وسطی ایشیائی عربی

Central Asian Arabic
مقام	Afghanistan, Iran, Tajikistan, Uzbekistan
بولن والے	ca. ۲,۰۰۰, not counting Khorasani (1997–2003)[۱]
بولی ٹبر	افرو۔ایشیائی Semitic Central Semitic South Central Semitic Arabic Central Asian Arabic
لہجے	Bakhtiari Bukharian Kashkadarian Khorasani
بولی کوڈ
ISO 639-3	Either: abh – Tajiki Arabic auz – Uzbeki Arabic
Glottolog	afgh1238[۲]
Enclaves in Afghanistan, Iran and Uzbekistan where Central Asian Arabic is still spoken. In brackets, after the name of each region, is the number of villages with Arabic-speaking inhabitants.

وسطی ایشیائی عربی یا جوگاری عربی (عربی وچ : العربية الآسيوية الوسطى) عربی د‏‏ی اک قسم اے جسنو‏ں اس وقت معدومیت دا سامنا اے تے وسطی ایشیا دے کچھ حصےآں وچ رہنے والی عرب کمیونٹیز بنیادی طور اُتے بولی جاندیاں نيں۔

یہ عربی زبان وچ جانی جانے والی دوسرےآں تو‏ں بہت مختلف قسم اے تے بھانويں ایہ شمالی میسوپوٹیمیا عربی دے نال کچھ مماثلت رکھدا اے، ایہ وسطی ایشیائی خاندان دا حصہ اے، جو کہ جدید معیاری عربی دے پنج بنیادی گروپاں د‏‏ی اک آزاد لسانی شاخ ا‏‏ے۔ جدید معیاری عربی دے نال کوئی ڈائیگلوسیا نئيں ا‏‏ے۔ ^[۳]

یہ افغانستان ، ایران ، تاجکستان ، تے ازبکستان وچ اک اندازے دے مطابق 6,000 لوک بولدے نيں، ایداں دے ملکاں جتھے عربی سرکاری بولی نئيں اے، تے اس د‏ی تعداد وچ کمی د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔ ^[۳]

تمام عرب ملکاں دے برعکس، ایہ diglossia د‏‏ی خصوصیت نئيں اے ؛ عرب نسلی گروہ ازبک تے فارسی (بشمول دری تے تاجکی) نو‏‏ں اک دوسرے دے نال تے ادبی بولی دے طور اُتے استعمال کردے نيں۔ بولنے والےآں نو‏‏ں دو لسانی دسیا جاندا اے، ہور انہاں زباناں نو‏‏ں مادری بولی دے طور اُتے بولدے نيں، تے کمیونٹیز دے صرف چند افراد ہن جوگاری عربی بولدے نيں۔ ^[۳]

تریخ

یہ کدی وسطی ایشیا د‏‏ی متعدد آباد تے خانہ بدوش عرب کمیونٹیز وچ بولی جاندی سی جو ساسانی سلطنت دے زوال دے بعد اوتھ‏ے منتقل ہو گئے سن ۔ اوہ سمرقند ، بخارا ، قشقدریہ ، سورکھندریہ (موجودہ ازبکستان) تے ختلون (موجودہ تاجکستان) دے نال نال افغانستان دے علاقےآں وچ آباد سن ۔ عرباں د‏‏ی پہلی لہر 8واں صدی وچ مسلماناں د‏‏ی فتوحات دے دوران اس خطے وچ ہجرت د‏‏ی تے بعد وچ بلخ تے اندخوئی (موجودہ افغانستان) دے عرباں دے گروہاں نے انہاں وچ شمولیت اختیار کيتی۔ ابن الاثیر دے مطابق، عربی فاتحین نے تقریباً 50.000 عربی خانداناں نو‏‏ں ایرانی خراسان، جدید دور دے شمالی افغانستان تے جنوبی ترکمانستان وچ آباد کیا، لیکن ایہ تعداد یقینی طور اُتے مبالغہ آمیز ا‏‏ے۔ ^[۴] بھاری اسلامی اثرات د‏‏ی وجہ تو‏ں عربی جلد ہی اس دور دے سائنس تے ادب د‏‏ی مشترکہ بولی بن گئی۔ زیادہ تر وسطی ایشیائی عرب وکھ تھلگ کمیونٹیز وچ رہندے سن تے مقامی آبادی دے نال باہمی شادیاں دے حق وچ نئيں سن ۔ اس عنصر نے انہاں د‏‏ی بولی نو‏‏ں 20واں صدی تک کثیر لسانی ماحول وچ زندہ رہنے وچ مدد دی۔ 1880 د‏‏ی دہائی تک بوہت سارے عرب پادری وسطی ایشیا اُتے روس د‏‏ی فتح دے بعد شمالی افغانستان تو‏ں ہجرت کر چک‏‏ے سن جو ہن ازبکستان تے تاجکستان ا‏‏ے۔ ایہ عرب اج کل دری تے ازبک بولی نو‏‏ں اپنانے دے بعد کوئی عربی نئيں بولدے۔ ^[۵]

ازبکستان تے تاجکستان وچ سوویت حکمرانی دے قیام دے نال، عرب کمیونٹیز نو‏‏ں وڈی لسانی تے شناختی تبدیلیاں دا سامنا کرنا پيا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں خانہ بدوش طرز زندگی نو‏‏ں ترک کرنا پيا تے آہستہ آہستہ ازبک ، تاجک تے ترکمان دے نال گھل مل گئے۔ 1959 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، سوویت عرباں وچو‏ں صرف 34 فیصد، زیادہ تر بزرگ، مقامی سطح اُتے اپنی بولی بولدے سن ۔ دوسرےآں نے ازبک یا تاجک نو‏‏ں اپنی مادری بولی دسیا۔

قسماں

Giorgi Tsereteli تے Isaak Natanovich Vinnikov وسطی ایشیائی عربی دے پہلے علمی مطالعے دے ذمہ دار سن، جو صوتیات، لفظاں تے نحو وچ مقامی زباناں تو‏ں بہت زیادہ متاثر ا‏‏ے۔

جوگاری عربی چار قسماں اُتے مشتمل اے: بختیاری عربی (جسنو‏ں باختری عربی وی کہیا جاندا اے )، بخارا عربی (جسنو‏ں بکسارا عربی وی کہیا جاندا اے )، کشکدریہ عربی تے خراسانی عربی ا‏‏ے۔ پہلے تن دے بولنے والے افغانستان، تاجکستان تے ازبکستان وچ پھیلے ہوئے نيں۔ خراسانی نو‏‏ں اہل علم نے حال ہی وچ وسطی ایشیائی عربی بولی والے خاندان دا حصہ سمجھیا۔

دسیا جاندا اے کہ ایہ سورکھندریہ ، قشقدریہ تے بخارا دے 5 دیہاتاں وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ ازبکستان وچ ، وسطی ایشیائی عربی د‏‏ی گھٹ تو‏ں گھٹ دو بولیاں نيں: بخاری (تاجک تو‏ں متاثر) تے قشقدریاوی ( ترکی زباناں تو‏ں متاثر)۔ ایہ بولیاں باہمی طور اُتے قابل فہم نئيں نيں۔ تاجکستان وچ ، وسطی ایشیائی عربی ملک د‏‏ی 35.7 فیصد عرب آبادی بولدی اے، جس د‏‏ی جگہ زیادہ تر تاجک نے لے لی ا‏‏ے۔ بختیاری عربی شمالی افغانستان وچ عرب کمیونٹیز وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ ^[۶][۷] حالیہ مطالعات وچ خراسانی عربی ( خراسان ، ایران وچ بولی جانے والی) نو‏‏ں وسطی ایشیائی عربی خاندان دا حصہ سمجھیا گیا، تے پتہ چلا کہ اس دا قشقدریاوی تو‏ں گہرا تعلق ا‏‏ے۔ ^[۸]

نمبرز

• wahid > fad
• ithnaân > isnen
• thalatha > salaâs
• arba3a > orba3

ہور دیکھو

• افغانستان وچ عرباں د‏‏ی تریخ
• کھوجا
• ru:Среднеазиатские арабы - وسطی ایشیائی عرب

حوالے

1. سانچہ:Ethnologue13
   سانچہ:Ethnologue13
2. (2013) "Afghanistan–Uzbekistan Arabic", Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. 
3. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name "International-Encyclopedia-Linguistics-Arabic" defined multiple times with different content
4. Prof. Dr. Aydın Usta, Türkler ve İslamiyet, Yeditepe Yayınevi, 1. Baskı, مارچ 2020, s. 56-57 (using the Turkish translation of el-Kamil fi't-Tarih by Ibn Al-Athir as a source)
5. Peter R. Blood, ed. Afghanistan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 2001
6. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
7. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
8. Ulrich Seeger, On the Relationship of the Central Asian Arabic Dialects (translated from German to English by Sarah Dickins)

ذرائع

• ورسٹیگ، کیز۔ عربی زبان۔ ایڈنبرا یونیورسٹی پریس، 2014۔ 410 صفحہ۔ -سانچہ:آئی ایس بی این