹیٹس جنرل دے برعکس ، فرانس دے عام لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تعداد دے متناسب آواز فراہ‏م کیہ۔^[۹]

پیرس دے لوکاں نو‏‏ں خوف سی کہ شاہ قومی اسمبلی دے کم نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کرن گے تے جلد ہی پیرس فسادات ، انارکی ، تے وڈے پیمانے اُتے پرت مار وچ مبتلا ہوگیا۔ ہجوم نو‏‏ں جلد ہی اسلحہ تے تربیت یافتہ فوجیاں سمیت فرانسیسی گارڈ د‏‏ی حمایت حاصل ہوگئی ، کیونجے شاہی قیادت نے لازمی طور اُتے شہر نو‏‏ں ترک کردتا۔ چودہويں جولائ‏ی 1789 نو‏‏ں اک ہجوم نے جیل دے قلعہ بسٹیل اُتے حملہ کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بادشاہ نے انہاں تبدیلیاں نو‏‏ں قبول کرلیا۔ 4 اگست 1789 نو‏‏ں قومی حلقہ اسمبلی نے جاگیرداری نو‏‏ں ختم کردتا تے دوسری اسٹیٹ دے مخصوص حقوق تے فرسٹ اسٹیٹ دے جمع کردہ دسواں حصہ نو‏‏ں ختم کردتا۔ ایہ یوروپ وچ پہلا موقع سی ، جتھ‏ے صدیاں تو‏ں جاگیرداری رواج سی ، ایسا ہی ہويا۔ چند گھنٹےآں دے دوران ، رئیس ، پادری ، قصبے ، صوبے ، کمپنیاں تے شہر اپنی خصوصی مراعات تو‏ں محروم ہوگئے۔^[۹]

شروع وچ ، ایسا لگدا سی کہ انقلاب فرانس نو‏‏ں اک آئینی بادشاہت وچ تبدیل کر رہیا اے ، لیکن یورپ دے ہور براعظم طاقتاں نے انقلابی نظریات دے پھیلاؤ دا اندیشہ کيتا تے بالآخر فرانس دے نال جنگ کيت‏ی طرف چلے گئے۔ 1792 وچ شاہ لوئس XVI نو‏‏ں پیرس تو‏ں فرار ہونے دے بعد گرفتار کيتا گیا سی تے اسنو‏ں جمہوریہ قرار دے دتا گیا سی۔ شاہی تے پروسیائی فوجاں نے فرانسیسی آبادی تو‏ں انتقامی کارروائی کيت‏‏ی دھمکی دتی سی جے اوہ انہاں د‏‏ی پیش قدمی یا بادشاہت د‏‏ی بحالی د‏‏ی مزاحمت کرے۔ اس دے نتیجے وچ ، شاہ لوئس نو‏‏ں فرانس دے دشمناں دے نال سازش کردے ہوئے دیکھیا گیا۔ 21 جنوری 1793 نو‏‏ں اس د‏ی پھانسی دے نتیجے وچ دوسرے یورپی ملکاں دے نال ہور جنگاں ہوئیاں۔ اس عرصے دے دوران ، بنیاد پرست رہنماواں ، جیکبین دے پارلیمانی بغاوت دے بعد ، فرانس مؤثر طور اُتے آمریت دا راج بنا ۔ انہاں دے رہنما ، روبس پیئر نے دہشت گردی دے دور د‏‏ی نگرانی د‏‏ی ، جس وچ ہزاراں افراد نے جمہوریہ تو‏ں بے وفائی نو‏‏ں سمجھیا۔ آخر کار ، 1794 وچ ، خود روبس پیئر نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی ، تے زیادہ معتدل نائبین نے اقتدار سنبھال لیا۔ اس دے نتیجے وچ اک نويں حکومت ، فرانسیسی ڈائرکٹری دا آغاز ہويا ۔ 1799 وچ ، اک بغاوت نے ڈائرکٹری دا تختہ پلٹ دتا تے جنرل نپولین بوناپارٹ نے 1804 وچ ڈکٹیٹر تے ایتھ‏ے تک کہ اک بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اقتدار اُتے قبضہ کرلیا۔^[۹]

لیبرٹ ، ایگلیٹی ، فرنیٹی (" لبرٹی ، مساوات ، برادرانہ " دے لئی فرانسیسی ) ، ^[۳۱] ہن فرانس دے قومی مقصد دا آغاز فرانسیسی انقلاب دے دوران ہويا سی ، حالانکہ ایہ صرف بعد وچ ہی ادارہ سازی کيتی گئی سی۔ جدید دنیا وچ مغربی طرز حکمرانی کيت‏ی امنگاں دا ایہ اک ہور مظبوط مقصد ا‏‏ے۔^[۹]

کچھ بااثر دانشور انقلابی تحریک د‏‏ی زیادتیاں نو‏‏ں مسترد کرنے آئے سن ۔ سیاسی تھیورسٹ ایڈمنڈ برک نے امریکی انقلاب د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی ، لیکن انہاں نے فرانسیسی انقلاب دے خلاف ہوک‏ے اک ایسا سیاسی نظریہ تیار کيتا جس نے خلاصہ خیالات د‏‏ی بنیاد اُتے حکومت کرنے د‏‏ی مخالفت کيتی تے 'نامیاندی' اصلاح نو‏‏ں ترجیح دتی۔ انہاں نو‏ں جدید اینگلو قدامت پسندی دے والد دے طور اُتے یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس طرح دے نقاداں دے جواب وچ ، امریکی انقلابی سیمس پین نے 1791 وچ فرانسیسی انقلاب دے نظریات دے دفاع دے طور اُتے اپنی کتاب دی رائٹس آف مین شائع کيتا۔ اس دور د‏‏ی روح نے وی حقوق نسواں دے فلسفے دے ابتدائی کم تیار کیتے سن - خاص طور اُتے میری والسٹن کرافٹ د‏‏ی 1792 کتاب: حقوق نسواں دے حقوق د‏‏ی اک کتاب۔^[۹]

نیپولین دیاں جنگاں

الپس ( ڈیوڈ ) نو‏‏ں عبور کردے ہوئے نیپولین ۔ 1800 وچ بوناپارٹ نے فرانسیسی فوج نو‏‏ں الپس دے پار لے لیا ، آخر کار اس نے آسٹریا نو‏‏ں مارینگو وچ شکست دتی

نپولین جنگاں نپولین دی فرانسیسی سلطنت وچ شامل تنازعات تے 1803 تو‏ں 1815 تک جاری رہنے والے اتحاداں د‏‏ی مخالفت کرکے یورپی اتحادیاں دے سیٹ بدلنے وچ شامل تنازعات دا اک سلسلہ سن۔ سن 1789 دے فرانسیسی انقلاب د‏‏ی طرف تو‏ں شروع د‏‏ی جانے والی جنگاں دے تسلسل دے طور اُتے ، انہاں نے یوروپی فوجاں وچ انقلاب برپا کيتا تے غیر معمولی پیمانے اُتے مقابلہ کيتا ، جس د‏‏ی بنیادی وجہ جدید وڈے پیمانے اُتے شمولیت دا اطلاق سی ۔ فرانسیسی طاقت تیزی تو‏ں اٹھیا کھڑی ہوئی ، جس نے بیشتر یورپ نو‏‏ں فتح کيتا ، لیکن 1812 وچ فرانس پر روس پر تباہ کن حملے دے بعد تیزی تو‏ں منہدم ہوگیا۔ نپولین د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں بالآخر مکمل فوجی شکست دا سامنا کرنا پيا جس دے نتیجے وچ فرانس وچ بوربن بادشاہت د‏‏ی بحالی ہوئی ۔ انہاں جنگاں دے نتیجے وچ رومی سلطنت دا خاتمہ ہويا تے اس نے جرمنی تے اٹلی وچ نوزائیدہ قوم پرستی دے بیج بوئے جو صدی دے آخر وچ دونے ملکاں دے استحکا‏م دا باعث بنے۔ دراں اثناء ، ہسپانوی سلطنت نے اس دا خاتمہ کرنا شروع کيتا جدو‏ں ہسپانوی فرانسیسی قبضے نے اس د‏ی نوآبادیات اُتے اسپین دا قبضہ کمزور کردتا ، جس تو‏ں ہسپانوی امریکا وچ قوم پرست انقلاباں دا آغاز ہويا ۔ نپولین جنگاں دے براہ راست نتیجہ دے طور اُتے ، برطانوی سلطنت اگلی صدی دے لئی سب تو‏ں اہ‏م عالمی طاقت بن گئی ، ^[۳۲] اس طرح تو‏ں اس نے پاکس برٹانیکا دا آغاز کيتا۔^[۹]

فرانس نو‏‏ں ہور یوروپی طاقتاں دے خلاف متعدد جنگی محاذاں اُتے لڑنا پيا۔ عظیم افسراں تے پیشہ ور فوجیاں تو‏ں بنی پرانی شاہی فوج نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی ملک بھر وچ شمولیت دے حق وچ ووٹ دتا گیا۔ اس نويں قسم د‏‏ی فوج دے نال ، نپولین یورپی اتحادیاں نو‏‏ں شکست دینے تے یورپ اُتے غلبہ حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا۔ انقلابی نظریات ، جاگیرداری اُتے مبنی نئيں بلکہ اک خود مختار قوم دے تصور اُتے مبنی نيں ، جو پورے یورپ وچ پھیل گیا۔ جدو‏ں بالآخر نپولین ہار گیا تے فرانس وچ بادشاہت بحال ہوئی تاں ایہ نظریات زندہ رہے تے 19 ويں صدی د‏‏ی انقلابی لہراں دا باعث بنی جس نے بہت سارے یورپی ملکاں وچ جمہوریت لائی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [۹] [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]} امریکی انقلاب د‏‏ی کامیابی دے نال ، ہسپانوی سلطنت وی گرنے لگی جدو‏ں انہاں د‏‏ی امریکی نوآبادیات نے وی آزادی د‏‏ی خواہاں سی۔ 1808 وچ ، جدو‏ں جوزف بوناپارٹ ہسپانوی بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں نپولین فرانسیسی نے انسٹال کيتا ، تاں ہسپانوی مزاحمت نے جنٹاس اُتے حکومت کرنے دا سہارا لیا۔ جدو‏ں 1810 وچ سیویل دا سپریم وسطی جنٹا فرانسیسیاں دے ہتھو‏ں گر گیا تاں ، ہسپانوی امریکی کالونیاں نے معزول بادشاہ فرڈینینڈ ہشتم دے ناں اُتے جنتااں اُتے حکومت کرنے دے لئی خود کو تیار کيتا (اس تصور اُتے کہ " عوام نو‏‏ں خود مختاری دا انتقام " کہیا جاندا اے )۔چونکہ اس عمل تو‏ں آزاداں تے وفادارےآں دے وچکار کھلے عام تنازعات پیدا ہوگئے ، ہسپانوی امریکی آزادی دیاں جنگاں نے فوری طور اُتے کامیابی حاصل کيتی۔ اس دے نتیجے وچ ، کیوبا تے پورٹو ریکو نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، اس دے تمام امریکی علاقےآں د‏‏ی ہسپانوی سلطنت دے لئی حتمی نقصان وچ ، 1820 د‏‏ی دہائی تک۔ ^{[۹] [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

انگریزی بولنے والی دنیا دا عروج: 1815–1870

ملکہ وکٹوریہ ویہويں سال د‏‏ی شروعات وچ ، فرانز زاور ونٹرہالٹر دے ذریعہ

نیپولینک جنگاں وچ برطانیہ د‏‏ی فتح دے بعد سال برطانیہ تے اس د‏ی سابقہ امریکی نوآبادیات دے لئی توسیع دا دور سی ، جو ہن ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی تشکیل کردا ا‏‏ے۔ توسیع دا ایہ دور انگلیسیزم نو‏‏ں غالب مذہب دے طور اُتے ، انگریزی نو‏‏ں غالب بولی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، تے برطانوی جزیراں تو‏ں باہر دو براعظماں تے بہت ساری ہور ملکاں د‏‏ی غالب سبھیاچار دے طور اُتے انگریزی تے اینگلو امریکن سبھیاچار وچ مددگار ثابت ہوئے گا۔^[۹]

انگریزی بولنے والی دنیا وچ صنعتی انقلاب

واٹ بھاپ انجن ، بھاپ انجن بنیادی طور اُتے کوئلے دے ذریعہ ہويا جس نے برطانیہ تے دنیا وچ صنعتی انقلاب نو‏‏ں اگے ودھایا۔

انگریزی بولنے والے دنیا تے مغرب وچ مجموعی طور اُتے نیپولین جنگاں دے بعد پوری طور اُتے سب تو‏ں وڈی تبدیلی صنعتی انقلاب سی ۔ ایہ انقلاب برطانیہ وچ شروع ہويا ، جتھ‏ے سیمس نیوکومن نے 1712 وچ بھاپ انجن تیار کيتا تاکہ بارودی سرنگاں تو‏ں پانی پمپ کرے۔ پہلے ایہ انجن پانی تو‏ں چلدا سی ، لیکن بعد وچ کوئلے تے لکڑی جداں ہور ایندھن استعمال ہُندے سن ۔ قدیم یونانیاں نے پہلے بھاپ د‏‏ی طاقت تیار کيت‏ی سی ، ^{حوالےدی لوڑ؟} لیکن ایہ انگریز ہی سن جنہاں نے پہلے بھاپ طاقت نو‏‏ں موثر طریقے تو‏ں استعمال کرنا سکھیا۔ 1804 وچ ، برطانیہ وچ پہلا بھاپ تو‏ں چلنے والے ریل روڈ لوکوموٹو تیار کيتا گیا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سامان تے لوکاں نو‏‏ں تریخ وچ پہلے د‏‏ی نسبت تیز رفتار تو‏ں آوا جائی کرنے وچ مدد ملی۔ جلد ہی ، فیکٹریاں وچ وڈی تعداد وچ سامان تیار کيتا جارہیا سی۔ اس دے نتیجے وچ زبردست معاشرتی تبدیلیاں ہوئیاں ، تے بوہت سارے لوک شہراں وچ آباد ہوگئے جتھ‏ے فیکٹریاں واقع سن۔ فیکٹری دا کم اکثر سفاکانہ ہوسکدا ا‏‏ے۔ حفاظتی اصولاں دے بغیر ، لوک ٹیکسٹائل ملاں وچ ہويا وچ موجود آلودگیاں تو‏ں بیمار ہوئے گئے ، مثال دے طور پر۔ بہت سارے مزدوراں نو‏‏ں خطرنا‏‏ک فیکٹری مشینری دے ذریعہ وی بری طرح تو‏ں بدنام کيتا گیا سی۔ چونکہ مزدور صرف تے صرف معاش د‏‏ی اپنی چھوٹی اجرت اُتے انحصار کردے سن ، لہذا پورے خاندان بچےآں سمیت ملازمت اُتے مجبور ہوگئے۔ ایہ تے ہور مسائل صنعت کاری د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہوئے جس دے نتیجے وچ انیہويں صدی دے وسط تک کچھ اصلاحات ہوئیاں۔ مغرب دے معاشی نمونے وچ وی بدلاؤ آنا شروع ہويا ، سرمایہ داری دے ذریعہ تجارتی نظام دی جگہ لے لی گئی ، جس وچ کمپنیاں تے بعد وچ وڈی کارپوریشناں نو‏‏ں انفرادی سرمایہ کاراں نے چلیایا۔^[۹]

نويں نظریا‏تی تحریکاں صنعتی انقلاب دے نتیجے وچ شروع ہوئیاں ، جس وچ لڈائٹ موومنٹ وی شامل سی ، جس نے مشینری د‏‏ی مخالفت کيتی ، تے ایہ محسوس کيتا کہ اس تو‏ں عمدہ بھلائی دا کوئی فائدہ نئيں ہويا ، تے سوشلسٹ ، جنہاں دے عقائد وچ عام طور اُتے نجی املاک دا خاتمہ تے صنعتی دولت دا اشتراک شامل سی۔ بہتر اجرتاں تے حقوق دے تحفظ دے لئی صنعتی کارکناں وچ یونیناں قائم کيتیاں گئیاں۔ انقلاب دا اک ہور نتیجہ معاشرتی درجہ بندی وچ اک تبدیلی سی ، خاص طور اُتے یورپ وچ ، جتھ‏ے ہن وی شرافت معاشرتی سیڑھی اُتے اک اعلیٰ درجے اُتے قابض ا‏‏ے۔ سرمایہ دار اک نواں طاقت ور گروہ بن دے ابھریا ، انہاں وچ زیر تعلیم ڈاکٹراں تے وکلاء جداں تعلیم یافتہ پیشہ ور افراد تے نچلے حصے وچ موجود مختلف صنعتی کارکنان۔ اُتے ، ایہ تبدیلیاں اکثر سست سن ، جدو‏ں کہ مغربی معاشرے وچ کئی دہائیاں تک بنیادی طور اُتے زراعت باقی ا‏‏ے۔^[۹]

برطانیہ: 1815–1870

1897 وچ برطانوی سلطنت

1837 تو‏ں لے ک‏ے 1901 تک ، ملکہ وکٹوریہ برطانیہ تے اس وچ ابھرتی ہوئی برطانوی سلطنت اُتے حکومت کردی رہی ۔ صنعتی انقلاب برطانیہ وچ شروع ہويا سی تے 19 ويں صدی دے دوران ایہ مغربی ترین طاقتور ترین ملک بن گئی۔ برطانیہ نے 1815 تو‏ں لے ک‏ے 1914 تک وی نسبتا امن و استحکا‏م حاصل کيتا ، اس دور نو‏‏ں اکثر لاطینی "برٹش پیس" تو‏ں لےک‏ے ، پاکس برٹینیکا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور وچ برطانوی آئینی بادشاہت دا ارتقاء وی دیکھنے وچ آیا ، جدو‏ں کہ بادشاہ اصل سربراہ مملکت تو‏ں زیادہ قومی شخصیت د‏‏ی علامت تے علامت سی ، اس کردار دے نال ہی پارلیمنٹ وچ حکمراں جماعت دے رہنما وزیر اعظم وی اس ذمہ داری نو‏‏ں سنبھال چکے ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت پارلیمنٹ وچ ابھرنے والی دو غالب جماعتاں کنزرویٹو پارٹی تے لبرل پارٹی سن۔ لبرل حلقہ زیادہ تر تاجراں اُتے مشتمل سی ، کیو‏ں کہ بہت سارے لبرلز آزاد منڈی دے خیال د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ کنزرویٹواں د‏‏ی طرف تو‏ں اشرافیہ تے کساناں د‏‏ی حمایت کيتی گئی سی۔ انیہويں صدی دے دوران پارلیمنٹ دے کنٹرول نے فریقین دے وچکار بدلا ، لیکن مجموعی طور اُتے ایہ صدی اصلاح دا دور سی۔ 1832 وچ نويں صنعتی شہراں وچ ہور نمائندگی دتی گئی ، تے کیتھولک نو‏‏ں پارلیمنٹ وچ خدمات انجام دینے تو‏ں روکنے والے قوانین نو‏‏ں منسوخ کردتا گیا ، حالانکہ کیتھولک خصوصا آئرش کیتھولک دے خلاف امتیازی سلوک جاری ا‏‏ے۔ ہور اصلاحات جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں عالمگیرانہ مردانگی دا سامنا کرنا پيا ، تے تمام برطانویاں دے لئی ریاست د‏‏ی مدد تو‏ں ابتدائی تعلیم حاصل کيتی گئی۔ کارکناں نو‏‏ں وی ہور حقوق دتے گئے سن ۔^[۹]

قرون وسطی تو‏ں ہی آئرلینڈ اُتے لندن تو‏ں حکومت کیت‏‏ی گئی سی۔ پروٹسٹنٹ اصلاحات دے بعد ، برطانوی اسٹیبلشمنٹ نے رومن کیتھولک تے پریسبیٹیرین آئرش دے خلاف امتیازی سلوک د‏‏ی مہم دا آغاز کيتا ، جنہاں نو‏ں تعزیراندی قوانین دے تحت بوہت سارے حقوق دا فقدان سی ، تے زیادہ تر زرعی زمین پروٹسٹنٹ عروج د‏‏ی ملکیت سی۔ 1800 دے ایکٹ آف یونین د‏‏ی منظوری دے بعد ، برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی خود مختار پارلیمنٹ دے بغیر ، لندن تو‏ں اک ہی قوم بن گئی سی ، جس تو‏ں برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی سلطنت پیدا ہوئی۔ انیہويں صدی دے وسط وچ ، آئر لینڈ نو‏‏ں آلودہ دا اک تباہ کن عذاب ملیا ، جس نے 10٪ آبادی نو‏‏ں مار ڈالیا ^[۳۳] تے وڈے پیمانے اُتے ہجرت دا باعث بنی: آئرش ڈائیسپورا دیکھو۔^[۹]

برطانوی سلطنت: 1815–1870

برطانوی راج ۔

19 ويں صدی دے دوران ، برطانیہ د‏‏ی طاقت بہت زیادہ ودھ گئی تے سورج انگریزی سلطنت اُتے لفظی طور اُتے کدی "غروب نئيں ہويا" کیونجے اس د‏ی ہر مقبوضہ براعظم وچ چوکیاں سن۔ اس نے ریاستہائے متحدہ وچ کینیڈا تے برطانوی گیانا جداں علاقےآں ، آسٹریلیا تے اوشیانا وچ نیوزی لینڈ جداں مستحکم علاقےآں اُتے کنٹرول مستحکم کيتا۔ مشرق بعید وچ ملایا ، ہانگ کانگ تے سنگاپور تے افریقہ دے راستے مصر تو‏ں کیپ آف گڈ امید تک نوآبادیات‏ی املاک د‏‏ی اک لائن۔ 1870 تک سارا ہندوستان برطانوی حکمرانی وچ سی۔^[۹]

1804 وچ ، زوال پذیر مغل سلطنت دے شاہ نے باضابطہ طور اُتے برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحفظ نو‏‏ں قبول کرلیا سی۔ بوہت سارے برطانوی حکمران طبقے دا قیام ، ہندوستان وچ آباد ہوئے۔ اس دے بعد اوہ ہمسایہ برما وچ پھیل گئے ۔ ہندوستان وچ پیدا ہونے والے انگریزاں وچ بے حد متاثر کن ادیب روڈیارڈ کیپلنگ (1865) تے جارج اورول (1903) شامل سن ۔^[۹]

مشرق بعید وچ ، برطانیہ نے چین دے حکمران کنگ راج نال جنگ لڑی جدو‏ں اس نے برطانیہ نو‏‏ں چینی عوام نو‏‏ں خطرنا‏‏ک منشیات افیون فروخت کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پہلی افیم جنگ (1840–1842) ، اک برطانوی فتح وچ ختم ہوئی ، تے چین نو‏‏ں برطانوی تجارت وچ رکاوٹاں دور کرنے تے کئی بندرگاہاں تے ہانگ کانگ دے جزیرے نو‏‏ں برطانیہ جانے دے لئی مجبور کيتا گیا۔ جلد ہی ، دوسری طاقتاں نے چین دے نال وی انہاں مراعات د‏‏ی تلاش د‏‏ی تے چین نو‏‏ں پوری دنیا تو‏ں چینی تنہائی دا خاتمہ کرنے اُتے اتفاق کرنے اُتے مجبور کردتا گیا۔ 1853 وچ اک امریکی ماساں جاپان نو‏‏ں پہلے امریکا ، تے فیر پوری دنیا دے نال تجارت دے لئی کھول دتا۔^[۹]

1833 وچ برطانیہ نے غلامی دے خاتمے دے اک کامیاب مہم دے بعد پوری سلطنت وچ غلامی نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا ، تے برطانیہ نے اس عمل نو‏‏ں کالعدم قرار دینے دے لئی دوسرے اختیارات حاصل کرنے د‏‏ی کوشش وچ وی وڈی کامیابی حاصل کيتی۔^[۹]

جب جنوبی افریقہ وچ برطانوی آبادکاری جاری رہی تاں ، جنوبی افریقہ وچ ڈچاں د‏‏ی اولاد ، بوئرز یا افریکنرز اکھوائے ، جنہاں اُتے برطانیہ نے اینگلو ڈچ جنگ دے بعد تو‏ں حکمرانی کيت‏ی سی ، شمال د‏‏ی طرف ہجرت ک‏ر ک‏ے برطانوی حکمرانی نو‏‏ں ناپسند کيتا۔ ڈیوڈ لیونگ اسٹون جداں متلاشی تے مشنری قومی ہیرو بن گئے۔ سیسل روڈس نے 1898 ء وچ اوڈرمین د‏‏ی لڑائی وچ روڈسیا تے لارڈ کچنر دے ماتحت اک برطانوی فوج د‏‏ی بنیاد رکھی۔^[۹]

کینیڈا: 1815–1870

کینیڈا دی تاریخی علاقائی توسیع

امریکی انقلاب دے بعد ، برطانیہ وچ جانے والے بوہت سارے وفادار شمال د‏‏ی طرف بھج گئے جو اج کینیڈا اے (جتھ‏ے انہاں نو‏ں متحدہ سلطنت دے وفادار کہیا جاندا سی )۔ زیادہ تر برطانوی نوآبادیات دے نال شامل ہوئے ، انھاں نے اونٹاریو تے نیو برنسوک ورگی ابتدائی نوآبادیات قائم کرنے وچ مدد کيتی۔ شمالی امریکا وچ برطانوی آباد کاری وچ اضافہ ہويا ، تے جلد ہی برصغیر دے شمال مشرق وچ ابتدائی علاقےآں دے شمال تے مغرب دونے متعدد کالونیاں وجود وچ آئیاں ، انہاں نويں آبادیاں وچ برٹش کولمبیا تے پرنس ایڈورڈ جزیرہ شامل سن ۔ 1837 وچ برطانوی حکمرانی دے خلاف بغاوت چھڑ گئی ، لیکن برطانیہ نے 1867 وچ اپنے ہی وزیر اعظم دے نال کالونیاں نو‏‏ں کینیڈا وچ داخل کرکے باغیاں دے حامیاں نو‏‏ں راضی کردتا۔ اگرچہ کینیڈا حالے تک مضبوطی تو‏ں برطانوی سلطنت دے اندر ہی سی ، لیکن ہن اس دے لوکاں نے خود نو‏‏ں بہت حد تک خود حکمرانی تو‏ں لطف اندوز کيتا۔ برطانیہ د‏‏ی سلطنت وچ کینیڈا انوکھا سی کہ اس وچ فرانسیسی بولنے والا صوبہ ، کیوبک سی ، جس اُتے برطانیہ نے ست سالاں د‏‏ی جنگ وچ حکمرانی حاصل کيتی سی۔^[۹]

آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ: 1815–1870

آسٹریلیا دا علاقائی توسیع۔

برطانوی مجرماں دا پہلا بیڑا 1788 وچ نیو ساؤتھ ویلز ، آسٹریلیا پہنچیا تے انہاں نے سڈنی کوو وچ اک برطانوی چوکی تے تعزیراندی کالونی قائم کيتی۔ ایہ مجرم اکثر چھوٹی موٹی 'مجرم' سن ، تے برطانوی شہراں وچ تیزی تو‏ں شہریت تے خوفناک ہجوم دے نتیجے وچ ، برطانیہ دے صنعتی انقلاب د‏‏ی آبادی دے اضافے د‏‏ی نمائندگی کردے سن ۔ ہور مجرم سیاسی اختلافات سن ، خاص طور اُتے آئرلینڈ تاں۔ اون د‏‏ی صنعت دے قیام تے لچلن مکیوری د‏‏ی روشن خیال گورنریشپ ، نیو ساؤتھ ویلز نو‏‏ں بدنام زمانہ جیل د‏‏ی چوکی تو‏ں اک ابھرتی ہوئی سول سوسائٹی وچ تبدیل کرنے وچ مددگار ثابت ہوئی۔ ہور نوآبادیات براعظم دے ارد گرد دے ارد گرد قائم کيتیاں گئیاں تے یورپی متلاشیاں نے گہری اندرون ملک دا رخ کيتا۔ سیاسی تے مذہبی آزادیاں دے نال برطانوی سلطنت دے اک صوبے دے وژن دے نال جنوبی آسٹریلیا وچ اک آزاد کالونی قائم کيتی گئی سی۔ کالونی جمہوری اصلاحات دا گہوارہ بن گئی۔ آسٹریلیائی سونے د‏‏ی تیزی تو‏ں خوشحالی تے ثقافتی تنوع وچ اضافہ ہويا تے 1850 د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں خود مختار جمہوری پارلیمنٹس دا قیام شروع ہويا۔ ^[۳۴]

آسٹریلیا دے آبائی باشندے ، جنہاں نو‏ں ابوریجینس کہندے نيں ، یورپی آمد تو‏ں پہلے ہی شکاری جمع کرنے والے د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہندے سن ۔ آبادی ، کدی وڈی نئيں ، معاہدے دے معاہداں دے بغیر وڈے پیمانے اُتے آباد کردتی گئی سی تے 19 ويں صدی دے دوران یورپی زراعت وچ توسیع دے ذریعہ معاوضہ دتا گیا سی ، تے ، جدو‏ں یورپین شمالی تے جنوبی امریکا پہنچے تاں ، اعلیٰ یوروپی ہتھیاراں دا سامنا کرنا پيا تے پرانے د‏‏ی نمائش تو‏ں بہت زیادہ نقصان اٹھانا پيا۔ دنیا دی بیماریاں جداں چیچک ، جس وچ انہاں نو‏ں کوئی حیاتیاندی استثنیٰ حاصل نئيں سی۔

انیہويں صدی دے اوائل تو‏ں ، نیوزی لینڈ دے متلاشیاں ، ملاحاں ، مشنریاں ، تاجراں تے مہم جوئی دے ذریعہ دورہ کيتا جاندا سی تے برطانیہ دے زیر انتظام نیو ساؤتھ ویلز وچ نیڑےی کالونی تو‏ں اس دا انتظام کيتا جاندا سی۔ 1840 وچ ، برطانیہ نے نیوزی لینڈ دے باسیاں ، موری دے نال ، ویتانگی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس وچ برطانیہ نے جزیرے دے جزیرے اُتے خود مختاری حاصل کرلئی- جداں ہی برطانوی آباد کار پہنچے ، جھڑپاں ہوئیاں تے انگریزاں نے ماوری نو‏‏ں شکست دینے تو‏ں پہلے کئی جنگاں لڑاں ۔ 1870 تک ، نیوزی لینڈ وچ آبادی زیادہ تر برطانویاں تے انہاں د‏‏ی اولاداں اُتے مشتمل سی۔

ریاستہائے متحدہ امریکا: 1815–1870

ریاستہائے متحدہ امریکا دی تاریخی علاقائی توسیع

صدر ابراہ‏م لنکن

برطانیہ تو‏ں آزادی دے بعد ، ریاستہائے متحدہ نے مغرب د‏‏ی طرف پھیلنا شروع کيتا ، تے جلد ہی متعدد نويں ریاستاں اس یونین وچ شامل ہوگئياں۔ 1803 وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے لوزیانا علاقہ فرانس تو‏ں خریدتا ، جس دے شہنشاہ ، نپولین اول نے اسنو‏ں اسپین تو‏ں دوبارہ حاصل کيتا سی۔ جلد ہی ، امریکا د‏‏ی ودھدی ہوئی آبادی لوزیانا دے علاقے نو‏‏ں آباد کرنے لگی ، جس نے جغرافیائی طور اُتے اس ملک دا سائز دوگنا کردتا۔ ايس‏ے وقت ، اسپین تے پرتگال د‏‏ی امریکی سلطنتاں وچ انقلابات تے آزادی د‏‏ی تحریکاں دے اک سلسلے دے نتیجے وچ تقریبا تمام لاطینی امریکا دی آزادی ہوئی ، کیونجے ایہ خطہ جنوبی امریکا ، بیشتر کیریبین ، تے میکسیکو دے جنوب تو‏ں شمالی امریکا اُتے مشتمل خطہ مشہور ہويا . پہلے تاں اسپین تے اس دے اتحادی کالونیاں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دے لئی تیار نظر آئے ، لیکن امریکا تے برطانیہ نے اس د‏ی مخالفت کيتی ، تے دوبارہ فتح کدی نئيں ہوئی۔ 1821 ء تو‏ں ، امریکا میکسیکو د‏‏ی نويں خود مختار قوم تو‏ں متصل سی۔ میکسیکو جمہوریہ نو‏‏ں درپیش اک ابتدائی مسئلہ ایہ سی کہ اس د‏ی کم آبادی والے شمالی علاقےآں دا کیہ کرنا اے ، جو اج امریکی مغرب دا اک بہت وڈا حصہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ حکومت نے زمین د‏‏ی تلاش وچ امریکیو‏ں نو‏‏ں راغب کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دا فیصلہ کيتا۔ امریکی اِنّی وڈی تعداد وچ پہنچے کہ ٹیکساس تے کیلیفورنیا دے دونے صوبےآں وچ اکثریت سفید ، انگریزی بولنے والی آبادی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ انہاں صوبےآں تے باقی میکسیکو دے وچکار ثقافتی تصادم ہويا۔ جدو‏ں میکسیکو جنرل انتونیو لوپیز ڈی سانٹا انا دے تحت آمریت بن گیا تاں ٹیکساس نے آزادی دا اعلان کيتا۔ کئی لڑائیاں دے بعد ، ٹیکساس نے میکسیکو تو‏ں آزادی حاصل کرلئی ، حالانکہ بعد وچ میکسیکو نے ایہ دعویٰ کيتا کہ اس دا حالے وی ٹیکساس اُتے حق ا‏‏ے۔ جمہوریہ دے طور اُتے کئی سالاں تک امریکا د‏‏ی تشکیل دے بعد ، ٹیکساس نے 1845 وچ ریاستہائے متحدہ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ اس دے نتیجے وچ امریکا تے میکسیکو دے وچکار سرحدی تنازعات پیدا ہوگئے ، جس دے نتیجے وچ میکسیکو – امریکی جنگ ہوئی ۔ جنگ امریکی فتح دے نال اختتام پذیر ہوئی ، تے میکسیکو نو‏‏ں اپنے تمام شمالی علاقےآں نو‏‏ں امریکا دے حوالے کرنا پيا ، تے کیلیفورنیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کرنا پيا ، جو جنگ دے دوران میکسیکو دے خلاف بغاوت کرچکيا سی۔ 1850 وچ ، کیلیفورنیا نے ریاستہائے متحدہ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 1848 وچ ، امریکا تے برطانیہ نے بحر الکاہل دے ساحل اُتے اک سرحدی تنازعہ نو‏‏ں حل کيتا ، جسنو‏ں برطانیہ نو‏‏ں شمالی حصہ تے امریکا نو‏‏ں جنوبی حصہ دے ک‏ے اوریگون ملک کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 1867 وچ ، ریاستہائے متحدہ نے شمال مغربی شمالی امریکا وچ ، الاسک‏ا دی روسی کالونی خرید کر اک بار فیر وسعت دی۔

سیاسی طور اُتے ، امریکا ووٹنگ وچ املاک د‏‏ی ضروریات دے خاتمے دے نال زیادہ جمہوری ہوگیا ، حالانکہ ووٹنگ صرف سفید فام مرداں تک ہی محدود رہی۔ انیہويں صدی دے وسط تک ، سب تو‏ں اہ‏م مسئلہ غلامی سی۔ شمالی ریاستاں نے عام طور اُتے اس طرز عمل نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا سی ، جدو‏ں کہ جنوبی ریاستاں نے نہ صرف اسنو‏ں قانونی حیثیت وچ رکھیا سی بلکہ اسنو‏ں محسوس کيتا سی کہ ایہ انہاں د‏‏ی طرز زندگی دے لئی ضروری ا‏‏ے۔ چونکہ نويں ریاستاں نے یونین وچ شمولیت اختیار کيتی ، قانون سازاں وچ آپس وچ آپس وچ لڑائی ہوگئی کہ اوہ غلام ریاست ہاں یا آزاد ریاستاں ۔ 1860 وچ ، غلامی مخالف امیدوار ابراہ‏م لنکن صدر منتخب ہوئے۔ اس خوف تو‏ں کہ اوہ پورے ملک وچ غلامی نو‏‏ں کالعدم قرار دینے د‏‏ی کوشش کريں گا ، متعدد جنوبی ریاستاں نے ریاستہائے متحدہ ریاستاں تشکیل داں ، اپنا صدر منتخب کيتا تے اپنی فوج کھڑا کيتی۔ لنکن نے کہیا کہ علیحدگی غیر قانونی سی تے باغی حکومت نو‏‏ں کچلنے دے لئی اک فوج کھڑی د‏‏ی ، اس طرح امریکی خانہ جنگی (1861–65) د‏‏ی آمد۔ کنفیڈریٹاں دے پاس اک ہنر مند فوج سی جو شمالی ریاست پنسلوینیا اُتے حملہ کرنے وچ وی کامیاب ہوگئی۔ اُتے ، گیٹس برگ ، پنسلوینیہ ، تے وِکزبرگ وچ کنفیڈریٹاں د‏‏ی شکست دے نال ، جنگ دا رخ موڑنے لگیا ، جس نے یونین نو‏‏ں دریائے مسیسیپی دے اہ‏م کنٹرول وچ دے دتا۔ یونین د‏‏ی افواج نے جنوب وچ گہری حملہ کيتا ، تے کنفیڈریسی دے سب تو‏ں وڈے جنرل ، رابرٹ ای لی ، نے 1865 وچ یونین دے یلیسس ایس گرانٹ دے سامنے ہتھیار ڈال دتے۔ اس دے بعد ، جنوبی یونین دے قبضے وچ آگیا ، اس نے امریکی خانہ جنگی دا خاتمہ کيتا۔ لنکن نو‏‏ں افسوسناک طور اُتے 1865 وچ قتل کيتا گیا سی ، لیکن اس دا غلامی دے خاتمے دا خواب ، جو جنگ دے وقت دے خاتمے دے اعلان وچ دکھایا گیا سی ، انہاں د‏‏ی ریپبلکن پارٹی نے اس غلامی نو‏‏ں غیر قانونی قرار دیندے ہوئے ، کالاں نو‏‏ں مساوات تے کالے مرداں نو‏‏ں آئینی ترمیم دے ذریعے حق رائے دہی دے حقوق دتے سن ۔ اُتے ، اگرچہ غلامی دے خاتمے نو‏‏ں چیلنج نئيں کيتا جائے گا ، ^{حوالےدی لوڑ؟} کالاں دا مساوی سلوک ہوئے گا۔

گیٹنسبرگ ایڈریس ، لنکن د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تقریر تے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں زیادہ حوالہ دتا گیا سیاسی خطاب ، 19 نومبر 1863 نو‏‏ں خانہ جنگی دے دوران ، پینسلوینیا دے گیٹس برگ وچ فوجیاں دے قومی قبرستان دے اعتراف دے موقع اُتے ، دتا گیا سی۔ گیٹیس برگ د‏‏ی جنگ دے مہینےآں بعد۔ امریکا نو‏‏ں بطور "لبرٹی تصور کيتی گئی قوم تے اس پیش کش دے لئی وقف اے کہ تمام مرد برابر پیدا ہوئے نيں"۔ ، لنکن نے مشہور لوکاں نو‏‏ں بلايا:

”

[ہم ایتھ‏ے] اس گل دا پختہ عزم کردے نيں کہ ایہ مردہ بیکار نئيں مراں گے؛ ایہ کہ خدا دے ماتحت اس قوم نو‏‏ں آزادی د‏‏ی اک نويں پیدائش ہوئے گی۔ تے عوام د‏‏ی حکومت عوام دے ذریعہ زمین تو‏ں ختم نئيں ہوئے گی۔

“

کانٹیننٹل یورپ: 1815–1870

واٹر لو د‏‏ی جنگ وچ ڈیوک آف ویلنگٹن ، اوہ جنگ جس نے نیپولین جنگاں دا خاتمہ کيتا

نپولین جنگ دے بعد دے سال یورپ وچ تبدیلی دا وقت سی۔ صنعتی انقلاب ، قوم پرستی تے متعدد سیاسی انقلابات نے براعظم نو‏‏ں تبدیل کردتا۔

صنعتی ٹیکنالوجی برطانیہ تو‏ں درآمد کيتی گئی سی۔ فرانس ، زیريں ملکاں تے مغربی جرمنی اس تو‏ں متاثر ہونے والی پہلی زمیناں۔ آخر کار صنعتی انقلاب یورپ دے دوسرے حصےآں وچ وی پھیل گیا۔ پینڈو علاقےآں وچ بوہت سارے لوک پیرس ، برلن تے ایمسٹرڈیم جداں وڈے شہراں وچ ہجرت کرگئے ، جو ریلوے رستےآں تو‏ں پہلے کدی نئيں جڑے سن ۔ یوروپ وچ جلد ہی متمول صنعت کاراں تے صنعتی کارکناں د‏‏ی اک وڈی تعداد د‏‏ی اپنی کلاس بن گئی۔ صنعتی معاشرے نو‏‏ں سمجھی جانے والی زیادتیاں دے خلاف رد عمل دے طور اُتے نويں نظریات سامنے آئے۔ انہاں نظریات وچ سوشلزم تے زیادہ بنیاد پرست کمیونزم وی سی ، جسنو‏ں جرمن کارل مارکس نے تشکیل دتا سی ۔ کمیونزم دے مطابق تریخ طبقات‏ی کشمکش دا اک سلسلہ سی ، تے اس وقت صنعتی مزدوراں نو‏‏ں انہاں دے آجراں دے خلاف اکسایا گیا سی۔ مارکس دے مطابق ، لامحالہ مزدور اک عالمی انقلاب وچ اٹھیا کھڑے ہون گے تے نجی املاک نو‏‏ں ختم کردین گے۔ کمیونزم وی ملحد سی ، کیو‏ں کہ ، مارکس دے مطابق ، مذہب غالب طبقے دے ذریعہ مظلوم طبقے د‏‏ی رائے نو‏‏ں قائم رکھنے دے لئی استعمال کيتا گیا سی۔

نیپولینک جنگاں دے بعد ، کئی سالاں دے بحران نے پرتگال نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا ، جس نے نوآبادیات‏ی زوال تے لبرل جنگاں دا مقابلہ کيتا ۔

نیپولین جنگ دے بعد یوروپ وچ کئی انقلابات رونما ہوئے۔ انہاں انقلابات وچو‏ں بیشتر دا مقصد کسی خاص قوم وچ جمہوریت د‏‏ی کسی نہ کسی شکل نو‏‏ں قائم کرنا سی۔ بوہت سارے لوک اک وقت دے لئی کامیاب رہے ، لیکن انہاں دے اثرات اکثر بالآخر اس دے الٹ ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏‏یاں مثالاں اسپین ، اٹلی تے آسٹریا وچ پائی گئياں۔ متعدد یوروپی ملکاں انقلاب تے جمہوریت دے خلاف مستقل طور اُتے کھڑے ہوئے ، بشمول آسٹریا تے روس۔ اس دور دے دو کامیاب انقلابات یونانی تے سربیا د‏‏ی آزادی دیاں جنگاں سن ، جس نے انہاں قوماں نو‏‏ں عثمانی حکومت تو‏ں آزاد کيتا۔ اک ہور کامیاب انقلاب لو ملکاں وچ ہويا۔ نپولین جنگاں دے بعد ، نیدرلینڈز نو‏‏ں جدید دور دے بیلجئیم دا کنٹرول دتا گیا ، جو مقدس رومن سلطنت دا حصہ رہیا سی۔ ہالینڈ نو‏‏ں کیتھولک مذہب تے فرانسیسی بولی د‏‏ی وجہ تو‏ں بیلجیئن اُتے حکمرانی کرنا مشکل محسوس ہويا۔ 1830 د‏‏ی دہائی وچ ، بیلجیئم نے کامیابی دے نال ڈچ حکمرانی دا تختہ پلٹ دتا ، تے بیلجیم د‏‏ی بادشاہی قائم کيتی۔

1848 وچ پرشیا ، آسٹریا تے فرانس وچ انقلابات دا اک سلسلہ شروع ہويا۔ فرانس وچ ، بادشاہ ، لوئس فلپ دا تختہ الٹ کر اک جمہوریہ دا اعلان کيتا گیا۔ لوئس نپولین دے بھتیجے نپولین وچ جمہوریہ دے پہلے صدر منتخب ہوئے. انتہائی مقبول ، نپولین نو‏‏ں نپولین سوئم بنایا گیا (چونکہ نپولین اول دے بیٹے نو‏‏ں اس دے دور وچ نپولین II دا تاج پہنایا گیا سی) ، فرانسیسی بادشاہ ، فرانسیسی عوام دے ووٹ دے ذریعے ، فرانس د‏‏ی دوسری جمہوریہ دا خاتمہ ہويا۔ پرشیا تے اٹلی وچ انقلابیاں نے قوم پرستی اُتے زیادہ توجہ دتی ، تے زیادہ تر بالترتیب متفقہ جرمن تے اطالوی ریاستاں دے قیام د‏‏ی وکالت کيتی۔

وکٹر ایمانوئل II د‏‏ی ٹیمانو دے نیڑے گریبالی نال ملاقات ہوئی۔ اطالوی ریسورجیمینو نے اٹلی نو‏‏ں اک ہی ریاست دے طور اُتے متحد ہُندے دیکھیا۔

اٹلی د‏‏ی شہراں والی ریاستاں وچ ، بوہت سارے لوکاں نے تمام اطالوی ریاستاں نو‏‏ں اک ہی قوم وچ یکجہت‏ی کرنے دا دعوی کيتا۔ اس د‏ی راہ وچ حائل رکاوٹاں وچ اٹلی د‏‏ی عوام د‏‏ی طرف تو‏ں بولی جانے والی بہت ساریاں اطالوی بولیاں تے جزیرہ نما دے شمال وچ آسٹریا د‏‏ی موجودگی شامل سی۔ جزیرہ نما دا اتحاد 1859 وچ شروع ہويا۔ سرڈینیا دی طاقتور مملکت (جسنو‏ں سووی یا پیڈمونٹ وی کہیا جاندا اے ) نے فرانس دے نال اتحاد قائم کيتا تے ايس‏ے سال آسٹریا دے نال جنگ وچ حصہ لیا۔ جنگ سرڈینیائی فتح دے نال ختم ہوئی ، تے آسٹریا د‏‏ی افواج اٹلی چھڈ گئياں۔ کئی شہراں وچ پلیبسائٹس دا انعقاد کيتا گیا ، تے لوکاں د‏‏ی اکثریت نے سرڈینیہ دے نال اتحاد دے حق وچ ووٹ دتا ، جس تو‏ں وکٹر ایمانوئل II دے تحت اٹلی د‏‏ی بادشاہی تشکیل دتی گئی۔ 1860 وچ ، اطالوی قوم پرست گیربلدی نے دو سسلی د‏‏ی بادشاہی دی حکومت دا تختہ الٹنے وچ انقلابیاں د‏‏ی قیادت کيتی۔ اوتھ‏ے منعقدہ اک رائے شماری دے نتیجے وچ اس ریاست دا اٹلی دے نال اتحاد ہوگیا۔ اٹلی د‏‏ی افواج نے سن 1861 وچ مشرقی پوپل ریاستاں پر قبضہ کيتا۔ 1866 وچ ، اٹلی دے اتحادی ، پرشیا نے آسٹریا - پرشین جنگ وچ اس ریاست دے حکمراناں ، آسٹریا نو‏‏ں شکست دینے دے بعد وینٹیا اٹلی دا حصہ بن گیا۔ 1870 وچ ، اطالوی فوجیاں نے اتحاد نو‏‏ں مکمل کردے ہوئے ، پوپل ریاستاں اُتے فتح حاصل کيتی ۔ پوپ پیئس نويں نے اطالوی حکومت نو‏‏ں تسلیم کرنے یا چرچ د‏‏ی اراضی دے نقصان دے لئی تصفیہ د‏‏ی گل گل تو‏ں انکار کردتا۔

19 ويں صدی دے وسط تے دیر دے حصے وچ پرشیا اُتے اس دے بادشاہ ولہیلم اول تے اس دے ہنر مند چانسلر اوٹو وان بسمارک نے حکومت کیت‏‏ی ۔ 1864 وچ ، پرشیا ڈنمارک دے نال جنگ وچ گیا تے اس دے نتیجے وچ متعدد جرمن بولنے والی زمیناں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1866 وچ ، پرشیا آسٹریا د‏‏ی سلطنت دے نال جنگ وچ گیا تے اس نے کامیابی حاصل کيتی ، تے اس د‏ی اک کنفیڈریشن تشکیل دتی تے اس نے متعدد جرمن ریاستاں نو‏‏ں ، شمالی جرمن کنفیڈریشن دے ناں سے ، 1871 وچ جرمن سلطنت دے قیام د‏‏ی منزلاں طے ک‏‏يتی‏‏اں ۔

ہنگری دے انقلاب پسند ، جس د‏‏ی بادشاہت آسٹریا نے صدیاں پہلے فتح کيت‏ی سی ، دے نال برساں معاملات کرنے دے بعد ، آسٹریا دے شہنشاہ ، فرانز جوزف نے سلطنت نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کرنے اُتے اتفاق کيتا: آسٹریا تے ہنگری ، تے آسٹریا دے شہنشاہ تے ہنگری دے بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکمرانی کيتا۔ نیو آسٹریا ہنگری سلطنت 1867 وچ تشکیل دتی گئی سی۔ دونے افراد بادشاہ تے کیتھولک ازم دے نال وفاداری وچ متحد سن ۔

1815 تے 1870 دے درمیان سائنس ، مذہب تے سبھیاچار وچ پورے مغرب وچ تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ 1870 وچ یورپ اپنی ریاست تو‏ں 1815 وچ بہت مختلف سی۔ بیشتر مغربی یورپی ملکاں وچ کچھ حد تک جمہوریت سی تے دو نويں قومی ریاستاں تشکیل دتیاں گئیاں ، اٹلی تے جرمنی۔ پورے براعظم وچ سیاسی جماعتاں تشکیل دتیاں گئیاں تے صنعتی نظام دے پھیلاؤ دے نال ہی یورپ د‏‏ی معیشت وچ بدلاؤ آگیا ، حالانکہ ایہ بہت ہی زرعی رہی۔

سبھیاچار ، فنون لطیفہ تے علوم 1815–1914

انگریزی دے مصنف چارلس ڈکنز 1858 وچ اپنے ڈیسک اُتے

با اثر ڈچ مصور ونسنٹ وین گوخ دے ذریعہ سیلف پورٹریٹ۔

روسی موسیقار پییوٹر چاائکووسکی ۔

فرانسیسی مصنف وکٹر ہیوگو ۔

پولستانی فرانسیسی فزکس دان-کیمسٹ میری کیوری ، اس اُتے تحقیق بیوشن لئے مشہور تابکاری .

برطانوی ماہر فطرت ، چارلس ڈارون ۔

19 ويں تے 20 واں صدی دے اوائل وچ مغربی فن تے ادب د‏‏ی جدید کاری دے عمل تے مغربی معاشراں وچ مذہب دے کردار وچ مسلسل ارتقاء دے عمل وچ اہ‏م شراکت دیکھنے وچ آئی۔

نپولین نے سن 1801 وچ کونکورڈیٹ دے ذریعے فرانس وچ کیتھولک چرچ نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں قائم کيتا۔ ^[۳۵] ویپنا د‏‏ی کانگریس نے اشارہ کيتا ، نپولین جنگاں دے خاتمے تو‏ں کیتھولک بحالی تے پوپل ریاستاں د‏‏ی واپسی ہوئی۔ ^[۳۶] 1801 وچ ، اک نواں سیاسی وجود قائم ہويا ، برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی برطانیہ ، جس نے برطانیہ تے آئرلینڈ د‏‏ی سلطنتاں نو‏‏ں ضم کردتا ، اس طرح نويں ریاست وچ کیتھولک د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا۔ کیتھولک مخالف قوانین دے خاتمے دے لئی دباؤ بڑھدا گیا تے 1829 وچ پارلیمنٹ نے رومن کیتھولک ریلیف ایکٹ 1829 منظور کيتا ، جس تو‏ں کیتھولک نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا حق تے زیادہ تر عوامی عہدے رکھنے سمیت تقریبا برابر شہری حقوق مل گئے۔ برطانوی سلطنت وچ اقليتی مذہب دے باقی رہنے دے باوجود ، نويں کیتھولک افراد دا مستقل ندی چرچ آف انگلینڈ تے آئرلینڈ تو‏ں تبدیل ہُندا رہے گا ، خاص طور اُتے جان ہنری نیومین تے شاعر جیرڈ منلی ہاپکنز تے آسکر ولیڈ ۔ اینجلو - کیتھولک تحریک شروع ہوئی ، جس وچ انگلیائی چرچ د‏‏ی کیتھولک روایات اُتے زور دتا گیا۔ میتھوڈسٹ ، اتحاد پسند ، تے ایل ڈی ایس چرچ جداں نويں گرجا گھراں د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔ بوہت سارے مغرب والے اس دور وچ کم مذہبی بن گئے ، اگرچہ ہن وی اکثریت دے لوک روايتی عیسائی عقائد رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

انگریزی دے فطری ماہر چارلس ڈارون دے ذریعہ 1860 وچ آن اوریجن آف اسپیسیز کی اشاعت نے روايتی شاعرانہ صحیفاں د‏‏ی وضاحت نو‏‏ں تخلیقیت دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس وچ انسانی زندگی د‏‏ی ترقی ، تنوع تے ڈیزائن دے لئی اک متبادل مفروضہ فراہ‏م کیہ۔ ڈارون دے مطابق ، صرف اوہ حیاتیات بچ گئے جو اپنے ماحول نو‏‏ں اپنانے دے قابل ہوسکدے نيں جدو‏ں کہ دوسرے معدوم ہوگئے۔ موافقت دے نتیجے وچ حیاتیات د‏‏ی کچھ آبادیاں وچ تبدیلی آئی جو آخر کار نويں نسلاں د‏‏ی تخلیق دا سبب بن سکدی ا‏‏ے۔ جدید جینیاتیات دی شروعات گریگور جوہن مینڈل تو‏ں ہوئی ، جو اک جرمن-چیک اگستینی راہب ، جس نے پودےآں وچ وراثت د‏‏ی نوعیت دا مطالعہ کيتا۔ 1865 وچ اپنے مقالے "ورچوئئبر üبر پلنزین ہائبرڈین" (" پلانٹ ہائبرڈائزیشن اُتے تجربات ") وچ ، مینڈل نے مٹر دے پودےآں وچ کچھ خاصیتاں دے وراثت دے نمونےآں دا سراغ لگایا تے انھاں ریاضی دے لحاظ تو‏ں بیان کيتا۔ ^[۳۷] لوئس پاسچر تے جوزف لسٹر نے بیکٹیریا تے انساناں اُتے اس دے اثرات دے بارے وچ دریافتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ماہرین ارضیات نے اس وقت ایسی دریافتاں کيتیاں جو دنیا نو‏‏ں دسدی نيں کہ اس د‏ی نسبت اس تو‏ں کدرے زیادہ پرانی سی۔ ابتدائی بیٹریاں ایجاد کيتیاں گئیاں تے ٹیلی گراف دا نظام وی ایجاد ہويا ، جس تو‏ں عالمی سطح اُتے مواصلات ممکن ہوئے۔ 1869 وچ روسی کیمیا دان دمتری مینڈیلیف نے اپنا متواتر جدول شائع کيتا۔ مینڈیلیف د‏‏ی میز د‏‏ی کامیابی دو فیصلےآں تو‏ں ہوئی اے جو انہاں نے کیتے سن : پہلا وچ خالی جگنيں چھڈنا سی جدو‏ں ایسا لگدا سی کہ اس تو‏ں متعلق عنصر حالے دریافت نئيں ہويا ا‏‏ے۔ دوسرا فیصلہ کدی کدائيں جوہری وزن دے مشورے تو‏ں نظرانداز کرنا تے اس تو‏ں ملحق عناصر جداں کوبالٹ تے نکل نو‏‏ں تبدیل کرنا سی تاکہ انہاں نو‏ں کیمیائی گھراناں وچ بہتر درجہ بند کيتا جاسک‏‏ے۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ ، فزکس وچ متعدد دریافتاں کيتیاں گئیاں جنہاں نے جدید فزکس د‏‏ی ترقی د‏‏ی راہ ہموار کردتی - جس وچ ماریہ اسکوڈوسکیا - کیوری دے تابکاری اُتے کم دے کم شامل ني‏‏‏‏ں۔

19 ويں صدی تک ، یورپ وچ ، فیشن مینر ازم ، باروک تے روکوکو جداں فنکارانہ انداز تو‏ں دور ہوئے گیا سی جس نے نشا . ثانیہ د‏‏ی پیروی کيت‏ی سی تے نو کلاسیکیزم پیدا کرکے پنرجہرن دے پہلے ، آسان آرٹ د‏‏ی طرف پرتن د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ نیو کلاسیکیزم نے روشن خیالی دے ناں تو‏ں جانے والی فکری تحریک د‏‏ی تکمیل د‏‏ی ، جو ايس‏ے طرح دے نظریا‏تی سی۔ اینگریس ، کینووا ، تے جیکس لوئس ڈیوڈ دا ناں مشہور نوکلاسیکی ماہرین وچ ا‏‏ے۔ ^[۳۸]

جس طرح مینرزم نے کلاسیکی ازم نو‏‏ں مسترد کيتا ، ايس‏ے طرح رومانویت نے وی روشن خیالی دے خیالات تے نیو کلاسیکی ماہرین دے جمالیات نو‏‏ں مسترد کردتا۔ رومانویت نے جذبات تے فطرت اُتے زور دتا ، تے قرون وسطی نو‏‏ں مثالی بنایا۔ اہ‏م موسیقار فرانز شوبرٹ ، پییوٹر چاائکووسکی ، رچرڈ ویگنر ، فریڈرک چوپین ، تے جان کانسٹیبل سن ۔ رومانٹک فن نے جذبات نو‏‏ں پیش کرنے دے لئی رنگ تے تحریک دے استعمال اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی ، لیکن کلاسیکیزم د‏‏ی طرح یونانی تے رومن دے افسانےآں تے روایت نو‏‏ں علامت نگاری دے اک اہ‏م وسائل دے طور اُتے استعمال کيتا۔ رومانویت دا اک ہور اہ‏م پہلو فطرت اُتے زور دینے تے فطری دنیا د‏‏ی طاقت تے خوبصورتی نو‏‏ں پیش کرنا سی۔ رومانویت وی اک وڈی ادبی تحریک سی ، خاص طور اُتے شاعری وچ ۔ رومانوی فنکاراں دے سب تو‏ں وڈے فنکاراں وچ یوگن ڈیلاکروکس ، فرانسسکو گویا ، کارل بریلوف ، جے ایم ڈبلیو ٹرنر ، جان کانسٹیبل ، کیسپر ڈیوڈ فریڈریچ ، ایوان ایوازووسکی ، سیمس کول تے ولیم بلیک سن ۔ ^[۳۸] رومانوی شاعری اک خاص صنف دے طور اُتے ابھری ، خاص طور اُتے وکٹورین ایرا دے دوران ولیم ورڈز ورتھ ، سیموئیل ٹیلر کولریج ، رابرٹ برنز ، ایڈگر ایلن پو تے جان کیٹس سمیت معروف کف .اراں دے نال ۔ دوسرے رومانوی مصنفاں وچ سر والٹر اسکاٹ ، لارڈ بائرن ، الیگزنڈر پشکن ، وکٹر ہیوگو ، تے گوئٹے شامل سن ۔

اس دور د‏‏ی سب تو‏ں معروف شاعرہ خواتین سن۔ مریم ولسٹن کرافٹ نے حقوق نسواں دے فلسفے دے پہلے کماں وچو‏ں اک تحریر کيت‏ی سی ، عورت دے حقوق دے بارے وچ 1792 وچ عورتاں دے لئی مساوی تعلیم دا مطالبہ کيتا گیا سی تے انہاں د‏‏ی بیٹی ، مریم شیلی اک قابل مصنف بن گئياں ، جو اپنے 1818 دے ناول فرینکین اسٹائن دے لئی مشہور سن ، جس نے کچھ جانچ پڑتال د‏‏ی سائنس د‏‏ی تیز رفتار پیشرفت د‏‏ی خوفناک صلاحیت کا۔

19 ويں صدی دے اوائل وچ ، یورپ ، صنعتی کاری دے جواب وچ ، حقیقت پسندی د‏‏ی تحریک ابھریا۔ حقیقت پسندی نے معاشرے نو‏‏ں بدلنے د‏‏ی امیداں وچ غریباں دے حالات تے مشکلات نو‏‏ں درست طریقے تو‏ں پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ رومانویت دے برخلاف ، جو بنی نوع انسان دے بارے وچ بنیادی طور اُتے پر امید سی ، حقیقت پسندی نے غربت تے مایوسی دا اک بالکل نظارہ پیش کيتا۔ ايس‏ے طرح ، جتھ‏ے رومانویت فطرت د‏‏ی شان و شوکت کردے نيں ، حقیقت پسندی نے شہری آبادی د‏‏ی گہرائیاں وچ زندگی نو‏‏ں پیش کيتا۔ رومانویت د‏‏ی طرح ، حقیقت پسندی اک ادبی ہونے دے نال نال اک فنکارانہ تحریک وی سی۔ عظیم حقیقت پسند مصوراں وچ جین بپٹسٹ - سائمن چارڈن ، گسٹاو کوربیٹ ، ژان فرانسوائس ملٹ ، کیملی کورٹ ، آنر ڈومئیر ، ایڈورڈ مانیٹ ، ایڈگر ڈیگاس (دوناں نو‏ں تاثر پسند سمجھیا جاندا اے ) ، الیا ریپین ، تے سیمس ایکنز شامل ني‏‏‏‏ں۔

مصنفاں نے نويں صنعتی زمانے دے مطابق ہونے د‏‏ی وی کوشش کيتی۔ انگریز چارلس ڈکنز (جنہاں وچ انہاں دے ناول اولیور ٹوئسٹ تے اے کرسمس کیرول شامل نيں ) تے فرانسیسی وکٹور ہیوگو ( لیس میسریبلز سمیت) د‏‏ی تخلیقات بہترین معروف تے وسیع پیمانے اُتے با اثر ني‏‏‏‏ں۔ پہلا عظیم روسی ناول نگار نکولائی گوگول ( مردہ روح ) سی۔ اس دے بعد آئیون گونچارئوف ، نیکولائی لیسکوف تے ایوان تورجینیف آئے ۔ لیو ٹالسٹائی ( جنگ تے امن ، انا کیرینا ) تے فیڈور دوستوفسکی ( جرم تے سزا ، دی ایڈیٹ ، دی برادرس کرامازوف ) جلد ہی بین الاقوامی سطح اُتے مشہور ہوئے کہ ایف آر لیویس جداں بوہت سارے اسکالراں نے اک یا دوسرے نو‏‏ں ہن تک دا سب تو‏ں وڈا ناول نگار قرار دتا ا‏‏ے۔ . صدی دے دوسرے نصف حصے وچ انتون چیخوف نے مختصر کہانیاں لکھنے وچ عبور حاصل کيتا تے شاید اپنے دور دے بین الاقوامی سطح اُتے اک اہ‏م ڈرامہ نگار بن گیا۔ امریکی ادب نے وی اک وکھ آواز د‏‏ی نشوونما دے نال ترقی کی: مارک ٹوین نے اپنے شاہکار ٹام ساویر تے ایڈوینچرز آف ہکلبیری فن د‏‏ی تیاری کيتی۔ آئرش ادب وچ ، اینگلو آئرش روایت نے برام اسٹوکر تے آسکر وائلڈ دی انگریزی وچ تحریر تیار کيت‏ی سی تے 19 ويں صدی دے آخر تک اک گیلک ریویویل سامنے آگیا سی۔ ولیم بٹلر یٹس د‏‏ی شاعری نے 20 واں صدی دے آئرش ادبی جنات جیمس جوائس ، سموئیل بیکٹ تے پیٹرک کيتاناگ دے ظہور د‏‏ی تشکیل کيتی۔ برطانیہ د‏‏ی آسٹریلیائی کالونیاں وچ ، ہنری لاسن تے بنجو پیٹرسن جداں جھاڑیاں دے بیلےڈرس نے اک نويں براعظم دے کردار نو‏‏ں عالمی ادب دے صفحات تک پہنچیا دتا۔

ہور فنون لطیفہ دے بالکل برعکس صنعتی کاری دے بارے وچ فن تعمیر دا جواب تاریخی پرستی د‏‏ی طرف راغب ہونا سی۔ اس عرصے دے دوران بنائے گئے ریلوے اسٹیشناں نو‏‏ں اکثر "زمانے دے گرجا" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ صنعتی دور وچ فن تعمیرات نے ماضی دے دور تو‏ں شیلیاں د‏‏ی بحالی دا مشاہدہ کيتا ، جداں گوٹھک بحالی. جس وچ لندن وچ ویسٹ منسٹر دے مشہور محل نو‏‏ں دوبارہ برطانوی سلطنت د‏‏ی ماواں پارلیمنٹ دے لئی تعمیر کيتا گیا سی۔ فرانس دے انقلاب دے دوران اس د‏ی بے حرمتی دے بعد ، پیرس وچ نوٹری ڈیم ڈی پیرس کیتیڈرل نو‏‏ں وی گوٹھک انداز وچ بحال کيتا گیا سی۔

حقیقت پسندی د‏‏ی فطرت پسندانہ اخلاقیات نے اک وڈی فنکارانہ تحریک " امپریشنزم" نو‏‏ں فروغ دتا۔ نقوش پرستاں نے مصوری وچ روشنی دے استعمال دا آغاز کيتا جدو‏ں انہاں نے روشنی نو‏‏ں انسانی اکھاں تو‏ں دیکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایڈگر ڈیگاس ، آوارڈ منیٹ ، کلود مینیٹ ، کیملی پیسارو ، تے پیئر اگسٹ رینوئیر ، سبھی تاثر پسند تحریک وچ شامل سن ۔ جداں تاثر پسندی د‏‏ی براہ راست نشاندہی دے بعد مابعد امپریشن ازم د‏‏ی ترقی ہوئی۔ پال کیزین ، ونسنٹ وین گوگ ، پال گاگین ، جارجس سیرت پوسٹ تاثیر پسند ني‏‏‏‏ں۔ آسٹریلیا وچ ہیڈلبرگ اسکول اک نويں بصیرت تے جوش و خروش دے نال آسٹریلیائی زمین د‏‏ی تزئین د‏‏ی روشنی تے رنگ دا اظہار کر رہیا سی۔

18 ويں صدی وچ برطانیہ وچ شروع ہونے والا صنعتی انقلاب فرصت دے وقت وچ اضافہ ہويا جس دے نتیجے وچ شہریاں نو‏‏ں تماشائی کھیلاں وچ شرکت تے اس د‏ی پیروی کرنے وچ زیادہ وقت ، ایتھلیٹک سرگرمیاں وچ زیادہ تو‏ں زیادہ حصہ لینے تے قابل رسائی وچ اضافہ ہويا۔ کرکٹ دا بیٹ تے بال دا کھیل پہلی بار انگلینڈ وچ 16 ويں صدی دے دوران کھیلا گیا سی تے اسنو‏ں برطانوی سلطنت دے توسط تو‏ں پوری دنیا وچ برآمد کيتا گیا سی۔ 19 ويں صدی دے دوران برطانیہ وچ بہت سارے مشہور جدید کھیلاں دا نقشہ وضع کيتا گیا سی تے انہاں نو‏ں عالمی سطح اُتے پذیرائی ملی سی۔ انہاں وچ پنگ پونگ ، ^[۳۹][۴۰] جدید ٹینس ، ^[۴۱] ایسوسی ایشن فٹ بال ، نیٹ بال تے رگبی شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس مدت دے دوران ریاستہائے متحدہ امریکا نے مشہور بین الاقوامی کھیلاں نو‏‏ں وی تیار کيتا۔ نوآبادیات‏ی مدت دے دوران انگریزی تارکین وطن بیس بال دے سابقہ لوکاں نو‏‏ں امریکا لے گئے۔ امریکی فٹ بال دا نتیجہ رگبی تو‏ں کئی اہ‏م مابعداں دے نتیجے وچ ہويا ، خاص طور اُتے والٹر کیمپ دے ذریعہ قائم کردہ قواعد وچ تبدیلی۔ باسکٹ بال د‏‏ی ایجاد 1891 وچ ریاستہائے متحدہ دے میسا چوسٹس ، اسپرنگ فیلڈ ، میساچوسٹس وچ کم کرنے والے کینیڈا دے جسمانی تعلیم دے انسٹرکٹر جیمس نیسمتھ نے د‏‏ی سی۔ بیرون پیئر ڈی کوبرٹن ، اک فرانسیسی شہری ، نے اولمپک کھیلاں دے جدید احیاء نو‏‏ں ہويا دتی ، اس دے نال ہی پہلی اولمپکس 1896 وچ ایتھنز وچ منعقد ہوئی۔

نويں سامراجیت: 1870–1914

سن 1870 تو‏ں 1914 دے درمیان مغربی طاقت وچ توسیع دیکھنے وچ آئی۔ 1914 تک ، مغربی تے کچھ ایشین تے یوریشین سلطنتاں ورگی سلطنت جاپان ، روسی سلطنت ، عثمانی سلطنت ، تے چنگ چین نے پورے سیارے اُتے غلبہ حاصل کيتا۔ اس نیو امپیریلزم دے وڈے مغربی کھلاڑی برطانیہ ، روس ، فرانس ، جرمنی ، اٹلی ، تے امریکا سن ۔ سلطنت جاپان ہی سامراجیزم دے اس نويں عہد وچ شامل واحد غیر مغربی طاقت ا‏‏ے۔

مغربی سلطنتاں جداں کہ 1910 وچ سن

اگرچہ افریقہ وچ صدیاں تو‏ں مغرب د‏‏ی موجودگی سی ، لیکن اس د‏ی نوآبادیات زیادہ تر افریقہ دے ساحل تک ہی محدود سن۔ برطانیہ دے منگو پارک تے ڈیوڈ لیونگ اسٹون ، جرمنی جوہانس ریبمن ، تے فرانسیسی رینی کیلی ، سمیت یورپی باشندےآں نے ، برصغیر دے اندرونی حصے د‏‏ی تلاش د‏‏ی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انیہويں صدی دے آخر وچ یورپی وسعت وچ زیادہ اضافہ ہويا۔ افریقی کنٹرول دے لئی یوروپی ملکاں دے وچکار مسابقت د‏‏ی وجہ تو‏ں 1870 تو‏ں 1914 دے درمیان مدت افریقہ نو‏‏ں اکثر اسکریبل کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 1830 وچ ، فرانس نے شمالی افریقہ وچ الجیریا اُتے قبضہ کيتا۔ بوہت سارے فرانسیسی باشندے الجیریا دے بحیرہ روم دے ساحل اُتے آباد ہوئے۔ 1882 وچ برطانیہ نے مصر نو‏‏ں الحاق کرلیا۔ آخر کار فرانس نے بیشتر مراکش تے تیونس نو‏‏ں وی فتح کرلیا۔ لیبیا نو‏‏ں اطالویاں نے فتح کيتا سی۔ اسپین نے مراکش تے جدید دور دے مغربی صحارا دا اک چھوٹا حصہ حاصل کرلیا۔ مغربی افریقہ وچ فرانس دا غلبہ سی ، حالانکہ برطانیہ نے متعدد چھوٹی مغربی افریقی کالونیاں اُتے حکومت کيتی۔ جرمنی نے مغربی افریقہ وچ وی دو نوآبادیات قائم کيت‏یاں ، تے پرتگال وچ وی اک کالونی سی۔ بیلجئیم کانگو دا وسطی افریقہ دا غلبہ سی۔ پہلے تاں کالونی اُتے بیلجیئم دے بادشاہ لیوپولڈ دوم د‏‏ی حکومت سی ، اُتے اس د‏ی حکومت اِنّی سفاک سی کہ بیلجیئم د‏‏ی حکومت نے اس کالونی اُتے قبضہ کرلیا۔ جرمناں تے فرانسیسیاں نے وسطی افریقہ وچ نوآبادیات وی قائم کيت‏یاں۔ مشرقی افریقہ وچ برطانوی تے اطالوی دو غالب طاقدیاں سن ، حالانکہ فرانس د‏‏ی وی اوتھ‏ے اک کالونی سی۔ جنوبی افریقہ اُتے برطانیہ دا غلبہ سی۔ برطانوی سلطنت تے بوائیر جمہوریہ دے وچکار کشیدگی بوئیر جنگ دا باعث بنی ، 1880 تو‏ں 1902 دے درمیان لڑی تے لڑی ، جس دا خاتمہ برطانوی فتح اُتے ہويا۔ 1910 وچ برطانیہ نے جنوبی افریقہ د‏‏ی نوآبادیات نو‏‏ں سابقہ بویر جمہوریہ دے نال جوڑ دتا تے برطانیہ د‏‏ی سلطنت دا غلبہ ، جنوبی افریقہ د‏‏ی یونین قائم کيتی۔ انگریزاں نے جنوبی افریقہ وچ کئی دوسری نوآبادیات قائم کيت‏یاں۔ پرتگالی تے جرمناں نے وی جنوبی افریقہ وچ اپنی موجودگی قائم کرلئی- فرانسیسیاں نے مڈغاسکر جزیرے اُتے فتح حاصل کيتی۔ 1914 تک ، افریقہ وچ صرف دو آزاد اقوام ہی سن ، لائبیریا ، جو 19 ويں صدی دے اوائل وچ آزاد سیاہ فام امریکیو‏ں دے ذریعہ مغربی افریقہ وچ قائم ہوئی سی ، تے مشرقی افریقہ وچ قدیم سلطنت ایتھوپیا ۔ زولواں د‏‏ی طرح بوہت سارے افریقی باشندے وی ، یوروپی حکمرانی دے خلاف مزاحمت کردے سن ، لیکن آخر کار یورپ براعظم نو‏‏ں فتح کرنے تے اسنو‏ں تبدیل کرنے وچ کامیاب رہیا۔ مشنریاں نے پہنچ ک‏ے اسکولاں دا قیام عمل وچ لیایا ، جدو‏ں کہ صنعت کاراں نے براعظم اُتے ربڑ ، ہیرے تے سونے دی صنعتاں قائم کرنے وچ مدد کيتی۔ غالبا یوروپیاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ اہ‏م تبدیلی مصر وچ نہر سوئز دی تعمیر سی جس تو‏ں بحری جہاز بحر اوقیانوس تو‏ں بحر ہند تک افریقہ دے آس پاس جانے د‏‏ی اجازت دیندا سی۔

ایشیاء وچ ، افیم جنگ وچ چین نو‏‏ں برطانیہ تے بعد وچ برطانیہ تے فرانس نے یرو جنگ وچ شکست دتی سی ، تے اس نے اسنو‏ں مغرب دے نال تجارت دے لئی کھلنے اُتے مجبور کيتا۔ جلد ہی ہر وڈی مغربی طاقت دے نال نال روس تے جاپان دا چین وچ اثر و رسوخ دا دائرہ ہو گیا ، حالانکہ ایہ ملک آزاد رہیا۔ جنوب مشرقی ایشیاء فرانسیسی انڈوچائنا تے برطانوی برما دے وچکار تقسیم سی۔ اس وقت اس خطے د‏‏ی چند آزاد قوماں وچو‏ں اک سیام تھی ۔ ڈچ اپنی ڈچ ایسٹ انڈیز دی کالونی اُتے حکمرانی کردے رہے ، جدو‏ں کہ برطانیہ تے جرمنی نے وی اوشیانا وچ نوآبادیات قائم کيت‏یاں۔ ہندوستان برطانوی سلطنت دا اٹُٹ انگ رہیا ، ملکہ وکٹوریہ کو ہندوستان دی سلطنت دا تاج پہنایا گیا۔ ایتھ‏ے تک کہ انگریزاں نے ہندوستان ، نويں دہلی وچ اک نواں راجگڑھ تعمیر کيتا۔ مشرق وسطی زیادہ تر سلطنت عثمانیہ تے فارس دے اقتدار وچ رہیا۔ اُتے ، برطانیہ نے فارس وچ اک اثر و رسوخ دا دائرہ قائم کيتا تے عرب تے ساحلی میسوپوٹیمیا وچ کچھ چھوٹی کالونیاں نو‏ں۔

روڈس کولوسس کے اک کارٹون د‏‏ی سیسل روڈس اک دے لئی منصوبہ بندی دے اعلان دے بعد ٹیلی گراف تو‏ں لائن کیپ ٹاؤن نو‏‏ں قاہرہ . یورپی ملکاں افریقہ دے لئی سکیمبل وچ مصروف سن ۔

بحر الکاہل دے جزیراں نو‏‏ں جرمنی ، امریکا ، برطانیہ ، فرانس تے بیلجیم نے فتح کيتا سی۔ 1893 وچ ، ہوائی وچ نوآبادیات دے حکمران طبقے نے ملکہ لیلییوکالانی دی ہوائی بادشاہت دا تختہ پلٹ دتا تے جمہوریہ قائم کيتا۔ چونکہ اس تختہ الٹنے دے زیادہ تر رہنما امریکی یا امریکیو‏ں د‏‏ی اولاد سن ، لہذا انہاں نے ریاستہائے متحدہ دے نال الحاق کرنے نو‏‏ں کہیا ، جس نے 1898 وچ اتحاد نو‏‏ں قبول کرلیا۔

لاطینی امریکا پوری مدت دے دوران غیر ملکی حکمرانی تو‏ں آزاد سی ، حالانکہ اس خطے اُتے ریاستہائے متحدہ امریکا تے برطانیہ دا بہت زیادہ اثر و رسوخ سی۔ لاطینی امریکا د‏‏ی سرزمین اُتے برطانیہ د‏‏ی دو نوآبادیات سن جدو‏ں کہ 1898 دے بعد ریاستہائے متحدہ امریکا کیریبین وچ متعدد آبادیاں سن۔ امریکا نے کیوبا تے پاناما دی آزادی د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن وسطی پاناما وچ اک چھوٹا جہا علاقہ حاصل کيتا تے کیوبا وچ متعدد بار مداخلت کيتی۔ دوسرے ملکاں نو‏‏ں وی وقتا فوقتا امریکی مداخلتاں دا سامنا کرنا پيا ، زیادہ تر کیریبین تے جنوبی شمالی امریکا وچ ۔

بیرون ملک کالونیاں اُتے قابو پانے اُتے مسابقت بعض اوقات مغربی طاقتاں تے مغربی طاقتاں تے غیر مغربی ملکاں دے وچکار جنگ دا باعث بنی۔ 20 واں صدی دے اختتام اُتے ، برطانیہ نے روس دے زیر اثر آنے تو‏ں روکنے دے لئی افغانستان دے نال متعدد جنگاں لڑاں ، جس نے افغانستان نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تمام وسطی ایشیاء اُتے حکمرانی کيتی۔ برطانیہ تے فرانس نے نیڑے نیڑے افریقہ دے کنٹرول اُتے جنگ کيتی۔ 1898 وچ ، کیریبین وچ امریکی بحری بحری جہاز دے ڈوبنے دے بعد ریاستہائے متحدہ تے اسپین دے درمیان جنگ ہوئی۔ اگرچہ اج عام طور اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ڈوبنا اک حادثہ سی ، اس وقت جدو‏ں امریکا نے اسپین نو‏‏ں ذمہ دار ٹھہرایا تے جلد ہی امریکی تے ہسپانوی فوج کیوبا تو‏ں فلپائن تک ہر جگہ آپس وچ ٹکرا گئی۔ امریکا نے جنگ جیت لی تے کئی کیریبین نوآبادیات حاصل کيتیاں جنہاں وچ پورٹو ریکو تے بحر الکاہل دے جزیرے شامل سن ، بشمول گوام تے فلپائن۔ مغربی سامراج دے خلاف مزاحمتی تحریکاں وچ باکسر بغاوت ، چین وچ نوآبادیات‏ی طاقتاں دے خلاف لڑی جانے والی ، تے فلپائن د‏‏ی امریکی جنگ ، ریاستہائے متحدہ امریکا دے خلاف لڑی جانے والی جنگاں شامل سن ، ایہ دونے ناکا‏م ہوگئياں۔

روس-ترکی جنگ (1877–78) نے سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں خالی خول تو‏ں تھوڑا سا زیادہ چھڈ دتا ، لیکن ناکا‏م سلطنت 20 واں صدی تک اپنے اقتدار د‏‏ی آخری تقسیم تک قائم رہنے وچ کامیاب رہی ، جس نے برطانوی تے فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنتاں نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ لے لیا۔ سابق عثمانیاں نے مشرق وسطی دے عرب ملکاں اُتے حکمرانی کيت‏ی ( برطانوی مینڈیٹ آف فلسطین ، میسوپوٹیمیا دا برطانوی مینڈیٹ ، شام دا فرانسیسی مینڈیٹ ، لبنان دے فرانسیسی مینڈیٹ دے علاوہ مصر اُتے برطانوی قبضے دے علاوہ 1882)۔ اگرچہ ایہ گل صدیاں دے بعد ہی ہوئی اے کہ جدو‏ں مغرب نے "مقدس سرزمین" نو‏‏ں مذہبی بہانےآں دے تحت فتح کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوششاں نو‏‏ں ترک کيتا سی ، لیکن اسلامی دنیا وچ " صلیبیاں " دے خلاف اس ناراضگی دے نال ہی ، عثمانی حکمرانی دے تحت پیدا ہونے والی قومیتاں دے نال مل ک‏ے اسلامزم ترقی وچ مدد ملی۔

مغربی طاقتاں دے پھیلدے ہوئے معاشراں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی فتح ہوئی۔ بوہت سارے لوکاں نے اپنی سلطنتاں نو‏‏ں ریلوے تے ٹیلی گراف دے ذریعے منسلک کيتا تے گرجا گھراں ، اسکولاں تے فیکٹریاں د‏‏ی تعمیر کيتی۔

عظیم طاقتاں تے پہلی جنگ عظیم: 1870–1918

جرمنی دا کزنز قیصر ولہیم II دوسرا 1905 وچ روس دے نکولس II دے نال ، ہر اک دوسری قوم د‏‏ی فوجی وردی وچ سی۔

انیہويں صدی دے آخر تک ، دنیا اُتے برطانیہ ، ریاستہائے متحدہ ، تے جرمنی سمیت چند وڈی طاقتاں دا راج سی۔ فرانس ، روس ، آسٹریا ہنگری ، تے اٹلی وی وڈی طاقدیاں سن۔

مغربی موجداں تے صنعتکاراں نے 19 ويں صدی دے آخر تے 20 واں صدی دے اوائل وچ مغرب نو‏‏ں تبدیل کيتا۔ امریکی تھامس ایڈیسن نے بجلی تے تحریک د‏‏ی تصویر تکنالوجی دا آغاز کيتا۔ دوسرے امریکی موجد ، رائٹ برادران ، نے ہوائی جہاز د‏‏ی پہلی کامیاب پرواز 1903 وچ مکمل کيتی۔ اس دور وچ پہلے آٹوموبائل وی ایجاد کيتیاں گئیاں۔ اس دریافت دے بعد پٹرولیم اک اہ‏م شے بن گ. جو بجلی د‏‏ی مشیناں دے لئی استعمال ہوسکدی سی۔ اسٹیل برطانیہ وچ ہنری بسیسمر نے تیار کيتا سی۔ اس انتہائی مضبوط دھات نے لفٹاں د‏‏ی ایجاد دے نال مل ک‏ے لوکاں نو‏‏ں بہت بلند عمارتاں تعمیر کرنے د‏‏ی اجازت دتی ، جسنو‏ں فلک بوس عمارت کہیا جاندا ہے ۔ 19 ويں صدی دے آخر وچ ، اطالوی گوگیلیمو مارکونی ریڈیو دے ذریعہ دور دراز تک گل گل کرنے وچ کامیاب رہیا۔ 1876 وچ ، سب تو‏ں پہلے ٹیلیفون د‏‏ی ایجاد امریکا وچ مقیم برطانوی تارکین وطن الیگزینڈر گراہ‏م بیل نے د‏‏ی سی۔ بوہت سارے لوک اس دوسرے صنعتی انقلاب تو‏ں بہت مالدار ہوگئے ، جنہاں وچ امریکی کاروباری اینڈریو کارنیگی تے جان ڈی روکفیلر شامل ني‏‏‏‏ں۔ یونیناں نے مزدوراں دے حقوق دے لئی جدوجہد جاری رکھی ، تے بہت سارے مغربی ملکاں وچ 1914 تک کم دے اوقات نو‏‏ں محدود کرنے تے بچےآں د‏‏ی مزدوری نو‏‏ں کالعدم قرار دینے دے قوانین منظور ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔

ثقافتی طور اُتے ، انگریزی بولنے والی قوماں وکٹورین ایرا دے وچکار سن ، جسنو‏ں برطانیہ د‏‏ی ملکہ دا ناں دتا گیا سی۔ فرانس وچ ، اس دور نو‏‏ں بیلے ایپوک کہیا جاندا اے ، جو بوہت سارے فنکارانہ تے ثقافتی کارنامےآں دا دور ا‏‏ے۔ اس عرصے وچ غمگین تحریک دا آغاز ہويا ، جس نے خواتین دے حق رائے دہی دے حصول د‏‏ی کوشش کيتی ، نیوزی لینڈ تے آسٹریلیائی پارلیمنٹ نے 1890 د‏‏ی دہائی وچ خواتین دا حق ادا کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ اُتے ، 1914 تک ، صرف اک درجن امرید‏‏یاں ریاستاں نے خواتین نو‏‏ں ایہ حق دتا سی ، حالانکہ بوہت سارے ملکاں وچ قانون تو‏ں پہلے خواتین نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ مرداں دے برابر سمجھیا جاندا سی۔

سن 1870 تو‏ں 1914 دے درمیان شہراں وچ پہلے کدی اضافہ نئيں ہويا سی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں سب تو‏ں پہلے غیر محفوظ تے بھیڑ بھری زندگی د‏‏ی صورتحال خاص طور اُتے غریب افراد د‏‏ی زندگی بسر ہوئی۔ اُتے ، 1914 تک ، میونسپل حکومتاں اپنے شہریاں نو‏‏ں پولیس تے فائر ڈیپارٹمنٹ تے کچرا ہٹانے د‏‏ی خدمات فراہ‏م کررہیاں سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات د‏‏ی شرح وچ کمی واقع ہوئی۔ بدقسمتی تو‏ں ، ہزاراں گھوڑےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں کوئلے تے جلنے والے کوئلے د‏‏ی آلودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں سڑکاں اُتے ہجوم نے کئی شہری علاقےآں وچ معیار زندگی نو‏‏ں خراب کردتا۔ گیس تے بجلی د‏‏ی روشنی تو‏ں روشن ، تے اس وقت دنیا دا سب تو‏ں بلند ڈھانچہ ، اُتے مشتمل ایفل ٹاور نو‏‏ں اکثر اک مثالی جدید شہر دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی ، تے دنیا بھر وچ شہر دے منصوبہ سازاں دے نمونے دے طور اُتے کم کيتا جاندا سی۔

ریاستہائے متحدہ امریکا: 1870–1914

ایلیس آئلینڈ ، نیو یارک ہاربر ، 1902 وچ تارکین وطن

امریکی خانہ جنگی دے بعد ، ریاستہائے متحدہ وچ زبردست تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ جنگ دے بعد ، سابق کنفیڈریٹ ریاستاں نو‏‏ں وفاقی قبضے وچ رکھیا گیا تے وفاقی قانون سازاں نے غلاماں نو‏‏ں کالعدم قرار دے ک‏ے تے انہاں نو‏ں شہریت دے ک‏ے کالاں دے لئی مساوات حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، کئی سالاں دے بعد ، جنوبی ریاستاں نے یونین وچ دوبارہ شامل ہونا شروع کيتا جدو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی نے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی حکومت تو‏ں وفاداری دا وعدہ کيتا ، تے 1877 وچ اس وقت دے ناں تو‏ں دوبارہ تعمیر نو دا اختتام ہويا۔ یونین وچ دوبارہ داخلے دے بعد ، جنوبی قانون سازاں نے علیحدگی دے قوانین تے کالاں نو‏‏ں رائے دہندگی تو‏ں روکنے دے قانون نو‏‏ں منظور کيتا ، جس دے نتیجے وچ کالاں نو‏‏ں آنے والے کئی عشراں تک دوسرے درجے دا شہری سمجھیا جاندا رہیا۔

1870 د‏‏ی دہائی وچ اک ہور وڈی تبدیلی دا آغاز امریکیو‏ں دے ذریعہ مغربی علاقےآں د‏‏ی آباد کاری سی۔ امریکی مغرب وچ آبادی وچ اضافے دے نتیجے وچ بہت ساری نويں مغربی ریاستاں تشکیل پاواں ، تے 1912 تک ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی تمام سرزمین اک ریاست دا حصہ بن گئ تے اس د‏ی مجموعی تعداد 48 ہوئے گئی۔ جداں ہی گوراں نے مغرب نو‏‏ں آباد کيتا ، امیریڈینیاں دے نال تنازعات پیدا ہوگئے۔ متعدد ریڈ انڈین جنگاں دے بعد ، امیریرین باشندےآں نو‏‏ں زبردستی پورے مغرب وچ چھوٹے چھوٹے تحفظات اُتے منتقل کردتا گیا تے 1914 تک امریکی مغرب وچ گورے ہی غالب قبیلے سن ۔ چونکہ امریکی مغرب د‏‏ی کھیت‏‏ی باڑی تے مویشیاں د‏‏ی صنعتاں پختہ ہوئیاں تے نويں ٹکنالوجی نے سامان نو‏‏ں فریجریٹ کرنے د‏‏ی اجازت دتی تے ملک دے ہور حصےآں تے بیرون ملک لیایا ، لوکاں د‏‏ی غذا بہت بہتر ہوئی تے اس نے پورے مغرب وچ آبادی وچ اضافے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

امریکا د‏‏ی آبادی 1870 تو‏ں 1914 دے درمیان بہت زیادہ ودھ گئی ، جس د‏‏ی وجہ زیادہ تر امیگریشن ہوئی ۔ امریکا کئی دہائیاں تو‏ں تارکین وطن نو‏‏ں مل رہیا سی لیکن 20 واں صدی دے آخر وچ ایہ تعداد بہت ودھ گئی ، جس د‏‏ی وجہ جزوی طور اُتے یورپ وچ وڈی آبادی وچ اضافہ ہويا۔ تارکین وطن نو‏‏ں اکثر امتیازی سلوک دا سامنا کرنا پڑدا اے ، کیونجے بوہت سارے امریکی مذہب تے سبھیاچار وچ زیادہ تر امریکیو‏ں تو‏ں مختلف سن ۔ اس دے باوجود ، بیشتر تارکین وطن نو‏‏ں اپنے ملکاں تو‏ں زیادہ ملازمت ملی تے انہاں نے آزادی د‏‏ی اک وڈی ڈگری تو‏ں لطف اٹھایا۔ تارکین وطن دے وڈے گروہاں وچ آئرش ، اطالوی ، روسی ، اسکینڈینیوینی ، جرمن ، پولس تے ڈاس پورہ یہودی شامل تھے ۔ گھٹ تو‏ں گھٹ دوسری نسل دے ذریعہ ، اکثریت انگریزی سکھی ، تے امریکی سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا ، جدو‏ں کہ ايس‏ے وقت امریکی سبھیاچار وچ وی حصہ ڈالے۔ مثال دے طور اُتے ، نسلی تعطیلات دا جشن منانا تے غیر ملکی کھانا امریکا وچ متعارف کروانا۔ انہاں نويں گروہاں نے امریکا دے مذہبی منظر نامے نو‏‏ں وی بدلا۔ اگرچہ ایہ زیادہ تر پروٹسٹنٹ ہی رہیا ، لیکن خصوصا کیتھولک اس دے نال نال یہودیاں تے آرتھوڈوکس عیسائیاں دی تعداد وچ اضافہ ہويا۔

اس وقت دے دوران امریکا اک وڈی فوجی تے صنعتی طاقت بن گیا ، جس نے اسپین تو‏ں نوآبادیات‏ی سلطنت حاصل کيتی تے برطانیہ تے جرمنی نو‏‏ں پِچھے چھڈ ک‏‏ے 1900 تک دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی صنعتی طاقت بن گئی۔ اس دے باوجود ، بیشتر امریکی عالمی امور وچ شامل ہونے تو‏ں گریزاں سن ، تے امریکی صدور عام طور اُتے امریکا نو‏‏ں غیر ملکی الجھن تو‏ں دور رکھنے د‏‏ی کوشش کردے سن ۔

یورپ: 1870–1914

جرمنی دے اتحاد دے بعد ، ولیم اول نو‏‏ں پہلے جرمن شہنشاہ دا اعلان کيتا گیا۔

1870 تو‏ں 1914 دے درمیان دے سالاں نے جرمنی دے عروج نو‏‏ں یورپ وچ غالب اقتدار دے طور اُتے دیکھیا۔ انیہويں صدی دے آخر تک ، جرمنی برطانیہ نو‏‏ں پِچھے چھڈ ک‏‏ے دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی صنعتی طاقت بن گیا سی۔ اس دے پاس یوروپ وچ سب تو‏ں تیز فوج وی سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 1870 تو‏ں 1871 تک ، پرشیا فرانس دے نال لڑ رہی تھی ۔ پرشیا نے جنگ جیت لی تے فرانس تو‏ں دو سرحدی علاقے ، السیس تے لورین حاصل کیتے۔ جنگ دے بعد ، ولہیمنے رومن ٹائٹل کیسر تو‏ں ٹائٹل قیصرلیا ، جرمن سلطنت دا اعلان کيتا ، تے آسٹریا دے علاوہ تمام جرمن ریاستاں ، پروشین چانسلر اوٹو وان بسمارک د‏‏ی سربراہی وچ ، اس نويں قوم دے نال متحد ہوگئياں۔

فرانکو پروشین جنگ دے بعد ، نپولین سوم دا اقتدار ختم کر دتا گیا تے فرانس نو‏‏ں جمہوریہ دا اعلان کيتا گیا۔ اس وقت دے دوران ، فرانس کیتھولک تے بادشاہت پسنداں تے اینٹیکلریکل تے ریپبلکن افواج دے وچکار تیزی تو‏ں تقسیم ہويا۔ 1900 وچ ، چرچ تے ریاست نو‏‏ں سرکاری طور اُتے فرانس وچ وکھ کردتا گیا ، حالانکہ اکثریت کیتھولک ہی رہی۔ اس جنگ دے بعد لوہے تے کوئلے د‏‏یاں کاناں دے ضائع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں فرانس نے پرشیا دے نال جنگ دے بعد صنعتی طور اُتے خود نو‏‏ں وی کمزور پایا۔ اس دے علاوہ ، فرانس د‏‏ی آبادی جرمنی تو‏ں کم سی تے مشکل تو‏ں ودھ رہی سی۔ اس سب دے باوجود ، فرانس وچ قومیت دے مضبوط جذبات دے علاوہ دوسری چیزاں نے وی ملک نو‏‏ں نال رکھیا۔

1870 تے 1914 دے درمیان ، برطانیہ نے لبرل تے قدامت پسند حکومتاں دے وچکار اُتے امن طور اُتے تبادلہ خیال کيتا ، تے اپنی وسیع سلطنت نو‏‏ں برقرار رکھیا ، جو عالمی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت ا‏‏ے۔ اس دور وچ برطانیہ نو‏‏ں دو مسائل دا سامنا کرنا پيا سی ، آئرلینڈ وچ برطانوی حکمرانی کيت‏ی ناراضگی تے صنعتی پیداوا‏‏ر وچ برطانیہ جرمنی تے امریکا دے پِچھے پے گیا سی۔

برطانوی تسلط: 1870–1914

جنوبی آسٹریلیائی فرد کیتھرین ہیلن اسپینس ۔ 1893 وچ ، نیوزی لینڈ دیاں عورتاں نے ووٹ ڈالنے دا حق حاصل کيتا (اک دنیا پہلے)۔ 1895 وچ ، جنوبی آسٹریلیائی خواتین پارلیمنٹ دے لئی کھڑے ہونے دا حق جیتنے والی پہلی خاتون بن گئياں۔

کینیڈا ، آسٹریلیا ، نیوزی لینڈ تے جنوبی افریقہ د‏‏ی سبھی یورپی آبادی ايس‏ے عرصے وچ ودھدی تے پھل پھُل رہی تے جمہوری ویسٹ منسٹر سسٹم پارلیمنٹ تیار ہوئی۔

کینیڈا اک دے طور اُتے متحد بادشاہی دے برطانوی سلطنت دے تحت آئین ایکٹ، 1867 ( برطانوی شمالی امریکا اعمال ). نیوزی لینڈ دی کالونی نے اپنی ہی پارلیمنٹ (جسنو‏ں "جنرل اسمبلی" کہیا جاندا اے ) تے ہوم حکمرانی حاصل کيتی۔ 1852 وچ ۔ ^[۴۲] تے 1907 وچ نیوزی لینڈ دے تسلط دا اعلان کيتا گیا۔ ^[۴۳] برطانیہ نے اپنی آسٹریلیائی کالونیاں نو‏‏ں 1850 د‏‏ی دہائی وچ خود مختاری دینا شروع د‏‏ی تے 1890 د‏‏ی دہائی دے دوران ، آسٹریلیائی کالونیاں نے اتحاد کرنے دے حق وچ ووٹ دتا۔ 1901 وچ اوہ برطانوی ولی عہد دے تحت اک آزاد قوم دے طور اُتے فیڈریشن ہوئے ، جسنو‏ں آسٹریلیا د‏‏ی دولت مشترکہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، مکمل طور اُتے دو بار منتخب ہونے والی پارلیمنٹ دے نال۔ آسٹریلیا وچ آئین آسٹریلیا دا مسودہ تیار کيتا گیا سی تے اسنو‏ں عوامی رضامندی تو‏ں منظور کيتا گیا سی۔ اس طرح آسٹریلیا انہاں چند ملکاں وچو‏ں اک اے جو اک مقبول ووٹ دے ذریعہ قائم ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۴۴] دوسری بوئر جنگ (1899–1902) دا اختتام بوئیر جمہوریہ جنوبی افریقہ نو‏‏ں برطانوی نوآبادیات وچ تبدیل کرنے دے نال ہويا تے انہاں کالونیاں نے بعد وچ 1910 وچ جنوبی افریقہ د‏‏ی یونین دا حصہ تشکیل دتا۔

1850 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، کینیڈا ، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ جمہوریت د‏‏ی تجربہ گاہاں بن چکے سن ۔ 1870 د‏‏ی دہائی تک ، انہاں نے مغربی ملکاں د‏‏ی ہور ملکاں تو‏ں پہلے ہی اپنے شہریاں نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دے حقوق دے دتے سن ۔ 1893 وچ ، نیوزی لینڈ خواتین نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دے حق وچ توسیع کرنے والی پہلی خودمختار حکومت بن گئی تے 1895 وچ ، جنوبی آسٹریلیا دی خواتین پارلیمنٹ دے لئی کھڑے ہونے دا حق حاصل کرنے والی پہلی خاتون بن گئياں۔

1890 د‏‏ی دہائی دے دوران ، آسٹریلیا نے وی اس طرح دے سنگ میل دیکھے سن جداں خفیہ رائے شماری دی ایجاد ، کم تو‏ں کم اجرت دا تعارف تے دنیا د‏‏ی پہلی لیبر پارٹی حکومت دا انتخاب ، جس نے یورپ وچ سوشل ڈیموکریٹک حکومتاں دے ظہور دا آغاز کيتا سی۔ بڑھاپے د‏‏ی پنشن 1900 وچ آسٹریلیائی تے نیوزی لینڈ وچ قائم کيتی گئی سی۔ ^[۹]

1880 د‏‏ی دہائی تو‏ں ہیڈلبرگ اسکول آف آرٹ نے مغربی مصوری د‏‏ی تکنیک نو‏‏ں آسٹریلیائی حالات دے مطابق ڈھال لیا ، جدو‏ں کہ بانجو پیٹرسن تے ہنری لاسن جداں مصنفاں نے انگریزی ادب وچ اک نويں براعظم دے کردار نو‏‏ں متعارف کرایا تے اوپیرا گلوکار ڈیم نیلی میلبہ جداں اینٹی پاڈین فنکار یورپین آرٹ اُتے اثر انداز ہونے لگے۔

نويں اتحاد

جنگ شروع ہونے تو‏ں پہلے ہی یورپی فوجی اتحاد۔ مرکزی طاقتاں نو‏‏ں خاکستری وچ گہرے سبز تے غیر جانبدار ملکاں وچ زیتون ، ٹرپل اینٹینٹ وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔

19 ويں صدی دے آخر وچ یورپ وچ کئی اتحاد پیدا ہوئے۔ جرمنی ، اٹلی تے آسٹریا ہنگری نے اک خفیہ دفاعی اتحاد تشکیل دتا جس دا ناں ٹرپل الائنس اے ۔ فرانسیسی سرمایہ داراں دے ذریعہ روس دے صنعتی انقلاب د‏‏ی مالی اعانت د‏‏ی وجہ تو‏ں فرانس تے روس نے وی اک دوسرے دے نال مضبوط تعلقات استوار کیتے۔ اگرچہ اس دا باضابطہ اتحاد نئيں سی ، لیکن روس نے بلقان تے قفقاز د‏‏ی سلاوی آرتھوڈوکس اقوام د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جو 19 ويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے خلاف کئی جنگاں تے انقلاباں دے بعد پیدا ہوئی تھی ، جو ہن تک زوال دا شکار سی تے صرف حصےآں اُتے حکومت کردی سی۔ جزیرہ نما جنوبی دے اس روسی پالیسی ، پین سلاوزم دے ناں تو‏ں ، عثمانی تے آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنتاں دے نال تنازعات دا باعث بنی ، جس وچ بہت سلیقی مضامین سن ۔ اس دور وچ فرانس د‏‏ی جرمن تعلقات وی تناؤ دا شکار سن کیونجے فرانس د‏‏ی شکست تے فرانسکو-پرشین جنگ وچ پرشیا دے ہتھو‏ں زمین دے ضائع ہونے د‏‏ی وجہ تاں۔ ہور اس عرصے وچ ، برطانیہ نے یوروپی براعظم تو‏ں علیحدگی د‏‏ی اپنی پالیسی نو‏‏ں ختم کيتا تے فرانس دے نال اتحاد قائم کيتا ، جسنو‏ں اینٹینٹی کورڈیال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے ، انہاں اتحاداں تو‏ں یورپ د‏‏ی اقوام نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ تحفظ حاصل کرنے دے بجائے عام طور اُتے یورپی جنگ دے امکانات ودھ گئے۔ دوسرے عوامل جو بالآخر پہلی جنگ عظیم دا باعث بنے انہاں وچ بیرون ملک کالونیاں ، اس دور د‏‏ی فوجی تشکیل ، خاص طور اُتے جرمنی دا ، تے پورے براعظم وچ شدید قوم پرستی دا احساس سی۔

جنگ عظیم اول

1917 وچ پاسچینڈیل د‏‏ی لڑائی وچ آسٹریلیائی فوجاں۔

جب جنگ شروع ہوئی تاں لڑائی دا زیادہ تر حصہ مغربی طاقتاں دے وچکار سی ، تے فوری طور اُتے کاسس بیلی اک قتل سی۔ مقتول آسٹریا ہنگری دے تخت ، فرانز فرڈینینڈ دا وارث سی ، تے اسنو‏ں 28 جون 1914 نو‏‏ں آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت دے حصے دے موقع اُتے ، سراجیوو شہر وچ گیوریلو پرنسپل نامی یوگوسلاو قوم پرست نے قتل کردتا سی۔ اگرچہ سربیا آسٹریا دے الٹی میٹم دے اک نکتے دے سوا تمام اُتے راضی ہوگیا (اس نے اس قتل د‏‏ی منصوبہ بندی وچ ذمہ داری قبول نئيں کيت‏ی سی لیکن اوہ اپنی سرزمین وچ شامل کسی وی مضمون نو‏‏ں سونپنے دے لئی تیار سی) ، آسٹریا ہنگری جنگ دا اعلان کرنے تو‏ں زیادہ بے چین سی ، سربیا اُتے حملہ کيتا تے پہلی جنگ عظیم مؤثر طریقے تو‏ں شروع ہوئی۔ سلاوی آرتھوڈوکس دے ساتھی ملک د‏‏ی فتح تو‏ں خوفزدہ ہوک‏ے روس نے آسٹریا ہنگری دے خلاف جنگ دا اعلان کردتا۔ جرمنی نے روس دے نال نال فرانس دے خلاف جنگ دا اعلان کردے ہوئے جواب دتا ، جس دا خدشہ اے کہ اوہ روس دے نال اتحاد کريں گا۔ فرانس پہنچنے دے لئی ، جرمنی نے اگست وچ غیر جانبدار بیلجیم اُتے حملہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ برطانیہ جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کرے۔ جنگ تیزی تو‏ں تعطل دا شکار ہوگئی ، شمال خلیج تو‏ں سوئٹزرلینڈ تک خندقاں کھودتیاں گئیاں۔ جنگ وچ نويں تے نسبتا نويں ٹکنالوجی تے ہتھیاراں دا استعمال وی کيتا گیا ، جس وچ مشین گناں ، ہوائی جہاز ، ٹینک ، جنگی جہاز ، تے آبدوزاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے تک کہ اک موقع اُتے کیمیائی ہتھیاراں دا استعمال کيتا جاندا سی۔ اس جنگ وچ دوسری قوماں وی شامل سن ، رومانیہ تے یونان دے نال برطانوی سلطنت تے فرانس تے بلغاریہ تے سلطنت عثمانیہ جرمنی وچ شامل ہوئے۔ افریقہ تے بحر الکاہل جداں ملکاں جداں جاپان تے آسٹریلیا وچ نوآبادیات‏ی فوجاں تصادم دے نال پوری دنیا وچ جنگ پھیل گئياں ، برطانیہ تو‏ں اتحاد کيتا ، بحر الکاہل وچ جرمن کالونیاں اُتے حملہ کيتا۔ مشرق وسطی وچ ، آسٹریلیائی تے نیوزی لینڈ آرمی کور 1915 وچ استنبول دے راجگڑھ عثمانیہ اُتے اینگلو فرانسیسی گرفتاری د‏‏ی حمایت کرنے وچ ناکا‏م بولی وچ گیلپولی پہنچے۔ 1915 وچ ابتدائی فتح حاصل کرنے تو‏ں قاصر ، برطانوی سلطنت د‏‏ی افواج نے بعد وچ عرب بغاوت دے آغاز دے بعد ہور جنوب تو‏ں حملہ کيتا تے مقامی عرب باغیاں د‏‏ی حمایت تو‏ں عثمانیاں تو‏ں میسوپوٹامیا تے فلسطین نو‏‏ں فتح کيتا تے عرب جزیرہ نما وچ قائم عثمانیاں دے خلاف عرب بغاوت د‏‏ی حمایت کيتی۔

1916 وچ صرف مغربی محاذ اُتے سومی جارحیت دے نال انسانی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں پُرجوش لڑائی دیکھنے وچ آئی ، جس دے نتیجے وچ 500،000 جرمن ہلاکتاں ، 420،000 برطانوی تے ڈومینین ، تے 200،000 فرانسیسی ہلاکتاں ہوئی۔ ^[۴۵]

1917 جنگ دا اک اہ‏م سال سی۔ امریکا نے یوروپی تنازعہ محسوس کردے ہوئے اس جنگ وچ غیرجانبداری د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا سی۔ اُتے ، جنگ دے دوران بوہت سارے امریکی برطانوی سمندری لائنر وچ سوار ہوئے سن جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جرمناں نے ڈُبیا سی ، جس تو‏ں امریکا وچ جرمنی مخالف جذبات پیدا ہوئے سن ، بلیک ٹام دھماکے سمیت امریکی سرزمین اُتے تخریب کاری دے وی واقعات پیش آچکے ني‏‏‏‏ں۔ آخر کار ، جنگ وچ امریکی شمولیت دا باعث بنے ، اُتے ، زیمرمن ٹیلیگرام د‏‏ی دریافت ہوئی ، جس وچ جرمنی نے جرمنی دے نال اتحاد قائم کرنے اُتے میکسیکو نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ دا حصہ فتح کرنے وچ مدد کرنے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ اپریل وچ ، امریکا نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ ايس‏ے سال امریکا جنگ وچ داخل ہويا ، روس پِچھے ہٹ گیا۔ روس وچ متعدد روسی فوجیاں د‏‏ی ہلاکت تے بھکھ دے بعد زار ، نکولس دوم دے خلاف اک انقلاب برپا ہويا۔ نکولس نو‏‏ں ترک کردتا گیا تے اک لبرل عارضی حکومت تشکیل دتی گئی۔ اکتوبر وچ ، ولادی میر لینن د‏‏ی سربراہی وچ روسی کمیونسٹ حکومت دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے ، جس دے نتیجے وچ خانہ جنگی دا آغاز ہويا۔ آخر کار ، کمیونسٹ جیت گئے تے لینن وزیر اعظم بن گئے۔ پہلی جنگ عظیم نو‏‏ں اک سرمایہ دارانہ تنازعہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں محسوس کرنا ، لینن نے جرمنی دے نال اک امن معاہدے اُتے دستخط کیتے جس وچ اس نے اپنی وسطی تے مشرقی یورپی زمیناں دا اک وڈا معاہدہ ترک کردتا۔

پہلی جنگ عظیم وچ مارے گئے فوجیاں د‏‏ی اک پنڈ جنگ کيت‏ی اک مخصوص یادگار

اگرچہ جرمنی تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں ہن روس اُتے توجہ دینے د‏‏ی ضرورت نئيں سی ، لیکن یورپ پہنچنے والے امریکی فوجیاں تے ہتھیاراں د‏‏ی اک وڈی تعداد نے جرمنی دے خلاف جوش پیدا کردتا ، تے اک سال تو‏ں زیادہ لڑائی دے بعد ، جرمنی نے ہتھیار ڈال دئے۔

جنگ دے خاتمے دے معاہداں وچ ، جس وچ مشہور ورسائے معاہدہ وی شامل اے ، نے جرمنی تے اس دے سابق اتحادیاں دے نال سختی تو‏ں برتاؤ کيتا۔ آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت مکمل طور اُتے ختم کردتی گئی سی تے جرمنی دا سائز بہت حد تک کم ہوگیا سی۔ بہت ساریاں قوماں نے پولینڈ ، چیکوسلواکیہ تے یوگوسلاویہ سمیت اپنی آزادی دوبارہ حاصل کرلئی- آسٹریا - ہنگری دے آخری شہنشاہ نے انکار کردتا ، تے دو نويں جمہوریہ ، آسٹریا تے ہنگری تشکیل دتیاں گئیاں۔ آخری عثمانی سلطان نو‏‏ں اتاترک نامی ترک قوم پرست انقلابی نے اقتدار دا تختہ پلٹ دتا تے ترکی دا عثمانی آبائی وطن نو‏‏ں جمہوریہ قرار دتا گیا۔ جرمنی دے قیصر نے وی ترک کردتا تے جرمنی نو‏‏ں جمہوریہ قرار دے دتا گیا۔ جرمنی نو‏‏ں ایہ وی مجبور کيتا گیا کہ اوہ فرانس نو‏‏ں فرانسکو پروشین جنگ وچ حاصل کردہ زمیناں ترک کرے ، اس جنگ کيت‏ی ذمہ داری قبول کرے ، اپنی فوج نو‏‏ں کم کرے تے برطانیہ تے فرانس نو‏‏ں معاوضہ ادا کرے۔

مشرق وسطی وچ ، برطانیہ نے فلسطین ، ٹرانس جورڈن (جدید دور دا اردن ) ، تے میسوپوٹیمیا نو‏‏ں نوآبادیات حاصل کيتا۔ فرانس نے شام تے لبنان نو‏‏ں حاصل کيتا۔ جزیرہ نما عرب وچ ، سعودی عرب اُتے مشتمل اک آزاد ریاست وی قائم کيتی گئی سی۔ افریقہ ، ایشیا تے بحر الکاہل وچ جرمنی د‏‏ی کالونیاں نو‏‏ں برطانوی تے فرانسیسی سلطنتاں دے درمیان تقسیم کيتا گیا سی۔

اس جنگ تو‏ں لکھاں جاناں دا ضیاع ہويا تے مغرب وچ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں جنگ دے لئی سخت پریشانی دا سامنا کرنا پيا۔ بہت ہی لوک اس تو‏ں مطمئن سن ، تے بوہت سارے لوکاں نے جنگ دے اختتام اُتے ہونے والے معاہداں نو‏‏ں حقیر سمجھیا۔ جاپانی تے اطالوی ناراض سن کہ انہاں نو‏ں جنگ دے بعد کوئی نويں نوآبادیات نئيں دتیاں گئیاں ، تے بوہت سارے امریکیو‏ں نے محسوس کيتا کہ جنگ اک غلطی سی۔ جنگ دے بعد جرمناں نو‏‏ں اپنے ملک د‏‏ی حالت اُتے مشتعل کردتا گیا۔ اس دے علاوہ ، مثال دے طور اُتے ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ بہت ساں دے برعکس ، امید کيتی گئی سی ، جنگ دے بعد دے دور وچ دنیا وچ جمہوریت پنپ نئيں ہوئے سکيتی۔ امریکی صدر ووڈرو ولسن نے اک ہور عظیم جنگ نو‏‏ں شکست دینے تو‏ں روکنے دے لئی تجویز کردہ اک بین الاقوامی تنظیم ، لیگ آف نیشنز ، غیر موثر ثابت ہوئی ، خاص طور اُتے اس وجہ تو‏ں کہ امریکا دے تنہائی دے زخماں وچ شامل نہ ہونا۔

جنگ دے سال: 1918–1939

بین الاقوامی جنگ دے سالاں وچ امریکا

ایمپائر اسٹیٹ بلڈنگ اُتے تعمیر پہلی جنگ عظیم دے بعد امریکی معاشی نمو د‏‏ی علامت تھی ۔

پہلی جنگ عظیم دے بعد ، بیشتر امریکیو‏ں نو‏‏ں عالمی امور وچ شامل ہونے اُتے افسوس ہويا تے انہاں نے " معمول اُتے لُٹنا " د‏‏ی خواہش ظاہر کيتی۔ 1920 د‏‏ی دہائی ریاستہائے متحدہ وچ معاشی خوشحالی دا دور سی۔ بہت سارے امریکیو‏ں نے قسطاں د‏‏ی ادائیگی د‏‏ی مدد تو‏ں کاراں ، ریڈیو تے ہور آلات خریدے۔ مووی سینما گھراں وچ پورے ملک وچ پھیل گیا ، حالانکہ پہلے انہاں دے پاس آواز نئيں سی۔ ہور ، بہت سارے امریکیو‏ں نے آمدنی دے اک ذریعہ دے طور اُتے اسٹاک مارکیٹ وچ سرمایہ کاری کيتی۔ ہور 1920 د‏‏ی دہائی وچ ، ریاستہائے متحدہ وچ الکحل مشروبات نو‏‏ں غیر قانونی قرار دتا گیا سی۔ خواتین نو‏‏ں پورے امریکا وچ ووٹ ڈالنے دا حق دتا گیا۔ اگرچہ جنگ دے بعد دے دور وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا سب تو‏ں طاقتور قوم سی ، لیکن امریکی تنہائی دا شکار رہے تے 1920 د‏‏ی دہائی وچ متعدد قدامت پسند صدر منتخب ہوئے۔

اکتوبر 1929 وچ نیویارک اسٹاک مارکیٹ کریش ہوگئی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید دباؤ پایا ۔ بوہت سارے لوکاں نے اپنی جان د‏‏ی بچت کھو دتی تے صارفین دے اخراجات دے نتیجے وچ لکھاں افراد اپنی ملازمت تو‏ں محروم ہوگئے جدو‏ں بینک تے کاروبار بند ہوگئے۔ وسط مغربی ریاستہائے متحدہ وچ ، شدید خشک سالی نے بہت سارے کساناں دا روزگار تباہ کردتا۔ 1932 وچ ، امریکیو‏ں نے فرینکلن ڈی روزویلٹ دا صدر منتخب کيتا۔ روزویلٹ نے متعدد پالیسیاں د‏‏ی پیروی د‏‏ی جس نے اسٹاک مارکیٹ تے بینکاں نو‏‏ں باقاعدہ بنایا ، تے بے روزگاراں نو‏‏ں کم فراہ‏م کرنے دے مقصد تو‏ں بہت سارے عوامی کماں دے پروگرام بنائے۔ روزویلٹ د‏‏ی پالیسیاں تو‏ں افسردگی دے بدترین اثرات نو‏‏ں دور کرنے وچ مدد ملی ، حالانکہ 1941 وچ حالے تک عظیم افسردگی جاری سی۔ روزویلٹ نے بزرگاں دے لئی پنشن وی قائم کيتی تے بے روزگار افراد نو‏‏ں رقم فراہ‏م کيتی۔ روزویلٹ وی امریکی تریخ دے سب تو‏ں مشہور صدور وچو‏ں اک سن ، جو 1936 وچ دوبارہ انتخابات وچ حصہ لیندے سن ، تے 1940 تے 1944 وچ وی ، اوہ واحد دو تو‏ں ودھ مرتبہ امریکی صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں صدر بن گئے سن ۔

بین جنگ سالاں وچ یورپ

پہلی جنگ عظیم دے بعد (1923 تک) یورپ وچ علاقائی تبدیلیاں دا نقشہ

پہلی جنگ عظیم دے بعد یوروپ نسبتا غیر مستحکم سی۔ اگرچہ سن 1920 د‏‏ی دہائی وچ بہت سارے خوشحال ہوئے ، جرمنی اک گہرا مالی تے معاشی بحران دا شکار سی۔ ہور ، فرانس تے برطانیہ نے امریکا نو‏‏ں بہت سارے پیسےآں دا مقروض کيتا۔ جدو‏ں امریکا افسردگی وچ چلا گیا ، یوروپ نے بھی۔ افسردگی دے بعد پوری دنیا وچ 30 ملین افراد بے روزگار سن ۔ بہت ساری حکومتاں نے اپنے شہریاں دے تکالیف نو‏‏ں دور کرنے وچ مدد کيت‏ی تے 1937 تک معیشت وچ بہتری آچک‏ی حالانکہ افسردگی دے پائیدار اثرات باقی ني‏‏‏‏ں۔ ہور ، افسردگی نے کمیونزم تے فاشزم جداں بنیاد پرست کھبے بازو تے سجے بازو دے نظریات دے پھیلاؤ دا باعث بنے۔

1919–1921 وچ پولش - سوویت جنگ ہوئی۔ 1917 دے روسی انقلاب دے بعد روس نے باقی یورپ وچ کمیونزم پھیلانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دا ثبوت مارشل توخا چسکی نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں روز مرہ دے مشہور حکم تو‏ں کيتا اے: "پولینڈ د‏‏ی لاش تو‏ں زیادہ دنیا د‏‏ی اگ د‏‏ی راہ اُتے گامزن ا‏‏ے۔ ولنو ، منسک ، وارسا د‏‏ی طرف! " . اٹھارہويں صدی دے آخر وچ پولینڈ د‏‏ی تقسیم دے بعد معاہدہ ورسییل دے ذریعہ پولینڈ د‏‏ی ریاست دا اقتدار دوبارہ قائم ہويا سی ، وارسا د‏‏ی جنگ وچ غیر متوقع تے فیصلہ کن فتح حاصل ہوئی سی۔ مشرق د‏‏ی طرف پولش پیش قدمی دے تناظر وچ ، سوویت یونین نے امن دا مقدمہ چلایا تے جنگ 1920 دے آخر وچ جنگ بندی دے نال ختم ہوگئی۔ امن دا اک باضابطہ معاہدہ ، پیس آف ریگا ، اُتے 18 مارچ 1921 نو‏‏ں دستخط ہوئے۔ برطانوی مورخ اے جے پی ٹیلر دے مطابق ، پولینڈ د‏‏ی سوویت جنگ نے وڈے پیمانے اُتے اگلے ویہہ سال یا اس تو‏ں زیادہ عرصے تک یوروپی تریخ دے نصاب دا تعین کيتا۔ [. . . ] بے خبر تے تقریبا لاشعوری طور اُتے ، سوویت رہنماواں نے بین الاقوامی انقلاب د‏‏ی وجہ ترک کردتی۔ " ایہ ویہہ سال ہوئے گا جدو‏ں بالشویک اپنی فوج نو‏‏ں انقلاب بھیجنے دے لئی بیرون ملک بھیج دیندے۔ امریکی ماہر عمرانیات الیگزینڈر گیلہ دے مطابق ، "پولینڈ د‏‏ی فتح نے نہ صرف پولینڈ دے لئی ، بلکہ گھٹ تو‏ں گھٹ یورپ دے پورے وسطی حصے وچ وی ویہہ سال د‏‏ی آزادی حاصل کيتی سی۔

1916 وچ عسکریت پسند آئرش جمہوریہ نے اک عروج دا مظاہرہ کيتا تے جمہوریہ دا اعلان کيتا۔ بڑھدے ہوئے رہنماواں دے نال چھ دن دے بعد اس عروج نو‏‏ں دبایا گیا۔ اس دے بعد 1919–1921 وچ آئرش د‏‏ی جنگ آزادی تے آئرش خانہ جنگی (1922–1923) دے بعد ہويا۔ خانہ جنگی دے بعد جزیرے وچ تقسیم ہوگئی۔ شمالی آئرلینڈ برطانیہ دا حصہ رہیا ، جدو‏ں کہ باقی جزیرے آئرش فری اسٹیٹ بن گئے۔ 1927 وچ برطانیہ نے اپنا ناں برطانیہ تے برطانیہ تے شمالی آئرلینڈ دا ناں تبدیل کردتا۔

1920 د‏‏ی دہائی وچ یوکے نے خواتین نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا حق دتا سی۔

بین جنگ سالاں وچ برطانوی راج

1926 امپیریل کانفرنس : شاہ جارج پنجم تے دولت مشترکہ دے وزرائے اعظم۔ مرکز دے سامنے تو‏ں گھڑی د‏‏ی طرف: جارج   وی ، بالڈون ( برطانیہ ) ، منرو ( نیو فاؤنڈ لینڈ ) ، کوٹس ( نیوزی لینڈ ) ، بروس ( آسٹریلیا ) ، ہرٹزوگ ( جنوبی افریقہ ) ، کوس گراو ( آئرش فری اسٹیٹ ) ، کنگ ( کینیڈا )۔

اس عرصے دے دوران برطانیہ تے اس د‏ی سلطنت دے وچکار تعلقات وچ نمایاں طور اُتے ارتقا ہويا۔ 1919 وچ ، برطانوی سلطنت د‏‏ی نمائندگی ورسلز امن کانفرنس وچ اس د‏ی حکمرانی دے نمائندےآں نے کيت‏ی سی ، جنہاں نے جنگ دے دوران ہر اک نو‏‏ں وڈے وڈے جانی نقصان تو‏ں دوچار کيتا سی۔ ^[۴۶] سن 1926 د‏‏ی امپیریل کانفرنس وچ بالفور اعلامیہ وچ کہیا گیا اے کہ برطانیہ تے اس د‏ی حکمرانی "حیثیت وچ برابر د‏‏ی حیثیت رکھدی اے ، کسی وی طرح اپنے گھریلو یا بیرونی امور دے کسی وی پہلو وچ اک دوسرے دے ماتحت نئيں اے ، حالانکہ ولی عہد دے نال مشترکہ بیعت دے نال تے آزادانہ طور اُتے وابستہ اے برطانوی دولت مشترکہ دے ممبراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں "۔ تعلقات دے انہاں پہلوآں نو‏‏ں بالآخر 1931 وچ ویسٹ منسٹر دے آئین دے ذریعہ باضابطہ طور اُتے باقاعدہ شکل دتی گئی۔ اک برطانوی قانون ، جس نے درخواست تے مطلق العنان پارلیمنٹ د‏‏ی رضامندی دے نال ، تسلط د‏‏ی پارلیمنٹ دے آزاد اختیارات نو‏‏ں واضح کيتا ، تے سابق کالونیاں نو‏‏ں مکمل قانونی آزادی دے علاوہ ، اوہ علاقےآں جتھ‏ے انہاں نے محکوم رہنے دا انتخاب کيتا۔ اس تو‏ں پہلے ، برطانوی پارلیمنٹ دے پاس بالادستی قانون سازی اُتے بقایا غیر منحصر طاقتاں ، تے غالب اختیارات سن ۔ ^[۴۷] اس دا اطلاق انہاں چھ تسلط اُتے ہويا جنہاں دا وجود 1931 وچ سی: کینیڈا ، آسٹریلیا ، آئرش فری اسٹیٹ ، ڈومینین آف نیو فاؤنڈ لینڈ ، نیوزی لینڈ ، تے یونین آف جنوبی افریقہ۔ ہر اک دا اقتدار برطانوی دولت مشترکہ دے اندر رہیا تے اس نے برطانیہ دے نال نیڑےی سیاسی تے ثقافتی روابط برقرار رکھے تے برطانوی بادشاہ نو‏‏ں اپنی آزاد قوماں دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں تسلیم کردے رہ‏‏ے۔ اس اُتے عمل درآمد دے لئی آسٹریلیا ، نیوزی لینڈ تے نیو فاؤنڈ لینڈ نو‏‏ں اس قانون د‏‏ی توثیق کرنا پئی۔ آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ نے بالترتیب 1942 تے 1947 وچ ایسا کيتا۔ نیو فاؤنڈ لینڈ نے 1949 وچ کینیڈا دے نال اتحاد کيتا تے آئرش فری اسٹیٹ دا اختتام 1937 وچ ہويا جدو‏ں شہریاں نے اس دے 1922 دے آئین نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی ریفرنڈم دے ذریعے ووٹ دتا۔ اس دے بعد مکمل طور اُتے خود مختار جدید ریاست آئرلینڈ نے کامیابی حاصل کيتی۔

مطلق العنانیت دا عروج

فائل:Hitlermusso2 edit.jpg

بینیٹو مسولینی (کھبے) تے ایڈولف ہٹلر (سجے)

بین الاقوامی جنگ دے سالاں نے عالمی تریخ وچ پہلی مطلق العنان حکومتاں قائم کيت‏یاں۔ پہلا روس وچ قائم ہويا سی (1917 دے انقلاب دے بعد)۔ روسی سلطنت دا ناں تبدیل کرکے سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دی یونین ، یا سوویت یونین رکھیا گیا ۔ کمیونسٹ پارٹی تو‏ں وفاداری برقرار رکھنے تو‏ں لے ک‏ے مذہب اُتے ظلم وستم تک حکومت نے اپنے شہریاں د‏‏ی زندگی دے ہر پہلو نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ لینن نے اس ریاست دے قیام وچ مدد کيت‏ی لیکن اسنو‏ں اپنے جانشین جوزف اسٹالن دے ماتحت اک نويں سطح اُتے بربریت لیائی گئی۔

یورپ وچ فاشزم دا عروج

مغرب وچ پہلی مطلق العنان ریاست اٹلی وچ قائم ہوئی۔ اُتے ، سوویت یونین دے برخلاف ، ایہ کمیونسٹ ریاست دے بجائے فاشسٹ ہوئے گا۔ کمیونزم دے مقابلے وچ فاشزم اک کم منظم نظریہ اے ، لیکن عام طور اُتے اس وچ انسانیت پسندی تے لبرل جمہوریت د‏‏ی مکمل نفی دے نال نال اک نہایت ہی شدید قوم پرستی د‏‏ی وی خصوصیت اے ، جس د‏‏ی سربراہی اک واحد طاقتور آمر د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔ اطالوی سیاستدان بینیٹو مسولینی نے فاشسٹ پارٹی قائم کيتی ، جس تو‏ں پہلی جنگ عظیم دے بعد فاشزم نے اس دا ناں لیا۔ فاشسٹاں نے بوہت سارے مایوس اٹلی دے لوکاں د‏‏ی حمایت حاصل کيتی ، پہلی جنگ عظیم دے بعد اٹلی دے نال ہونے والے سلوک اُتے ناراض سن ۔ انہاں نے اپنے سیاسی دشمناں دے خلاف وی تشدد تے دھمکیو‏ں دا مظاہرہ کيتا۔ 1922 وچ مسولینی نے دھمکی دے ک‏ے اقتدار اُتے قبضہ ک‏ر ليا جے اوہ اپنے نامزد وزیر اعظم نہ ہوئے تاں روم اُتے مارچ وچ اپنے پیروکاراں د‏‏ی رہنمائی کرن گے۔ اگرچہ اسنو‏ں بادشاہت دے نال کچھ اقتدار بانٹنا پيا ، لیکن مسولینی نے اک آمر د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکمرانی کيتی۔ انہاں دے حکمرانی وچ ، اٹلی د‏‏ی فوج مضبوط تعمیر ہوئی تے جمہوریت ماضی د‏‏ی چیز بن گئی۔ اُتے ، انہاں دے دور حکومت دا اک اہ‏م سفارتی کارنامہ اٹلی تے پوپ دے وچکار لیٹران معاہدہ سی ، جس وچ روم دے اک چھوٹے تو‏ں حصے نو‏‏ں جتھ‏ے ویٹیکن سٹی دی حیثیت تو‏ں سینٹ پیٹر باسیلیکا تے چرچ د‏‏ی دوسری جائداد واقع سی آزادی دتی گئی سی تے پوپ د‏‏ی ادائیگی کيتی گئی سی کھوئے ہوئے چرچ د‏‏ی املاک دے لئی۔ اس دے بدلے وچ ، پوپ نے اطالوی حکومت نو‏‏ں تسلیم کيتا۔

اک ہور فاشسٹ پارٹی ، نازی ، جرمنی وچ اقتدار حاصل کرے گی۔ نازیاں دا تعلق مسولینی دے فاشسٹاں تو‏ں ملدا جلدا سی لیکن انہاں دے اپنے بوہت سارے خیالات سن ۔ نازیاں نو‏‏ں نسلی نظریہ دا جنون سی ، ایہ خیال کردے ہوئے کہ اوہ جرمناں نو‏‏ں اک ماسٹر ریس دا حصہ سمجھدے نيں ، جس دا مقصد دنیا د‏‏ی کمتر نسلاں اُتے غلبہ حاصل کرنا سی۔ نازیاں نو‏‏ں یہودیاں تو‏ں خاص کر نفرت سی۔ ناززم دا اک ہور انوکھا پہلو اس د‏ی اک چھوٹی موٹی تحریک دے نال تعلق سی جس نے قدیم جرمنی کافر پرستی د‏‏ی واپسی د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی۔ پہلی جنگ عظیم دا تجربہ کار ایڈولف ہٹلر 1921 وچ پارٹی دا قائد بنیا۔ بوہت سارے مایوس جرمناں د‏‏ی حمایت حاصل کرنا ، تے اپنے دشمناں دے خلاف دھمکیو‏ں دا استعمال کرکے ، نازی جماعت نے 1930 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اک بہت وڈی طاقت حاصل کرلئی سی۔ 1933 وچ ، ہٹلر نو‏‏ں چانسلر نامزد کيتا گیا ، تے اس نے آمرانہ اقتدار اُتے قبضہ کرلیا۔ ہٹلر نے ورسائی معاہدے د‏‏ی مخالفت وچ جرمنی د‏‏ی فوج تشکیل دتی تے یہودیاں نو‏‏ں جرمنی وچ تمام حقوق تو‏ں محروم کردتا۔ آخر کار ، ہٹلر د‏‏ی تشکیل کردہ حکومت دوسری جنگ عظیم دا باعث بنی ۔

اسپین وچ ، بادشاہ دے خاتمے دے بعد اک جمہوریہ قائم کيتا گیا سی۔ انتخابات دے اک سلسلے دے بعد ، جمہوریہ ، سوشلسٹ ، مارکسسٹ ، تے اینٹی ٹریکلز دے اتحاد نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا گیا۔ فوج ، جس وچ ہسپانوی کنزرویٹوز شامل سن ، جمہوریہ دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ 1939 وچ ہسپانوی خانہ جنگی ختم ہوگئی ، تے جنرل فرانسسکو فرانکو ڈکٹیٹر ہويا۔ فرانکو نے اٹلی تے جرمنی د‏‏ی حکومتاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، اگرچہ اوہ فاشزم اُتے اِنّا سخت عزم نئيں سی جِنّا اوہ سن تے اس د‏ی بجائے اسپین وچ روایت پسندی تے کیتھولک ازم نو‏‏ں تسلط اُتے بحال کرنے اُتے زیادہ توجہ دتی۔

دوسری جنگ عظیم تے اس دے نتیجے : 1939–1950

براعظم یورپ تے شمالی افریقہ پر جرمنی دا قبضہ۔

پیرس وچ ہٹلر ، 30 جولائ‏ی 1940

جرمنی دے ذریعہ 1930 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ورسی معاہدے د‏‏ی خلاف ورزیاں دا سلسلہ دیکھنے وچ آیا ، اُتے فرانس تے برطانیہ نے اس اُتے عمل کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ 1938 وچ ، ہٹلر نے اپنے حکمرانی دے تحت تمام جرمن بولنے والےآں نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی کوشش وچ آسٹریا دا قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد ، اس نے چیکوسلواکیہ دے اک جرمن بولنے والے علاقے نو‏‏ں الحاق کرلیا۔ برطانیہ تے فرانس نے اس سرزمین اُتے اس د‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم کرنے اُتے اتفاق کيتا تے اس دے بدلے وچ ہٹلر اپنی سلطنت نو‏‏ں ہور ودھانے اُتے متفق نئيں ہويا۔ اُتے ، مہینےآں دے اک معاملے وچ ، ہٹلر نے عہد شکنی کردے ہوئے باقی چیکوسلوواکیا نو‏‏ں الحاق کرلیا۔ اس دے باوجود ، انگریزاں تے فرانسیسیاں نے کسی وی قیمت اُتے جنگ تو‏ں گریز کرنے دے خواہاں ، کچھ نئيں کرنے دا انتخاب کيتا۔ فیر ہٹلر نے سوویت یونین دے نال اک خفیہ عدم جارحیت دا معاہدہ کيتا ، اس حقیقت دے باوجود کہ سوویت یونین کمیونسٹ سی تے جرمنی نازی سی۔ ہور 1930 د‏‏ی دہائی وچ اٹلی نے ایتھوپیا اُتے فتح حاصل کيتی۔ سوویتاں نے وی ہمسایہ ملکاں نو‏‏ں الحاق کرنا شروع کيتا۔ جاپان نے چین د‏‏ی طرف جارحانہ اقدامات کرنا شروع کردتے۔ انیہويں صدی دے وسط وچ جاپان نے مغرب دے نال تجارت دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں کھولنے دے بعد ، اس دے رہنماواں نے مغربی ٹکنالوجی تو‏ں فائدہ اٹھانا سکھیا تے صدی دے آخر تک اپنے ملک نو‏‏ں صنعتی بنایا۔ 1930 د‏‏ی دہائی تک جاپان د‏‏ی حکومت انہاں عسکریت پسنداں دے ماتحت سی جو ایشیاء پیسیفک دے خطے وچ اک سلطنت قائم کرنا چاہندے سن ۔ 1937 وچ ، جاپان نے چین اُتے حملہ کيتا۔

نیدرلینڈ تے 1943 وچ جاپان د‏‏ی سلطنت دے آسٹریلیائی جنگی قیدی ۔ جاپان نو‏‏ں سنگاپور دے زوال نے برطانوی فوجی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی شکست دتی۔

برطانیہ د‏‏ی جنگ عظیم دوم دے وزیر اعظم ونسٹن چرچل (بیٹھے مرکز) دے وزرائے اعظم دے نال دولت مشترکہ 1944 دے دولت مشترکہ دے وزرائے اعظم د‏‏ی کانفرنس وچ .

امریکی ایئرفورس دے ذریعہ ہیروشیما تے ناگاساکی دے ایٹم بم دھماکےآں نے دوسری عالمی جنگ دا خاتمہ کيتا۔

1939 وچ ، جرمن افواج نے پولینڈ اُتے حملہ کيتا ، تے جلد ہی ایہ ملک سوویت یونین تے جرمنی دے وچکار تقسیم ہوگیا۔ فرانس تے برطانیہ نے جرمنی دے خلاف جنگ دا اعلان کردتا ، دوسری جنگ عظیم شروع ہوگئی سی۔ اس جنگ وچ نويں ٹکنالوجیاں دا استعمال تے موجودہ افراد وچ بہتری شامل ني‏‏‏‏ں۔ بمبار نامی ہوائی جہاز وڈے فاصلے طے کرنے تے اہداف اُتے بم گرانے د‏‏ی صلاحیت رکھدے سن ۔ سب میرین ، ٹینک تے جنگی جہاز د‏‏ی ٹیکنالوجی وچ وی بہتری آئی۔ زیادہ تر فوجی دستی مشین گناں تو‏ں لیس سن تے فوجاں پہلے تو‏ں کدرے زیادہ موبائل سن۔ ہور ، راڈار دی برطانوی ایجاد حرباں وچ انقلاب لائے گی۔ جرمنی د‏‏ی افواج نے کم ملکاں اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں فتح کرلیا تے جون تک فرانس نے وی فتح کرلئی- 1940 وچ جرمنی ، اٹلی تے جاپان نے اتحاد تشکیل دتا تے اسنو‏ں ایکسس پاورز دے ناں تو‏ں جانا جانے لگا۔ اس دے بعد جرمنی نے اپنی توجہ برطانیہ د‏‏ی طرف موڑ دی۔ ہٹلر نے صرف فضائی طاقت دا استعمال کردے ہوئے انگریزاں نو‏‏ں شکست دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ برطانیہ د‏‏ی لڑائی وچ ، جرمن بمباراں نے برطانوی فضائیہ تے بہت سارے برطانوی شہر تباہ کردتے۔ انہاں دے وزیر اعظم ، منحرف ونسٹن چرچل د‏‏ی سربراہی وچ ، انگریزاں نے ہار مننے تو‏ں انکار کردتا تے جرمنی اُتے فضائی حملے شروع کردتے۔ بالآخر ، ہٹلر نے برطانیہ تو‏ں اپنی توجہ سوویت یونین د‏‏ی طرف موڑ دی۔ جون 1941 وچ ، جرمن افواج نے سوویت یونین اُتے حملہ کيتا تے جلد ہی ماسکو ، لینن گراڈ تے اسٹالن گراڈ دے آس پاس روس د‏‏ی گہرائی وچ پہنچ گیا۔ ہٹلر دا حملہ اسٹالن نو‏‏ں حیرت زدہ بنیا۔ اُتے ، ہٹلر جلد یا بدیر سوویت کمیونزم اُتے ہمیشہ یقین رکھدا سی تے جو اس دا خیال سی اوہ "کمتر" سلاوی عوام دا صفایا کرنا سی۔

امریکا نے جنگ دے اوائل وچ غیر جانبدار رہنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، ودھدی ہوئی تعداد وچ فاشسٹ د‏‏ی فتح دے نتائج دا خدشہ ا‏‏ے۔ چنانچہ صدر روزویلٹ نے برطانوی ، چینی تے سوویت یونین نو‏‏ں ہتھیار تے مدد بھیجنا شروع کيتا۔ ہور ، امریکا نے جاپانیاں دے خلاف پابندی عائد کردتی ، کیونجے انہاں نے چین دے نال جنگ جاری رکھی تے اس نے بوہت سارے کالونیاں نو‏‏ں فتح کيتا جو پہلے فرانسیسیاں تے ڈچاں دے زیر اقتدار سن ، جو ہن جرمنی دے زیر اقتدار سن ۔ جاپان نے 1941 وچ ہوائی وچ امریکی بحری اڈے پرل ہاربر پر حیرت انگیز حملہ کردے ہوئے جوابی کارروائی کيتی۔ امریکا نے جاپان دے خلاف جنگ دا اعلان کردے ہوئے اس دا جواب دتا۔ اگلے ہی دن ، جرمنی تے اٹلی نے ریاستہائے متحدہ دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔ امریکا ، برطانوی دولت مشترکہ ، تے سوویت یونین نے ہن محور د‏‏ی طاقتاں نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی وقف کردہ اتحادیاں دی تشکیل کيتی۔ ہور اتحادی ملکاں وچ کینیڈا ، آسٹریلیا ، نیوزی لینڈ ، جنوبی افریقہ تے چین شامل ني‏‏‏‏ں۔

بحر الکاہل د‏‏ی جنگ وچ ، 15 فروری 1942 نو‏‏ں ہتھیار سُٹن تو‏ں پہلے ، برطانوی ، ہندوستانی تے آسٹریلیائی فوج نے سنگاپور وچ اک غیر منظم آخری موقف بنایا سی ۔ شکست برطانوی فوجی تریخ د‏‏ی بدترین سی۔ تقریبا 15،000 آسٹریلوی فوجی اکیلے جنگی قیدی بن گئے۔ اتحادی قیدی چنگی جیل وچ نظربند اپنے ہزاراں افراد وچ ہلاک ہوئے یا بدنما برما ریلوے تے سنداکان ڈیتھ مارچ جداں منصوبےآں وچ غلام مزدور د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آسٹریلیائی شہر تے اڈے۔ خاص طور اُتے ڈارون نو‏‏ں ہوائی حملےآں دا سامنا کرنا پيا تے سڈنی نو‏‏ں بحری حملے دا سامنا کرنا پيا ۔ میلبورن ، آسٹریلیا وچ مقیم امریکی جنرل ڈگلس میک آرتھر ، "جنوبی مغربی بحر الکاہل دا سپریم الائیڈ کمانڈر" بن گیا تے جنگ دے بعد آسٹریلیا - نیوزی لینڈ۔ ریاستہائے متحدہ اتحاد د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ مئی 1942 وچ ، رائل آسٹریلیائی بحریہ تے یو ایس نیوی نے کورل بحر د‏‏ی لڑائی وچ جاپانیاں تو‏ں مشغول ہوگئے تے آسٹریلیائی پانی د‏‏ی طرف جانے والے جاپانی بیڑے نو‏‏ں روک لیا۔ جون وچ مڈ وے د‏‏ی لڑائی نے جاپانی بحریہ نو‏‏ں موثر انداز وچ شکست دتی۔ اگست 1942 وچ ، آسٹریلیائی علاقہ نیو گیانا وچ ملنے بے د‏‏ی لڑائی وچ آسٹریلیائی فوج نے جاپانی فورسز د‏‏ی پیش قدمی اُتے پہلی ماری شکست دتی۔ ^[۴۸]

1942 تک ، جرمنی تے اطالوی فوجاں نے ناروے ، نچلے ملکاں(نشیبستان) ، فرانس ، بلقان ، وسطی یورپ ، روس دا اک حصہ تے شمالی افریقہ دے بیشتر علاقےآں اُتے حکومت کيتی۔ جاپان نے اس سال تک چین ، جنوب مشرقی ایشیاء ، انڈونیشیا ، فلپائن تے بحر الکاہل دے بیشتر جزیراں اُتے حکومت کيتی۔ انہاں سلطنتاں وچ زندگی ظالمانہ سی - خاص طور اُتے جرمنی وچ ، جتھ‏ے ہولوکاسٹ دا ارتکاب ہويا سی۔ گیارہ ملین افراد جنہاں وچو‏ں چھ لکھ یہودی سن ، سن 1945 تک جرمن نازیاں نے منظم طریقے تو‏ں قتل کيتا سی۔

1943 تو‏ں ، اتحادیاں نے بالا دستی حاصل کرلئی- امریکی تے برطانوی فوجیاں نے پہلے شمالی افریقہ نو‏‏ں جرمنی تے اطالویاں تو‏ں آزاد کرایا۔ اس دے بعد انہاں نے اٹلی اُتے حملہ کيتا ، جتھ‏ے مسولینی نو‏‏ں بادشاہ نے معزول کردتا تے بعد وچ اطالوی حامیاں نے اسنو‏ں ہلاک کردتا۔ اٹلی نے ہتھیار ڈالے تے اتحادیاں دے قبضے وچ آگیا۔ اٹلی د‏‏ی آزادی دے بعد ، امریکی ، برطانوی ، تے کینیڈا دے فوجیاں نے انگریزی چینل عبور کيتا تے عظیم جان د‏‏ی بازی ہارنے دے بعد ، فرانس دے شہر نورمنڈی نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی حکمرانی تو‏ں آزاد کرایا ۔ اس دے بعد مغربی اتحادی فرانس دے باقی حصےآں نو‏‏ں آزاد کرانے تے جرمنی د‏‏ی طرف ودھنے وچ کامیاب ہوگئے۔ افریقہ تے مغربی یورپ وچ انہاں مہماں دے دوران ، سوویت یونیناں نے جرمناں تو‏ں لڑائی لڑائی ، تے انہاں نو‏ں مکمل طور اُتے سوویت یونین تو‏ں باہر کڈ دتا تے مشرقی تے مشرقی وسطی یورپ تو‏ں باہر کڈ دتا۔ 1945 وچ مغربی اتحادیاں تے سوویتاں نے خود جرمنی اُتے حملہ کيتا۔ روس نے برلن اُتے قبضہ کرلیا تے ہٹلر نے خودکشی کرلئی- جرمنی نے غیر مشروط ہتھیار ڈالے تے اوہ اتحادیاں دے قبضے وچ آگیا۔ اُتے جاپان دے خلاف جنگ جاری رہی۔ 1943 تو‏ں امریکی افواج بحر الکاہل وچ جاپانیاں تو‏ں علاقے نو‏‏ں آزاد کرانے دے لئی اپنا کم کر رہ‏ی سن۔ انگریزاں نے برما ورگی جگہاں اُتے وی جاپانیاں دا مقابلہ کيتا۔ 1945 تک ، امریکا نے جاپان نو‏‏ں گھیر لیا سی ، اُتے جاپانیاں نے ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کردتا۔ اک زمینی حملے دے خوف تو‏ں اک ملین امرید‏‏یاں جاناں نو‏‏ں ضائع کرنا پئے گا ، امریکا نے جاپان دے خلاف اک نواں ہتھیار استعمال کيتا ، جوہری بم ، جو جرمنی سمیت اک بین الاقوامی ٹیم دے سالاں دے بعد امریکا وچ تیار ہويا۔ ہیروشیما تے ناگاساکی دے انہاں ایٹم بم دھماکےآں نے مشرق وچ جاپان دے بوہت سارے مقبوضہ علاقےآں اُتے سوویت یلغار دے نال جاپان نو‏‏ں ہتھیار سُٹن دا باعث بنیا۔

جنگ دے بعد امریکا ، برطانیہ تے سوویت یونین نے تعاون کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جرمنی تے جاپانی فوجی رہنماواں نو‏‏ں جو انہاں د‏‏ی حکومتاں وچ مظالم دے ذمہ دار سن انہاں اُتے مقدمہ چلایا گیا سی تے بوہت سارے افراد نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی سی۔ اقوام متحدہ دی بین الاقوامی تنظیم تشکیل دتی گئی سی۔ اس دا مقصد جنگاں نو‏‏ں ٹوٹنے تو‏ں روکنے دے نال نال دنیا دے عوام نو‏‏ں سلامتی ، انصاف تے حقوق د‏‏ی فراہمی سی۔ جنگ دے بعد تعاون دا دور ختم ہويا ، اُتے ، جدو‏ں سوویت یونین نے وسطی تے مشرقی یورپ دی مقبوضہ ملکاں وچ انتخابات وچ دھاندلی د‏‏ی تاکہ کمیونسٹ فتوحات د‏‏ی اجازت دتی جاسک‏‏ے۔ جلد ہی ، سارا مشرقی تے وسطی یورپ دا بیشتر حصہ کمیونسٹ آمریت دا اک سلسلہ بن گیا ، تمام نے سوویت یونین تو‏ں مضبوطی تو‏ں اتحاد کيتا۔ جنگ دے بعد جرمنی اُتے برطانوی ، امریکی ، فرانسیسی تے سوویت فوج دا قبضہ سی۔ نويں حکومت اُتے اتفاق کرنے تو‏ں قاصر ، ایہ ملک جمہوری مغرب تے کمیونسٹ مشرق وچ تقسیم سی۔ برلن خود وی نال تقسیم کيتا گیا سی مغربی برلن دا حصہ بننے مغربی جرمنی تے مشرقی برلن دا حصہ بننے مشرقی جرمنی . دراں اثنا ، سابقہ محور قوماں نے جلد ہی اپنی خودمختاری بحال کردتی ، جنگ دے بعد اٹلی تے جاپان نے آزادی حاصل کرلئی-

دوسری جنگ عظیم وچ لکھاں جاناں دا ضیاع ہويا تے متعدد ہور تباہ ہوگئے۔ پورے شہر کھنڈرات وچ پئے سن تے معیشتاں لرزش سن۔ اُتے ، اتحادی ملکاں وچ ، لوکاں نے فاشزم نو‏‏ں دنیا اُتے غلبہ پانے تو‏ں روکنے اُتے فخر محسوس کيتا سی ، تے جنگ دے بعد فاشزم اک نظریہ دے طور اُتے معدوم ہوگیا سی۔ دنیا دا طاقت دا توازن وی بدل گیا ، ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دنیا د‏‏ی دو سپر پاور بننے دے نال نال۔

مغربی سلطنتاں دا زوال: 1945–1999

20 واں صدی وچ پرتگالی سلطنت ۔ 1415 وچ ابتداء تو‏ں ، پرتگالی سلطنت اک عالمی سلطنت بن گئی تے 20 واں صدی دے اختتام تک قائم رہی ، جس نے اسنو‏ں جدید یوروپی نوآبادیات‏ی سلطنتاں د‏‏ی طویل ترین زندگی بنا دتا۔

دوسری جنگ عظیم دے بعد ، مغربی طاقتاں نے جدید دور دے اوائل وچ شروع ہونے والی عظیم نوآبادیات‏ی سلطنتاں ختم ہونا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس د‏ی بہت ساریاں وجوہات سن۔ او .ل ، دوسری جنگ عظیم نے یورپی معیشتاں نو‏‏ں تباہ کردتا سی تے حکومتاں نو‏‏ں زبردستی پیسہ خرچ کرنے اُتے مجبور کيتا سی ، جس تو‏ں نوآبادیات‏ی انتظامیہ د‏‏ی قیمتاں نو‏‏ں سنبھالنا مشکل ہوگیا سی۔ دوم ، جنگ دے بعد دو نويں سپر پاورز ، ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دونے ہی سامراج دے مخالف سن ، لہذا ہن کمزور ہونے والی یوروپی سلطنتاں عام طور اُتے باہر د‏‏ی طرف مدد دے لئی نئيں دیکھ سکدی ني‏‏‏‏ں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} تیسرا ، مغربی ملکاں وچ تیزی تو‏ں برقرار رکھنے وچ دلچسپی نئيں سی تے ایتھ‏ے تک کہ سلطنتاں دے وجود د‏‏ی وی مخالفت کيتی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} چوتھ‏ی وجہ جنگ دے بعد آزادی د‏‏ی تحریکاں دا عروج سی۔ انہاں تحریکاں دے مستقب‏‏ل دے رہنماواں نو‏‏ں مغربی ملکاں دے زیر انتظام نوآبادیات‏ی اسکولاں وچ اکثر تعلیم دتی جاندی سی جتھ‏ے انہاں نے آزادی ، مساوات ، خود ارادیت تے قوم پرستی جداں مغربی نظریات نو‏‏ں اپنایا سی تے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنے نوآبادیات‏ی حکمراناں دے خلاف ہوگئے سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

1954 د‏‏ی پہلی انڈوچائینہ جنگ دے دوران گشت اُتے فرانسیسی خارجہ لشکر۔

آزادی حاصل کرنے والی پہلی نوآبادیات ایشیاء وچ سن۔ 1946 وچ ، امریکا نے اس د‏ی واحد وڈی بیرون ملک کالونی ، فلپائن نو‏‏ں آزادی دی۔ برطانوی ہندوستان وچ ، مہاتما گاندھی نے برطانوی حکمرانی دے خلاف عدم تشدد دے خلاف اپنے پیروکاراں د‏‏ی رہنمائی کيتی۔1940 د‏‏ی دہائی دے آخر تک ، برطانیہ خود نو‏‏ں اس کالونی اُتے حکمرانی کرنے وچ ہندوستانیاں دے نال کم کرنے تو‏ں قاصر پایا ، اس د‏ی وجہ تو‏ں ، گاندھی د‏‏ی عدم تشدد د‏‏ی تحریک دے لئی پوری دنیا وچ ہمدردی پیدا ہوگئی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانیہ نے ہندوستان نو‏‏ں آزادی دلائی تے اسنو‏ں ہندوستان دے وڈے پیمانے اُتے ہندو ملک تے 1947 وچ پاکستان د‏‏ی چھوٹی ، وڈی حد تک مسلم قوم وچ تقسیم کر دتا گیا ۔

1948 وچ برما نے برطانیہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی ، تے 1945 وچ انڈونیشی قوم پرستاں نے انڈونیشیا د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا ، جسنو‏ں نیدرلینڈ نے 1949 وچ چار سالہ مسلح تے سفارتی جدوجہد دے بعد تسلیم کيتا۔ فرانسیسی انڈوچائینا دے لئی آزادی اک عظیم کشمکش دے بعد ہی سامنے آئی۔ دوسری جنگ عظیم دے بعد کالونی تو‏ں جاپانی افواج دے انخلا دے بعد ، فرانس نے دوبارہ کنٹرول حاصل کرلیا لیکن اسنو‏ں پتا چلیا کہ اسنو‏ں جاپانیاں دے خلاف لڑی جانے والی اک تحریک آزادی دا مقابلہ کرنا پيا۔ اس تحریک د‏‏ی قیادت ویتنامی کمیونسٹاں دے رہنما ویتنامی ہو چی منہ نے کيتی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ، امریکا نے فرانس نو‏‏ں اسلحہ تے مدد فراہ‏م د‏‏ی ، اس خوف تو‏ں کہ کمیونسٹ جنوب مشرقی ایشیاء اُتے غلبہ حاصل کرن۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} اگرچہ آخر وچ ، فرانس نے آزادی دے دتی تے اس تو‏ں آزادی حاصل کيتی ، جس تو‏ں لاؤس ، کمبوڈیا ، کمیونسٹ شمالی ویتنام تے جنوبی ویتنام پیدا ہوئے ۔

اس عرصہ وچ قطب شمالی دا اک افراتفری حصہ مشرق وسطی سی ۔ دوسری جنگ عظیم دے بعد ، برطانیہ نے سابقہ عثمانی علاقےآں میسوپوٹیمیا نو‏‏ں آزادی دے دتی سی ، جو عراق ، کویت تے ٹرانس جورڈن بن گیا سی ، جو بعد وچ اردن بن گیا ۔ فرانس نے شام تے لبنان نو‏‏ں وی آزادی دی۔ اُتے ، برطانوی فلسطین نے اک انوکھا چیلنج پیش کيتا۔ پہلی جنگ عظیم دے بعد ، جدو‏ں برطانیہ نے نوآبادیات حاصل کيتیاں ، یہودی تے عرب قومی امنگاں دا مقابلہ ہوگیا ، اس دے بعد اقوام متحدہ د‏‏ی جانب تو‏ں لازمی فلسطین نو‏‏ں یہودی ریاست تے عرب ریاست وچ تقسیم کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيتی گئی۔ عرباں نے اعتراض کيتا ، برطانیہ پِچھے ہٹ گیا تے صیہونیاں نے 14 مئی 1948 نو‏‏ں ریاست اسرائیل دا اعلان کردتا۔

نوآبادیات‏ی طاقت دے دوسرے وڈے مرکز افریقہ نو‏‏ں دوسری جنگ عظیم دے بعد وی نوآبادیات‏ی حکمرانی تو‏ں آزاد کيتا گیا سی۔ مصر نے برطانیہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی تے اس دے بعد جلد ہی گھانا تے تیونس بھی اس دا نتیجہ نکلیا۔ اس وقت د‏‏ی اک پُرتشدد تحریک تحریک الجیریا وچ لڑی گئی سی ، جس وچ الجزائر دے باغی بے گناہ فرانسیسیاں نو‏‏ں مارنے دے لئی اگے ودھ گئے سن ۔ اُتے ، 1962 وچ ، الجیریا نے فرانس تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔ 1970 د‏‏ی دہائی تک پورا برصغیر یورپی حکمرانی تو‏ں آزاد ہوچکيا سی ، حالانکہ چند جنوبی ملکاں سفید نوآبادیات‏ی اقلیتاں دے زیر اقتدار رہ‏‏ے۔

20 واں صدی دے اختتام تک ، یورپی نوآبادیات‏ی سلطنتاں نے اہ‏م عالمی ادارےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنا وجود ختم کردتا سی۔ برطانوی سلطنت دا سورج غروب ہويا جدو‏ں ہانگ کانگ دی عظیم تجارتی بندرگاہ اُتے برطانیہ دا لیز ختم کرنے دے لئی لیایا گیا ، تے سیاسی کنٹرول 1997 وچ عوامی جمہوریہ چین نو‏‏ں منتقل کردتا گیا ۔ اس دے فورا بعد ہی ، 1999 وچ مکاؤ اُتے خود مختاری د‏‏ی منتقلی پرتگال تے چین دے وچکار اختتام پزیر ہوگئی ، جس تو‏ں پرتگالی نوآبادیات د‏‏ی نیڑے چھ صدیاں تک پہنچ گئ۔ کامن ویلتھ آف نیشنس د‏‏ی رضاکارانہ انجمن دے ذریعہ برطانیہ ثقافتی طور اُتے اپنی سابقہ سلطنت تو‏ں وابستہ رہیا ، تے 14 برطانوی اوورسیز ٹیرٹری (جو پہلے کراؤن کالونیاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) رہ گئے نيں ، بنیادی طور اُتے بکھرے ہوئے جزیرے د‏‏ی چوکیو‏ں اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔ فی الحال ، دولت مشترکہ دے 16 آزاد مملکت برطانوی بادشاہ نو‏‏ں اپنے سربراہ مملکت د‏‏ی حیثیت سے برقرار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ کینیڈا ، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ متحرک تے خوشحال مہاجر ملکاں دے طور اُتے ابھرے۔ اک بار وسیع فرانسیسی نوآبادیات‏ی سلطنت اس دے وڈے مال نو‏‏ں کھو دتا سی اک بکھرے ہوئے علاقے دے طور اُتے رہیا اگرچہ اوورسیز محکمےآں تے فرانس دے علاقے . سکڑدی ڈچ سلطنت نے ہالینڈ د‏‏ی بادشاہی دے متعدد ملکاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کچھ کیریبین جزیراں نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ اسپین نے اپنی بیرون ملک جائیداداں نو‏‏ں کھو دتا سی ، لیکن اس د‏ی میراث وسیع سی۔ پورے جنوبی تے وسطی امریکا وچ لاطینی سبھیاچار باقی ا‏‏ے۔ پرتگال تے فرانس دے نال ہی اسپین نے وی کیتھولک مذہب نو‏‏ں عالمی مذہب بنا لیا سی۔

ایشیاء تے افریقہ وچ مغربی یورپی نوآبادیات‏ی سلطنتاں 1945 دے بعد دے سالاں وچ منہدم ہوگئياں

یوروپ د‏‏ی سلطنتاں وچ ، صرف روسی سلطنت 20 واں صدی دے آخر تک اک اہ‏م جغرافیائی سیاسی قوت بنی رہی ، جس نے سوویت یونین تے وارسا معاہدہ وچ شمولیت اختیار کرلئی ، جس نے جرمن کارل مارکس دی تحریراں اُتے مبنی کمیونسٹ دے تحت اک سوشلسٹ معاشی ماڈل قائم کيتا۔ آمریت ، جو بالآخر 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ منہدم ہوگئی۔ اکیہويں صدی وچ وسطی امریکا تے ایشیاء د‏‏ی حکومتاں دے لئی بیان کردہ متاثریت دے طور اُتے مارکسزم د‏‏ی موافقت دا سلسلہ جاری رہیا ، حالانکہ سرد جنگ دے خاتمے وچ صرف اک مٹھی بھر ہی بچا سی۔

مغربی سلطنتاں دے خاتمے نے دنیا نو‏‏ں بہت تبدیل کردتا۔ اگرچہ بہت ساری نو آزاد قوماں نے جمہوریت پسند بننے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن بہت ساری فوج تے خود مختار حکمرانی وچ پھسل گئ۔ اقتدار دے خلاء تے نويں طے شدہ قومی سرحداں دے درمیان ، خانہ جنگی وی اک مسئلہ بن گیا ، خاص طور اُتے افریقہ وچ ، جتھ‏ے قدیم قبائلی دشمنیاں وچ آتشاں اسلحے دے اضافے نے پریشانیاں نو‏‏ں بڑھادتا۔

بیرون ملک مقیم کالونیاں دے نقصان نے جزوی طور اُتے متعدد مغربی ملکاں نو‏‏ں وی خاص طور اُتے براعظم یورپ وچ ، عالمی سطح اُتے سیاست دے بجائے یوروپیاں اُتے زیادہ توجہ دینے دا باعث بنا ، کیونجے یوروپی یونین اک اہ‏م ہستی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ابھریا۔ اگرچہ انگریزی ، فرانسیسی ، ہسپانوی ، پرتگالی ، روسی تے ڈچ دنیا دے دور دراز کونےآں وچ لوکاں دے ذریعہ بولی جانے والی نوآبادیات‏ی سلطنتاں نے اک زبردست ثقافتی تے سیاسی میراث چھڈیا۔ یوروپی ٹیکنالوجیز ہن عالمی ٹیکنالوجیز سن۔ مغرب وچ قائم کیتھولک تے اینجلیکزم جداں مذاہب نوآبادیات‏ی افریقہ تے ایشیاء وچ عروج اُتے سن ۔ پارلیمنٹری (یا صدارتی) جمہوری جماعتاں دے نال نال حریف کمیونسٹ طرز د‏‏ی اک پارٹی د‏‏یاں ریاستاں نے جو مغرب وچ ایجاد کيت‏ی سی ، نے پوری دنیا وچ روايتی بادشاہتاں تے قبائلی حکومت دے نمونےآں د‏‏ی جگہ لے لی ا‏‏ے۔ جدیدیت ، بوہت سارے لوکاں دے نزدیک ، مغربی تر دے برابر سی۔

سرد جنگ: 1945–1991

سرد جنگ دے دوران مغربی دنیا تے سوویت یونین دے وچکار اثر و رسوخ دے میدان۔

جنگ عظیم دوئم دے اختتام تو‏ں لے ک‏ے اکیہويں صدی دے آغاز تک ، مغربی تے عالمی سیاست وچ دنیا د‏‏ی دو سپر پاورز ، ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دے وچکار کشیدگی تے تنازعات دا راج رہیا ۔ دوسری جنگ عظیم دے بعد دے سالاں وچ ، سوویت یونین نے پولینڈ تے ہنگری ورگی تاریخی تے ثقافتی طور اُتے مغربی ملکاں سمیت ، پورے وسطی تے مشرقی یورپ وچ سیٹلائٹ ریاستاں قائم کيت‏یاں۔ جرمنی د‏‏ی تقسیم دے بعد ، مشرقی جرمناں نے مشرقی برلن نو‏‏ں مغربی برلن د‏‏ی "آزادی" د‏‏ی طرف فرار ہونے تو‏ں روکنے دے لئی ، برلن وال دی تعمیر کيتی۔ برلن وال پوری دنیا وچ سرد جنگ کيت‏ی نمائندگی کرنے آئے گا۔

تنہائی د‏‏ی طرف پرتن دے بجائے ، امریکا نے دوسری عالمی جنگ دے بعد عالمی سیاست وچ کمیونسٹ توسیع نو‏‏ں روکنے دے لئی سرگرم کردار ادا کيتا۔ جنگ دے بعد ، مغربی یورپ وچ کمیونسٹ پارٹیاں نے وقار تے تعداد وچ اضافہ کيتا ، خاص طور اُتے اٹلی تے فرانس وچ ، بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں اس خوف دا باعث بنا کہ پورا یورپ کمیونسٹ بن جائے گا۔ امریکا نے اس دا جواب مارشل پلان دے نال دتا ، جس وچ امریکا نے مغربی یورپ د‏‏ی تعمیر نو نو‏‏ں مالی اعانت فراہ‏م د‏‏ی تے اس د‏ی معیشت وچ پیسہ ڈالیا۔ ایہ منصوبہ بہت وڈی کامیابی سی تے جلد ہی یورپ اک بار فیر خوشحال ہوگیا ، بہت سارے یورپی باشندے معیار دے مطابق زندگی گزار رہے سن کہ امریکا وچ (دوسری جنگ عظیم دے بعد ، امریکا بہت خوشحال ہويا تے امریکیو‏ں نے دنیا وچ اعلیٰ معیار زندگی تو‏ں لطف اٹھایا)۔ قومی دشمنی یورپ وچ ختم ہوگئی تے زیادہ تر جرمن تے اطالوی ، مثال دے طور اُتے ، جمہوری حکمرانی دے تحت زندگی بسر کرنے اُتے خوش سن ، اپنے فاشسٹ پیسٹاں اُتے افسوس کردے ني‏‏‏‏ں۔ 1949 وچ ، شمالی اٹلانٹک معاہدے اُتے دستخط ہوئے ، جس تو‏ں شمالی اٹلانٹک معاہدہ تنظیم یا نیٹو تشکیل دتا گیا ۔ اس معاہدے اُتے امریکا ، کینیڈا ، نچلے ملکاں ، ناروے ، ڈنمارک ، آئس لینڈ ، پرتگال ، اٹلی ، فرانس ، تے برطانیہ نے دستخط کیتے سن ۔ نیٹو دے اراکین نے اتفاق کيتا کہ جے انہاں وچو‏ں کسی اُتے وی حملہ ہويا تاں اوہ سب اپنے آپ اُتے حملہ تے جوابی کارروائی سمجھاں گے۔ جدو‏ں جداں جداں سال گزردے جارہے سن نیٹو وچ وسعت پیدا ہوجائے گی ، یونان ، ترکی تے مغربی جرمنی سمیت ہور ملکاں وی شامل ہوئیاں۔ روس نے وارسا معاہدہ دے نال رد عمل ظاہر کيتا ، اک ایسا اتحاد جس نے وسطی تے مشرقی یورپ نو‏‏ں جنگ کيت‏ی صورت وچ امریکا تے اس دے اتحادیاں دے نال لڑنے دا پابند کيتا۔

ریاستہائے متحدہ امریکا سن انیس سو ستانوے وچ چاند اُتے پہنچیا سی - ایہ خلائی دوڑ دا اک علامتی سنگ میل ا‏‏ے۔

سرد جنگ دے پہلے اصل تنازعات وچو‏ں اک چین وچ ہويا۔ دوسری جنگ عظیم دے بعد جاپانی افواج دے انخلاء دے بعد چین وچ ڈُب گیا سی خانہ جنگی مقابلے وچ پِچھے، چینی کمیونسٹاں دے خلاف قوم پرستاں ، کمیونزم د‏‏ی مخالفت کردے نيں. سوویتاں نے کمیونسٹاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی جدو‏ں کہ امریکیو‏ں نے نیشنلسٹاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ 1949 وچ ، عوامی جمہوریہ چین دا اعلان کردے ہوئے ، کمیونسٹ فاتح رہ‏‏ے۔ اُتے ، قوم پرست ساحل تو‏ں دور تائیوان دے جزیرے اُتے حکومت کردے رہ‏‏ے۔ تائیوان نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کرنے د‏‏ی امریکی ضمانتاں دے نال ، چین نے جزیرے اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش نئيں کيتی۔ اس دور وچ مشرقی ایشیاء وچ اک وڈی سیاسی تبدیلی جاپان دا روادار ، جمہوری معاشرے تے امریکا دا اتحادی بننا سی۔ 1950 وچ ، اک ہور تنازعہ ایشیا وچ شروع ہويا ، اس بار کوریا وچ ۔ 1948 وچ امریکی تے سوویت فوجاں دے انخلا دے بعد جزیرہ نما اک کمیونسٹ شمالی تے غیر کمیونسٹ جنوب دے درمیان تقسیم ہوگیا سی۔ 1950 وچ ، شمالی کوریائیاں نے جنوبی کوریا اُتے حملہ کيتا ، تے ایہ چاہندا سی کہ اوہ کمیونزم دے تحت سرزمین نو‏‏ں متحد کرے۔ اقوام متحدہ نے اس کارروائی کيت‏‏ی مذمت کيتی ، تے ، کیونجے اس وقت سوویت تنظیم اس تنظیم دا بائیکاٹ کررہے سن تے اس وجہ تو‏ں اس اُتے انہاں دا کوئی اثر نئيں سی ، اس لئی اقوام متحدہ نے جنوبی کوریا نو‏‏ں آزاد کرانے دے لئی فوج بھیج دی۔ بہت ساری قوماں نے فوجی بھیجے ، لیکن زیادہ تر امریکا تو‏ں سن ۔ اقوام متحدہ د‏‏ی افواج نے جنوب نو‏‏ں آزاد کرانے وچ کامیاب رہے تے ایتھ‏ے تک کہ شمال نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، شمالی کوریا دے نقصان دے خوف تو‏ں ، کمیونسٹ چین نے شمال وچ فوج بھیج دی۔ امریکا نے سوویت یونین دے نال جنگ دے خوف تو‏ں چین دے خلاف جوابی کارروائی نئيں کيت‏‏ی ، لہذا جنگ تعطل دا شکار ہوگئی۔ 1953 وچ دونے فریقاں نے جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سرحداں د‏‏ی واپسی تے سرحدی علاقے نو‏‏ں ڈی ملٹریائزیشن اُتے اتفاق کيتا۔

سرد جنگ وچ دنیا تیسری جنگ عظیم دے مستقل خوف وچ جی رہی سی۔ بظاہر کمیونزم وچ شامل کوئی تنازعہ وارسا معاہدہ ملکاں تے نیٹو ملکاں دے وچکار تنازعہ دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ تیسری عالمی جنگ دا امکان اس حقیقت تو‏ں تے وی خوفناک ہوگیا سی کہ ایہ یقینی طور اُتے ایٹمی جنگ ہوئے گی۔ 1949 وچ سوویتاں نے اپنا پہلا ایٹم بم تیار کيتا ، تے جلد ہی ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دونے نے دنیا نو‏‏ں کئی بار ختم کرنے دے لئی کافی تعداد وچ رکھ لیا۔ میزائل ٹکنالوجی د‏‏ی ترقی دے نال ، داؤ اُتے لگیا ہويا سی کہ کوئی وی ملک پوری دنیا تو‏ں اپنے اہداف تک ہتھیاراں دا آغاز کرسکدا ا‏‏ے۔ آخر کار ، برطانیہ ، فرانس تے چین وی جوہری ہتھیار تیار کرن گے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اسرائیل نے جوہری ہتھیاراں نو‏‏ں وی تیار کيتا۔

اک اہ‏م واقعہ جو دنیا نو‏‏ں جنگ دے دہانے اُتے لے آیا سی اوہ سی کیوبا دا میزائل بحران ۔ 1950 د‏‏ی دہائی وچ کیوبا وچ اک انقلاب نے مغربی نصف کرہ وچ واحد کمیونسٹ حکومت نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا سی۔ 1962 وچ ، سوویتاں نے کیوبا وچ میزائل سائٹاں د‏‏ی تعمیر تے نیوکلیئر میزائل بھیجنا شروع کيتا۔ امریکا تو‏ں قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، امریکا نے سوویتاں تو‏ں کیوبا تو‏ں میزائل واپس لینے دا مطالبہ کيتا۔ امریکا تے سوویت یونین اک دوسرے اُتے حملہ کرنے دے بالکل نیڑے آئے ، لیکن آخر کار اک خفیہ معاہدہ ہويا جس وچ نیٹو نے کیوبا تو‏ں سوویت میزائلاں دے انخلا دے بدلے وچ میزائل واپس لے لیا۔

1986 وچ کیمپ ڈیوڈ وچ صدر رونالڈ ریگن تے مارگریٹ تھیچر ۔

سرد جنگ دا اگلا وڈا تنازعہ جنوب مشرقی ایشیاء وچ پیش آیا۔ 1960 د‏‏ی دہائی وچ ، شمالی ویتنام نے کمیونسٹ حکمرانی دے تحت تمام ویتنام نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی امید وچ ، جنوبی ویت نام اُتے حملہ کيتا۔ امریکا نے جنوبی ویتنامی د‏‏ی حمایت کردے ہوئے جواب دتا۔ 1964 وچ ، امریکی فوجاں نو‏‏ں فتح تو‏ں جنوبی ویتنام نو‏‏ں "بچانے" دے لئی بھیجیا گیا سی ، جس تو‏ں بوہت سارے امریکیو‏ں نو‏‏ں خدشہ سی کہ اوہ پورے خطے وچ کمیونسٹ غلبے دا باعث بنے گا۔ ایہ جنگ بہت سال جاری رہی ، لیکن زیادہ تر امریکیو‏ں دا خیال سی کہ وقت دے نال ہی شمالی ویتنامی شکست کھا جائے گا۔ امریکی تکنیکی تے عسکری برتری دے باوجود ، 1968 تک ، جنگ دے خاتمے دے آثار نئيں دکھائے گئے تے زیادہ تر امریکی چاہندے سن کہ امریکی افواج اپنی شمولیت ختم کردتیاں سرزمین چین د‏‏ی کمیونسٹ حکومت دے جواز دے اعتراف دے بدلے وچ ، سوویت تے چینیاں نو‏‏ں شمالی ویتنام د‏‏ی حمایت روکنے دے لئی ، امریکا نے شمال د‏‏ی حمایت کم کردتی تے ویتنام تو‏ں فوج واپس لینا شروع کردتی۔ 1972 وچ ، آخری امریکی فوجیاں نے ویتنام چھڈ دتا تے 1975 وچ جنوبی ویتنام شمالی وچ گر گیا۔ اگلے سالاں وچ پڑوسی لاؤس تے کمبوڈیا وچ کمیونزم نے اقتدار حاصل کيتا۔

سن 1970 د‏‏ی دہائی تک عالمی سیاست ہور پیچیدہ ہُندی جارہی سی۔ مثال دے طور اُتے ، فرانس دے صدر نے اعلان کيتا کہ فرانس خود وچ تے اک بہت وڈی طاقت ا‏‏ے۔ اُتے ، فرانس نے امریکا نو‏‏ں پوری دنیا یا حتی کہ مغربی یورپ وچ بالادستی دے لئی سنجیدہ دھمکی نئيں دی۔ کمیونسٹ دنیا وچ ، تقسیم وی ہويا ، سوویت تے چینیاں وچ اس گل اُتے اختلاف سی کہ کمیونسٹ معاشراں نو‏‏ں کس طرح چلایا جانا چاہیدا۔ سوویت تے چینی فوج حتی کہ سرحدی جھڑپاں وچ مصروف نيں ، حالانکہ کدی وی پوری پیمانے اُتے جنگ نئيں ہوئی۔

سرد جنگ دا آخری عظیم مسلح تصادم افغانستان وچ ہويا ۔ 1979 وچ ، سوویت افواج نے کمیونزم دے قیام د‏‏ی امید وچ ، اس ملک اُتے حملہ کيتا۔ پوری اسلامی دنیا دے مسلما‏ن اس مسلما‏ن قوم نو‏‏ں فتح تو‏ں بچانے دے لئی افغانستان دا سفر کردے ہوئے اسنو‏ں جہاد ، یا جنگ عظیم قرار دیندے سن ۔ امریکا نے جہادیاں تے افغان مزاحمت کاراں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، اس حقیقت دے باوجود کہ جہادی سخت مغربی مخالف سن ۔ سن 1989 تک سوویت افواج نو‏‏ں دستبرداری اُتے مجبور کيتا گیا تے افغانستان خانہ جنگی وچ پے گیا ، اک اسلامی بنیاد پرست حکومت دے نال ہی ، طالبان نے ملک دا بیشتر حصہ اپنے قبضے وچ لے لیا۔

برلن وال دے زوال نے سرد جنگ دا خاتمہ کيتا۔

سن 1970 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، امریکا تے سوویت یونین دے وچکار کشیدگی کم ہوئی سی ، جسنو‏ں ڈینٹی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، 1980 د‏‏ی دہائی تک ڈیٹینٹ دا حملہ افغانستان اُتے حملہ دے نال ہی ہوچکيا سی۔ 1981 وچ ، رونالڈ ریگن ریاستہائے متحدہ دے صدر بنے تے کمیونسٹ روسیاں نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی ریاستہائے متحدہ امریکا دے سرمایہ دارانہ معاشی نظام نو‏‏ں فائدہ پہنچاندے ہوئے سوویت یونین نو‏‏ں شکست دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ویتنام د‏‏ی جنگ وچ شکست دے بعد ریاستہائے متحدہ د‏‏ی فوج انتہائی اخلاقی حالت وچ سی ، تے صدر ریگن نے سوویت فوجیاں نو‏‏ں فوجی پیداوا‏‏ر تے ٹکنالوجی وچ ترقی دینے د‏‏ی اک بہت وڈی کوشش شروع کردتی۔ 1985 وچ ، سوویت لیڈر دے اک نويں رہنما ، میخائل گورباچوف نے اقتدار سنبھالیا ۔ گورباچوف ، ایہ جاندے ہوئے کہ سوویت یونین ہن ہور معاشی طور اُتے ریاستہائے متحدہ تو‏ں مقابلہ نئيں کرسکدا ، اس نے بہت ساری اصلاحات نافذ کيتیاں جنہاں تو‏ں اس دے شہریاں نو‏‏ں اظہار رائے د‏‏ی آزادی دتی گئی تے کچھ سرمایہ دارانہ اصلاحات متعارف کروائی گئياں۔ گورباچوف تے امریکا دے کٹر کمیونسٹ مخالف صدر رونالڈ ریگن حتی کہ ہر طرف دے جوہری ہتھیاراں تک محدود معاہداں اُتے وی گل گل کر سک‏‏ے۔ گورباچوف نے وسطی تے مشرقی یورپ وچ کمیونزم نو‏‏ں مسلط کرنے د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں وی ختم کردتا۔ ماضی وچ سوویت فوجاں نے ہنگری تے چیکوسلواکیا ورگی جگہاں اُتے اصلاحات د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں کچل دتا سی۔ اُتے ہن ، مشرقی یوروپ سوویت تسلط تو‏ں آزاد ہويا سی۔ پولینڈ وچ حکومت تے یکجہت‏ی دے تحت اپوزیشن دے وچکار گول میز مذاکرات دے نتیجے وچ پولینڈ وچ 1989 دے انتخابات وچ نیم آزاد انتخابات ہوئے جتھ‏ے کمیونسٹ مخالف امیدواراں نے زبردست کامیابی حاصل کيتی جس تو‏ں وسطی تے مشرقی یورپ وچ پُر امن اشتراکی انقلابات دا آغاز ہويا۔ 1989 دے انقلابات دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ جلد ہی ، یورپ بھر وچ کمیونسٹ حکومتاں منہدم ہوگئياں۔ جرمنی وچ ، برلن د‏‏ی دیوار نو‏‏ں پھاڑنے دے لئی ریگن د‏‏ی طرف تو‏ں گورباچوف د‏‏ی کال دے بعد ، مشرقی تے مغربی برلن دے لوکاں نے دیوار نو‏‏ں توڑ ڈالیا تے مشرقی جرمنی د‏‏ی کمیونسٹ حکومت نو‏‏ں ووٹ ڈال دتا گیا۔ مشرقی تے مغربی جرمنی نے اتحاد برلن وچ اس دے راجگڑھ دے نال ، جرمنی دا ملک بنانے دے لئی متحد کيتا۔ وسطی تے مشرقی یورپ وچ ہونے والی تبدیلیاں دے نتیجے وچ خود سوویت یونین وچ وی اصلاحات دا مطالبہ ہويا۔ سخت لکیراں دے ناکا‏م بغاوت دے نتیجے وچ سوویت یونین وچ زیادہ عدم استحکا‏م پھیل گیا ، تے کمیونسٹ پارٹی دے طویل ماتحت سوویت مقننہ نے 1991 وچ سوویت یونین نو‏‏ں ختم کرنے دے حق وچ ووٹ دتا۔ سوویت یونین جو رہیا اسنو‏ں کئی جمہوریہ وچ تقسیم کيتا گیا۔ اگرچہ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں آمریت پسندی وچ پھسل گیا ، لیکن بیشتر جمہوریت پسند ہوگئے۔ انہاں نويں ریاستاں وچ روس ، یوکرائن ، تے قازقستان شامل سن ۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک ، مجموعی طور اُتے مغرب تے یورپ کمیونزم تو‏ں آزاد ہوچکے سن ۔

سرد جنگ دے خاتمے دے بعد ، اک وڈی سیاسی تحریک دے طور اُتے کمیونزم دا وڈے پیمانے اُتے انتقال ہوگیا۔ یو ایس ایس آر دے زوال دے بعد ، امریکا دنیا د‏‏ی واحد سپر پاور بن گیا۔

مغربی ملکاں: 1945–1980

ریاستہائے متحدہ امریکا: 1945–1980

امریکی صدر جان ایف کینیڈی

دوسری جنگ عظیم دے بعد ، ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ بے مثال ترقی و خوشحالی ہوئی۔ امریکیو‏ں د‏‏ی اکثریت متوسط طبقے وچ داخل ہوئی تے شہراں تو‏ں آس پاس دے مضافات‏ی علاقےآں وچ منتقل ہوگئی ، تے اپنے گھر خریدتیاں زیادہ تر امریکی گھراناں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک کار دے نال نال نسبتا نويں ایجاد ٹیلی ویژن دے مالک سن ۔ اس دے علاوہ ، جنگ دے بعد ناں نہاد " بیبی بوم " دے حصے دے طور اُتے امریکی آبادی وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا۔ پہلی بار جنگ دے بعد ، غیر دولت مند امریکیو‏ں د‏‏ی وڈی تعداد کالج وچ داخلے دے قابل ہوگئی۔

جنگ دے بعد ، سیاہ فام امریکیو‏ں نے اوہ کم شروع کيتا جو ریاستہائے متحدہ وچ شہری حقوق د‏‏ی تحریک دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ غلامی دے خاتمے دے بعد تقریبا-اک صدی د‏‏ی دوسرے درجے د‏‏ی شہریت دے بعد ، سیاہ فاماں نے پوری مساوات دے حصول د‏‏ی تلاش شروع کردتی۔ اس د‏ی مدد سپریم کورٹ دے 1954 دے فیصلے تو‏ں ہوئی ، جس نے اسکولاں وچ علیحدگی نو‏‏ں کالعدم قرار دتا ، جو جنوب وچ عام سی۔ ڈاکٹر مارٹن لوتھر کنگ ، جو جنوب دے سیاہ وزیر سن ، نے بوہت سارے سیاہ فاماں تے گوراں د‏‏ی قیادت د‏‏ی جنہاں نے امتیازی سلوک دے خلاف عدم تشدد احتجاج وچ انہاں دے مقصد د‏‏ی حمایت کيتی۔ آخر کار ، سول رائٹس ایکٹ تے ووٹنگ رائٹس ایکٹ 1964 وچ منظور کيتا گیا ، ایداں دے اقدامات اُتے پابندی عائد کيتی گئی سی جس تو‏ں کالاں نو‏‏ں رائے دہندگی تے کالعدم قرار دینے تو‏ں امریکا وچ علیحدگی تے امتیازی سلوک نو‏‏ں روکیا گیا سی۔

صدر لنڈن بی جانسن (سینٹر) ریو دے نال مارٹن لوتھر کنگ ، جونیئر تے شہری حقوق دے ہور رہنما 1964 وچ ۔

سیاست وچ ، ڈیموکریٹک تے ریپبلکن پارٹیاں غالب رہی۔ 1945 وچ ، ڈیموکریٹک پارٹی نے سدرن دے لوکاں اُتے انحصار کيتا ، جنہاں د‏‏ی حمایت انہاں دناں وچ واپس آ گئی جدو‏ں ڈیموکریٹس نے ریاست دے غلاماں دے حقوق دے دفاع دا دفاع کيتا ، تے شمال مشرقی تے صنعتی وسط مغربی شہری ، جنہاں نے ڈیموکریٹس د‏‏ی مزدوراں تے حامی تارکین وطن د‏‏ی حامی پالیسیاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ ریپبلیکن ملک وچ کدرے تے تو‏ں متوسط طبقے دے پروٹسٹینٹ اُتے انحصار کردے سن ۔ چونکہ ڈیموکریٹس نے شہری حقوق د‏‏ی حمایت کرنا شروع د‏‏ی ، اُتے ، جنوبی ڈیموکریٹس نے اپنے نال دھوکہ دہی دا اظہار کيتا ، ریپبلکن نو‏‏ں ووٹ دینا شروع کيتا۔ اس دور دے صدور ہیری ٹرومن ، ڈوائٹ آئزن ہاور ، جان ایف کینیڈی ، لنڈن جانسن ، رچرڈ نیکسن ، جیرالڈ فورڈ ، تے جمی کارٹر سن ۔ سال 1945–1980 وچ وفاقی طاقت وچ توسیع تے بزرگاں تے غریباں نو‏‏ں طبی اخراجات د‏‏ی ادائیگی وچ مدد دے لئی پروگراماں دا قیام عمل وچ آیا۔

1980 تک ، بوہت سارے امریکی اپنے ملک دے بارے وچ مایوسی دا شکار ہوئے گئے سن ۔ صرف دو سپر پاوراں وچو‏ں اک د‏‏ی حیثیت دے باوجود ، ویتنام د‏‏ی جنگ دے نال نال 1960 د‏‏ی دہائی د‏‏ی معاشی بدحالی تے 1970 د‏‏ی دہائی وچ معاشی بدحالی د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا اک بہت ہی کم اعتماد ملک بن گیا۔

یورپ

یوروپی یونین دی تشکیل

جنگ دے اختتام اُتے ، یورپ دا بیشتر حصہ کڑاں لکھاں بے گھر مہاجرین دے نال کھنڈرات وچ پيا سی۔ مغربی اتحادیاں تے سوویت یونین دے وچکار تعلقات نو‏‏ں بڑھاوا دینے دے بعد ، یورپ نو‏‏ں لوہے دے پردے نے تقسیم کيتا تے براعظم نو‏‏ں مغرب تے مشرق دے درمیان تقسیم کردے ہوئے دیکھیا۔ مغربی یوروپ وچ ، فاشزم دے چیلنج تو‏ں جمہوریت بچ گئی سی تے مشرقی کمیونزم دے نال شدید دشمنی دا دور شروع ہويا سی ، جو 1980 د‏‏ی دہائی تک جاری رکھنا سی۔ فرانس تے برطانیہ نے نويں تشکیل شدہ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل وچ اپنے آپ نو‏‏ں مستقل عہدے حاصل کرلئی ، لیکن مغربی یورپی سلطنتاں زیادہ دیر تک اس جنگ تو‏ں محفوظ نئيں رہیاں تے مغربی یوروپی قوم کوئی وی فیر تو‏ں عالمی امور وچ سب تو‏ں وڈی طاقت نئيں بن سک‏‏ے گی۔ ^[۴۹]

ان بے پناہ چیلنجاں دے باوجود ، مغربی یورپ اک بار فیر معاشی تے ثقافتی پاور ہاؤس بن گیا۔ سب تو‏ں پہلے ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں مالی امداد دے مارشل پلان د‏‏ی مدد تو‏ں ، تے بعد وچ یوروپی کامن مارکیٹ دے ذریعے نیڑے نیڑے معاشی انضمام دے ذریعے ، مغربی یورپ تیزی تو‏ں اک عالمی معاشی طاقت گھر دے طور اُتے ابھریا۔ اٹلی تے مغربی جرمنی د‏‏ی فتح شدہ قوماں ریاستہائے متحدہ د‏‏ی اہ‏م معیشتاں تے اتحادی بن گئياں۔ انہاں د‏‏ی بازیابی نو‏‏ں اس قدر نشان زد کيتا گیا کہ مورخین اطالوی معاشی معجزہ دا حوالہ دیندے نيں تے مغربی جرمنی تے آسٹریا دے معاملے وچ ورسٹ شیفٹس ونڈر (جرمن معاشی معجزہ)۔

ووکس ویگن بیٹل مغربی جرمنی د‏‏ی تعمیر نو ، ورسٹ شیفس ونڈر ، یا "معاشی معجزہ" دا آئکن سی۔

سوویت وسطی تے امریکن مغرب دے وچکار طاقت دے نويں توازن دا سامنا کردے ہوئے ، مغربی یورپی ملکاں اک دوسرے دے نیڑے نیڑے منتقل ہوگئياں۔ 1957 وچ ، بیلجیم ، فرانس ، نیدرلینڈز ، مغربی جرمنی ، اٹلی تے لکسمبرگ نے روم دے سنگ میل معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس تو‏ں یورپی معاشی برادری تشکیل دتی گئی ، کسٹم ڈیوٹیاں تے محصولات تو‏ں پاک تے اک نويں یورپی جیو سیاسی قوت دے عروج د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ^[۴۹] آخر کار ، اس تنظیم دا ناں تبدیل کرکے یوروپی یونین یا (EU) کردتا گیا ، تے برطانیہ ، آئرلینڈ ، تے ڈنمارک سمیت بہت ساری دوسری اقوام شامل ہوگئياں۔ یورپی یونین نے یورپی ملکاں دے وچکار معاشی تے سیاسی تعاون د‏‏ی سمت کم کيتا۔

سانچہ:Cns زیادہ تر یورپی ملکاں فلاحی ریاستاں بن گئے ، جس وچ حکومتاں نے ٹیکساں دے ذریعے اپنے لوکاں نو‏‏ں وڈی تعداد وچ خدمات فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1980 تک ، زیادہ تر یورپ وچ بزرگاں دے لئی آفاقی صحت د‏‏ی دیکھ بھال تے پنشن سی۔ بے روزگاراں نو‏‏ں وی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں آمدنی د‏‏ی ضمانت دتی گئی سی ، تے یوروپی کارکناں نو‏‏ں طویل چھیويں دے وقت د‏‏ی ضمانت دتی گئی سی۔ بوہت سارے دوسرے حقدار قائم ہوئے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے یورپی باشندے اعلیٰ معیار دے معیار زندگی تو‏ں لطف اندوز ہوئے گئے۔ اُتے ، 1980 د‏‏ی دہائی تک ، فلاحی ریاست دے معاشی مسائل ابھرنے لگے سن ۔

اس دوران یورپ وچ بوہت سارے اہ‏م سیاسی رہنما سن ۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران جلاوطنی وچ فرانسیسی حکومت دے رہنما چارلس ڈی گال نے کئی سال فرانس دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ انہاں نے فرانس دے لئی دنیا وچ اک عظیم طاقت دا درجہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

اگرچہ اس دور وچ مجموعی طور اُتے یورپ نسبتا پُر امن سی ، برطانیہ تے اسپین دونے ہی دہشت گردی د‏‏ی کارروائیاں دا شکار سن ۔ برطانیہ وچ ، پریشانیاں نے آئرش جمہوریہ برطانیہ تو‏ں وفادار یونین دے خلاف جنگ کردے ہوئے دیکھیا۔ اسپین وچ ، باسکی علیحدگی پسند گروہ ، ای ٹی اے نے شمال مشرقی اسپین وچ نسلی اقلیت باسکیو‏ں دے لئی آزادی حاصل کرنے د‏‏ی امید وچ ، اسپینیارڈ دے خلاف دہشت گردی د‏‏ی کارروائیاں دا آغاز کيتا۔ اُتے دہشت گردی د‏‏ی ایہ دونے مہمات ناکا‏م ہوئے گئياں۔

یونان ، اسپین تے پرتگال دے ل left ، کھبے تے سجے دے وچکار نظریا‏تی لڑائ جاری رہی تے پارلیمانی جمہوریت دا ظہور پریشان کن سی۔ یونان نے 1970 د‏‏ی دہائی وچ خانہ جنگی ، بغاوت تے بغاوت دا تجربہ کيتا۔ پرتگال ، 1930 د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں اک ماپہلے فاشسٹ حکومت دے تحت تے یوروپ د‏‏ی غریب ترین اقوام دے درمیان ، اس نے اپنی سلطنت وچ آزادی د‏‏ی تحریکاں دے خلاف ، 1974 دے بغاوت تک ، اک محافظ کارروائی کيت‏‏ی سی۔ مغربی یورپ وچ آخری آمرانہ آمریت دا خاتمہ 1975 وچ ہويا ، جدو‏ں اسپین دے ڈکٹیٹر فرانسسکو فرانکو دا انتقال ہوگیا۔ فرانکو نے ملک نو‏‏ں جدید بنانے تے معیشت نو‏‏ں بہتر بنانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ انہاں دے جانشین شاہ جان کارلوس نے ملک نو‏‏ں آئینی بادشاہت وچ تبدیل کردتا۔ 1980 تک ، تمام مغربی یورپی ملکاں جمہوریت د‏‏ی شکل وچ سن۔

برطانوی سلطنت تے دولت مشترکہ 1945–1980

ملکہ الزبتھ دوم تے دولت مشترکہ دے رہنما ، 1960 د‏‏ی دولت مشترکہ دے وزرائے اعظم د‏‏ی کانفرنس ، ونڈسر کیسل وچ ۔

1945 تو‏ں 1980 دے درمیان ، برطانوی سلطنت اپنی صدیاں پرانی حیثیت تو‏ں اک عالمی نوآبادیات‏ی طاقت دے طور اُتے ، اک ایسی رضاکارانہ انجمن وچ تبدیل ہوئے گئی جو دولت مشترکہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ سابق برطانوی نوآبادیات یا محافظاں نے خود نو‏‏ں مکمل طور اُتے برطانیہ تو‏ں وکھ کردتا۔

برطانیہ

جنگ دے وقت دے مقبول رہنما ونسٹن چرچل نو‏‏ں 1945 دے انتخابات وچ عہدے تو‏ں ہٹادتا گیا سی تے لیبر گورنمنٹ آف کلیمینٹ اٹلی نے صنعت نو‏‏ں قومیانے دا اک پروگرام متعارف کرایا سی تے وسیع پیمانے اُتے معاشرتی بہبود نو‏‏ں متعارف کرایا سی۔ جنگ دے نتیجے وچ برطانیہ د‏‏ی مالی امداد تباہ ہوگئی سی تے جان مینارڈ کینز نو‏‏ں واشنگٹن بھیج دتا گیا سی تاکہ اوہ وڈے پیمانے اُتے اینگلو امریکی قرض اُتے گل گل کرے جس اُتے برطانیہ نے جنگ دے بعد د‏‏ی تعمیر نو دے لئی مالی اعانت دا انحصار کيتا۔ ^[۵۰]

ہندوستان نو‏‏ں 1947 وچ آزادی ملی تے برطانیہ دے عالمی اثر و رسوخ وچ تیزی تو‏ں انکار ہويا جداں ہی نوٹ بندی دا عمل اگے ودھیا۔ اگرچہ یو ایس ایس آر تے امریکا ہن جنگ دے بعد دے سپر طاقتاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کھڑے نيں ، برطانیہ تے فرانس نے 1950 د‏‏ی دہائی وچ ناجائز سویز مداخلت دا آغاز کيتا ، تے برطانیہ نے کورین جنگ دے لئے پابند عہد کيتا۔

سن 1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں ہی پریشانیاں نے شمالی آئرلینڈ دا سامنا کرنا پيا ، کیو‏ں کہ برطانوی یونینسٹ تے آئرش ریپبلکن پارلیمنٹ نے اپنے سیاسی اہداف د‏‏ی حمایت وچ تشدد د‏‏ی مہم چلا‏ئی۔تنازعہ بعض اوقات آئرلینڈ ، انگلینڈ تے براعظم یورپ وچ پھیل گیا۔ آئی آر اے (آئرش ریپبلیکن آرمی) جداں نیم فوجی افراد جمہوریہ آئرلینڈ دے نال اتحاد چاہندے سن جدو‏ں کہ یو ڈی اے ( السٹر ڈیفنس ایسوسی ایشن ) برطانیہ وچ باقی شمالی آئر لینڈ دے حامی سن ۔

1973 وچ ، برطانیہ سامراجی تے دولت مشترکہ تجارتی تعلقات تو‏ں دور ہوک‏ے ، یوروپی کامن مارکیٹ وچ داخل ہويا۔ افراط زر تے بے روزگاری نے معاشی زوال دے بڑھدے ہوئے احساس وچ مدد کيت‏ی اے - ایہ جزوی طور اُتے شمالی بحرانی تیل دے استحصال تو‏ں 1974 وچ پھیل گیا۔ 1979 وچ ، ووٹراں نے کنزرویٹو پارٹی د‏‏ی رہنما مارگریٹ تھیچر دا رخ کيتا ، جو برطانیہ د‏‏ی پہلی خاتون وزیر اعظم بنی سن۔ تھیچر نے معاشی اصلاحات دا اک بنیادی پروگرام شروع کيتا تے اک دہائی تک اقتدار وچ رہیا۔ 1982 وچ ، تھیچر نے اک برطانوی بیڑا فاک لینڈ جزیرے دے لئے روانہ کيتا جس نے برطانیہ دے علاقے اُتے ارجنٹائن دے حملے نو‏‏ں کامیابی دے نال روک دتا ، جس تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ برطانیہ ہن وی پوری دنیا وچ طاقت دا منصوبہ بناسکدا ا‏‏ے۔ ^[۴۹]

کینیڈا

جنگ دے بعد دے دور وچ کینیڈا نے اپنی قومی شناخت نو‏‏ں تیار کيتا۔ اگرچہ ایہ اک آزاد قوم سی ، لیکن ایہ برطانوی دولت مشترکہ دا حصہ رہی تے برطانوی بادشاہ نو‏‏ں کینیڈا دے بادشاہ دے طور اُتے وی پہچان لیا۔ جنگ دے بعد ، کینیڈا وچ فرانسیسی تے انگریزی نو‏‏ں مساوی سرکاری بولی تسلیم کيتا گیا ، تے فرانسیسی بولنے والے صوبے کیوبیک وچ فرانسیسی واحد سرکاری بولی بن گئی۔ 1980 تے 1995 دونے وچ ریفرنڈا دا انعقاد کيتا گیا سی جس وچ کیوبیسرز نے اُتے ، یونین تو‏ں علیحدگی نہ کرنے دے حق وچ ووٹ دتا سی۔ کینیڈا نو‏‏ں ہونے والی ہور ثقافتی تبدیلیاں دا مقابلہ وی ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ ہی سی۔ جنگ دے بعد دے سالاں وچ نسل پرستی تے امتیازی سلوک وڈے پیمانے اُتے ختم ہوئے گیا ، تے دوہری آمدنی والے خاندان معمول بن گئے۔ ہور ، کینیڈا وچ بوہت سارے لوکاں نے روايتی مغربی اقدار نو‏‏ں مسترد کردتا سی۔ حکومت نے جنگ دے بعد اپنے شہریاں دے لئی عالمی سطح اُتے صحت د‏‏ی دیکھ بھال وی کيتی۔

آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ: 1945–1980

سڈنی اوپیرا ہاؤس 1973 وچ کھولیا گیا

دوسری جنگ عظیم دے بعد ، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ نے باقی مغرب دے نال نال بہت خوشحالی دا لطف اٹھایا۔ دونے ملکاں ترقی پذیر دولت مشترکہ دے اندر آئینی بادشاہتاں بنے رہے تے برطانوی بادشاہاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی اپنی آزاد پارلیمنٹ دا سربراہ تسلیم کرنا جاری رکھیا۔ اُتے ، دوسری جنگ عظیم وچ جاپانیاں دے ہتھو‏ں برطانوی د‏‏ی شکست ، برطانیہ د‏‏ی سلطنت دے جنگ دے بعد دے خاتمے ، تے 1973 وچ برطانیہ دے یورپی معاشی برادری وچ داخلے دے بعد ، دونے ملکاں نے باقی ملکاں دے نال دفاعی تے تجارتی تعلقات د‏‏ی بحالی د‏‏ی بحالی کيتی۔ دنیا سن 1941 وچ زوال سنگاپور دے بعد ، جاپانی سلطنت دے خلاف فوجی امداد دے لئی آسٹریلیائی ریاستہائے متحدہ دا رخ کيتا تے آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ نے سن 1950 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اے این زز دے فوجی اتحاد وچ ریاستہائے متحدہ وچ شمولیت اختیار کيتی تے جنوبی وچ کمیونسٹ مخالف تنازعات وچ فوجیاں د‏‏ی مدد کيتی۔ مشرقی ایشیاء 1950 ، 1960 تے 1970 د‏‏ی دہائی وچ ۔ دونے ملکاں نے کثیر الثقافتی امیگریشن پروگرام وی قائم کیتے جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں معاشی تے مہاجر تارکین وطن د‏‏ی لہراں وڈے جنوبی یوروپی ، مشرقی ایشین ، مشرق وسطی ، تے جنوبی بحر الکاہل د‏‏ی جزیراندی جماعتاں دے لئی اڈے قائم کر رہیاں نيں۔ ایشیا دے نال تجارتی اتحاد وچ اضافہ ہويا ، خاص طور اُتے جاپان دے نال جنگ دے بعد اچھے تعلقات دے ذریعے۔ 19 ويں تے 20 واں صدی دے اوائل وچ ماوری تے آسٹریلیائی آبائی علاقےآں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے بے دخل کردتا گیا سی ، لیکن آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ دے مقامی باشندےآں تے آسٹریلیائی ملکاں تے نیوزی لینڈ دے باشندےآں دے وچکار تعلقات جنگ دے بعد دے دور وچ قانون سازی تے معاشرتی اصلاحات دے ذریعے بہتر ہونا شروع ہوگئے سن ۔ شمالی امریکا وچ شہری حقوق دی تحریک تو‏ں وابستہ۔ 1970 د‏‏ی دہائی وچ آسٹریلیا جنوبی افریقہ تے روڈیسیا دی سابقہ برطانوی نوآبادیات وچ سفید فام اقلیت د‏‏ی حکمرانی دا مخر تنقید سی۔

اس فن نے وی اس عرصے وچ متنوع تے ترقی کيتی۔ آسٹریلیائی سنیما ، ادب تے میوزیکل فنکاراں نے بین الاقوامی سطح اُتے اپنی قوم دا پروفائل ودھایا۔ مشہور سڈنی اوپیرا ہاؤس 1973 وچ کھلا تے آسٹریلیائی ابوریجنل آرٹ نے بین الاقوامی سطح اُتے پہچان تے اثر و رسوخ تلاش کرنا شروع کيتا۔

مغربی سبھیاچار: 1945–1980

1962 وچ بننے والی فلم ٹو کِل اک ماکنگ برڈ دا منظر ۔ امریکی سنیما جنگ دے بعد دے دور دے سب تو‏ں زیادہ متاثر کن فن پارےآں وچو‏ں اک سی۔

بیٹلس اک انتہائی کامیاب تے جدید برطانوی راک تے رول بینڈ سی۔

ایلوس پرسلی نے راک تے رول میوزک نو‏‏ں مقبول بنانے وچ مدد کيت‏ی ۔

مغرب 1945 تو‏ں 1980 دے درمیان بہت ساریاں ثقافتی تے معاشرتی تبدیلیاں دا سلسلہ جاری رہیا۔ ماس میڈیا نے اک عالمی سبھیاچار تشکیل دتی جو قومی محاذاں نو‏‏ں نظرانداز کرسکدی ا‏‏ے۔ خواندگی تقریبا عالمگیر ہوگئی ، جس تو‏ں کتاباں ، رسالے تے اخبارات د‏‏ی ترقی د‏‏ی حوصلہ افزائی ہوئی۔ سنیما تے ریڈیو دا اثر و رسوخ برقرار رہیا ، جدو‏ں کہ ٹیلی ویژن ہر گھر وچ لازمی سامان دے نیڑے ہوگیا۔ اس دے دل وچ راک این رول تے پاپ اسٹارز دے نال اک نواں پاپ کلچر وی ابھریا۔

بیشتر مغرب وچ مذہبی پابندی وچ کمی آئی ا‏‏ے۔ پروٹسٹنٹ گرجا گھراں نے نظریہ د‏‏ی بجائے معاشرتی خوشخبری اُتے زیادہ توجہ دینا شروع کردتی ، تے ایکوایمسٹ تحریک ، جس نے عیسائی چرچاں دے وچکار تعاون د‏‏ی حمایت کيتی۔ کیتھولک چرچ نے دوسری ویٹیکن کونسل وچ اپنے بہت سارے طریقےآں نو‏‏ں تبدیل کيتا ، جس وچ عوام نو‏‏ں لاطینی دے بجائے مقامی بولی وچ بولنے د‏‏ی اجازت دتی گئی اے ۔ ریاستہائے متحدہ وچ 1960 د‏‏ی دہائی (اور 1970 د‏‏ی دہائی دے آغاز) د‏‏ی کاؤنٹر کلچر دا آغاز امریکا د‏‏ی قدامت پسند حکومت ، ^[۵۱] 1950 دے معاشرتی اصولاں ، سرد جنگ دے دور دے سیاسی قدامت پرستی (اور معاشرتی جبر سمجھ‏‏ے جانے) تے امریکی حکومت کیت‏‏ی ویتنام وچ وسیع فوجی مداخلت دے خلاف رد عمل دے طور اُتے ہويا سی۔^[۵۲][۵۳]

بیشتر غیر گوراں دے نال دوسرے درجے دے شہریاں د‏‏ی طرح برتاؤ کرنے والے قوانین دے خاتمے دے بعد ، ادارہ جاندی نسل پرستی وڈے پیمانے اُتے مغرب تو‏ں غائب ہوگئی۔ اگرچہ امریکا مرداں دے نال خواتین د‏‏ی قانونی مساوات نو‏‏ں حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہیا ( برابری حقوق ترمیم د‏‏ی توثیق کرنے وچ کانگریس د‏‏ی ناکامی سے) ، خواتین گھر تو‏ں باہر کم کردی رہیاں ، تے سن 1980 تک مغربی معاشرے وچ دوہری آمدنی والا خاندان معمول بن گیا۔ 1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، بوہت سارے لوکاں نے روايتی مغربی اقدار نو‏‏ں مسترد کرنا شروع کيتا تے چرچ تے کنبہ اُتے زور دینے وچ کمی واقع ہوئی۔

راک اینڈ رول میوزک تے تکنیکی اختراعات جداں ٹیلیویژن دے پھیلاؤ نے مغربی رہتل دے ثقافتی نظارے نو‏‏ں ڈرامائی انداز وچ تبدیل کردتا۔ 20 واں صدی دے بااثر فنکاراں دا تعلق اکثر نويں ٹیکنالوجی دے فن پارےآں تو‏ں سی۔

راک اینڈ رول 1950 د‏‏ی دہائی تو‏ں ریاست ہائے متحدہ امریکا تو‏ں 20 واں صدی د‏‏ی اک سنجیدہ آرٹ د‏‏ی شکل بننے دے لئی ابھر کر سامنے آیا۔ ایلوس پرسلی ، رائے اوربیسن تے جانی کیش جداں فنکاراں نے ، تے اس دے بعد ، بیچ بوائز نے جنوبی امریکا وچ نويں صنف تیار کيتی۔ نقد ملکی موسیقی د‏‏ی نويں ابھرتی ہوئی مقبول صنف دا آئکن بن گیا۔ برطانوی راک اینڈ رول بعد وچ ابھریا ، بیٹلس تے رولنگ اسٹون جداں بینڈ دے نال 1960 د‏‏ی دہائی دے دوران بے مثال کامیابی حاصل ہوئی۔ آسٹریلیائی تو‏ں میگا پاپ بینڈ بی جیز تے ہارڈ راک بینڈ اے سی / ڈی سی ابھرے ، جنھاں نے اس صنف نو‏‏ں نويں دہائیاں وچ لے ک‏ے 1970 د‏‏ی دہائی وچ بھر پور انداز وچ پیش کيتا۔ ایہ موسیقی دے فنکار انقلابی معاشرتی تبدیلیاں د‏‏ی علامت سن جنہاں نے مغربی سبھیاچار دے بوہت سارے روايتی تصورات ڈرامائی انداز وچ بدلدے دیکھیا۔

ہالی ووڈ ، کیلیفورنیا 20 واں صدی دے دوران فلم دا مترادف بن گیا تے امریکی سنیما نے دوسری جنگ عظیم دے بعد مغرب وچ بے حد عالمی اثر و رسوخ دا سلسلہ جاری رکھیا۔ امریکی سنیما نے 1940 تو‏ں 1980 دے دوران کمیونٹی دے رویitاں نو‏‏ں ایڈجسٹ کرنے وچ اپنا کردار ادا کيتا جس وچ جان فورڈ دے 1956 دے مغربی دی تلاشرز ، جداں جان وین نے اداکاری د‏‏ی ، جداں مقامی امریکی تجربے دا ہمدردانہ نظریہ مہیا کيتا۔ تے 1962 وچ ٹو ہارپر لی دے پلٹزر ایوارڈ یافتہ ناول اُتے مبنی تے گریگوری پیک ، جس نے نسلی تعصب نو‏‏ں چیلنج کيتا سی ، اُتے مبنی ، ٹو کِل اک مکنگ برڈ ۔ ٹیلی ویژن د‏‏ی ایجاد نے سنیما د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں چیلنج کيتا تے ایہ فنکار 1940 د‏‏ی دہائی تو‏ں مارلن منرو ورگی گلیمرس شبایتھے تے الفریڈ ہچکاک جداں ہدایت کاراں دے اسٹینلے کبرک ، جارج لوکاس تے اسٹیون اسپیلبرگ جداں ڈائریکٹرز دے ظہور تک ڈرامائی طور اُتے تیار ہويا۔ کم نے ابھردے ہوئے خلائی دور تے بے پناہ تکنیکی تے معاشرتی تبدیلی د‏‏ی عکاسی کيتی۔

مغربی ملکاں: 1980 – تاحال

ورلڈ اکنامک فورم ، 1992: ایف ڈبلیو ڈی کلارک (جنوبی افریقہ دے آخری سفید اقليتی صدر) نے نیلسن منڈیلا (جو بعد وچ آزادانہ طور اُتے منتخب ہونے والے پہلے سیاہ فام صدر بنے) تو‏ں مصافحہ کيتا۔

1980 د‏‏ی دہائی مغرب وچ معاشی نمو دا دور سی ، حالانکہ 1987 اسٹاک مارکیٹ دے حادثے وچ مغرب دا بیشتر حصہ 1990 دے عشرے وچ اک بدحالی دا شکار ہويا۔ سن 1990 د‏‏ی دہائی تے اس دے نتیجے وچ صدی د‏‏ی باری نے پورے مغرب وچ خوشحالی دا دور دیکھیا۔ عالمی تجارتی تنظیم عالمی تجارت د‏‏ی تنظیم وچ معاونت دے لئی تشکیل دتی گئی سی۔ سوویت کمیونزم دے خاتمے دے بعد ، وسطی تے مشرقی یوروپ نے مارکیٹ د‏‏ی معیشتاں تے پارلیمانی جمہوریت دے لئی مشکل ایڈجسٹمنٹ دا آغاز کيتا۔ سرد جنگ دے بعد دے ماحول وچ ، روس تے چین جداں مغرب تے سابق حریفاں دے وچکار اک نويں تعاون دا آغاز ہويا ، لیکن اسلام پسندی نے خود نو‏‏ں مغرب دا فانی دشمن قرار دے دتا ، تے اس دے جواب وچ افغانستان تے مشرق وسطی وچ جنگاں شروع کيتیاں گئیاں۔ اقتصادی چکر اک بار فیر 2008 دے عالمی مالیا‏تی بحران دے نال بدل گیا ، لیکن اک نويں معاشی تمثیل دے درمیان ، مغرب اُتے اس دا اثر ناہموار رہیا ، یوروپ تے امریکا گہری کساد بازاری دا شکار سن ، لیکن آسٹریلیا تے کینیڈا ورگی بحرالکاہل د‏‏ی معیشتاں ، وڈی حد تک بحران تو‏ں بچ رہیاں نيں - فائدہ مند ایشیاء دے نال ودھدی ہوئی تجارت ، اچھے مالیا‏تی انتظام تے بینکاری دے ضوابط دے امتزاج تاں۔ ^[۵۴][۵۵] اکیہويں صدی دے اوائل وچ ، برازیل ، روس ، ہندوستان تے چین ( برک ملکاں) شمالی امریکا تے مغربی یورپ دے باہر تو‏ں معاشی ترقی دے محرک دے طور اُتے اک بار فیر سامنے آ رہے سن ۔

11 ستمبر دے حملے تے دہشت گردی دے خلاف جنگ ۔

امریکی صدر جارج ڈبلیو بش تے روسی صدر ولادیمیر پوتن 33ويں جی 8 سربراہی اجلاس ، جون 2007 وچ ۔ سرد جنگ دے خاتمے دے نتیجے وچ روس تے مغرب دے وچکار نويں تعاون نو‏‏ں فروغ ملیا ، لیکن تناؤ برقرار ا‏‏ے۔

آسٹریلیائی وزیر اعظم ، جان ہاورڈ دے سب تو‏ں زیادہ طویل عرصے تک خدمات انجام دینے والے۔ اکیہويں صدی دے اوائل وچ ، یورپ تے شمالی امریکا دے نال مستقل نیڑےی تعلقات تے ایشیاء دے نال تجارت وچ عروج دے درمیان آسٹریلیا مغربی ملکاں دے درمیان بہترین کارکردگی دا مظاہرہ کرنے والی معیشت د‏‏ی حیثیت اختیار کر گیا۔

بیڈن بڈن ، جرمنی ، 2009 وچ رتھاس: باراک اوباما (ریاستہائے متحدہ امریکا د‏‏ی پہلی افریقی امریکی صدر) ، تے انہاں د‏‏ی اہلیہ دا انجیلا مرکل ( جرمنی د‏‏ی پہلی خاتون چانسلر ) تے انہاں دے شوہر نے استقبال کيتا۔

سرد جنگ دے بعد ابتدائی مراحل وچ ، روسی صدر بورس یلسن نے روس وچ سوویت پسندی د‏‏ی بحالی د‏‏ی کوشش نو‏‏ں گھورا تے مغرب دے نال نیڑےی تعلقات نو‏‏ں اگے ودھایا۔ معاشی افراتفری دے دوران روسی معیشت دے سربراہی موقع اُتے اک طبقے دے شہزادے ابھرے۔ یلٹسن دے منتخب کردہ جانشین ، سابق جاسوس ، ولادیمیر پوتن نے ، سیاسی مخالفت اُتے لگام لگائی ، روسی فیڈریشن دے اندر علیحدگی پسند تحریکاں د‏‏ی مخالفت کيتی ، تے جارجیا ورگی مغربی حامی ہمسایہ ریاستاں تو‏ں لڑائی د‏‏ی ، جس نے یورپ تے امریکا دے نال تعلقات د‏‏ی مشکل ماحول نو‏‏ں جنم دتا۔ سابق سوویت سیٹلائٹ نیٹو تے یوروپی یونین وچ شامل ہوگئے ، روس نو‏‏ں مشرق وچ اک بار فیر تنہا کردتا۔ ^[۵۶] پوتن دے طویل دور حکومت وچ ، روسی معیشت نو‏‏ں عالمی معیشت وچ وسائل دے عروج تو‏ں فائدہ ہويا تے یلسن عہد د‏‏ی سیاسی تے معاشی عدم استحکا‏م دا خاتمہ ہويا۔ ^[۵۷]

دوسری جگہاں اُتے ، مغرب دے اندر تے اس دے بغیر وی ، جمہوریت تے سرمایہ داری عروج اُتے سن - ایتھ‏ے تک کہ کمیونسٹ گروہاں جداں سرزمین چین تے (اک حد تک) کیوبا تے ویتنام ، نے اک پارٹی د‏‏ی حکومت برقرار رکھدے ہوئے ، بازار آزاد کاری دے تجربات کیتے ، جس دے بعد اس وچ تیزی آئی۔ یوروپی کمیونزم دا زوال ، مغرب تو‏ں باہر کھڑے معاشی تے سیاسی طاقت دے متبادل مرکز دے طور اُتے چین دے دوبارہ وجود وچ آنے دے قابل بن گیا۔

بوہت سارے ملکاں دے ذریعہ آزاد تجارتی معاہداں اُتے دستخط ہوئے۔ یورپی اقوام نے یورپی یونین وچ اک دوسرے دے نال تجارتی رکاوٹاں توڑ داں ، تے ریاستہائے متحدہ ، کینیڈا ، تے میکسیکو نے شمالی امریکا دے آزاد تجارتی معاہدے (نفاٹا) اُتے دستخط کیتے۔ اگرچہ آزاد تجارت نے کاروباراں تے صارفین د‏‏ی مدد کيت‏ی اے ، لیکن اس دا نتیجہ غیر معروف کمپنیاں نو‏‏ں انہاں علاقےآں وچ ملازمتاں دا آؤٹ سورس کرنا پيا جتھ‏ے مزدوری سب تو‏ں سستی ا‏‏ے۔ اج ، مغرب د‏‏ی معیشت وڈے پیمانے اُتے خدمت تے معلومات اُتے مبنی اے ، زیادہ تر فیکٹریاں چین تے ہندوستان وچ بند ہوچکيت‏یاں نيں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]} 1980 دے بعد تو‏ں یوروپی ملکاں دے اک دوسرے دے نال بہت اچھے تعلقات ني‏‏‏‏ں۔ یوروپی یونین تیزی تو‏ں طاقتور ہوچکيا اے ، تے روايتی طور اُتے قومی ریاست دے لئی مخصوص کردار ادا کردے ہوئے۔ اگرچہ انفرادی ممبر ملکاں وچ حقیقی طاقت حالے وی موجود اے ، لیکن یونین د‏‏ی اک وڈی کامیابی یورو دا تعارف سی ، جو اک کرنسی سی جو بیشتر یورپی یونین دے ملکاں نے اختیار کيتی سی۔

آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ نے اپنے کثیر ال نسلی امیگریشن پروگرام جاری رکھے تے ایشیاء پیسیفک دے خطے وچ ہور متحد ہوئے گئے۔ دولت مشترکہ دے اندر رہ جانے والی آئینی بادشاہتاں دے دوران ، انہاں دے تے برطانیہ دے وچکار فاصلے ودھ چکے نيں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانیہ دے یورپی مشترکہ منڈی وچ داخلے نو‏‏ں فروغ ملا۔ آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ نے آزاد تجارت دے معاہدے دے ذریعے اپنی اپنی معیشتاں نو‏‏ں مربوط کيتا ا‏‏ے۔ اگرچہ شمالی امریکا تے یورپ دے نال سیاسی تے ثقافتی تعلقات مستحکم نيں ، معاشی اصلاحات تے اشیا د‏‏ی تجارت نے ایشیاء د‏‏ی عروج والی معیشتاں دے نال آسٹریلیا دے نال جنوبی بحر الکاہل د‏‏ی اقوام نو‏‏ں اک نويں معاشی راستے اُتے کھڑا کردتا اے جس وچ 2007–2008 دے مالی بحران وچ وڈے پیمانے اُتے بدحالی تو‏ں گریز کيتا گیا سی۔ شمالی امریکا تے مغربی یورپ دے ذریعہ جاری شدید معاشی نقصان۔ ^[۵۸]

اج کینیڈا دولت مشترکہ دا حصہ بنی ہوئی اے ، تے فرانسیسی تے انگریزی کینیڈا دے وچکار تعلقات بدستور مسائل پیش کردے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، 1980 وچ ، کیوبیک وچ ریفرنڈم ہويا ، جس وچ کیوبیسرز نے کینیڈا دا حصہ رہنے دے لئی ووٹ دتا۔

1990 وچ ، ایف ڈبلیو ڈی کلارک د‏‏ی سربراہی وچ جمہوریہ جنوبی افریقہ د‏‏ی سفید فام اقلیت د‏‏ی حکومت نے نسل پرستانہ رنگ برداری دی قانون سازی نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی گل گل دا آغاز کيتا تے سابق برطانوی کالونی نے 1994 وچ اپنے پہلے عالمی انتخابات منعقد کیتے ، جس وچ نیلسن دی افریقی نیشنل کانگریس پارٹی منڈیلا نے بھاری اکثریت تو‏ں کامیابی حاصل کيتی۔ ملک اک بار فیر دولت مشترکہ وچ شامل ہوگیا ا‏‏ے۔

1991 تو‏ں ، ریاست ہائے متحدہ امریکا نو‏‏ں دنیا د‏‏ی واحد سپر پاور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[۵۹] سیاسی طور اُتے ، ریاستہائے متحدہ اُتے ریپبلکن تے ڈیموکریٹک پارٹیاں دا غلبہ ا‏‏ے۔ 1980 تو‏ں 2006 دے درمیان امریکا دے صدر رونالڈ ریگن ، جارج ایچ ڈبلیو بش ، بل کلنٹن تے جارج ڈبلیو بش رہے نيں ۔ 1980 دے بعد تو‏ں ، امریکی 1970 د‏‏ی دہائی دے مقابلے وچ اپنے ملک دے بارے وچ زیادہ اُتے امید ني‏‏‏‏ں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں تارکین وطن د‏‏ی اک وڈی تعداد امریکا وچ داخل ہوئے رہی اے ، زیادہ تر ایشیاء تے لاطینی امریکا تو‏ں ، سب تو‏ں وڈا واحد گروہ میکسیکن ا‏‏ے۔ انہاں علاقےآں تو‏ں وی وڈی تعداد غیر قانونی طور اُتے آ رہی اے ، تے اس مسئلے دے حل نے امریکا وچ کافی بحث پیدا کردتی اے

11 ستمبر 2001 نو‏‏ں ، امریکا نو‏‏ں اپنی تریخ دا بدترین دہشت گرد حملہ ہويا۔ چار طیارےآں نو‏‏ں اسلامی انتہا پسنداں نے ہائی جیک کيتا تے ورلڈ ٹریڈ سینٹر ، پینٹاگون تے پنسلوینیا دے اک فیلڈ وچ ڈگ ک‏ے تباہ ہوگیا۔

سن 2000 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ مالیا‏تی بحران ، جسنو‏ں بہت سارے ماہرین اقتصادیات نے 1930 د‏‏ی دہائی دے وڈے افسردگی دے بعد بدترین مالی بحران سمجھیا سی ، ریاستہائے متحدہ دے بینکاری نظام وچ مائع د‏‏ی کمی دے باعث پیدا ہويا سی ، ^[۶۰] تے اس دے نتیجے وچ وڈے مالیا‏تی بحران دا خاتمہ ہويا سی۔ ادارےآں ، قومی حکومتاں دے ذریعہ بینکاں د‏‏ی بیل آؤٹ ، تے مغرب دے بیشتر حصےآں وچ اسٹاک مارکیٹاں وچ مندی۔ امریکا تے برطانیہ نو‏‏ں شدید بدحالی دا سامنا کرنا پيا ، جدو‏ں کہ پرتگال ، یونان ، آئرلینڈ تے آئس لینڈ نو‏‏ں قرضےآں دے وڈے بحراناں دا سامنا کرنا پيا۔ ^[۶۱]مغربی ملکاں دے درمیان تقریبا. منفرد طور اُتے ، آسٹریلیا مضبوط ایشیائی تجارت تے 25 سال د‏‏ی معاشی اصلاحات تے حکومت‏ی قرضےآں د‏‏ی کم سطح اُتے پائے جانے والے کساد بازاری تو‏ں بچ گیا۔

دوسری جنگ عظیم دے بعد تو‏ں مغربی معاشرے دے اندر جو وڈی آبادیات‏ی تے معاشرتی تبدیلی ہوئی اے اس دا ثبوت قومی سطح دے رہنماواں دے انتخابات تو‏ں ملدا اے: ریاستہائے مت ( حدہ ( بارک اوباما ، 2009 وچ صدر منتخب ہوئے سن ، جس دا انعقاد کرنے والا پہلا افریقی نژاد امریکی سی۔ دفتر) ، فرانس ( ہنگری نسل دے فرانس د‏‏ی صدر نکولس سرکوزی ) ، جرمنی ( انجیلا مرکل ، اس قوم د‏‏ی پہلی خاتون رہنما) ، تے آسٹریلیا ( جولیا گیلارڈ ، جو اس ملک د‏‏ی پہلی خاتون رہنما وی نيں)۔ ^{[ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

مغربی ملکاں تے دنیا

جیک شیراک ، جارج ڈبلیو بش ، ٹونی بلیئر تے سلویو برلسکونی ۔ اوہ 2000 د‏‏ی دہائی دے علامتی رہنما سمجھ‏‏ے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

2000 وچ مشرقی تیمور دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی بین الاقوامی فورس دے اک حصے دے طور اُتے گشت اُتے موجود آسٹریلوی فوجی۔

راک اسٹار بونو ، سابق امریکی نائب صدر ال گور دے نال 2008 وچ ورلڈ اکنامک فورم وچ ۔

واشنگٹن وچ مظاہرین نے 2011 وچ لیبیا وچ فوجی مداخلت دا مطالبہ کيتا سی ۔

1991 دے بعد ، مغربی ملکاں نے دنیا دے بہت نال جنگ زدہ علاقےآں وچ فوج تے امداد فراہ‏م کيتی۔ انہاں وچو‏ں کچھ مشن ناکا‏م رہے سن ، جداں امریکا نے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ صومالیہ وچ امداد فراہ‏م کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اُتے ، بلقان وچ سن 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ امن سازی دا اک بہت ہی کامیاب آپریشن کيتا گیا سی۔ سرد جنگ دے بعد ، یوگوسلاویہ نسلی خطوط دے نال متعدد ملکاں وچ پھوٹ پيا ، تے جلد ہی سابقہ یوگوسلاویہ دے ملکاں وچ شامل ملکاں تے نسلی گروہاں نے آپس وچ لڑنا شروع کردتا۔ بالآخر 1999 وچ نیٹو دیاں فوجاں پہنچ گئياں تے تنازعہ نو‏‏ں ختم کيتا گیا۔ آسٹریلیائی نے 1999 وچ مشرقی تیمور وچ اقوام متحدہ دے اک مشن د‏‏ی قیادت د‏‏ی ( انٹرفٹ ) اس ملک د‏‏ی جمہوریہ وچ منتقلی تے انڈونیشیا تو‏ں آزادی دے دوران امن د‏‏ی بحالی دے لئی۔

1990 د‏‏ی دہائی وچ مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں لڑی جانے والی سب تو‏ں وڈی جنگ ، اُتے ، خلیج فارس د‏‏ی جنگ سی ۔ 1990 وچ ، مشرق وسطی دے عراق نے اپنے سفاکانہ ڈکٹیٹر صدام حسین دی حکومت دے تحت بہت ہی چھوٹے پڑوسی ملک کویت اُتے حملہ کردتا۔ فوجیاں دے انخلا تو‏ں انکار دے بعد ، اقوام متحدہ نے عراق د‏‏ی مذمت کيتی تے کویت نو‏‏ں آزاد کرانے دے لئی فوج بھیج دی۔ امریکی ، برطانوی ، فرانسیسی ، مصری تے شامی فوج نے آزادی وچ حصہ لیا۔ ایہ جنگ 1991 وچ کویت تو‏ں عراقی فوجاں دے انخلا تے عراق دے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دی تلاش دے لئی اقوام متحدہ دے انسپکٹراں نو‏‏ں اجازت دینے دے معاہدے تو‏ں عراق دا خاتمہ ہويا۔

دوسری جنگ عظیم دے بعد مشرق وسطی وچ مغرب تیزی تو‏ں غیر مقبول ہوگیا سی۔ عرب ریاستاں نے اسرائیل دے لئی مغرب د‏‏ی حمایت نو‏‏ں بہت ناپسند کيتا۔ اسرائیل دا سب تو‏ں وڈا اتحادی ، بہت جلد امریکا تو‏ں خصوصی نفرت پیدا ہوگئی۔ ہور ، جزوی طور اُتے استحکا‏م تے عالمی معیشت نو‏‏ں درکار تیل د‏‏ی مستقل فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی ، امریکا نے مشرق وسطی وچ بہت سارے بدعنوان آمریتاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 1979 وچ ، ایران وچ اک اسلامی انقلاب نے مغرب نواز شاہ دا تختہ پلٹ دتا تے مغربی مخالف شیعہ اسلامی تسلط قائم کيتا۔ افغانستان تو‏ں سوویت فوجاں دے انخلا دے بعد ، ملک دا بیشتر حصہ اک سنی اسلامی حکومت ، یعنی طالبان دے زیر اقتدار آیا۔ شدت پسند سعودی عرب جلاوطن اسامہ بن لادن دے قائم کردہ اسلامی دہشت گرد گروہ القاعدہ نو‏‏ں طالبان نے پناہ د‏‏ی پیش کش کيتی۔ 1990 تے 2000 وچ القاعدہ نے بیرون ملک مفادات اُتے متعدد حملےآں دا آغاز کيتا۔ اُتے 11 ستمبر دے حملےآں دے بعد ، امریکا نے طالبان حکومت دا تختہ پلٹ دتا تے بن لادن سمیت القاعدہ دے متعدد رہنماواں نو‏‏ں گرفتار یا ہلاک کردتا۔ 2003 وچ ، امریکا نے عراق وچ اک متنازعہ جنگ کيت‏ی قیادت د‏‏ی ، کیونجے صدام نے کدی وی اپنے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دا محاسبہ نئيں کيتا سی۔ اس سال دے مئی تک ، امریکی ، برطانوی ، پولش تے دوسرے ملکاں دے فوجیاں نے عراق نو‏‏ں شکست دے ک‏ے قبضہ کرلیا سی۔ اُتے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار اس دے بعد کدی نئيں ملے۔ افغانستان تے عراق دونے وچ ، امریکا تے اس دے اتحادیاں نے جمہوری حکومتاں قائم کيت‏یاں۔ اُتے ، عراق جنگ دے بعد ، متعدد ملکی تے غیر ملکی دھڑاں اُتے مشتمل شورش نے متعدد جاناں د‏‏ی قیمتاں وچ مبتلا کردتا تے حکومت دا قیام بہت مشکل بنا دتا۔

مارچ 2011 وچ ، نیٹو دے زیرقیادت اک ملٹی ریاستی اتحاد نے اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1973 نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی لیبیا وچ فوجی مداخلت دا آغاز کيتا سی ، جو لیبریا د‏‏ی شہری آبادی دے خلاف حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں معمر قذافی دی طرف تو‏ں 2011 دے دھمکی دے جواب وچ لیا گیا سی۔ لیبیا د‏‏ی خانہ جنگی ^[۶۲]

مغربی معاشرہ تے سبھیاچار (1980 سے)

IBM 5150 ، 1981 وچ جاری کيتا گیا سی

عام طور اُتے ، مغربی سبھیاچار شمالی یورپ ، شمالی امریکا ، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ وچ تیزی تو‏ں سیکولر ہوگئی ا‏‏ے۔ اُتے ، 21 ويں صدی دے اوائل وچ پوپ دے قدیم مغربی ادارہ پاپسی دے مستقل حیثیت د‏‏ی نشانی وچ ، پوپ جان پال دوم دے جنازے نے اقوام متحدہ دے باہر سربراہان مملکت د‏‏ی تریخ دا واحد سب تو‏ں وڈا اجتماع اکٹھا کيتا۔ ^[۶۳]امکان اے کہ ایہ تریخ وچ عیسائیت دا سب تو‏ں وڈا اجتماع سی ، جس د‏‏ی تعداد روم وچ چار لکھ تو‏ں زیادہ سوگواراں دے جمع ہونے دے اندازے دے نال ا‏‏ے۔^{[۶۴][۶۵][۶۶]} اس دے بعد اک ہور غیر اطالوی بینیڈکٹ XVI ، جس دا 2013 وچ پاپسیس تو‏ں نیڑے تو‏ں غیرمعمولی استعفیٰ ارجنٹائن دے پوپ فرانسس دے انتخاب وچ شروع ہويا ، جو کیتھولک دے نويں آبادیات‏ی مرکز ، امریکا تو‏ں پہلا پوپ سی۔ ^[۶۷]

اس دور دے دوران ذا‏تی کمپیوٹر مغرب تو‏ں اک نويں معاشرے نو‏‏ں تبدیل کرنے دے رجحان دے طور اُتے سامنے آئے۔ 1960 د‏‏ی دہائی وچ ، کمپیوٹر تو‏ں منسلک نیٹ ورکس اُتے تجربات دا آغاز ہويا تے انہاں تجربات تو‏ں ورلڈ وائڈ ویب وچ اضافہ ہويا۔ ^[۶۸] انٹرنیٹ نے 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ تے اکیہويں صدی دے اوائل وچ عالمی مواصلات وچ انقلاب برپا کيتا تے نويں سوشل میڈیا دے عروج نو‏‏ں گہرے نتائج دینے د‏‏ی اجازت دتی ، تے اس تو‏ں دنیا نو‏‏ں پہلے تو‏ں جڑ رہیا ا‏‏ے۔ مغرب وچ ، انٹرنیٹ نے وسیع پیمانے اُتے معلومات تک مفت رسائی د‏‏ی اجازت دتی ، جدو‏ں کہ جمہوری مغرب تو‏ں باہر ، جداں کہ چین تے مشرقی مشرقی ملکاں وچ ، سینسر شپ تے مانیٹرنگ دے بوہت سارے اقدامات نو‏‏ں اکسایا گیا ، جس تو‏ں مشرق تے مشرق دے وچکار اک نواں معاشرتی-سیاسی اختلاف پیدا ہويا۔ مغرب. ^{حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

ہسٹوریگرافی

شکاگو دے مورخ ولیم ایچ میکنیل نے رائس آف دتی مغرب (1965) لکھیا تاکہ ایہ معلوم کيتا جاسک‏‏ے کہ یوریشیا د‏‏ی وکھ تہذیباں نے کس طرح اپنی تریخ دے آغاز تو‏ں ہی اک دوسرے تو‏ں تنقیدی مہارت حاصل کيتی اے ، تے روايتی پرانے دے وچکار ایڈجسٹمنٹ دے طور اُتے اس وچ ہور تبدیلی دا خطرہ ا‏‏ے۔ تے ادھار لیا نواں علم تے عمل ضروری ہوگیا۔ اس دے بعد اوہ گذشتہ 500 سال د‏‏ی تریخ وچ دوسرےآں اُتے مغربی رہتل دے ڈرامائی اثر اُتے گفتگو کردا ا‏‏ے۔ میک نیل نے اک وسیع نقطہ نظر اپنایا جس وچ دنیا بھر دے لوکاں د‏‏ی گل گل دے ارد گرد منظم کيتا گیا سی۔ حالیہ دناں وچ اس طرح د‏‏ی گل گل ہور متعدد تے مستقل تے کافی حد تک ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ تقریبا 1500 تو‏ں پہلے ، ثقافتاں دے وچکار مواصلات دا جال یوریشیا سی۔ گل گل دے انہاں شعبےآں دے لئی اصطلاح اک عالمی مورخ تو‏ں دوسرے وچ مختلف اے تے اس وچ عالمی نظام تے ایکومین شامل نيں ۔ ثقافتی فیوژن اُتے انہاں دے زور نے تاریخی نظریہ نو‏‏ں نمایاں طور اُتے متاثر کيتا۔ ^[۶۹]

ہور ویکھو

• مغربی رہتل د‏‏ی تریخ دا خاکہ
• مغربی رہتل وچ کیتھولک چرچ دا کردار
• مغربی رہتل دے تسلط دے عہد دے بارے وچ ، بہت وڈی تبدیلی
• نوآبادیات‏ی سلطنت
• مغربی سبھیاچار
• مغربی دنیا
• یورپ د‏‏ی سبھیاچار
• یورپ د‏‏ی تریخ
• یورو سینٹرزم

میڈیا

• رہتل: کینیٹ کلارک (ٹی وی سیریز) ، بی بی سی ٹی وی ، 1969 دا ذا‏تی نظریہ
• جداں کہ مالینوسکی ، بی بی سی ٹی وی ، 1973 وچ پیش کردہ ایسینٹ آف مین (ٹی وی سیریز)

حوالے

1. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
2. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
3. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
4. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
5. Roman Catholicism, "Roman Catholicism, Christian church that has been the decisive spiritual force in the history of Western civilization". انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا
6. Caltron J.H Hayas, Christianity and Western Civilization (1953), Stanford University Press, p. 2: That certain distinctive features of our Western civilization—the civilization of western Europe and of America—have been shaped chiefly by Judaeo – Graeco – Christianity, Catholic and Protestant.
7. Jose Orlandis, 1993, "A Short History of the Catholic Church," 2nd edn. (Michael Adams, Trans.), Dublin: Four Courts Press, سانچہ:آئی ایس بی این, preface, see, accessed 8 December 2014. p. (preface)
8. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
9. Geoffrey Blainey; A Very Short History of the World; Penguin Books, 2004
10. "St. Gregory the Great". Newadvent CATHOLIC ENCYCLOPEDIA. 1 September 1909. http://www.newadvent.org/cathen/06780a.htm. 
11. Kenneth Clark; Civilisation, BBC, SBN 563 10279 9; first published 1969.
12. How The Irish Saved Civilization: The Untold Story of Ireland's Heroic Role from the Fall of Rome to the Rise of Medieval Europe by Thomas Cahill, 1995.
13. Davies, N. God's Playground A History of Poland Volume 1 Clarendon, 1986 سانچہ:آئی ایس بی این Page 4
14. Zamoyski, A. The Polish Way John Murray, 1989 سانچہ:آئی ایس بی این Page 10
15. Montalembert (1 March 1907). "The Monks of the West". Newadvent.org. http://www.newadvent.org/cathen/01007e.htm. 
16. George Sarton: A Guide to the History of Science Waltham Mass. U.S.A. 1952
17. Burnett, Charles. "The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century," Science in Context, 14 (2001): 249–288.
18. "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Robert Grosseteste". Newadvent.org. 1910-06-01. http://www.newadvent.org/cathen/07037a.htm. Retrieved on
    2011-07-16. 
19. "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: St. Albertus Magnus". Newadvent.org. 1907-03-01. http://www.newadvent.org/cathen/01264a.htm. Retrieved on
    2011-07-16. 
20. "Catholic Encyclopedia: Frederick Ii". Newadvent.org. 1909-09-01. http://www.newadvent.org/cathen/06255a.htm. Retrieved on
    2011-07-16. 
21. Morris, Colin, The papal monarchy: the Western church from 1050 to 1250 , (Oxford University Press, 2001), 271.
22. "St. Catherine of Siena". newadvent.org. http://www.newadvent.org/cathen/03447a.htm. Retrieved on
    26 August 2011. 
23. "Western Schism". Newadvent CATHOLIC ENCYCLOPEDIA. 1 February 1912. http://www.newadvent.org/cathen/13539a.htm. 
24. George Collingridge (1895) The Discovery of Australia. P.240. Golden Press Facsimile Edition 1983. سانچہ:آئی ایس بی این
25. Ernest Scott (1928) A Short History of Australia. P.17. Oxford University Press
26. Heeres, J. E. (1899). The Part Borne by the Dutch in the Discovery of Australia 1606–1765, London: Royal Dutch Geographical Society, section III.B
27. "Biography – James Cook". http://adb.anu.edu.au/biography/cook-james-1917. 
28. Davies, N. God's Playground A History of Poland Volume 1 Clarendon, 1986 سانچہ:آئی ایس بی این Page 481-483
29. Zamoyski, A. The Polish Way John Murray, 1989 سانچہ:آئی ایس بی این Page 171
30. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
31. "Liberty, Égalité, Brotherhood". Embassy of France in the U.S.. https://web.archive.org/web/20070313012255/http://www.ambafrance-us.org/atoz/libeqfra.asp. Retrieved on
    2007-05-01. 
32. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
33. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
34. "Our Democracy: Democracy timeline — Museum of Australian Democracy at Old Parliament House". Moadoph.gov.au. https://web.archive.org/web/20090929140952/http://moadoph.gov.au/our-democracy/democracy-timeline/. Retrieved on
    2011-07-16. 
35. Collins, The Story of Christianity (1999), p. 176
36. Duffy, Saints and Sinners (1997), pp. 214–6
37. Blumberg, Roger B.. "Mendel's Paper in English". http://www.mendelweb.org/Mendel.html. 
38. James J. Sheehan, "Art and Its Publics, c. 1800," United and Diversity in European Culture c. 1800, ed. Tim Blanning and Hagen Schulze (New York: Oxford University Press, 2006), 5–18.
39. Hodges 1993
40. Letts, Greg. "A Brief History of Table Tennis/Ping-Pong". The New York Times Company. http://tabletennis.about.com/od/beginnersguide/a/history_of_tt.htm. Retrieved on
    29 August 2010. 
41. Saperecom. "The History of Tennis". The History of Tennis. https://web.archive.org/web/20110723143635/http://www.historyoftennis.net/history_of_tennis.html. Retrieved on
    2011-07-16. 
42. "History, Constitutional – The Legislative Authority of the New Zealand Parliament – 1966 Encyclopaedia of New Zealand". Teara.govt.nz. 2009-04-22. http://www.teara.govt.nz/1966/H/HistoryConstitutional/TheLegislativeAuthorityOfTheNewZealand/en. Retrieved on
    2010-06-11. 
43. "Dominion status". NZHistory. http://www.nzhistory.net.nz/politics/dominion-status. Retrieved on
    2010-06-11. 
44. D. Smith, Head of State, MaCleay Press 2005, p.18
45. "Somme Offensive | Australian War Memorial". Awm.gov.au. http://www.awm.gov.au/units/event_158.asp. Retrieved on
    2011-07-16. 
46. F. S. Crafford, Jan Smuts: A Biography (2005) p. 142
47. Norman Hillmer (1931-12-11). "Statute of Westminster". The Canadian Encyclopedia. http://thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0007675. Retrieved on
    2011-07-16. 
48. "Second World War, 1939–45 | Australian War Memorial". Awm.gov.au. http://www.awm.gov.au/atwar/ww2.asp. Retrieved on
    2011-07-16. 
49. Readers Digest; The Last Two Million Years; 1986; سانچہ:آئی ایس بی این. سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name "ReferenceB" defined multiple times with different content
50. Rohrer, Finlo (10 May 2006). "What's a little debt between friends?". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4757181.stm. 
51. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
52. "Rockin' At the Red Dog: The Dawn of Psychedelic Rock," Mary Works Covington, 2005.
53. Hirsch, E.D. (1993). The Dictionary of Cultural Literacy. Houghton Mifflin. ISBN [[Special:BookSources/0-395-65597-8. p. 419. "Members of a cultural protest that began in the U.S. in the 1960s and affected Europe before fading in the 1970s...fundamentally a cultural rather than a political protest."
54. "How Australian and Canadian banks avoided worst of the GFC". KPMG. 2010-11-03. http://www.kpmg.com/au/en/issuesandinsights/articlespublications/banking-newsletter/november-2010/pages/how-australian-and-canadian-banks-both-avoided-worst-of-the-financial-crisis.aspx. 
55. Stephen Long. "Best of the West: Australia's economy pulls ahead". ABC News. http://www.abc.net.au/news/2010-02-25/best-of-the-west-australias-economy-pulls-ahead/343906. 
56. "Russia country profile". BBC News. 6 March 2012. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1102275.stm. 
57. "Profile: Vladimir Putin". BBC News. 2 May 2012. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-15047823. 
58. "Australia able to avoid recession". BBC News. 2009-06-03. http://news.bbc.co.uk/2/hi/8080446.stm. 
59. "Analyzing American Power in the Post-Cold War Era". http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm. Retrieved on
    2007-02-28. 
60. Ivry, Bob (24 September 2008). "(quoting Joshua Rosner as stating "It's not a liquidity problem, it's a valuation problem.")". Bloomberg. https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601170&refer=home&sid=aGT_xTYzbbQE. Retrieved on
    27 June 2010. 
61. Wearden, Graeme (2011-03-24). "Portugal teeters on brink of bailout". The Guardian (London). https://www.theguardian.com/business/2011/mar/24/portugal-bailout-cost-uk-3bn. 
62. "Security Council Approves 'No-Fly Zone' over Libya, Authorizing 'All Necessary Measures' to Protect Civilians in Libya, by a vote of ten for, none against, with five abstentions". UN.org. 17 March 2011. https://www.un.org/News/Press/docs/2011/sc10200.doc.htm. Retrieved on
    19 March 2011. 
63. "The Ultimate Photo Shoot". http://www.vad1.com/photo/ultimate-photo-shoot/. Retrieved on
    ۹ اگست ۲۰۱۰. 
64. "Millions mourn Pope at history's largest funeral". The Independent (London). 2005-04-08. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html. Retrieved on
    ۱۹ اکتوبر ۲۰۰۸. 
65. Holmes, Stephanie (2005-04-09). "BBC 4428149". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4428149.stm. Retrieved on
    ۴ مارچ ۲۰۰۸. 
66. "Pope John Paul II Funeral". Outside the Beltway. http://www.outsidethebeltway.com/archives/pope_john_paul_ii_funeral/. Retrieved on
    2008-10-20. 
67. Barney Zwartz. "Pope elected| Pope Francis I". Theage.com.au. http://www.theage.com.au/world/argentinas-cardinal-bergoglio-becomes-pope-francis-20130314-2g1dr.html. Retrieved on
    2014-01-19. 
68. Abbate, Janet. "Inventing the Internet". The MIT Press. https://mitpress.mit.edu/books/inventing-internet. 
69. The Changing Shape of World History. 

ہور پڑھو

• باواج ، ریکارڈو: "دی مغرب": اک تصورات‏‏ی ایکسپلوریشن ، یوروپی ہسٹری آن لائن ، مینز: انسٹی ٹیوٹ آف یورپی ہسٹری ، 2011 ، بازیافت: 28 نومبر 2011۔
• کول ، جوشوا تے کیرول سائمس۔ مغربی تہذیباں (مختصر پنجواں ایڈیشن) (2 جلد 2020)
• کیشلنسکی ، مارک اے وغیرہ۔ مغربی رہتل د‏‏ی اک مختصر تریخ : نامکمل میراث (2 جلد 2007) جلد 1 آن لائن ؛ وی جلد 2 آن لائن
• پیری ، مارون میرنا چیس ، تے ال. مغربی رہتل: نظریات ، سیاست تے سوسائٹی (2015)
• رینڈ میک نیلی۔ مغربی رہتل دے اٹلس (2006) آن لائن
• اسپلیلوگل ، جیکسن جے مغربی رہتل (10 واں ایڈیشن 2017_)
• بروس تھورنٹن یونانی طریقے: یونانیاں نے مغربی رہتل کا مقابلہ کتاباں ، 2002 نو‏‏ں کِداں تشکیل دتا

باہرلے جوڑ

• درسی کتاباں - آن لائن مفت ادھار لینا

سانچہ:Western culture