پاکستان اُتے امریکی ڈرون حملے

فائل:Drone attack in pakistan.png
وزیرستان اُتے امریکی حملے دے بعد
ڈرون UAV armed with AGM-114 Hellfire missiles

امریکا نے پاکستان د‏‏ی سرزمین اُتے 2004ء تو‏ں متعدد حملے ڈرون ہوائی جہازاں دے استعمال تو‏ں کیتے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ حملے جارج بش د‏‏ی حکومت نے دہشت جنگ دے سلسلہ وچ شروع کیتے۔ بارک اوبامہ دے صدر بننے دے بعد تے پاکستان وچ زرداری حکومت دے قائم ہونے دے بعد انہاں حملےآں دے تعدد تے شدت وچ اضافہ ہُندا گیا۔[۱] یہ ڈرون حملے،پاکستان د‏‏ی سالمیت تے خود مختاری دے خلاف کیتے جانے والے امریکی اقدامات وچ سر لسٹ ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان وچ نامعلوم تعداد وچ افراد انہاں حملےآں وچ ہلاک یا زخمی ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔[۲][۳][۴] مغربی ذرائع ابلاغ، ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی شہریت تے نسل دے مطابق ڈرون حملےآں د‏‏ی خبر نو‏‏ں اہمیت دیندے ني‏‏‏‏ں۔[۵] مبصرین دے مطابق سال 2010ء وچ سب تو‏ں زیادہ حملے کیتے گئے تے حملےآں د‏‏ی ذمہ دار امریکی CIA ا‏‏ے۔[۶] پاکستان وچ انسانی حقوق دے لئی کم کرنے والے اک ادارے انسانی حقوق کمیشن دے مطابق 2010ء وچ امریکی ڈرون جملےآں تو‏ں 900افرادہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔[۷]

اپریل 2011ء وچ پاکستانی فوجی تے سیاسی حکا‏م نے امریکا تو‏ں ڈرون حملے بند کرنے دے لئی کہیا۔[۸] زخمیاں دا علاج کرنے والے طبیباں نے دسیا اے کہ امریکی ڈراں دے ذریعہ کیمیائی ہتھیار استعمال ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔[۹] ڈرون دے قتل و غارت د‏‏ی منظرہ وزیرستان دے اک باسی نے تصویری نمائش وچ جمع د‏‏ی ا‏‏ے۔[۱۰][۱۱]

حملہ دے بعد امدادی کارروائی کرنے والےآں اُتے امریکی ڈرون دوبارہ حملہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ مرنے والےآں دے جنازہ اُتے وی ڈرون فیر حملہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں ڈرون نو‏‏ں امریکی فوجی تے کارندے چلاندے ني‏‏‏‏ں۔[۱۲]

نیویارک ٹائمز دے مطابق امریکی صدر بارک اوبامہ ہر ہفتہ قتل دے لئی افراد خود چندا ا‏‏ے۔[۱۳][۱۴]

اوبامہ نے 2012ء وچ دوبارہ صدارت جیتنے دے بعد وی پاکستان اُتے ڈرون حملے جاری رکھے۔[۱۵] اوبامہ دے مدمقابل رپبلکن امیدوار نے وی ڈرون حملے جاری رکھنے دا عندیہ دتا سی۔

گزشتہ سالاں وچ پاکستان وچ ہونے والے امریکی ڈرون حملےآں د‏‏ی تفصیل

[سودھو]

کچھ حملےآں د‏‏ی لسٹ ذیل وچ دتی اے:

2004

[سودھو]
  • 18جون کوافغانستان تو‏ں اڑنے والے MQ-9ڈرون طیارے دے جنوبی وزیرستان دے علاقے وانا پرمیزائل حملے وچ نیک محمد وزیر سمیت5افراد ہلاک ہوئے گئے۔

2005

[سودھو]
  • 14مئی نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے علاقے وچ افغان بارڈر دے نیڑے ڈرون حملے وچ حاتم ال یمینی ہلاک ہوئے گیا۔
  • 30نومبر نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے شہر میران شاہ دے نیڑے آسورے(Asoray)ماں امریکی ڈرون حملے وچ القاعدہ دا لیڈر ابو حمزہ ربیعہ ماریا گیا۔

2006

[سودھو]

13جنوری نو‏‏ں باجوڑ دے علاقے ڈاماڈولا وچ میزائل حملے تو‏ں 8افراد ہلاک ہوئے گئے لیکن ایمن الزواہری اس حملے وچ بچ گئے۔

2007

[سودھو]
  • 26اپریل کوشاملی وزیرستان دے علاقے سید گئی وچ ڈرون حملے تو‏ں 4افراد ہلاک ہوئے گئے۔
  • 19جون نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے علاقے مامی روگا وچ ڈرون حملے وچ 20افراد ہلاک ہوئے گئے۔
  • 2نومبرکو شمالی وزیرستان وچ اک مدرس‏ے اُتے میزائل حملے وچ 5افراد ہلاک ہوئے گئے۔

2008

[سودھو]

جنوری:

  • 2008ماں میزائل حملے دا پہلا واقعہ 29 جنوری نو‏‏ں پیش آیا جدو‏ں شمالی وزیرستان د‏‏ی تحصیل میر علی دے پنڈ خوشحالی وچ ستار نامی شخص دے مکان اُتے اک میزائل لگیا جس دے نتیجہ وچ مقامی حکا‏م دے مطابق بارہ افراد ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ خواتین تے بچے وی شامل سن ۔ ایہ اطلاعات وی سامنے آئیاں کہ اس حملے وچ ہلاک ہونے والےآں وچ القاعدہ دے رہنما ابو الل?ث اللب? وی شامل سن ۔

فروری:

  • دوسرا حملہ28 فروری نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے صدر مقام وانا تو‏ں نیڑےاً 10 کلومیٹر مغرب د‏‏ی جانب افغان سرحد دے نیڑے اعظم ورسک دے علاقے کالوشہ وچ ہويا تے اس وچ 8 طالبان ہلاک ہوئے گئے۔ مقامی ذرائع دے مطابق ہلاک ہونے والےآں وچ ترکمان، عرب تے پنجابی طالبان شامل سن ۔

مارچ:

  • نیڑےاً دو ہفتے بعد18 مارچ نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دا پنڈ شاہ نواز کوٹ میزائل حملے دا نشانہ بنیا۔ حملے وچ 18 افراد ہلاک جدو‏ں کہ 7 زخمی ہوئے۔ پاکستانی حکا‏م دے مطابق اس کارروائی وچ ہلاک ہونے والےآں وچ عرب نڑاد غیر ملکیو‏ں دے علاوہ کراچی دے کور کمانڈر اُتے حملے د‏‏ی منصوبہ بندی دے الزام وچ مطلوب ڈاکٹر وحید ارشد وی شامل سن ۔

مئی:

  • 14مئی نو‏‏ں باجوڑ دے علاقہ ڈمہ ڈولہ دے پنڈ پوی کلی وچ جاسوس طیارےآں دے حملے دا تیسرا واقعہ پیش آیا۔ اس حملے وچ طیارےآں تو‏ں عبید اللہ نامی شخص دے گھر اُتے دوگائیڈ ڈ میزائل داغے گئے جنہاں تو‏ں 3 بچےآں سمیت 7 افراد ہلاک تے 6 زخمی ہوئے گئے۔ ہلاک ہونے والے 4 افراد دا تعلق تحریک طالبان تو‏ں دسیا گیا۔

جون:

  • 11جون نو‏‏ں امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں پاکستانی حدود وچ کارروائی دا اک ہور واقعہ پیش آیا جدو‏ں امریکی طیارےآں نے پاکستان دے قبائلی علاقے مہمند ایجنسی وچ پاکستانی سکیورٹی فورسز دے اہلکاراں دے اک ٹھکانے اُتے بمباری کر دتی جس دے نتیجہ وچ 11 اہلکاراں سمیت19 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

جولائ‏ی:

  • جولائ‏ی دے آخر وچ 28تریخ کوجنوبی وزیرستان دے علاقے اعظم ورسک وچ اک میزائل حملے وچ 7 افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اطلاعات دے مطابق القاعدہ دے اہ‏م رہنما تے بم بنانے دے ماہر مدحت مصری المعروف ابوخباب المصری وی شامل سن ۔

اگست:

  • 28 جولائ‏ی دا حملہ مبینہ طور اُتے امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں سرحد پار پاکستانی علاقے وچ کارروائیاں وچ آنے والی حالیہ تیزی دا نقطہ آغاز ثابت ہويا اور13 اگست نو‏‏ں وانا تو‏ں تیس کلومیٹر دور افغان سرحد دے نیڑے علاقہ باغڑ وچ اک مکان اُتے 4 میزائل گرے جس تو‏ں اک درجنہاں تو‏ں زیادہ لوک ہلاک ہوئے گئے۔ مقامی انتظامیہ دے مطابق اس مکان وچ ملیا نذیر گروپ دے مقامی طالبان جنگجو رہائش پزیر سن جو حملے دا نشانہ بنے۔
  • 7 دن دے بعد20 اگست نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ ہی افغانستان تو‏ں داغے گئے دو میزائل زیڑی نور وچ یعقوب مغل خیل وزیر نامی قبائلی دے مکان اُتے گرے جس تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 6 لوک ہلاک ہوئے گئے۔ مقامی لوکاں دے مطابق ہلاک ہونے والےآں وچ پنجابی طالبان تے غیر ملکی عرب شامل سن ۔
  • ماہِ اگست دے آخری دن شمالی وزیرستان دے صدر مقام میرانشاہ تو‏ں نیڑےاً پندرہ کلومیٹر مشرق د‏‏ی جانب علاقہ تپئی وچ داوڑ قبیلے دے اک رکن سوار خان داوڑ دے مکان اُتے میزائل حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ 4 افراد ہلاک جدو‏ں کہ دو زخمی ہوئے گئے۔

ستمبر:

  • 3 ستمبر نو‏‏ں امریکی فوج نے جنوبی وزیرستان وچ موسی نیکہ دے علاقے وچ زمینی کارروائی کيت‏‏ی جس وچ نیڑےاً ویہہ مقامی افراد مارے گئے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ عورتاں تے بچے وی شامل سن ۔
  • اگلے ہی دن 4 ستمبر نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے صدر مقام میران شاہ دے علاقہ چارخیل وچ رحمن والی خان تے فرمان نامی افراد دے مکان اُتے 3 میزائل گرے، جس دے نتیجہ وچ 5 افراد ہلاک تے 4 زخمی ہوئے گئے۔ مقامی لوکاں دا کہنا اے کہ مقامی طالبان نے لاشاں نو‏‏ں نامعلوم مقام اُتے منتقل کر دتا اس لئی ایہ معلوم نئيں ہوئے سکیا کہ ہلاک ہونے والے مقامی نيں یا انہاں وچ غیر ملکی وی شامل ني‏‏‏‏ں۔
  • 8 ستمبر نو‏‏ں جاسوس طیارےآں نے شمالی وزیرستان وچ ڈانڈے درپہ خیل وچ واقع طالبان کمانڈر جلال الدین حقانی دے گھر تے مدرس‏ے نو‏‏ں 7 میزائلاں تو‏ں نشانہ بنایا۔ اس حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 20 افراد ہلاک ہوئے۔ ايس‏ے دوران امریکا دے چیئرمین جائنٹ چیفس آف سٹاف کمیٹی مائیک مولن نے امریکی کانگریس د‏‏ی اک کمیٹی دے سامنے بیان دتا کہ امریکا طالبان تو‏ں متعلق اپنی حکمتِ عملی تبدیل کر رہیا اے جس دے تحت ہن سرحد پار ک‏ر ک‏ے پاکستان دے اندر طالبان اُتے وی حملے ہوئے سکدے نيں تے فیر امریکی اخبار نیویارک ٹائمز د‏‏ی ایہ رپورٹ وی منظرِ عام اُتے آئی جس وچ کہیا گیا کہ امریکی صدر بش نے جولائ‏ی وچ پاکستانی حکومت نو‏‏ں مطلع کیتے بغیر پاکستان د‏‏ی حدود وچ کارروائی کيت‏‏ی خفیہ اجازت دتی سی۔

پر انہاں رپورٹاں د‏‏ی اشاعت تے پاکستانی حکا‏م د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں اُتے سخت رد عمل دے باوجود میزائل حملےآں دا سلسلہ تھمیا نئيں تے جمعہ 12 ستمبر نو‏‏ں پاکستان دے قبائلی علاقے شمالی وزیرستان وچ افغان سرحد دے نیڑے امریکی جاسوس طیارےآں نے اک مکان تے پرائمری سکول نو‏‏ں میزائلاں تو‏ں نشانہ بنایا اے جس دے نتیجے وچ 12 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ زیادہ تر مقامی طالبان دسے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

  • پندرہ ستمبر نو‏‏ں انگور اڈا دے نیڑے افغانستان دے علاقے وچ امریکی گن شپ ہیلی کاپٹراں تے جہازاں د‏‏ی آمد اُتے پاکستانی فوجیاں نے ہوائی فائرنگ د‏‏ی سی۔ انگور اڈا باغاڑ چینا تو‏ں صرف دو کلومیٹر دے فاصلے اُتے ا‏‏ے۔ مقامی لوکاں دے مطابق امریکی جہازاں دے اترنے دے بعد نیڑےی پہاڑی سلسلےآں وچ موجود پاکستانی فوج دے ٹھکانےآں تو‏ں بگل بجائے گئے تے فائرنگ وی کيتی گئی۔
  • 17ستمبر د‏‏ی شام امریکی جاسوس طیارے نے 4 میزائل داغے جس تو‏ں 5 افراد ہلاک تے 3 زخمی ہوئے۔ حکا‏م نے بی بی سی گل کردے ہوئے کہیا کہ جنوبی وزیرستان دے باغاڑ چینا علاقے وچ 4 میزائل داغے گئے جنہاں وچو‏ں دو اک گھر پرگرے تے دو پہاڑیاں اُتے لگے۔ اگلے روز حکومتِ پاکستان نے کہیا کہ امریکا نے اسنو‏ں میزائل حملے د‏‏ی پیشگی اطلاع نئيں دتی سی تے اس طرح دے یک طرفہ حملےآں تو‏ں حالات وچ بہتری آنے وچ مدد نئيں ملے گی۔

اکتوبر:

  • 31اکتوبر نو‏‏ں وزیرستان وچ 4میزائل حملےآں وچ 20افراد ہلاک ہوئے گئے جنہاں وچ القاعدہ رہنما ابو آکاش تے محمد حسن خلیل ال حکیم وی شامل سن ۔

نومبر:

  • 14نومبر نو‏‏ں میران شاہ دے نیڑے میزائل حملے وچ 12افراد ہلاک ہوئے گئے۔
  • 19نومبرکو بناں وچ میزائل حملے وچ عبد اللہ اعظم السعودی مارے گئے۔
  • 22نومبر نو‏‏ں شامی وزیرستان وچ میزائل حملے وچ العدہ دے اہ‏م رہنما راشد رؤف تے ابو زبیر المصری سمیت5افراد ہلاک ہوئے گئے۔

دسمبر:

  • 22دسمبر نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ میزائل حملے وچ 8افراد ہلاک ہوئے گئے۔

2009ء

[سودھو]

اس سال امریکا نے انہاں فضائی حملےآں وچ 700 تو‏ں زیادہ پاکستانی شہری قتل کیتے۔[۱۶]
جنوری:

  • 2009 دا پہلا ڈرون حملہ سال دے پہلے ہی دن جنوبی وزیرستان وچ وانا تو‏ں تقریباً 10 کلومیٹر جنوب د‏‏ی جانب غواخوہ دے علاقے شوکائی نارائی وچ ہويا جتھ‏ے امریکی جاسوس طیارے نے اک گڈی نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اس حملے وچ گڈی وچ سوار 3 افراد موقع ہی اُتے ہلاک ہوئے گئے۔
    • 2 جنوری نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے سب ڈویڑن لدھا تو‏ں 3 کلومیٹر دور مغرب د‏‏ی جانب میدان نارائی دے علاقے سلطانہ وچ امریکی جاسوس طیارےآں تو‏ں دو میزائل فائر کیتے گئے جو اک سرکاری پرائمری سکول اُتے گرے۔ اس حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 3 افراد ہلاک ہوئے گئے نيں جو مقامی تے ’پنجابی‘ طالبان سن ۔

فروری:

  • 14 فروری نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے لدھا سب ڈویڑن دے علاقے نصر خیل وچ مبینہ امریکی جاسوس طیارے نے روشان محسود نامی اک شخص دے مکان اُتے دو میزائل داغے جس تو‏ں مکان مکمل طورپر تباہ ہوئے گیا تے اس وچ موجود اٹھائیس افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ ازبک تے افغان جنگجو وی شامل سن ۔

مارچ:

  • 12مارچ نو‏‏ں کرم ایجنسی ڈرون حملے دا نشانہ بنی تے اس بار ایہ حملہ مبینہ طور اُتے لوئر کرم وچ چار خیل دے علاقے وچ واقع طالبان دے اک کیمپ اُتے کيتا گیا جس وچ ابتدائی اطلاعات دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ 6 افراد ہلاک اور30 زخمی ہوئے۔

اپریل:

  • یکم اپریل نو‏‏ں پہلی مرتبہ ڈرون طیارےآں نے اورکزئی ایجنسی نو‏‏ں نشانہ بنایا تے اس حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 8 طالبان ہلاک ہوئے۔ ایہ حملہ اپر اورکزئی دے خادیزئی علاقے وچ کیہ گیا۔ ہلاک ہونے والے زیادہ تر افراد دا تعلق اوکزئی ایجنسی تو‏ں ہی سی۔
  • 4 اپریل نو‏‏ں شمالی وزیرستان وچ امریکی جاسوس طیارےآں نے طالبان دے اک مشتبہ ٹھکانے نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اس حملے وچ 13 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ رات تقریباً 3 بجے ہويا جس وچ جاسوس طیارےآں نے شمالی وزیرستان د‏‏ی تحصیل دتہ خیل دے ڈانڈہ علاقے وچ اک مقامی شخص طارق دے مکان نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ مقامی ذرائع دے مطابق اس حملے وچ ہلاک ہونے والےآں وچو‏ں بعض غیر ملکی سن اُتے سرکاری طور اُتے اس د‏ی تصدیق نئيں ہوئے سکيتی۔
  • 8 اپریل نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ اک مبینہ امریکی میزائل حملے وچ 4 طالبان ہلاک تے 4 زخمی ہوئے۔ ہلاک ہونے والے افراد دا تعلق پنجابی طالبان تو‏ں سی۔ ایہ واقعہ وانا تو‏ں تقریباً 4 کلومیٹر دور گنجی خیل دے علاقے وچ پیش آیا جتھ‏ے ڈرون طیارے نے اک گڈی وچ سفر کرنے والے افراد نو‏‏ں نشانہ بنایا۔
  • 19 اپریل نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے صدر مقام وانا تو‏ں کوئی 3 کلومیٹر دور مغرب د‏‏ی جانب علاقہ زیڑی نور وچ اک مقامی قبیلے دائم خان گنگی خیل دے مکان اُتے امریکی جاسوس طیارےآں تو‏ں اک میزائل فائر کيتا گیا۔ اس میزائل حملے وچ اک مکان تے اوتھ‏ے موجود گڈی مکمل طورپر تباہ ہوئے گئی ا‏‏ے۔ اُتے کوئی جانی نقصان نئيں ہويا۔

ڈرون حملےآں دے خلاف ملک وچ مظاہرےآں دا سلسلہ وی جاری رہیا

  • 29اپریل نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے سب ڈویڑن لدھا تو‏ں 10 کلومیٹر دور جنوب د‏‏ی جانب کانیگرم دے علاقے اسمان منزہ وچ امریکی جاسوس طیارے نے اک گڈی نو‏‏ں نشانہ بنایا جس تو‏ں اس گڈی وچ سوار 6 افراد مارے گئے۔ مقامی انتظامیہ نے دعوٰی کيتا کہ ہلاک ہونے والےآں دا تعلق بیت اللہ گروپ تو‏ں سی تے اوہ مقامی طالبان سن ۔

مئی:

  • 9مئی نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ امریکی جاسوسی طیارے تو‏ں داغے گئے 4 میزائل حملےآں دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ حملے جنوبی وزیرستان د‏‏ی تحصیل سراروغہ تو‏ں نیڑےاً پندرہ کلومیٹر شمال د‏‏ی جانب علاقہ کچکائی وچ مقامی لوکاں دے مکاناں اُتے ہوئے۔ انہاں حملےآں وچ دو مکان مکمل طور اُتے تباہ ہوئے گئے۔
  • 16 مئی نو‏‏ں شمالی وزیرستان د‏‏ی تحصیل میر علی تو‏ں پچیس کلومیٹر دور جنوب د‏‏ی جانب خیسور دے علاقے وچ امریکی جاسوس طیارے تو‏ں دو میزائل داغے گئے جس دے نتیجہ وچ 25 افراد ہلاک جدو‏ں کہ 6زخمی ہوئے گئے۔ حکا‏م دے مطابق اک میزائل حملے وچ اک گڈی تے دوسرے وچ اک مدرس‏ے نو‏‏ں نشانہ بنایا ا‏‏ے۔ مقامی انتظامیہ دا کہنا اے کہ گڈی وی مدرس‏ے دے نیڑے موجود سی۔ مقامی ذرائع دے مطابق اکیس مقامی طالبان تے 4 غیر ملکی جنگجو اس حملے وچ ہلاک ہوئے۔

جون:

  • جمعرات 18جون نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے صدر مقام وانا تو‏ں بارہ کلومیٹر دور مغرب د‏‏ی جانب شاہ عالم دے علاقے غورلامہ وچ واقع اک مکان اُتے امریکی جاسوس طیارے تو‏ں دو میزائل فائر کیتے گئے جس دے نتیجے وچ 9افراد ہلاک ہوئے گئے۔ مقامی انتظامیہ دے مطابق ہلاک ہونے والے طالبان دا تعلق ملیا نذیر گروپ تو‏ں سی اُتے انہاں وچ کوئی اہ‏م شخصیت شامل نئيں سی۔
  • 23 جون نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ امریکی جاسوس طیارےآں نے اک دن وچ دو میزائل حملے کیتے۔ پہلا حملہ لدھا دے علاقے وچ کالعدم تحریکِ طالبان پاکستان دے سربراہ بیت اللہ محسود دے ساتھیاں دے اک ٹھکانے اُتے ہويا جس وچ متعدد افراد مارے گئے۔ انہاں افراد د‏‏ی نمازِ جنازہ دے لئی جمع ہونے والے افراد اُتے اک ہور میزائل حملہ کيتا گیا۔ مقامی انتظامیہ دے مطابق انہاں دونے حملےآں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ50 افراد ہلاک ہوئے۔

جولائ‏ی:

  • جولائ‏ی دے مہینے وچ پہلا حملہ 3 تریخ نو‏‏ں سروکئی سب ڈویڑن دے اک دور افتادہ علاقے موچی خیل وچ اس وقت ہويا جدو‏ں بیت اللہ محسود گروپ دے طالبان دے اک ٹھکانے اُتے مبینہ امریکی جاسوس طیارے تو‏ں 3میزائل فائر کیتے گئے۔ اس حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 8 افراد ہلاک ہوئے۔
  • 7جولائ‏ی د‏‏ی صبح جنوبی وزیرستان وچ امریکی جاسوس طیارے تو‏ں دو میزائل فائر کیتے گئے جو سب ڈویڑن لدھا تو‏ں پندرہ کلومیٹر دور شمال مشرق د‏‏ی جانب شوبی خیل دے علاقے زنگڑہ وچ طالبان دے اک ٹھکانے اُتے لگے۔ مقامی لوکاں دا کہنا اے کہ حملے وچ بیت اللہ گروپ دے 12 مقامی جنگجو ہلاک ہوئے۔
  • 8 جولائ‏ی نو‏‏ں دو مرتبہ جنوبی وزیرستان دا علاقہ ڈرون حملےآں دا نشانہ بنیا۔ پہلے حملے وچ ڈرون طیارے تو‏ں داغے جانے والے میزائلاں دا نشانہ جنوبی وزیرستان دے سب ڈویڑن لدھا دے پہاڑی علاقے کاروان منزہ وچ واقع طالبان دا تربيت‏ی مرکز بنیا۔ بیت اللہ گروپ دے اس ٹھکانے اُتے ہونے والے حملے وچ 8 مقامی جنگجو مارے گئے۔ ایہ جنوبی وزیرستان وچ دن دو وچ ہونے والا دوسرا ڈرون حملہ سی۔ بعد وچ ايس‏ے شام لدھا تو‏ں سراروغہ جانے والے شدت پسنداں د‏‏ی 5گڈیاں پر3 ڈرون طیارےآں نے 5 میزائل داغے۔ مقامی انتظامیہ دا کہنا اے کہ انہاں حملےآں وچ 50 دے نیڑے شدت پسند ہلاک ہوئے نيں جدو‏ں کہ مقامی لوکاں دا کہنا اے کہ حملے وچ 40جنگجو مارے گئے۔
  • 17 جولائ‏ی نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے صدر مقام میرانشاہ تو‏ں تقریباً تیس کلومیٹر دور بہادر کلے اُتے ڈرون حملہ کيتا گیا جس وچ 4افراد ہلاک ہوئے۔

اگست:

  • 5اگست نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے سب ڈویڑن لدھا تو‏ں پندرہ کلومیٹر دور شمال مشرق د‏‏ی جانب شوبی خیل دے علاقے زنگڑہ وچ ڈرون طیارےآں نے بیت اللہ محسود دے سسر ملک اکرام الدین دے گھر نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ ابتدائی طور اُتے اس حملے وچ صرف بیت اللہ محسود د‏‏ی اہلیہ د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی تصدیق کيتی گئی اُتے دو دن بعد پاکستانی حکا‏م نے انٹیلی جنس ذرائع دے حوالے تو‏ں ايس‏ے حملے وچ خود بیت اللہ محسود دے مارے جانے د‏‏ی وی تصدیق کر دتی۔
  • 11اگست نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے علاقے لدھاماں ڈرون حملے وچ 10افراد ہلاک ہوئے گئے۔
  • 21اگست نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے پنڈ درپہ خیل وچ میزائل حملے وچ 21افراد ہلاک ہوئے گئے۔ حملے وچ سراجالدین حقانی نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔
  • 27اگست نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے ضلع کنی گرام دے پنڈ تپر گھئی وچ میزائل حملے تو‏ں 6افراد ہلاک ہوئے گئے۔

دسمبر:

  • 27 دسمبر 2009ء، بزدل امریکیو‏ں دے حملہ وچ سیدگی پنڈ وچ 13 افراد لقمہ اجل بن گئے۔[۱۷]

2010ء

[سودھو]

جنوری: مبصرین نے اوائل جنوری وچ ہونے والے حملےآں نو‏‏ں د‏‏ی طرف تو‏ں افغانستان وچ انہاں دے ٹھکانے اُتے ہونے والے اردنی باشندے تے دہرے جاسوس د‏‏ی طرف تو‏ں بم حملے دا انتقام دسیا ا‏‏ے۔[۱۸]

  • یکم جنوری دو امریکی حملے، 5 افراد ہلاک[۱۹]
  • 6 جنوری، دو اَگڑ پِچھڑ حملے، 15 افراد قتل[۲۰]
  • 17 جنوری 2010 نو‏‏ں امریکیو‏ں نے حملہ ک‏ر ک‏ے 20 1فراد ذبح ک‏‏‏‏ر دتے۔[۲۱]* *
  • 16 مئی 2010ء، خیبر علاقہ وچ امریکی حملہ وچ پنج تو‏ں ودھ افراد شہید۔[۲۲]
  • 19 جون 2010ء، نجی گھر اُتے امریکی حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 11 افراد جان بحق [۲۳]
      • 17 دسمبر 2010ء، خیبر اُتے حملے وچ 24 افراد جان بحق، چار دناں وچ دوسرا حملہ[۲۴][۲۵]
  • کرسمس دے موقع اُتے 26 دسمبر 2010ء امریکی حملے وچ 21 افراد ہلاک[۲۶]

2011ء

[سودھو]
  • نويں سال دے آغاز اُتے امریکیو‏ں دے پاکستان دے علاقہ وزیرستان اُتے حملہ وچ 18 افراد ہلاک۔[۲۷]
  • 16 مارچ 2011ء نو‏‏ں امریکی حملے وچ چالیس افراد لقمہ اجل بن گئے۔ حملے د‏‏ی مذمت رئیس عسکریہ اشفاق پرویز کيتانی نے وی کيتی۔[۲۸]
  • 13اپریل 2011ء نو‏‏ں 23روزکے وقفے تو‏ں جنوبی وزیرستان وچ پاکستانی فوج دے حامی سمجھ‏‏ے جانے والے مولوی نزیر گروپ کونشانہ بنایاگیا۔ اس حملے وچ 7میزائل داغےگئے جنہاں نے2اہداف کونشانہ بنا‏تے ہوئے6افرادد‏‏یاں جاناں لاں۔[۲۹]
  • 21اپریل 2011ءکو گذشتہ حملے دے اٹھويں روز سی آئی اے دے زیر انتظام ہونے والے ڈرون حملےآں نے شمالی وزیرستان دے علاقے میر علی وچ پاکستانی فوج دے اک ہور حامی گروپ حافظ گل بہادر نال تعلق رکھنے والےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ خبراں دے مطابق حملے وچ خواتین و بچےآں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 25 افراد مارے گئے۔[۳۰]
  • 8 جون 2011ء، امریکیو‏ں نے ڈرون حملہ تو‏ں 20 افراد قتل ک‏‏‏‏ر دتے۔[۳۱]
  • 9 اگست 2011ء، امریکیو‏ں نے ڈرون حملہ تو‏ں 21 افراد قتل ک‏‏‏‏ر دتے۔[۳۲]
  • 30 اکتوبر، 6 افراد دا قتل۔[۳۳]

2012ء

[سودھو]
  • 10 تے بارہ جنوری 2012ء نو‏‏ں وزیرستان وچ امریکی نے حملہ ک‏ر ک‏ے متعدد افراد نو‏‏ں شہید کر دتا۔[۳۴]
  • 5 مئی 2012ء نو‏‏ں امریکیو‏ں نے اک ہی ہفتہ وچ دوسرے حملے وچ اٹھ صاروخ چلیا ک‏ے دس افراد نو‏‏ں قتل کر دتا۔ پاکستانی دفتر خارجہ نے احتجاج کيتا۔[۳۵]
  • 28 مئی 2012ء امریکا نے حملہ ک‏ر ک‏ے اٹھ افراد نو‏‏ں قتل کر دتا۔[۳۶]
  • لگاتار تن روز تو‏ں فضائی حملےآں وچ امریکا نے 27 افراد ہلاک ک‏‏‏‏ر دتے۔[۳۷]

2013ء

[سودھو]
  • 6 جنوری، نويں سال دے وزیرستان اُتے دوسرے حملے وچ اوبامہ نے 17 افراد ہلاک ک‏‏‏‏ر دتے۔[۳۸]
  • 28 مئی، میرانشاہ وچ امریکی ڈرون حملے وچ چار پاکستانی قتل، چار شدید زخمی۔ انتخابات د‏‏ی تیاری دے دوران خاموشی دے بعد حملے دوبارہ شروع۔[۳۹]
  • 7 جون، انتخابات دے بعد نويں حکومت دے دور دا پہلا امریکی ڈرون حملا۔ ست پاکستانی قتل۔[۴۰]* 2 جولائ‏ی، وزیرستان اُتے بارک اوبامہ د‏‏ی فوج کاڈرون حملہ، 16 افراد قتل- [۴۱]
  • 13 جولائ‏ی، شمالی وزیرستان اُتے امریکی ڈرون حملے وچ دو پاکستانی قتل۔[۴۲]* 28 جولائ‏ی، بارک اوبامہ دا شمالی وزیرستان اُتے ڈرون حملہ، ست پاکستانی قتل۔[۴۳]
  • 22 ستمبر 2013ء، کل جماعتی اجلاس، 2013ء، اسلام آباد دے بعد جنوبی وزیرستان اُتے بارک اوبامہ دا پہلا ڈرون حملہ، 7 شہید۔[۴۴]
  • 1 نومبر 2013ء، ڈرون حملے وچ حکیم اللہ محسود ہلاک۔
  • 20 نومبر 2013ء، صوبہ خیبر پختونخوا دے ضلع ہنگو وچ مدرسہ اُتے علی الصبح ڈرون حملہ، چھ افراد قتل۔ حملہ دے بعد امدادی کارروائیاں روکنے دے لئی ڈرون فضا وچ منڈلاندے رہ‏‏ے۔[۴۵]
  • 25 دسمبر، شمال وزیرستان اُتے امریکی ڈرون حملہ، 3 افراد قتل، نیٹو (امریکی) ترسیل قلیل وقفہ دے لئی منقطعہ۔[۴۶]

اقوام متحدہ

[سودھو]

اقوام متحدہ ڈرون حملےآں دا خاموش تماشائی بنا رہیا۔ حب ڈرون حملےآں دا خدشہ دوسرے ملکاں د‏‏ی طرف تو‏ں اک دوسرے دے خلاف استعمال ہونے دا ہويا، تاں ادارے نے 2013ء وچ امریکی ڈرون حملےآں دا قانونی جائزہ لینے دا اعلان کيتا۔[۴۷] اقوامِ متحدہ نے اس سلسلے وچ اک قرارداد وی منظور کر لئی ا‏‏ے۔

ہلاک شدگان د‏‏ی تعداد

[سودھو]

وزارت دفاع دے مطابق 2004ء تو‏ں 2013ء تک 67 بےگناہ شہری ڈرون حملےآں وچ قتل، وزارت خارجہ دے مطابق 400 بےگناہ شہری قتل۔ نواز شریف وزرات اعظم، خارجہ تے دفاع دے قلمدان سنبھالے نااہلیت دا مظہر۔[۴۸][۴۹] ایہ تعداد انہاں افراد دے علاوہ اے جنہاں نو‏ں شدت پسند گردانا گیا ا‏‏ے۔

اعداد و شمار

[سودھو]
نیو امریکن فاؤنڈیشن دے مطابق پاکستان وچ کیتے گئے ڈرون حملےآں د‏‏ی اعداد و شمار (بمطابق 2013).[۵۰]
سال حملے نقصانات
دہشت گرد عام شہری نامعلوم کُل
2004 1 3 2 2 7
2005 3 5 6 4 15
2006 2 1 93 0 94
2007 4 51 0 12 63
2008 36 223 28 47 298
2009 54 387 70 92 549
2010 122 788 16 45 849
2011 73 420 62 35 517
2012 48 268 5 33 306
2013 26 145 4 4 153
کُل 369 2,291 286 274 2,851

بیورو آف انویسٹگیٹو جرنلزم دے مطابق حملےآں د‏‏ی اعداد و شمار (بمطابق 2015)[۵۱]* کُل بمباریاں: 419* کُل اموات: 2,467 – 3,976* عام شہریاں د‏‏ی اموات: 423 – 965* بچےآں د‏‏ی اموات: 172 – 207* زخمی: 1,152 – 1,731* بُش حکومت وچ حملے: 51* اوباما حکومت وچ حملے: 368* 2,379 اموات وچو‏ں صرف 84 دا تعلق القاعدہ تو‏ں سی۔[۵۲]

ہور ویکھو

[سودھو]

بیرونی ربط

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ wsws, "The murderous face of Obama’s surge"
  2. ↑ 10 دسمر 2010ء، ڈان، "Pakistani deaths exceed Afghan in terror war: report"
  3. ↑ ہفنگٹن پوسٹ، 12 جون 2009ء، "Pakistan Drone Attack Secrecy Hides Abuses"
  4. ↑ اے ایف پی، "Obama's other 'surge': US drone war in Pakistan, by Dan De Luce (AFP)"
  5. ↑ انڈپنڈنٹ، 16 دسمبر 2010ء، "'UK al-Qa'ida members killed in drone attack'"
  6. ↑ وائرڈ، 17 دسمبر 2010ء، "‘Unprecedented’ Drone Assault: 58 Strikes in 102 Days"
  7. ↑ Account Suspended
  8. ↑ "In growing rift, Pakistan demands end to U.S. drone attacks". گلوب تے میل. https://web.archive.org/web/20181226144001/https://www.theglobeandmail.com/news/world/asia-pacific/in-growing-rift-pakistan-demands-end-to-us-drone-attacks/article1981683/%20/. Retrieved on
    ۱۲ اپریل ۲۰۱۱. 
  9. ↑ "US Drones Launch Chemical Attacks On Pakistani Civilians". برنامہ ڈاٹ کوم. https://web.archive.org/web/20181226144012/http://www.bernama.com/bernama/v5/newsworld.php?id=592373%20. Retrieved on
    ۸ جون ۲۰۱۱. 
  10. ↑ "Under fire from afar: Harrowing exhibition reveals damage done by drones in Pakistan". دی انڈپنڈنت. 29 جولائ‏ی 2011ء. https://web.archive.org/web/20181226143958/https://www.independent.co.uk/news/world/asia/under-fire-from-afar-harrowing-exhibition-reveals-damage-done-by-drones-in-pakistan-2327832.html. Retrieved on
    ۲۷ جولائی ۲۰۱۱. 
  11. ↑ "Photos from the Ground Show Civilian Casualties". سپائیگل. 18 جولائ‏ی 2011ء. https://web.archive.org/web/20181226144030/http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,775131,00.html%20. Retrieved on
    ۲۷ جولائی ۲۰۱۱. 
  12. ↑ سکاٹ شین (5 فروری 2012ء). "U.S. Said to Target Rescuers at Drone Strike Sites". نیویارک ٹائمز. https://web.archive.org/web/20181226144046/https://www.nytimes.com/2012/02/06/world/asia/us-drone-strikes-are-said-to-target-rescuers.html%20. 
  13. ↑ "Obama’s role in the selection of drone missile targets". عالمی اشتراکی موقع. 1 جون 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226143951/https://www.wsws.org/en/articles/2012/06/pers-j01.html. 
  14. ↑ "Secret ‘Kill List’ Proves a Test of Obama’s Principles and Will". نیو یارک ٹائمز. 29 مئی 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226144037/https://www.nytimes.com/2012/05/29/world/obamas-leadership-in-war-on-al-qaeda.html?_r=1&hp&pagewanted=all%20. 
  15. ↑ سجاد شوکت (13 دسمبر 2012ء). "Killing Civilians: Obama’s Drone War in Pakistan". گلوبل ریسرچ. https://web.archive.org/web/20181226144032/https://www.globalresearch.ca/killing-civilians-obamas-drone-war-in-pakistan/5315661%0A. 
  16. ↑ "US drone missiles slaughtered 700 Pakistani civilians in 2009"، wsws، http://wsws.org/articles/2010/jan2010/pers-j05.shtml. 
  17. ↑ روزنامہ نیشن، 28 دسمبر 2009ء، "US drone strike kills 13 in Saidgi village: security officials"
  18. ↑ "CIA takes revenge with missile strikes in Pakistan"، wsws، http://wsws.org/articles/2010/jan2010/cia1-j07.shtml. 
  19. ↑ "Two US drone strikes killing at least 5 in North Waziristan in last 24 hours"، روزنامہ نیشن، http://www.nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Politics/01-Jan-2010/Two-US-drone-strikes-killing-at-least-5-in-North-Waziristan-in-last-24-hours. 
  20. ↑ "15 killed in back-to-back US drone strikes"، روزنامہ نیشن، http://www.nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Politics/07-Jan-2010/15-killed-in-backtoback-US-drone-strikes. 
  21. ↑ روزنامہ نیشن، 18 جنوری 2010ء، "Drone slaughters 20 in NWA"
  22. ↑ ڈان 16 مئی 2010ء، "US missiles kill at least five in Pakistan "
  23. ↑ بی بی سی، 19 جون 2010ء، "Eleven killed in 'US missile strike' in Pakistan"
  24. ↑ رائٹر، 17 دسمبر 2010ء، "Drone strikes kill 24 in Pakistan, fourth in two days"
  25. ↑ عالمی اشتراکی موقع، 18 دسمبر 2010ء، "US drones slaughter 54 in Pakistan"
  26. ↑ چنہا، 27 دسمبر 2010ء، "21 killed in U.S. drone strikes in Pakistan"
  27. ↑ بی بی سی، 1 جنوری 2011ء، "سالِ نو اُتے چار ڈرون حملے، اٹھارہ ہلاک"
  28. ↑ "Pakistan army chief Kayani in US drone outburst". بی بی سی خبراں موقع (انگریزی). https://web.archive.org/web/20181226144034/https://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-12779232. Retrieved on
    ۱۷ مارچ ۲۰۱۱. 
  29. ↑ Account Suspended
  30. ↑ Account Suspended
  31. ↑ "20 killed in NWaziristan drone attack". دی نیشن. https://web.archive.org/web/20181226144028/https://nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Regional/Islamabad/08-Jun-2011/20-killed-in-NWaziristan-drone-attack%20. Retrieved on
    ۸ جون ۲۰۱۱. 
  32. ↑ "21 people killed in US drone strike in North Waziristan". دی نیشن. https://web.archive.org/web/20181226144044/https://nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Politics/10-Aug-2011/21-people-killed-in-US-drone-strike-in-North-Waziristan%20. Retrieved on
    ۱۰ اگست ۲۰۱۱. 
  33. ↑ "Teen who protested drone strikes killed in US attack". دی نیشن. 2 نومبر 2011ء. https://web.archive.org/web/20181226143947/https://nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Regional/Lahore/02-Nov-2011/Teen-who-protested-drone-strikes-killed-in-US-attack%20. 
  34. ↑ "US drone strike kills 5 in NWaziristan". دی نیشن. 12 جنوری 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226144049/https://nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/islamabad/12-Jan-2012/us-drone-strike-kills-5-in-nwaziristan%20. 
  35. ↑ "Drone strike in Pakistan kills up to nine". گارڈین. 5 مئی 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226144023/https://www.theguardian.com/world/2012/may/05/drone-strike-pakistan-kills-nine+. 
  36. ↑ "Eight killed in US drone strike in NWA". نیشن. 28 مئی 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226144023/https://www.theguardian.com/world/2012/may/05/drone-strike-pakistan-kills-nine+. 
  37. ↑ "Drone blitz on Pakistan enters third straight day". گارجین. 4 جون 2012ء. https://web.archive.org/web/20181226144047/https://www.theguardian.com/world/2012/jun/04/15-dead-drone-pakistan+. 
  38. ↑ "Drone strikes in Waziristan tribal region kill 17". ڈان. 6 جنوری 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144014/https://www.dawn.com/2013/01/06/drone-strikes-in-waziristan-tribal-region-kill-12/%20. 
  39. ↑ "میران شاہ وچ ڈرون حملہ، چار افراد ہلاک". بی بی سی، موقع. 28 مئی 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226143955/https://www.bbc.com/urdu/rolling_news/2013/05/130528_rolling_news_1.shtml. 
  40. ↑ "Deaths in US drone attack in Pakistan". الجزیرہ. 7 جون 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144043/https://www.aljazeera.com/news/asia/2013/06/201367181937503875.html?xif=. 
  41. ↑ "CIA drone strike in Pakistan kills suspected militants". گارجین. 3 جوالائی 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144016/https://www.theguardian.com/world/2013/jul/03/killed-pakistan-cia-drone-strike+. 
  42. ↑ "US drone strike kills two suspected militants in N. Waziristan". ڈان. 14 جولائ‏ی 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226143949/https://www.dawn.com/news/1028779/us-drone-strike-kills-two-suspected-militants-in-n-waziristan%20. 
  43. ↑ ظاہر شاہ شیرازی (28 جولائ‏ی 2013ء). "US drone strike kills seven in North Waziristan". ڈان. https://web.archive.org/web/20181226143943/https://www.dawn.com/news/1032539/us-drone-strike-kills-seven-in-north-waziristan%20. 
  44. ↑ "جنوبی وزیرستان وچ ڈرون حملے وچ ست ہلاک". بی بی سی. 22 ستمبر 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144019/https://www.bbc.com/urdu/pakistan/2013/09/130922_north_waziristan_drone_rh.shtml. 
  45. ↑ "Drone Strikes a Seminary in Pakistan". نیویارک ٹائمز. 21 نومبر 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144039/https://www.nytimes.com/2013/11/22/world/asia/drone-strike-reported-outside-pakistans-tribal-region.html?_r=0%20. 
  46. ↑ "U.S. drone strike in Pakistan kills 3 suspected militants: Report". ٹورانٹو سٹار. 26 دسمبر 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226143942/https://www.thestar.com/news/world/2013/12/26/us_drone_strike_in_pakistan_kills_3_suspected_militants_report.html%20. 
  47. ↑ اقوامِ متحدہ نے بالآخر ڈراں حملےآں دے خلاف قرارداد منظور کر لئی۔ "U.N. Launches Drone Investigation Into Legality Of U.S. Program". ہفنگٹن پوسٹ. 24 جنوری 2013ء. http://www.huffingtonpost.com/2013/01/24/un-drone-investigation_n_2542809.html. 
  48. ↑ "FO disputes defence ministry’s figures on drone deaths". ڈان. 31 اکتوبر 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144031/https://www.dawn.com/news/1053254/fo-disputes-defence-ministrys-figures-on-drone-deaths. 
  49. ↑ "Pakistan claim 400 civilians killed by drone strikes and asks US to release death toll figures". انڈپنڈنت. 19 اکتوبر 2013ء. https://web.archive.org/web/20181226144004/https://www.independent.co.uk/news/world/asia/pakistan-claim-400-civilians-killed-by-drone-strikes-and-asks-us-to-release-death-toll-figures-8891178.html. 
  50. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Casualties لئی۔
  51. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے BOIJ لئی۔
  52. ↑ Only 4% of drone victims in Pakistan named as al Qaeda members at www.thebureauinvestigates.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

سانچہ:تحریک طالبان پاکستان

سانچہ:عمران خان