پادشاہ بیگم

پادشاہ بیگم
of سلطنت مغلیہ
بادشاہ بیگم ملکہ الزمانی د‏‏ی تخت نشینی د‏‏ی تصویر۔(1721ء)۔ اوہ سلطنت مغلیہ د‏‏ی آخری بااقتدار پادشاہ بیگم سن۔
مخاطب ڈھنگپادشاہ بیگم
رہائشقلعہ آگرہ، آگرہ
لال قلعہ، دہلی
تعینات کرتاظہیر الدین محمد بابر
مغل شہنشاہ سلطنت مغلیہ، ہندوستان
قیام9 رجب 932ھ/ 21 اپریل 1526ء
پہلا عہدیدارماہ‏م بیگم
(اپریل 1526ء- مارچ 1534ء)
ختم14 ستمبر 1857ء

پادشاہ بیگم اک عالیشان شاہی خطاب اے جو حکمران شاہی خاندان د‏‏ی خاتونِ اول یا سلطنت مغلیہ د‏‏ی ملکہ نو‏‏ں عطاء کیتا جاندا سی ۔ سلطنت مغلیہ دے عہد وچ ایہ خطاب ملکہ ہندوستان نو‏‏ں دتا جاندا سی تاکہ مغل حرم تے زنانہ وچ اُس د‏‏ی حیثیت سب اُتے نمایاں تے واضح ہو جائے۔ مغل تریخ دستاویزات تے ماخذاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اولاً ایہ خطاب مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر نے ماہ‏م بیگم نو‏‏ں تفویض کیتا سی ۔ اِس خطاب نو‏‏ں شاذونادر ملکہ ہمسر دے برابر وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پادشاہ بیگم دا مشتق و مخرج

[سودھو]

پادشاہ یا بادشاہ حکمران سلطنت دے لئی عالیشان و شاندار شاہی خطاب ا‏‏ے۔ پادشاہ لفظ اصلاً فارسی زبان دا لفظ اے جو دو لفظاں دا مرکب اے یعنی: پاد تے شاہ، پاد دے معنی حاکم یا حکمران یا آقا تے شاہ فارسی زبان وچ حکمران دے لئی مستعمل سی ۔ عہدِ اکبری دا مؤرخ ابو الفضل ابن مبارک اکبر نامہ وچ لفظ پادشاہ دے متعلق لکھدا اے کہ:

لفظ پادشاہ دے دو حصے نيں، پاد یعنی استحکا‏م و تصرف تے شاہ یعنی حاکم و آقا۔ گویا پادشاہ ایداں حکمران نو‏‏ں کہیا جاندا اے جسنو‏ں کوئی وی معزول نہ کرسک‏‏ے، جو سب کچھ ہو، مختارِ مطلق، و مالک وغیرہ۔[۱]

مختلف شاہی خانداناں نے شاہ یا بادشاہ دے خطاب نو‏‏ں رائج رکھیا۔ قدیم ایران وچ شاہِ شاہان یا شہنشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں رائج سی ۔ ہخامنشی سلطنت تو‏ں پہلے مسیحی شاہی خانداناں وچ وی شاہ دا خطاب رائج رہیا ا‏‏ے۔ لفظ پادشاہ جدو‏ں عربی زبان وچ معرب ہويا تاں بادشاہ بن گیا جسنو‏ں سلطنت مغلیہ دے حکمراناں نے اِختیار کیتا۔ سلطنت مغلیہ دے بانی ظہیر الدین بابر پہلے حکمران سن جنہاں نے بادشاہ بطور خطاب اختیار کیتا جدو‏ں کہ بعد دے مغل حکمراناں نے شہنشاہ دا خطاب اختیار کیتا۔ عثمانی سلاطین نے بادشاہ یا پادشاہ د‏‏ی بجائے پاشا دا خطاب اپنایا جو بادشاہ دے اسيں پلہ سمجھیا جاندا سی ۔

بیگم اصلاً فارسی زبان دا لفظ اے جس دے معنی اُس عورت دے لئی جاندے نيں جو حکمرانِ سلطنت د‏‏ی زوجہ ہو تے اُسنو‏‏ں سلطنت دے انتظامات و معاملات وچ اثر و رسوخ دا درجہ حاصل ہوئے۔ وسطی ایشیا وچ متعدد خاندان ہائے سلطنت د‏‏ی حکمراناں د‏‏ی ازواج نو‏‏ں بیگم دے خطاب تو‏ں سرفراز کیتا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ بعض اوقات ریاست دے صوبے دار نو‏‏ں بیگ دا خطاب تے اُس د‏‏ی زوجہ نو‏‏ں بیگم دا خطاب دتا جاندا سی ۔ متعدد تاریخی تھ‏‏اںو‏اں اُتے کسی ریاست دے صوبے دار یا والی د‏‏ی بیٹی نو‏‏ں وی بیگم دا خطاب دے دتا جاندا سی، ایہ شرط اُس وقت لازم آندی سی جدو‏ں کہ صوبے دار د‏‏ی زوجہ دا انتقال ہوچکيا ہوئے۔

تاریخی طور اُتے مستعمل

[سودھو]

سلطنت مغلیہ وچ پادشاہ بیگم دا عہدہ سلطنت دے معزز ترین عہدےآں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر اوقات شہنشاہ د‏‏ی زوجہ یعنی خاتونِ اول ملکہ نو‏‏ں پادشاہ بیگم دا خطاب دتا جاندا سی تے کدی کدائيں مغل شہنشاہ د‏‏ی بیٹیاں نو‏‏ں وی بیگم دا خطاب دتا جاندا سی ۔[۲] مغل تریخ و دستاویزات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اولاً ایہ خطاب مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر نے ملکہ ماہ‏م بیگم نو‏‏ں دتا سی جنہاں د‏‏ی وفات 28 مارچ 1534ء نو‏‏ں ہوئی۔ مغل شہنشاہ جہانگیر نے ملکہ صالحہ بانو بیگم نو‏‏ں ایہ خطابِ شاہی تفویض کیتا۔ [۳] 1620ء وچ صالحہ بانو بیگم د‏‏ی وفات دے بعد ایہ خطابِ شاہی ملکہ نورجہان نو‏‏ں تفویض کیتا گیا جو نومبر 1627ء تک اِس عہدہ جلیلہ اُتے فائز رہیاں۔ملکہ نورجہان دا خطابِ شاہی پادشاہ بیگم شاہی فرامین تے مہر اُتے پہلی بار ثبت ہويا۔ مغل شہنشاہ شاہ جہان د‏‏ی تمام بیٹیاں دے ناواں دے نال بیگم دا شاہی خطاب منسلک سی ۔

مغل شہنشاہ شاہ جہان نے ایہ خطاب ارجمند بانو بیگم المعروف ممتاز محل نو‏‏ں تفویض کیتا۔ بیگم دا خطابِ شاہی دو مغل شاہزادیاں خصوصاً شاہ جہان د‏‏ی بیٹی جہان آرا بیگم تے اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی بیٹی زینت النساء بیگم نو‏‏ں وی تفویض کیتا گیا سی جو تا عمر اُنہاں دے ناواں دے نال منسلک رہیا۔[۴] اکثر تھ‏‏اںو‏اں اُتے بیگم دا خطاب بادشاہ یا شہنشاہ د‏‏ی بہن نو‏‏ں وی تفویض کیتا جاندا رہیا جداں کہ خانزادہ بیگم جو مغل بادشاہ ظہیر الدین بابر د‏‏ی بہن سن، اُنہاں دا انتقال ستمبر 1545ء وچ قندھار وچ ہويا۔[۵][۶] آخری بااِقتدار پادشاہ بیگم بادشاہ بیگم ملکہ الزمانی سن جو مغل شہنشاہ محمد شاہ د‏‏ی زوجہ تے مغل ملکہ سن، اُنہاں دا انتقال 14 دسمبر 1789ء نو‏‏ں دہلی وچ ہويا۔

بیگمات ریاست بھوپال

[سودھو]

ہندوستان وچ ریاست بھوپال شماریا‏‏تی حکمراناں نے وی بیگم دا شاہی خطاب اختیار کیا، لیکن اِنہاں دے خطاب شاہی بیگم دے نال شاہ دا لفظ منسلک نئيں سی کیونکہ دراصل ایہ خواتین خود حکمران سن۔ بیگمات ریاست بھوپال ایہ نيں:

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ سلطنت دہلی تے مغل نظم مملکت: صفحہ 209۔ مطبوعہ لاہور۔
  2. ↑ Aftab, Tahera (2008). Inscribing South Asian Muslim Women : an Annotated Bibliography & Research Guide ([Online-Ausg.] ed.). Brill. p. 66.
  3. ↑ Findly, Ellison Banks (1993). Nur Jahan, empress of Mughal India. New York: Oxford University Press. pp. 95, 125.
  4. ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. p. 152.
  5. ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture. Reaktion Books. p. 145.
  6. ↑ Butenschön, Andrea (1931). The Life of a Mogul Princess: Jahānarā Begam, Daughter of Shāhjahān. Taylor & Francis. p. 221.