| وسطی ہند آریائی زباناں | |
|---|---|
| جغرافیائی تقسیم: | شمالی ہند |
| لسانی درجہ بندی: | ہند۔یورپی
|
| گلوٹولاگ: | midd1350[۱] |
وسطی ہند آریائی زباناں 600 ق۔م۔ تے 1000ء دے درمیان مروجہ، ہند آریائی خاندانِ السنہ دی اک لسانی گروہ اے۔ ایہ گروہ قدیم ہند آریائی دی جانشین تے جدید ہند آریائی دی پیشرو اے۔ وسطی ہند آریائی دے زمانہ وچ ہند آریائی زباناں ظہور پزیر ہونے لگياں (یعنی ہند آریائی زباناں دا ابتدائی زمانہ وسطی ہند آریائی زباناں دا زمانہ اے۔)۔ ایہ 600 ق م توں 1000 عیسوی تک دا زمانہ اے۔ اس زمانے نوں تن ادوار وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے۔ پہلا دور: اشوک دی لاٹاں تے ستوناں وچ کندہ کتبےآں دی بولی اردھ ماگدھی دا دور اے۔ دوسرا دور: ایہ اک وسطی دور اے، جو شورسینی زباناں، مہاراشٹری، ماگدھی پراکتاں وغیرہ ادبی پراکرتاں دا دور اے۔ پراکرت اک لسانی اصطلاح اے جو اکثر وسطی ہند آریائی زباناں دے لئی استعمال کیتی جاندی اے۔ پراکرت دا معنیٰ فطری، قدرتی وغیرہ دا اے۔ تیسرا دور: ایہ چھیويں صدی عیسوی دے بعد ظہور پزیر اپ بھرنش زباناں دا دور اے جنہاں توں جدید ہند آریائی زباناں ظہور پزیر ہوئیاں۔
ہند آریائی زباناں دے تن اہم زمرے نيں۔ قدیم ہند آریائی زباناں، وسطی ہند آریائی زباناں، جدید ہند آریائی زباناں۔ ایہ گٹھ بندی ہند آریائی دے لسانی ارتقائی مرحلےآں دی طرف اشارہ کردی اے۔[۲]
وسطی ہند آریائی زباناں زمانے دے لحاظ توں قدیم ہند آریائی زباناں دے مقابلے وچ جدید نيں، حالانکہ ایہ زباناں ادبی سنسکرت دی جو اک قدیم ہند آریائی بولی اے، ہم عصر نيں۔[۳][۴] علمِ شکلیات و صوتیات تے ذخیرہ لفظاں دے لحاظ توں وسطی ہند آریائی زباناں نوں ویدک سنسکرت دے نال کوئی سیدھا تعلق نئيں۔[۲]
وسطی پراکرت دا پہلا دور تیسری صدی ق م اے۔ اس دور دی وسطی پراکرت زباناں وچ اشوک پراکرت، گاندھاری، پالی، ابتدائی اردھ ماگدھی وغیرہ اہم نيں۔
وسطی دور 200 ق م توں 700 عیسوی تک دا زمانہ اے۔ اس دور وچ نواں پراکرت، اردھ ماگدھی، ڈرامائی پراکردیاں، مہاراشٹری، ماگدھی، شورسینی وغیرہ اہم زباناں نيں۔
وسطی پراکرتاں دا آخری دور 700ء توں 1500ء تک دا زمانہ اے۔ اس دور وچ مختلف اپ بھرنش زباناں ظہور پزیر ہوئیاں۔
ابتدائی بدھ مذہب دیاں لکھتاں دا وسیع ذخیرہ پالی بولی وچ پایا جاندا اے۔
بہار توں دریافت شدہ اشوک دے کچھ کتبے اردھ ماگدھی وچ نيں۔
کھروشٹھی رسمِ خط وچ دریافت شدہ کتبے گاندھاری زبان وچ اے۔ ایہ بولی پرانے زمانے دے گندھارا وچ بولی جاندی سی، اس مناسبت توں اس بولی نوں گاندھاری کہیا جاندا اے۔ پالی بولی دی طرح بدھ مذہب نال تعلق رکھنے والے کتبے گاندھاری بولی وچ وی پائے گئے نيں۔ چونکہ گاندھاری بولی اک مختلف علاقے وچ بولی جاندی سی، اس لئی ایہ دوسری وسطی ہند آریائی زباناں توں بہت مختلف اے۔
اپ بھرنش پراکرت زباناں توں ارتقا پزیر زباناں نيں۔ چونکہ ایہ سنسکرت دی بگڑی ہوئی شکلیاں سن اس لئی انھاں اپ بھرنش کہیا گیا۔