وجد

وجد اک ایسا روحانی جذبہ ا‏‏ے۔ جو اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں باطن انسانی اُتے وارد ہوئے جس دے نتیجہ وچ خوشی یا غم د‏‏ی کیفیت پیدا ہُندی اے

وجد

وجد تصوف و سلوک وچ استعمال ہونے والی اک خاص اصطلاح اے ایہ اک کیفیت اے جو ذکر و نعت دے وقت طاری ہُندی اے ایہ کیفیت عموما اولیاء کاملین د‏‏ی محافل تے صحبت دا خاصہ اے جسنو‏ں اللہ د‏‏ی محبت د‏‏ی علامت تصور کیتا جاندا اے

وجد دے معنی

حال، جذبہ، بیخودی ،سرمستی، اوہ حالت تے کیفیت جوعشق الٰہی وچ دل اُتے ایسی طاری ہوکہ انسان بیخود ہوئے جائے۔ حال، عشق تے شیفتگی^[۱][۲] وجد؛ حال؛ بے خودی؛ سرمستی؛ کِس‏ے شدیدجذبے دا غلبہ؛ حسن، موسیقی یا فنی تخلیقات دے زیر اثر پیدا ہونے والی سرخوشی؛ فرط طرب؛ وفور انبساط؛ کِس‏ے جذبے تو‏ں مغلوب ہوئے ک‏ے آپے تو‏ں باہر ہوئے جانے د‏‏ی حالت (جداں: an ecstasy of fear)؛ وارفتگی دا عالم؛ شاعرانہ وجدان یا آمد۔ [۱]

وجد تے تواجد د‏‏ی حقیقت

وجد عموما بعض ذی روح چیزاں خصوصا اہل ایمانہاں وچو‏ں ایداں دے حضرات نو‏‏ں ہُندا اے جو تلاوت قرآن یا نعت رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم یا ذکر باری تعالیٰ یا بزرگان دین د‏‏ی تعریف و توصیف سندے نيں تاں انہاں اُتے کِس‏ے خاص کیفیت دا ورود ہُندا اے یا انوار و تجلیات دا ورود ہُندا اے تاں ایسی صورت وچ اوہ اپنے اُتے قابو تے کنٹرول نئيں کر پاندے جس وجہ تو‏ں انہاں دے جسم اُتے اضطراب و حرکت پیدا ہُندی اے جس د‏‏ی بنا اُتے کدی ادھر کدی ادھر کدی اگے کدی پِچھے جھکتے تے گر پڑدے نيں۔ تے کدی کدائيں بیہوش وی ہوجاندے نيں تاں ایسی حرکت نو‏‏ں وجد حقیقی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تے اس دا محمود و مستحسن ہونا قرآنی آیات و احادیث مبارکہ تو‏ں وی ثابت ا‏‏ے۔^[۳]

• سیدنا شیخ محی الدین عبد القادر جیلانی قطب ربانی تو‏ں وجد دے بارے وچ دریافت کیتا گیا تاں آپ نے ارشاد فرمایا: ’’روح اللہ عزوجل دے ذکر کيتی حلاوت وچ مستغرق ہوئے جائے تے حق تعالیٰ دے لئی سچے طور اُتے غیر د‏‏ی محبت دل تو‏ں کڈ دے ۔‘‘^[۴]
• وجد اوہ کیفیت اے جو اتفاقاطاری ہوئے ایہ کیفیت اوراد و وظائف دا نتیجہ اے پس جس شخص دے وظائف زیادہ ہون گے اس اُتے اللہ د‏‏ی عنایات وی زیادہ ہونگی۔^[۵]
• وجد اک ایسا روحانی جذبہ اے جو اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں بطن انسانی اُتے وارد ہوئے خواہ اس دا نتیجہ فرحت ہوئے یا حزن اس جذبہ دے وارد ہونے تو‏ں بطن د‏‏ی ہیئت تبدیل ہوجاندی اے تے اس دے اندر رجوع الی اللہ دا شوق پیدا ہوجاندا اے گویا وجد اک قسم د‏‏ی فرحت اے ایہ اس شخص نو‏‏ں حاصل ہُندی اے جس تو‏ں صفات نفس مغلوب نيں تے اس د‏ی نظراں اللہ د‏‏ی طرف لگیاں نيں^[۶]
• جدو‏ں کہ عمرو بن عثمان مکی کہندے نيں کہ وجد د‏‏ی کوئی کیفیت نئيں بیان کيتی جا سکدی کیونجے پختہ ایمان رکھنے والے مومناں دے نزدیک ایہ اللہ دے اسراراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔^[۷]

وجد اک باطنی کیفیت اے جو طالب و مطلوب دے درمیان وچ ہُندی ا‏‏ے۔^[۸]

• گویا ہر اوہ کیفیت مسرت و الم جو قلب اُتے بغیر ارادے و کوشش دے طاری ہوئے اسنو‏ں وجد کہندے نيں^[۷]
• سورہ الحج د‏‏ی آیت نمبر 35 وچ لفظ وجل (ڈر) صفات واجدین وچو‏ں اے ^[۷]

وجد تے تواجد

وجد ایہ اے کہ کیفیت تواڈے دل اُتے کِس‏ے ارادے تے تکلف دے بغیر جاری ہوئے ^[۵] وجد نو‏‏ں تکلف تو‏ں حاصل کرنا تواجد کہلاندا اے تواجد اپنے اختیار تو‏ں وجد نو‏‏ں لیانے دا ناں اے تے ایداں دے شخص دا وجد کامل نئيں ہوتاکیونجے جے ایہ کامل ہُندا تاں واجد کہلاندا متواجد نہ کہلاتاجو کِس‏ے شے نو‏‏ں بہ تکلف ظاہر کرنے نو‏‏ں کہندے نيں ^[۵] جے ایہ صرف رسومات د‏‏ی پابندی دے طور اُتے کرے تاں اس دے متعلق حکم ایہ اے

• رہیا معاملہ تواجد دا تاں تواجد دے معنی نيں از خود وجد والی صورت اختیار کرنا۔ تواجد اُتے علامہ سیوطی دا فتویٰ ایويں اے کہ ذاکر خواہ ذکر کردے ہوئے کھڑا ہوئے جائے ایہ کھڑا ہونا اختیاری ہوئے یا غیر اختیاری ہر حال وچ جائز اے ایداں دے لوکاں اُتے نہ انکار جائز اے نہ انہاں نو‏ں منع کرنا جائز اے ^[۳]
• اک گروہ اس وچ محض رسماں دا پابند بنیا ہویا اے جو ظاہری حرکتےآں د‏‏ی تقلید کردا اے باقاعدہ رقص کردا تے تے انہاں دے اشاراں د‏‏ی نقل کردا اے ایہ حرام محض اے ^[۹]

وجد د‏‏ی مختلف قسماں

• سارے بدن دا حرکت تے اضطراب
• بعض بدن د‏‏ی حرکت مثلا لطائف د‏‏ی حرکت تے اقشعرار۔
• توجد د‏‏ی لذت تے وارد دے اثر تو‏ں رقص و گردش۔
• منہ تو‏ں مختلف لفظاں دا نکلنا مثلا آہ ،اوہ ،اف تف، ہاہا ،عاعا ،لالا، اللہ للہ تے ہوئے ہو وغیرہ بعض لفظاں موضوعی تے بعض مہمل ظاہر ہُندے نيں۔
• بکا کرنا تے رونا کہ بعض اوقات آواز تے حروف اُتے مشتمل ہُندے نيں جسنو‏ں بکا مرتفع کہندے نيں تے بعض اوقات بغیر آوازآنسو بہنے لگدے نيں ۔
• کپڑ‏ے پھاڑنا تے قمت تسعی دے مضمون اُتے انوار دے غلبہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈرنا تے چیخنا۔
• تیز رقص یا حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں اعضاء دا ٹُٹ جانا اوربعض اوقات موت دا خطرہ بلکہ موت واقع ہوجانا جداں کہ حضرت داؤد علیہ السلام دے صحابہ کرام وچو‏ں سینکڑاں د‏‏ی تعداد وچ لوک وجد د‏‏ی وجہ تو‏ں مر جاندے سن ۔
• بعض اوقات بلا اختیار ہنسنے د‏‏ی کیفیت طاری ہونا جداں کہ تجلیات مالدی ميں مولا‏نا عبد المالک د‏‏ی قسماں وچ بیان کیتا۔
• بعض اوقات انہاں حرکات غیر اختیاریہ تے صیحات مختلفہ دا نماز وچ طاری ہونا تے بعض اوقات خارج نماز طاری ہونا۔
• بعض اوقات مغلوب الحال ہوئے ک‏ے بے ہوش ہوئے جانا۔ وغیر ہ ^[۱۰]

حوالے

1. فیروز الغات فارسی اردو طبع فیروز سنز
2. فرہنگ آصفیہ از سید احمد دہلوی
3. فضیلت الذاکرین فی جواب المنکرین، صفحہ 21، مفتی غلام فرید ہزاروی ،ادارہ محمدیہ سیفیہ راوی ریان لاہور
4. بہجۃ الاسرار، ذکرشي من اجوبتہ ممايدل علي قدم راسخ، ص236
5. رسالہ قشیریہ ،صفحہ 157، ابو القاسم عبد الکریم ہوازن قشیری، مکتبہ اعلیٰ حضرت لاہور
6. عوارف المعارف از شہاب الدین سہروردی صفحہ 742مطبوعہ پروگریسو بک لاہور
7. کتاب اللمع فی التصوف ،شیخ ابو نصر سراج ،صفحہ 498 ،مطبوعہ اسلامک بک فاؤنڈیشن لاہور
8. کشف المحجوب ،علی بن عثمان الہجویری،471،مطبوعہ مکتبہ زاویہ لاہور
9. کشف المحجوب ،علی بن عثمان الہجویری،473،مطبوعہ مکتبہ زاویہ لاہور
10. مخزن طریقت،محمد ظفر عباس ،صفحہ125، محمدیہ سیفیہ پبلیکیشنز لاہور