شیعہ اسماعیلی مسلماناں دے لئی اسماعیلی جماعت خانہ اک اجتماعی عبادت گاہ اے۔ اسماعیلیاں دا تعلق اسلام دی شیعہ شاخ توں اے۔
مختلف مجالس دے عنوانات توں تے جدا جدا مواقع اُتے اسماعیلی جماعت خاناں دے اندر جماعت توں پیسے لئی جاندے نيں، اس بارے وچ اسماعیلاں کاعقائد و نظریات دے بارے وچ دلیل پیش کردے ہوۓ اسماعیلی سکالر نصیر الدین نصیر ہنزائی آپنی کتاب اٹھ سوال دے جواب وچ لکھتاہے۔کہ جماعت خانہ ہوئے یا کہ مسجد اسماں دنیاوی قسم دی تجارت وغیرہ جائز نئيں، مگر زکوٰة ، صدقہ تے ہر قسم دی مالی قربانی دے علاوہ تے وی بوہت سارے نیک کم ایداں دے نيں جنہاں نوں خدا ہی دے گھر وچ انجام دینے وچ زیادہ ثواب اے، جداں کہ اللہ تعالیٰ دا فرمان اے کہ: وَاِذجَعَلنَا البَیتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَاَمناً (۲: ۱۲۵
اے رسولﷺ) اوہ وقت وی یاد دلاﺅجب اساں خانۂ کعبہ لوکاں دے ثواب تے پناہ دی جگہ قرار دتی ۔ اس توں صاف طور اُتے ظاہر اے کہ خدا دا گھر مثابہ اے یعنی ہر قسم دے ثواب دی جگہ تے خدا دا گھر سب توں پہلے خانۂ کعبہ اے تے اس دے بعد مسجد تے جماعت خانہ خدا دا گھر اے، فیر جدوں ثواب دا مرکز خدا ہی دا گھر اے توبوہت سارے نیک کم اوتھے کیوں نہ انجام دئیے جاواں۔ جدوں کہ ایہ کم خدا ہی دے نيں، تاں خدا ہی دے گھر وچ ہونے چاہئاں، جدوں کہ ایہ عبادات وچوں نيں، جدوں کہ ایہ مالی قربانیاں تے اعمالِ صالحہ نيں، تاں ایہ خدا دے گھر وچ سب دے سامنے کیوں نہ ہاں توں کہ نیکی کرنے والے نوں سب دی دعاواں حاصل ہون، نال ہی نال ایہ اک عملی تعلیم وی اے تاکہ جماعت دے افراد اسنوں دیکھ کے اپنے اندر ایسی مالی قربانیاں دا جذبہ پیدا کرسکن، تے ایہی سبب اے کہ آنحضرت ﷺ دے عہدِ مبارک وچ اکثر مالی قربانیاں مسجد ہی وچ لی جاندیاں سن۔
اس حوالے توں اسماعیلی سکالر نصیر الدین نصیر ہنزائی نے آپنی کتاب اٹھ سوالےآں دے جواب وچ درجہ زیل وضاحت لکھااے۔
(الف) : اسلام صراطِ مستقیم اے یعنی راہِ راست، جو اللہ تعالیٰ دی طرف جانے دے لئی مقرر اے، جدوں دینِ حق اس مثال وچ اک راستے دے مشابہ اے تاں اس دی کچھ منزلاں وی نيں، جو کہ شریعت، طریقت، حقیقت تے معرفت کہلاندی نيں، چنانچہ جماعت خانہ تے اس دے آداب و رسومات ايسے راہِ اسلام اُتے چل کے اگے ودھنے تے ترقی کرنے دی اک زندہ مثال نيں جس طرح کہ تصوف اسلام دے ارتقاء دا اک بین ثبوت اے، تے ظاہر اے کہ صوفیاں دے مسلک وچ ہزاراں ایسی چیزاں نيں جو کہ شریعت وچ نئيں نيں، تے اوہ چیزاں شریعت وچ کیونکرہوسکدیاں نيں، جدوں کہ اوہ طریقت دی چیزاں نيں، ايسے طرح جماعت خانہ دی چیزاں یعنی اوتھے دے آداب و رسومات حقیقت دی نيں، لہٰذا انہاں نوں کسی تے معیار توں پرکھنا سراسر غلطی تے لا علمی دا ثبوت اے۔
(ب) : ہور ایہ کہ جے مقامِ شریعت اُتے عورت شرعی نماز مرداں نوں نئيں پڑھیا سکدی اے، تاں اس دی وجہ ظاہر وچ کچھ وی نئيں سوائے اس دی تاویل کے، اس دے برعکس جماعت خانہ وچ جو عبادت و بندگی ادا کيتی جاندی اے، اس دی کوئی تاویل نئيں بلکہ اوہ خود تاویل اے، لہٰذا ایتھے عورت دُعا پڑھیا سکدی اے۔
اگر پُچھیا جائے کہ عورت دی امامت شرعی نماز وچ جائز نہ ہونے دی کیہ تاویل اے ؟ تاں اس دا جواب ایہ اے کہ دین وچ حضرت پیغمبرﷺ مرد دے درجے اُتے نيں، تے تمام افرادِ امت عورت دے مقام اُتے نيں، ہور امامِ عالی مقامؑ مرد نيں تے مرید سب دے سب عورت نيں، ايسے طرح معلم مرد تے متعلم عورت اے، پس جے کوئی عورت نمازِ شریعت وچ پیشوائی کرے تاں اس دی تاویل ایہ بتلانے لگے گی کہ (نعوذباللہ) رسولﷺ امت ہوکے پِچھے آئیاں تے امت پیغمبر بن دے اگے بڑھاں، امامؑ مریدی اختیار کرن تے مرید امام بن جاواں ہور معلم شاگرد بن کررہے تے شاگرد اپنے استاد دے لئی استادی کرے، سو ایہ تاویل ناممکن گل کيتی ترجمانی کردی اے، ايسے لئی نمازِ شرعی وچ مرداں دی امامت عورت نئيں کرسکدی اے۔ مگر مقامِ حقیقت وچ ایسی کوئی تاویل نئيں۔
(ج) : اسلام دراصل ناں اے قرآن تے معلمِ قرا ٓن دی تعلیمات و ہدایات کا، تے اِنہاں تعلیمات و ہدایات دے مختلف مدارج نوں عملاً طے کرنا صراطِ مستقیم اُتے چلنا تے منزل بمنزل اگے ودھنا اے، فیر اِسی معنی وچ اسيں ایہ وی کہہ سکدے نيں، کہ اسلام اپنے مراتبِ علم و عمل دے اعتبار توں اک ایسی یونیورسٹی دی طرح اے، جس دے تحت تعلیم دے بوہت سارے مدارج آندے ہون، ہن اِس مثال توں ظاہر اے کہ دینِ اسلام دے اِنہاں تمام علمی تے عملی درجات دے لئی وکھ وکھ معیار مقرر نيں، اِسی لئی وچ کہندا ہاں کہ اسماعیلیت دی رسومات نوں غیر اسماعیلیت دی کسوٹی اُتے پرکھنا ہرگز درست نئيں ہوسکدا۔
(د) : جے اسلام صراطِ مستقیم اے تاں مننا ہی پڑیگا کہ مسلم فرقے یا جماعتاں اَگڑ پِچھڑ اس طرح توں نيں، جداں کسی رستے دی مختلف منزلاں اُتے پھیلے ہُوئے مسافر، جے دینِ حق اللہ تعالیٰ دی رسی اے تے اوہ خدا تے اس دے بندےآں دے درمیان واقع اے، تاں اس وچ وی انکو درجہ وار تے سلسلہ وار پھڑنے دی جگہ اے، جتھے خدا دی معرفت دی بلندیاں دی طرف عروج کر جانے دی مثال سیڑھیاں توں دتی گئی اے، (٧۰: ۳ توں ۴) اوتھے اہلِ مذاہب وکھ وکھ زیناں اُتے نيں، جس اعتبار توں دینِ مبین اک عظیم یونیورسٹی دی طرح اے، اُس اعتبار توں اس دے مننے والے علم و عمل دے مختلف درجات اُتے نيں تے جس وجہ توں دین فطرت دی تشبیہہ انسانی تخلیق تے زندگی دے مختلف مراحل توں دتی گئی اے، ايسے وجہ توں لوک ایداں دے درجہ وار نيں، جداں انسانی خلقت تے عمر دے جدا جدا مراحل ہويا کردے نيں، یعنی کچھ لوک اس بچے دی طرح نيں جو ماں دے پیٹ وچ ہُندا اے، کچھ نومولود بچے دی طرح، کچھ طفلِ شیر خوار دے مانند، بعض طفلِ مکتب جداں، بعضے نوجوان دی طرح، کچھ تِیہہ سال دے مکمل جوان دی طرح، کچھ چالیس سال والے دی طرح تے کچھ اس توں وی وڈی عمر والے دی طرح، تے ایہ مثال اس لئی اے کہ اسلام دینِ فطرت اے، تے اسنوں اک انسان دی طرح رفتہ رفتہ درجۂ کمال نوں پہنچنا اے، تے انہاں تمام گلاں دا خلاصہ ایہ ہُوا، کہ اسلام دی تعلیمات درجہ وار نيں تے اس دی ہدایات وی تدریجی صورت وچ نيں، پس کسی دا کسی اُتے اعتراض کرنا اسلامی تعلیمات دے مدارج توں نابلد ہونے دی وجہ توں اے۔
