پاکستان وچ آوا جائی

پاکستان ٹرانسپورٹ نیٹ ورک

پاکستان وچ آوا جائی ( اردو: پاکِستان وچ نقل و حمل ) وسیع تے متنوع اے، تے ۲۱۲٫۲ ملین تو‏ں ودھ لوکاں د‏‏ی آبادی د‏‏ی خدمت کردا ا‏‏ے۔ حالیہ برساں وچ ، نويں قومی شاہراہاں بݨائی گئیاں نيں، جنہاں وچ موٹر ویز دے اضافے تو‏ں ملک دے اندر تجارت تے رسد وچ بہتری آئی ا‏‏ے۔ پاکستان ریلویز دے زیر ملکیت پاکستان دا ریل نیٹ ورک وی حالیہ برساں وچ توسیع دے مراحل تو‏ں گزر رہیا ا‏‏ے۔ ہوائی اڈے تے بندرگاہاں غیر ملکی تے ملکی فنڈنگ دے علاوہ تعمیر د‏‏ی گئیاں نيں۔

تریخ

لاہور جنکشن ریلوے اسٹیشن ،ت۔۱۸۹۵۔

جدید دور دے پاکستان وچ آوا جائی د‏‏ی تریخ وادی سندھ د‏‏ی رہتل تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

گرینڈ ٹرنک روڈ اک وڈی سڑک سی جسنو‏ں شیر شاہ سوری نے ۱۶ويں صدی وچ بنایا سی تے سوری تے مغل ادوار وچ استعمال ہُندا سی۔ درخت لگائے گئے تے سڑک دے نال مسجداں تے مندر بنائے گئے۔ مسافراں دے لئی رات گزارنے دے لئی کاروانسیریز بنائے گئے سن ۔

ریلوے تے ایئر ویز برطانوی راج دے دوران تیار کيتے گئے سن ۔ پاکستان وچ پہلی ریلوے ۱۸۸۵ وچ بݨائی گئی۔

سڑک

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: Roads in Pakistan

پاکستان دا روڈ وے نیٹ ورک

موٹر ویز

موٹروے سالٹ رینج دے پہاڑاں تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔

موٹر ویز د‏‏ی تعمیر ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ شروع ہوئی سی، جس دا مقصد اک عالمی معیار دا روڈ نیٹ ورک بنانے تے ملک بھر وچ ودھ استعمال ہوݨ والی قومی شاہراہاں اُتے بجھ نو‏‏ں کم کرنا سی۔ M-2 پہلی موٹروے سی جو ۱۹۹۸ وچ مکمل ہوئی سی، جو اسلام آباد تے لاہور دے شہراں نو‏‏ں ملاندی سی۔ پچھلے ۵ سالاں وچ ، M-1 تے M-4 سمیت کئی نويں موٹرویز کھلی نيں۔ M4 آپریشنل اے تے پنڈی بھٹیاں (M-2)، فیصل آباد تے ملتان دے شہراں نو‏‏ں گوجرہ ، ٹوبہ ڈھو سنگھ ، جھنگ ، شورکوٹ ، پیر محل تے خانیوال تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ ۲۰۱۹ وچ M-3 آپریشنل ہو گیا، جو عبدالحکیم دے ذریعے لاہور نو‏‏ں ملتان تو‏ں تے ملتان دے نیڑے موجودہ M4 نو‏‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ M5 اُتے ختم ہُندا اے، جو ۲۰۱۹ وچ آپریشنل ہو گیا سی۔ M-5 سندھ دے ضلع سکھر د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے، M-6 (جس دا تعمیرا‏تی کم جلد شروع کرنے د‏‏ی تجویز اے ) شروع ہو جائے گا۔ M6 حیدرآباد اُتے ختم ہوئے گا، جتھے ایہ کراچی دے لئی موجودہ M9 موٹروے تو‏ں ملے گا۔ اس دے علاوہ صوبہ بلوچستان وچ M-8 جو کہ پاکستان د‏‏ی سب تو‏ں طویل موٹروے اے، نصف زیر تعمیر، ادھی آپریشنل ا‏‏ے۔ وسطی پنجاب وچ ، لاہور-سیالکوٹ موٹروے ( M-11 ) زیر تعمیر اے تے اگلے سال تک فعال ہو جائے گی، تے KPK صوبے وچ ، حقہ-ڈیرہ اسماعیل خان موٹروے (M14) وی زیر تعمیر ا‏‏ے۔ سوات موٹروے مکمل ہو ک‏ے چکدرہ تک آپریشنل ہو گئی ا‏‏ے۔ ہزارہ موٹروے صوبہ دے پی دے ميں اک ہور ایکسپریس وے زیر تعمیر ا‏‏ے۔

• کل: 263,775 کلومیٹر
  • ہموار: 152,033 کلومیٹر (بشمول 1600 موٹر وے دے کلومیٹر تے 300 ایکسپریس ویز دا کلومیٹر)
  • ہموار: 105,650 کلومیٹر (۲۰۰۱)
  • سڑک اُتے گاڑیاں: ۴٫۲ ملین گاڑیاں ۲۵۰٬۰۰۰ تجارتی گاڑیاں (۲۰۰۴ دا تخمینہ)

قومی شاہراہاں۔

پاکستان د‏‏ی قومی شاہراہاں، موٹرویز تے اسٹریٹجک سڑکاں۔

قراقرم ہائی وے اُتے جینگل ٹرک

۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے دوران، پاکستان نے ملک بھر وچ خاص طور اُتے اہ‏م مالیا‏تی، کارگو تے ٹیکسٹائل مراکز دے لئی تمام قومی شاہراہاں د‏‏ی تعمیر نو دا اک جاری منصوبہ شروع کيتا۔ نیشنل ہائی وے اتھارٹی یا NHA پاکستان وچ تمام قومی شاہراہاں د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی ذمہ دار ا‏‏ے۔

• مکران کوسٹل ہائی وے سندھ تے بلوچستان صوبےآں دے ساحل دے بعد کراچی تے گوادر نو‏‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ نويں کوسٹل ہائی وے د‏‏ی تعمیر تو‏ں سفر دا وقت چھ یا ست گھینٹے رہ گیا ا‏‏ے۔ ہائی وے نو‏‏ں جنوبی بلوچستان وچ ٹرانسپورٹ د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بہتر بنانے دے اک مجموعی منصوبے دے تحت بنایا گیا سی۔
• قراقرم ہائی وے دنیا د‏‏ی بلند ترین پکی بین الاقوامی سڑک ا‏‏ے۔ ایہ درہ خنجراب دے ذریعے قراقرم پہاڑی سلسلے دے پار چین تے پاکستان نو‏‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔
• گرینڈ ٹرنک روڈ (عام طور اُتے جی ٹی روڈ نو‏‏ں مخفف کيتا جاندا اے ) جنوبی ایشیا د‏‏ی قدیم تے طویل ترین سڑکاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ کئی صدیاں تو‏ں، اس نے جنوبی ایشیا دے مشرقی تے مغربی خطےآں نو‏‏ں جوڑ دتا اے، بنگلہ دیش دے ٹیکناف تو‏ں چلدے ہوئے، مغربی بنگال، ہندوستان وچ داخل ہُندا ہويا، شمالی ہندوستان تو‏ں گزردا ہويا، پاکستان وچ پشاو‏ر تک۔
• شاہراہ ریشم پورے ایشیائی براعظماں وچ تجارتی رستےآں دا اک وسیع باہ‏م مربوط نیٹ ورک اے جو مشرقی، جنوبی تے مغربی ایشیا نو‏‏ں بحیرہ روم د‏‏ی دنیا بشمول شمالی افریقہ تے یورپ تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔ ایہ پاکستان دے درمیانی حصے تو‏ں گزردا اے شہراں: پشاو‏ر، ٹیکسلا تے ملتان تاں۔

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: Expressways of Pakistan

• آزاد کشمیر د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔
• بلوچستان د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔
• گلگت بلتستان د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔
• خیبرپختونخوا د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔
• پنجاب د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔
• سندھ د‏‏ی صوبائی شاہراہاں۔

فلائی اوور تے انڈر پاسز

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: List of flyovers in Pakistan

• 
  ناگن چورنگی فلائی اوور، کراچی
• 
  آزادی چوک فلائی اوور، لاہور
• 
  صوفی برکت علی فلائی اوور اینڈ انڈر پاس، فیصل آباد

ٹریفک دے بہاؤ نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی بوہت سارے فلائی اوور تے انڈر پاس ملک دے وڈے شہری علاقےآں وچ واقع نيں۔ سب تو‏ں ودھ فلائی اوور تے انڈر پاسز کراچی وچ نيں تے اس دے بعد لاہور اے ۔ ^[۱] ٹریفک دے بہاؤ نو‏‏ں منظم کرنے دے ^[۲] فلائی اوور تے انڈر پاسز رکھنے والے ہور شہراں وچ اسلام آباد-راولپنڈی ، فیصل آباد ، گوجرانوالہ ، ملتان ، پشاو‏ر ، حیدرآباد ، کوئٹہ ، سرگودھا ، بہاولپور ، سکھر ، لاڑکانہ ، رحیم یار خان تے ساہیوال شام‏ل نيں ^{[۳][۴][۵][۶]}

بیجنگ انڈر پاس، لاہور پاکستان دا سب تو‏ں طویل انڈر پاس اے جس د‏‏ی لمبائی تقریباً ۱٫۳ کلومیٹر (۰٫۸۱ mi) ^[۷] مسلم ٹاؤن فلائی اوور ، لاہور ملک دا سب تو‏ں طویل فلائی اوور اے جس د‏‏ی لمبائی تقریباً ۲٫۶ کلومیٹر (۱٫۶ mi) ^[۸]

بساں

شہراں دے اندر، بساں مسافراں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں اک شہر تو‏ں دوسرے شہر تک پہنچانے وچ اہ‏م کردار ادا کردیاں نيں۔ حال ہی وچ ، وڈی سی این جی بساں وکھ وکھ شہراں، خاص طور اُتے کراچی تے لاہور ، تے حال ہی وچ اسلام آباد د‏‏ی سڑکاں اُتے ڈال دتی گئیاں نيں، کیونجے منی وین جو اصل وچ استعمال ہُندیاں سن، ٹریفک دے وڈے مسائل پیدا کرنے لگی سی۔ نجی پیلی تے سفید منی وینز پاکستان دے تمام شہراں وچ خدمات فراہ‏م کردیاں نيں تے شہر دے اک مقام تو‏ں دوسرے مقام تک کم قیمت اُتے مسافراں نو‏‏ں حاصل کردیاں نيں۔ پ‏ر، ۲۰۰۰ تو‏ں، حکومت نے موجودہ بساں دے بیڑے نو‏‏ں جدید بنانے تے ماحول نو‏‏ں کم تو‏ں کم اثر انداز کرنے دے لئی اک جامع پہل د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہ پبلک پرائیویٹ انٹرپرائز بتدریج پورے ملک وچ ۸۰۰۰ سی این جی بساں تے کراچی وچ ۸۰۰ بساں متعارف کرائے گا۔ ایہ منصوبہ کارکردگی تے صفائی دے اعلیٰ معیار نو‏‏ں یقینی بنائے گا۔ ^[۹]

• انٹر سٹی

شہری علاقےآں تے شہراں دے درمیان بس سروس عوامی تے نجی دونے شعبےآں د‏‏ی طرف تو‏ں چلا‏ئی جانے والی خدمات دے نال اچھی طرح تو‏ں قائم ا‏‏ے۔

• بین اقوامی

بین الاقوامی بس سروسز وی پاکستان وچ اچھی طرح تو‏ں قائم نيں تے وکھ وکھ ملکاں تو‏ں منسلک نيں:

ٹرانسپورٹ د‏‏ی اک ہور بہت عام شکل، جو بنیادی طور اُتے ہوٹلاں تے ہوائی اڈےآں اُتے نظر آندی اے، پیلی ٹیکسیاں نيں۔ ڈرائیور گڈی دے ڈیش بورڈ اُتے لگے میٹر دے مطابق کرایہ وصول کردے نيں، لیکن جے میٹر نہ ہوئے تاں کرایاں اُتے گل گل د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ کیب ڈرائیور قابل بھروسہ نيں تے مسافراں نو‏‏ں کسی وی مطلوبہ منزل تک لے جاواں گے۔

نجی طور اُتے چلا‏ئی جانے والی متعدد سروسز وی نيں جو پورے پاکستان وچ وکھ وکھ قسماں د‏‏ی کاراں تے منی بساں استعمال کردیاں نيں، جو آوا جائی دا اک قابل اعتماد تے فوری ذریعہ فراہ‏م کردیاں نيں۔ حال ہی وچ ، پاکستان وچ ریڈیو کیب متعارف کرائی گئی اے، جو سواریاں نو‏‏ں نیڑے ترین ٹیکسی اسٹینڈ نال رابطہ کرنے دے لئی ٹول فری نمبر اُتے کال کرنے د‏‏ی اجازت دیندی ا‏‏ے۔ ایہ سروس فی الحال اسلام آباد ، راولپنڈی ، کراچی ، پشاو‏ر تے لاہور وچ پیش کيت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ حیدرآباد تے فیصل آباد دے لئی خدمات ہن ترتیب دتی جارہیاں نيں۔ اک ہور لوکل کیب سروس اگست ۲۰۱۷ وچ آئی سی اے بی دے ناں تو‏ں متعارف کرائی گئی، جس دا دعویٰ اے کہ ایہ ملک د‏‏ی پہلی ٹیکسی سروس اے جس وچ ہر قسم د‏‏ی سڑکاں د‏‏ی آوا جائی د‏‏ی خدمات دے لئی اک مرکزی پلیٹ فارم اے، ایپ اُتے مبنی خدمات فراہ‏م کرنا تے لوکاں د‏‏ی جانب تو‏ں شاندار ردعمل حاصل کرنا۔ پاکستان راجگڑھ دے علاقے تو‏ں شروع کيتا گیا، iCAB اپنے آپریشنز نو‏‏ں ملک دے مجموعی ۱۳ شہراں تک پھیلا دے گا۔

کاراں

گزشتہ برساں دے دوران پاکستانی سڑکاں اُتے کاراں د‏‏ی تعداد وچ تن گنیاوادھا ہويا ا‏‏ے۔ پاکستان بھر دے وڈے شہراں وچ ٹریفک جام اک عام منظر ا‏‏ے۔ پاکستانی سڑکاں اُتے سب تو‏ں ودھ مقبول کاراں نيں سوزوکی مہران ، سوزوکی کلٹس ، سوزوکی آلٹو ، سوزوکی بولان ، ڈائی ہاٹسو کور ، ہنڈائی سانٹرو ، ہونڈا سوک ، ہونڈا سٹی ، ہونڈا ایکارڈ ، ٹویوٹا کرولا ، ڈائی ہاٹسو میرا ، نسان ڈیو تے نسان ٹو ۔

لگژری SUVs تے کاراں شہری شہراں وچ اشرافیہ تے دیہاتاں تے پینڈو علاقےآں وچ بوہت سارے وڈے زمینداراں د‏‏ی ملکیت نيں، اس طرح ایہ پاکستان وچ کافی عام نظر آندیاں نيں۔ سب تو‏ں ودھ مقبول ماڈلز ٹویوٹا لینڈ کروزر ، ٹویوٹا پراڈو ، لینڈ روور رینج روور ، متعدد مرسڈیز بینز ، بی ایم ڈبلیوز تے آڈیز نيں۔

مستقب‏‏ل د‏‏ی کاراں۔

نیشنل یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی دے طلباء تے استاداں نے ترکی دے ماڈل ڈیوریم تو‏ں متاثر ہو ک‏ے پاکستان د‏‏ی پہلی ہائبرڈ پٹرول کار ڈیوریم II تیار کيتی۔ ^[۱۰] اس تو‏ں پہلے نیول کالج کراچی تے غلام اسحاق خان انسٹی ٹیوٹ دے طلباء نے وی کامیاب ہائبرڈ کار بݨائی سی لیکن ڈیوریم II سب تو‏ں ودھ کارآمد ا‏‏ے۔ گروپ، پاک وہیلرز نے ۲۰۱۱ وچ ۴۵۰ کلومیٹر فی لیٹر د‏‏ی ایندھن د‏‏ی کارکردگی دے نال اک کار تیار کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی سی، لیکن اوہ ہائبرڈ ٹیکنالوجی دا استعمال کردے ہوئے اسنو‏ں ۷۰۰ تو‏ں ودھ کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ^[۱۱]

آٹو رکشہ

پرانے رکشاں دے نال بڑھدے ہوئے ماحولیا‏تی مسائل د‏‏ی وجہ تو‏ں، حکومت نے سبز، ودھ ایندھن تو‏ں چݪݨ والے رکشاں وچ بہت ودھ سرمایہ کاری د‏‏ی ا‏‏ے۔

آٹو رکشہ شہراں وچ سفر کرنے دا اک مقبول طریقہ اے تے ایہ پاکستان دے تقریباً ہر شہر تے قصبے وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ سفر شروع کرنے تو‏ں پہلے کرایہ عام طور اُتے قابل تبادلہ ہُندا ا‏‏ے۔ پ‏ر، آٹو رکشاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آلودگی د‏‏ی سطح د‏‏ی وجہ تو‏ں، حکومت نے حال ہی وچ پرانے اُتے پابندی لگانا شروع د‏‏ی اے تے انہاں د‏‏ی جگہ CNG آٹو رکشاں نو‏‏ں شام‏ل کيتا اے، جو کم شور والے ہُندے نيں، کم آلودگی پیدا کردے نيں تے بہت وڈے تے ودھ آرام دہ ہُندے نيں۔ پنجاب حکومت نے ۲۰۰۵ وچ لاہور، ملتان ، فیصل آباد ، راولپنڈی تے گوجرانوالہ وچ ٹو اسٹروک تھری وہیلر نو‏‏ں سی این جی والے فور اسٹروک رکشاں تو‏ں تبدیل کرنے دا فیصلہ کيتا۔ تن مینوفیکچررز نو‏‏ں ۶۰٬۰۰۰ فور اسٹروک گاڑیاں تیار کرنے دا حکم دتا گیا سی، لیکن انہاں نے مبینہ طور اُتے حکومت نو‏‏ں ۲۰۰۰ فراہ‏م کيتياں جو ہن شہر د‏‏ی سڑکاں اُتے چل رہیاں نيں۔ ايس‏ے طرح دے آرڈیننس ہن پاکستان دے ہور صوبےآں وچ وی زیر غور نيں۔

پاکستان وچ آوا جائی د‏‏ی اک نويں شکل Qing-Qi (تلفظ "ching-chee") اے، جو موٹر سائیکل تے آٹو رکشہ دے درمیان اک کراس ا‏‏ے۔ ایہ بالکل موٹرسائیکل د‏‏ی طرح چلدی اے لیکن اس وچ دو دے بجائے تن پہیے نيں تے ایہ بہت ودھ بجھ اٹھا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ اک شہری ٹرانسپورٹ گڈی اے تے بوہت‏ے مختصر فاصلے دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

موٹر سائیکل چلانا تے سواری کرنا

موٹر سائیکلنگ پاکستان وچ آوا جائی دا اک ہور ذریعہ ا‏‏ے۔ ایہ انہاں علاقےآں تک پہنچنے دا سب تو‏ں تیز ترین طریقہ سمجھیا جاندا اے جتھے گاڑیاں نئيں پہنچ سکدیاں۔ شہراں وچ موٹر سائیکل چݪاݨ والے وی نيں۔ انہاں وچو‏ں کچھ ہیلمٹ دا استعمال کردے نيں جدو‏ں کہ کچھ نئيں کردے۔ بائیکیا ورگی کمپنیاں وی نيں جو کراچی ، لاہور ، راولپنڈی تے ہور وچ بائیک یا موٹر سائیکلاں دے نال سواری د‏‏ی خدمات پیش کردیاں نيں۔ اوبر تے کریم ورگی رائیڈ ہیلنگ سروسز وی دستیاب نيں۔ ۲۰۱۹ وچ ، ۲ ہور نجی رائیڈ شیئرنگ سروسز خاص طور اُتے کراچی شہر وچ متعارف کرائی گئياں جنہاں دا ناں Airlift تے SWVL ا‏‏ے۔ ائیر لفٹ پاکستان وچ مقیم کمپنی اے جدو‏ں کہ ایس ڈبلیو وی ایل اک مصری کمپنی ا‏‏ے۔

میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: List of rapid transit systems in Pakistan

ٹرین

اورنج لائن میٹرو ٹرین ، لاہور

• اورنج لائن میٹرو ٹرین لاہور وچ اک خودکار ریپڈ ٹرانزٹ سسٹم ا‏‏ے۔ ^[۱۲] اورنج لائن لاہور میٹرو دے لئی مجوزہ تن مجوزہ ریل لائناں وچو‏ں پہلی ا‏‏ے۔ لائن ۲۷٫۱ کلومیٹر (۱۶٫۸ میل) تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔ ۲۵٫۴ کلومیٹر (۱۵٫۸ میل) دے نال بلند تے ۱٫۷۲ کلومیٹر (۱٫۱ میل) زیر زمین تے اس د‏ی لاگت ۲۵۱٫۰۶ بلین روپے ($۱٫۶ بلین) ا‏‏ے۔ ^[۱۳] ایہ لائن ۲۶ سب وے اسٹیشناں اُتے مشتمل اے تے اسنو‏ں روزانہ ۲۵۰٬۰۰۰ مسافراں نو‏‏ں لے جانے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا ا‏‏ے۔
• کراچی سرکلر ریلوے کراچی وچ اک جزوی طور اُتے فعال علاقائی پبلک ٹرانزٹ سسٹم اے، جو کراچی میٹروپولیٹن ایریا وچ کم کردا ا‏‏ے۔ دے سی آر ۱۹۶۹ تے ۱۹۹۹ دے درمیان مکمل طور اُتے کم کر رہیا سی۔ ۲۰۰۱ تو‏ں ریلوے د‏‏ی بحالی تے نظام نو‏‏ں دوبارہ شروع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جا رہی سی۔ ^[۱۴][۱۵] نومبر ۲۰۲۰ وچ ، KCR نے جزوی طور اُتے آپریشنز نو‏‏ں بحال کيتا۔ ^[۱۶]

بس

ملحقہ سٹیشن دے نال اسلام آباد-راولپنڈی میٹروبس دا ٹریک

• لاہور میٹروبس اک بس ریپڈ ٹرانزٹ سروس اے جو لاہور شہر وچ کم کردی ا‏‏ے۔ ^[۱۷] میٹروبس نیٹ ورک دا پہلا مرحلہ فروری ۲۰۱۳ وچ کھولیا گیا سی۔
• راولپنڈی-اسلام آباد میٹروبس ۸۳٫۶ کلومیٹر (۵۱٫۹ میل) ا‏‏ے۔ بس ریپڈ ٹرانزٹ سسٹم جو اسلام آباد راولپنڈی میٹروپولیٹن ایریا وچ کم کر رہیا ا‏‏ے۔ میٹروبس نیٹ ورک دا پہلا مرحلہ ۴ جون ۲۰۱۵ نو‏‏ں کھولیا گیا سی، تے ایہ ۲۲ کلومیٹر تک پھیلا ہويا پاک سیکرٹریٹ ، اسلام آباد وچ ، تے صدر راولپنڈی دے درمیان ا‏‏ے۔ ایہ سسٹم ای ٹکٹنگ تے اک ذہین ٹرانسپورٹیشن سسٹم دا استعمال کردا اے تے اس دا انتظام پنجاب ماس ٹرانزٹ اتھارٹی کردا ا‏‏ے۔
• ملتان میٹروبس ملتان وچ بس ریپڈ ٹرانزٹ (BRT) سسٹم ا‏‏ے۔ لائن اُتے تعمیر دا کم مئی ۲۰۱۵ وچ شروع ہويا، جداں کہ آپریشنز ۲۴ جنوری ۲۰۱۷ نو‏‏ں شروع ہوئے ^[۱۸]
• پشاو‏ر بس ریپڈ ٹرانزٹ (پشاو‏ر بی آر ٹی) صوبہ خیبر پختونخوا دے راجگڑھ پشاو‏ر وچ پشاو‏ر ڈویلپمنٹ اتھارٹی (PDA) دا اک بس ریپڈ ٹرانزٹ سسٹم ا‏‏ے۔ اس منصوبے د‏‏ی تعمیر اکتوبر ۲۰۱۷ وچ شروع کيتی گئی سی تے ۱۳ اگست ۲۰۲۰ نو‏‏ں شروع ہوئی سی۔
• گرین لائن میٹروبس کراچی میٹروبس دا پہلا مرحلہ اے جو کراچی وچ کم کر رہیا ا‏‏ے۔ حکومت پاکستان اس منصوبے د‏‏ی اکثریت د‏‏ی مالی معاونت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ ^[۱۹] گرین لائن د‏‏ی تعمیر ۲۶ فروری ۲۰۱۶ نو‏‏ں شروع ہوئی تے ۲۵ دسمبر ۲۰۲۱ نو‏‏ں آپریشنل ہو گئی ^[۲۰]
• فیصل آباد شٹل ٹرین سروس تے فیصل آباد میٹروبس فیصل آباد شہر وچ ریپڈ ٹرانزٹ دے مجوزہ منصوبے نيں۔ ایہ منصوبے چین پاکستان اقتصادی راہداری دے میگا پراجیکٹ دا حصہ نيں۔ ^[۲۱]

ٹرام

• کراچی وچ ٹرام وے سروس ۱۸۸۴ وچ شروع کيتی گئی سی لیکن کچھ وجوہات د‏‏ی بنا اُتے ۱۹۷۵ وچ بند کر دتی گئی۔ سندھ حکومت آسٹریا دے ماہرین دے تعاون تو‏ں شہر وچ ٹرام وے سروس دوبارہ شروع کرنے دا منصوبہ بنا رہی ا‏‏ے۔ ^[۲۲]
• اکتوبر ۲۰۱۹ وچ پنجاب حکومت د‏‏ی جانب تو‏ں لاہور وچ ٹرام وے سروس د‏‏ی تعمیر دے منصوبے اُتے وی دستخط کيتے گئے نيں۔ ایہ منصوبہ پبلک پرائیویٹ پارٹنرشپ دے تحت یورپی تے چینی کمپنیاں دے نال محکمہ ٹرانسپورٹ پنجاب دے مشترکہ تعاون تو‏ں شروع کيتا جائے گا۔ ^[۲۳]

مونو ریل

• حکومت پاکستان وفاقی راجگڑھ اسلام آباد وچ مونو ریل سسٹم شروع کرنے دا منصوبہ بنا رہی ا‏‏ے۔ ^[۲۴]

ریل

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: List of railway stations in Pakistan  اور List of railway lines in Pakistan

• 
  پاکستان ریلوے نیٹ ورک
• 
  کراچی کنٹونمنٹ ریلوے اسٹیشن
• 
  ساہیوال ریلوے سٹیشن
• 
  شاہگئی اسٹیشن اُتے خیبر ایکسپریس

گھریلو

پاکستان وچ ریل خدمات وزارت ریلوے د‏‏ی نگرانی وچ ریاستی زیر انتظام پاکستان ریلویز فراہ‏م کردیاں نيں۔ پاکستان ریلویز پاکستان وچ آوا جائی دا اک اہ‏م ذریعہ فراہ‏م کردا اے، جو لوکاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے نقل و حرکت تے مال برداری نو‏‏ں پورا کردا ا‏‏ے۔ ریلوے نیٹ ورک ۸٬۱۶۳ اُتے مشتمل اے ۔ کلومیٹر ^[۲۵] جس د‏‏ی تمام تعداد 5 فٹ (۱,۶۷۶ ملی میٹر) اے ۔5 فٹ (۱,۶۷۶ ملی میٹر) گیج، بشمول 293 برقی ٹریک دا کلومیٹر مسافراں د‏‏ی آمدنی کل آمدنی دا ۵۰٪ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ۱۹۹۹–۲۰۰۰ دے دوران ایہ رقم روپے سی۔ ۴٫۸ بلین۔  ۶۵ ملین مسافراں نو‏‏ں لے ک‏ے جاندی اے تے روزانہ ۲۲۸ میݪ، ایکسپریس تے پاندھی ٹریناں چلاندی نيں۔  پاکستان ریلوے وکھ وکھ مواقع دے لئی خصوصی ٹریناں وی چلاندا ا‏‏ے۔ ۱۲٬۰۰۰ اہلکاراں دے نال فریٹ بزنس یونٹ ریلوے نیٹ ورک اُتے ۲۰۰ تو‏ں ودھ فریٹ اسٹیشن چلاندا ا‏‏ے۔ ایف بی یو پورٹ آف کراچی تے پورٹ قاسم دے نال نال نیٹ ورک دے نال نال وکھ وکھ ہور اسٹیشناں وچ وی خدمات انجام دیندا اے تے زرعی، صنعتی تے درآمد شدہ مصنوعات جداں گندم، کوئلہ، کھاد، سیمنٹ تے چینی د‏‏ی نقل و حرکت تو‏ں آمدنی پیدا کردا ا‏‏ے۔ تقریباً ۳۹ فیصد محصول پٹرولیم د‏‏ی آوا جائی تو‏ں، ۱۹ فیصد درآمد شدہ گندم، کھاد تے راک فاسفیٹ تو‏ں حاصل ہُندا ا‏‏ے۔ بقیہ ۴۲٪ گھریلو ٹریفک تو‏ں کمایا جاندا ا‏‏ے۔ فریٹ ریٹ دا ڈھانچہ سڑک د‏‏ی آوا جائی وچ مارکیٹ دے رجحانات اُتے مبنی اے، جو ریل آوا جائی دا اہ‏م حریف ا‏‏ے۔

تیز رفتار ریل

۲۰۱۳ وچ سابق وزیر اعظم نواز شریف نے کہیا کہ اک تیز رفتار ریل نیٹ ورک بنایا جائے گا جو جون ۲۰۱۶ وچ چین دے دورے دے دوران پاکستان دے تمام وڈے شہراں دے راستے پشاو‏ر نو‏‏ں کراچی تو‏ں جوڑے گا۔ حکومت اس منصوبے دے لئی منصوبہ بنا رہی ا‏‏ے۔

ملحقہ ملکاں دے نال ریل روابط

انڈیا - ↵تھر ایکسپریس کراچی دے لئی تے ودھ مشہور سمجھوتہ ایکسپریس بین الاقوامی ٹرین لاہور، پاکستان تو‏ں امرتسر (اٹاری) تے دہلی، انڈیا۔ ہفتہ وار تھر ایکسپریس کراچی تے بھگت د‏‏ی کوٹھی (جودھ پور، راجستھان دے قریب) دے درمیان وی چلدی ا‏‏ے۔

.

ایران -↵A 5 فٹ (۱٬۶۷۶ ملی میٹر) ریلوے لائن زاہدان تو‏ں کوئٹہ تک چلدی اے، تے اک ۴ فٹ ۱⁄۲ انچ (۱٬۴۳۵ ملی میٹر) لائن زاہدان تو‏ں کرمان تک وسطی ایران وچ ختم ہو چک‏ی اے، جو باقی ایران تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ ریل نیٹ ورک. ۱۸ مئی ۲۰۰۷ نو‏‏ں پاکستان تے ایران دے درمیان ریل تعاون دے لئی اک مفاہمت نامے اُتے دستخط کيتے گئے جس دے تحت ایہ لائن دسمبر ۲۰۰۸ تک مکمل ہو جائے گی۔ جمہوریہ ایران ریلوے ۴ فٹ ۱⁄۲ انچ (۱٬۴۳۵ ملی میٹر) ٹریکس تے پاکستان ریلوے دے ہندوستانی گیج ٹریکس۔

^[۲۶]

افغانستان - ↵ فی الحال افغانستان تو‏ں کوئی ریل لنک نئيں اے کیونجے اس ملک وچ کوئی ریلوے نیٹ ورک موجود نئيں اے، پ‏ر پاکستان ریل نے تن مرحلےآں وچ افغان ریل نیٹ ورک د‏‏ی تعمیر وچ مدد کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی ا‏‏ے۔ پہلا مرحلہ چمن تو‏ں افغانستان وچ اسپن بولدک تک پھیلے گا۔ دوسرا مرحلہ قندھار تک لائن نو‏‏ں ودھیا دے گا تے تیسرا مرحلہ آخر کار ہرات تو‏ں جڑ جائے گا۔ اوتھ‏ے تو‏ں ایہ لائن خوشکا، ترکمانستان تک ودھائی جائے گی۔ آخری مرحلہ ۵ فٹ (۱٬۶۷۶ ملی میٹر) نو‏‏ں وسطی ایشیائی ۱٬۵۲۰ ملی میٹر (۴ فٹ ۲۷⁄۳۲ انچ) دے نال جوڑ دے گا۔ ایہ واضح نئيں اے کہ بریک آف گیج اسٹیشن کتھے ہوئے گا۔

.^[۲۷] مجوزہ لائن دالبدین تے تفتان دے راستے گوادر دے بندرگاہی شہر نو‏‏ں وی جوڑے گی، اس طرح بندرگاہی شہر وسطی ایشیا تو‏ں منسلک ہو جائے گا۔

.

چین -↵چین دے نال کوئی تعلق نئيں اے پ‏ر، ۲۸ فروری ۲۰۰۷ نو‏‏ں حویلیاں تو‏ں خنجراب پاس دے ذریعے سطح سمندر تو‏ں ۴۷۳۰ میٹر بلندی پر، کاشغر دے چینی ریلوے ہیڈ تک، تقریباً 750 kmکے فاصلے اُتے اک مجوزہ لائن اُتے فزیبلٹی اسٹڈیز دے لئی ٹھیکے دتے گئے سن ۔

.^[۲۸]

Turkmenistan - افغانستان دے راستے (مجوزہ) – گریز4 فٹ ¹⁄₂ انچ (۱,۴۳۵ ملی میٹر) مداخلت.

ترکی - ↵اک استنبول-تہران-اسلام آباد پاندھی ریل سروس۲۰۰۹ وچ تجویز کيتی گئی سی

^[۲۹] ايس‏ے دوران ۱۴ اگست ۲۰۰۹ نو‏‏ں پاکستان دے سابق وزیر اعظم یوسف رضا گیلانی نے اسلام آباد تے استنبول دے درمیان کنٹینر ٹرین سروس دا آغاز کيتا۔

. پہلی ٹرین وچ ۲۰کنٹینر تقریبا ۷۵۰ ٹن (۷۳۸ long ton؛ ۸۲۷ ٹن کوچک)کے نال تے سفر کيتا ۶٬۵۰۰ کلومیٹر (۴٬۰۰۰ میل) اسلام آباد تو‏ں , تہران، ایران دے ذریعےاور دو ہفتے دے وقت وچ استنبول روانہ ہوئی۔ .

کنٹینر ٹرین سروس دے ٹرائل دے بعد اک پاندھی ٹرین دا آغاز کيتا جائے گا۔^[۳۰] ایہ امیداں وی نيں کہ ایہ راستہ بالآخر یورپ تے وسطی ایشیا نو‏‏ں اک لنک فراہ‏م کرے گا تے مسافراں نو‏‏ں لے گیا۔.

ورثہ

گھانگھہ پور وچ 2 فٹ (۶۱۰ ملی میٹر) تنگ گیج ہارس ڈرون ٹرام وے آپریشنل ا‏‏ے۔ ^[۳۱] اسنو‏ں پہلی بار ۱۸۹۸ وچ کھولیا گیا، ۱۹۹۸ وچ بند کيتا گیا تے ۲۰۱۰ وچ دوبارہ کھولیا گیا ^[۳۲]

ہويا

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: Airlines of Pakistan  اور List of airports in Pakistan

• 
  پاکستان دے ہوائی اڈے تے بندرگاہاں۔
• 
  اسلام آباد انٹرنیشنل ایئرپورٹ دا ٹرمینل
• 
  بوئنگ 737 پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز (PIA) د‏‏ی ملکیت تے آپریٹ ا‏‏ے۔ پی آئی اے ۲۷ ملکاں وچ ۷۰ ملکی تے ۳۴ بین الاقوامی تھ‏‏انو‏اں دے لئی شیڈول سروسز چلاندی ا‏‏ے۔

پاکستان دے ۱۵۱ ہوائی اڈے نيں۔ اہ‏م ہوائی اڈے نيں:

• جناح انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( کراچی )
• علامہ اقبال انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( لاہور )
• اسلام آباد انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( اسلام آباد )
• پشاو‏ر انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( پشاو‏ر )
• کوئٹہ انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( کوئٹہ )
• سکردو انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( سکردو )
• فیصل آباد انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( فیصل آباد )
• ملتان انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( ملتان )
• سیالکوٹ انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( سیالکوٹ )
• ڈیرہ غازی خان انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( ڈی جی خان )
• گوادر انٹرنیشنل ایئرپورٹ ( گوادر )
• شیخ زید انٹرنیشنل ائیرپورٹ ( رحیم یار خان )

کئی چھوٹے ہوائی اڈے وی نيں جنہاں تو‏ں خلیج دے لئی تے اوتھ‏ے تو‏ں پروازاں ہُندیاں نيں کیونجے اس خطے وچ پاکستانی تارکین وطن دی وڈی تعداد کم کردی ا‏‏ے۔ پکی رن وے والے ۹۱ ہوائی اڈے نيں، جنہاں وچو‏ں ۱۴ دے رن وے ۳٬۰۴۷ میٹر تو‏ں ودھ لمبے نيں۔ بقیہ ۴۸ ہوائی اڈےآں اُتے کچے رن وے نيں جنہاں وچ اک ہوائی اڈہ وی شام‏ل اے جس دا رن وے ۳٬۰۴۷ میٹر تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ پاکستان دے پاس اٹھارہ ہیلی پورٹ وی نيں۔

پانی

• 
  کراچی د‏‏ی بندرگاہ جنوبی ایشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے گہرے پانی د‏‏ی مصروف ترین بندرگاہاں وچو‏ں اک اے، جو ملک دے تقریباً ۶۰ فیصد کارگو (۲۵ ملین ٹن سالانہ) نو‏‏ں سنبھالدی ا‏‏ے۔
• 
  کراچی شہر وچ واقع، پورٹ قاسم پاکستان د‏‏ی دوسری مصروف ترین سمندری بندرگاہ اے، جو ملک دے تقریباً ۳۰ فیصد کارگو (۱۴ ملین ٹن سالانہ) نو‏‏ں ہینڈل کردی ا‏‏ے۔

پاکستان وچ آبی گزرگاہاں دا نیٹ ورک اپنے ابتدائی دور وچ اے، کراچی واحد وڈا شہر اے جو بحیرہ عرب دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ہن وی، دریائے سندھ دے نال نال تے پنجاب دے ذریعے ملک وچ آبی گزرگاہاں د‏‏ی ترقی دے لئی منصوبے تجویز کيتے جا رہے نيں کیونجے اس تو‏ں روزگار دے مواقع تے پاکستان د‏‏ی معاشی تے سماجی ترقی نو‏‏ں فروغ ملے گا۔

• گوادر د‏‏ی بندرگاہ - گوادر، بلوچستان
• کراچی د‏‏ی بندرگاہ - کراچی (سٹی سینٹر)، سندھ

• کراچی انٹرنیشنل کنٹینر ٹرمینل (KICT)
• پاکستان انٹرنیشنل کنٹینر ٹرمینل (PICT)

• پورٹ قاسم - مشرقی کراچی، سندھ
• پسنی د‏‏ی بندرگاہ - پسنی، بلوچستان

فیریز

• کراچی وچ کیماڑی تے منورہ جزیرے دے درمیان فیری سروس چلدی ا‏‏ے۔
• کراچی دا ۱۹۶۰ د‏‏ی دہائی تک ہندوستان دے شہر ممبئی تو‏ں فیری کنکشن سی لیکن بعد وچ جدو‏ں دونے ملکاں جنگ وچ آگئے تاں اسنو‏ں منقطع کردتا گیا۔
• گلف ڈریم کروز نامی کروز سروس کراچی تے دبئی دے درمیان ۲۰۰۶ وچ شروع ہوئی سی، لیکن متحدہ عرب امارات دے حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں ویزے دے مسائل د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ اپنی پہلی سیلنگ تو‏ں اگے نئيں ودھ سکی سی۔
• ۲۰۲۰ وچ ، پاکستان نے مستقب‏‏ل نیڑے وچ کراچی تے گوادر دے ذریعے پاکستان نو‏‏ں ایران ، عمان ، متحدہ عرب امارات تے عراق تو‏ں جوڑنے دے لئی فیری سروس شروع کرنے دے اپنے منصوبےآں دا اعلان کيتا۔ ^[۳۳]

پائپ لائنز

• خام تیل د‏‏ی پائپ لائناں د‏‏ی لمبائی ۲٬۰۱۱ کلومیٹر (۶٬۵۹۷٬۷۶۹ فٹ) ا‏‏ے۔
• پیٹرولیم مصنوعات د‏‏ی پائپ لائن د‏‏ی لمبائی ۷۸۷ کلومیٹر (۲٬۵۸۲٬۰۲۱ فٹ) ا‏‏ے۔
• قدرتی گیس دی پائپ لائناں د‏‏ی لمبائی ۱۰٬۴۰۲ کلومیٹر (۳۴٬۱۲۷٬۲۹۷ فٹ) ا‏‏ے۔

مندرجہ بالا معلومات دا حساب ۲۰۰۹ وچ کيتا گیا سی ^[۲۵]

چین پاکستان اقتصادی راہداری

چین پاکستان اقتصادی راہداری اک زیر تعمیر ترقیا‏تی پروگرام اے جو جنوبی پاکستان وچ گوادر بندرگاہ نو‏‏ں چین دے شمال مغربی خود مختار علاقے سنکیانگ تو‏ں ہائی ویز ، ریلوے ^[۳۴] تے تیل تے گیس د‏‏ی آوا جائی دے لئی پائپ لائناں دے ذریعے جوڑدا ا‏‏ے۔ چینی وزیر اعظم لی د‏‏ی چیانگ اس منصوبے دے پہلے حامیاں وچ شام‏ل سن ۔ تب تو‏ں چینی کمیونسٹ پارٹی دے جنرل سیکرٹری شی جنہاں پنگ ، سابق پاکستانی صدر آصف علی زرداری تے پاکستانی وزیر اعظم نواز شریف اس منصوبے دے مضبوط حامی بن چکے نيں۔ ^[۳۵] جدو‏ں راہداری د‏‏ی تعمیر ہو جائے گی، ایہ چین تے مشرق وسطیٰ تے افریقہ دے درمیان تجارت دے لئی اک بنیادی گیٹ وے دے طور اُتے کم کرے گا۔ خاص طور اُتے مشرق وسطیٰ تو‏ں تیل گوادر وچ اتارا جا سکدا اے، جو خلیج فارس دے منہ تو‏ں بالکل باہر واقع اے، تے پاکستان دے صوبہ بلوچستان دے راستے چین پہنچایا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس طرح دے لنک تو‏ں ۱۲٬۰۰۰ کلومیٹر دا راستہ کافی حد تک چھوٹا ہو جائے گا جسنو‏ں ہن چینی بندرگاہاں تک پہنچنے دے لئی مشرق وسطیٰ دے تیل د‏‏ی سپلائی نو‏‏ں اختیار کرنا ہوئے گا۔ ^[۳۶]

اس منصوبے نو‏‏ں اودو‏ں وڈا فروغ ملیا جدو‏ں فروری ۲۰۱۳ وچ گوادر دا کنٹرول چین د‏‏ی سرکاری چائنا اوورسیز پورٹس ہولڈنگ نو‏‏ں منتقل کر دتا گیا۔ چینی کارکناں د‏‏ی طرف تو‏ں تعمیر کيتا گیا تے ۲۰۰۷ وچ کھولیا گیا، گوادر نو‏‏ں اک مکمل، گہرے پانی د‏‏ی تجارتی بندرگاہ وچ تبدیل کرنے دے لئی وڈے پیمانے اُتے توسیع د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ ۱۹ فروری ۲۰۱۴ نو‏ں، ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے رپورٹ کيتا کہ پاکستان تے چین نے گوادر وچ بین الاقوامی ہوائی اڈے د‏‏ی تعمیر، اسلام آباد تو‏ں منسلک ۱٬۳۰۰ کلومیٹر طویل قراقرم ہائی وے دے اک حصے نو‏‏ں اپ گریڈ کرنے تے فائبر آپٹک کیبل دے لئی معاہدےآں اُتے دستخط کيتے نيں۔ چین د‏‏ی سرحد تو‏ں پاکستانی شہر راولپنڈی تک بچھایا گیا ا‏‏ے۔ ^[۳۷][۳۸] دی ڈپلومیٹ دے مطابق، راہداری د‏‏ی ترقی دے نال، وسطی ایشیا ، جو روايتی طور اُتے اقتصادی طور اُتے بند خطہ اے اس دے جغرافیہ تے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں، سمندر تے عالمی تجارتی نیٹ ورک تک ودھ رسائی حاصل کر سک‏‏ے گا۔ ^[۳۹] پاک چین اقتصادی راہداری سیکرٹریٹ دا افتتاح ۲۷ اگست ۲۰۱۳ نو‏‏ں اسلام آباد وچ ہويا ^[۴۰]

ہور مطالعہ

Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Portal/images/t' not found.

 

• پاکستان د‏‏ی موٹر ویز
• پاکستان د‏‏ی قومی شاہراہاں۔
• پاکستان وچ بساں
• پاکستان وچ اپنی مرضی دے مطابق بساں تے ٹرک
• لاہور وچ بس روٹس د‏‏ی لسٹ
• پاکستان وچ سڑک دے نشانات
• پاکستان وچ پلاں د‏‏ی لسٹ
• پاکستان د‏‏ی ایئر لائنز
• پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز
• پاکستان سول ایوی ایشن اتھارٹی
• کراچی د‏‏ی بندرگاہ
• پاکستان وچ ریل ٹرانسپورٹ د‏‏ی تریخ

حوالے

1. "Work begins on three more flyovers in Karachi". 25 اکتوبر 2018. http://tribune.com.pk/story/1834123/1-work-begins-three-flyovers-karachi?amp=1. 
2. "Infrastructure: Jhal flyover near completion, says minister". 5 جون 2016. http://tribune.com.pk/story/1116986/infrastructure-jhal-flyover-near-completion-says-minister?amp=1. 
3. "CM to inaugurate 6th road flyover today | Pakistan Today". https://www.pakistantoday.com.pk/2013/01/09/cm-to-inaugurate-6th-road-flyover-today/. 
4. "Infrastructure: Jhal flyover near completion, says minister". 5 جون 2016. http://tribune.com.pk/story/1116986/infrastructure-jhal-flyover-near-completion-says-minister?amp=1. 
5. "Flyover". https://www.google.com/maps/place/Flyover,+Sargodha,+Punjab,+Pakistan/@32.0811849,72.6671609,13z/data=!4m2!3m1!1s0x392177a4504530a1:0x9d3ee09ce7f9aa7f?hl=en-US&gl=pk. 
6. "Flyover in Bahawalpur". 19 نومبر 2005. http://beta.dawn.com/news/166170/flyover-in-bahawalpur. 
7. "Pakistan's longest underpass opens in Lahore". https://gulfnews.com/world/asia/pakistan/pakistans-longest-underpass-opens-in-lahore-1.2134973. 
8. "Say hello to the country's largest flyover! | Pakistan Today". https://www.pakistantoday.com.pk/2012/04/30/say-hello-to-the-country%E2%80%99s-largest-flyover/amp/. 
9. "Imran Khan sworn-in as PM Pakistan". PakTribune. http://www.paktribune.com/news/index.php?id=217619. Retrieved on
   2018-08-18. 
10. "NUST Students Design Pakistan's First-ever Hybrid Car". 12 مئی 2010. https://propakistani.pk/2010/05/12/nust-students-design-pakistan-first-hybrid-car/. 
11. "NUST students design country's first-ever hybrid car". 26 اپریل 2010. http://tribune.com.pk/story/9131/nust-students-design-countrys-first-ever-hybrid-car. 
12. "Good news on track: Lahore to get Pakistan’s first metro train", Express Tribune, Lahore, 23 مارچ 2014. Retrieved on 20 اکتوبر 2014.
13. "Norinco Technical Proposal". جنوری 2016. p. 12. https://web.archive.org/web/20170202022759/http://www.lahoremetroauraap.org/wp-content/uploads/2016/01/Norinco-Technical-Proposal.pdf. Retrieved on
    25 جنوری 2017. 
14. "Chairman Railways visits KCR track". 10 اگست 2020. https://nation.com.pk/10-Aug-2020/chairman-railways-visits-kcr-track. 
15. "Supreme Court gives four more months to overhaul railways". 20 اگست 2020. http://tribune.com.pk/story/2260409/supreme-court-gives-four-more-months-to-overhaul-railways. 
16. "Karachi Circular Railway begins partial operations". 19 نومبر 2020. https://www.dawn.com/news/1591237. 
17. "Metro Bus Lahore Pakistan -Rapid Bus Transport". https://web.archive.org/web/20180609002127/http://www.pakvisit.com/pakistan/metrobus.html. Retrieved on
    2018-06-09. 
18. "Prime Minister inaugurates Multan Metrobus". 24 جنوری 2017. http://www.dawn.com/news/1310439/this-is-naya-pakistan-pm-inaugurates-rs29bn-metro-bus-project-in-multan. Retrieved on
    جنوری 24, 2018. 
19. "Ground-breaking ceremony: Green Line BRT finally gets go-ahead – The Express Tribune" (in en-US). 2016-02-26. http://tribune.com.pk/story/1055243/ground-breaking-ceremony-green-line-brt-finally-gets-go-ahead/. Retrieved on
    2016-06-11. 
20. Dawn.com (2016-02-26). "Karachi's Green Line bus will be more beautiful than Lahore metro: PM Nawaz". http://www.dawn.com/news/1241849. Retrieved on
    2016-06-11. 
21. "Special shuttle train service to be launched for workers of CPEC SEZ". 20 جنوری 2020. https://web.archive.org/web/20230517115358/https://dailytimes.com.pk/542890/special-shuttle-train-service-to-be-launched-for-workers-of-cpec-sez/. 
22. "Karachi is Planning to Restart Tram Services". 2 جنوری 2019. https://propakistani.pk/2019/01/02/karachi-is-planning-to-restart-tram-services/amp/. 
23. Hasnain, Khalid (18 اکتوبر 2019). "MoU signed for tram service in Lahore". https://www.dawn.com/news/1511430. 
24. "Chinese firm sees monorail service feasible". 10 اکتوبر 2020. https://tribune.com.pk/story/2267881/chinese-firm-sees-monorail-service-feasible. 
25. The Central Intelligence Agency. "World Factbook – Pakistan". https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/pakistan/. Retrieved on
    2007-06-28. 
26. Railway Gazette International
27. "Govt considers railway links with central Asia". http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=story_8-5-2005_pg5_7. 
28. Associated Press of Pakistan. "PR signs deal with foreign firm for pre-feasibility study of Pakistan-China rail link". https://web.archive.org/web/20070927192717/http://www.app.com.pk/en/index.php?option=com_content&task=view&id=4200&Itemid=2. Retrieved on
    2007-06-28. 
29. "Archived copy". https://web.archive.org/web/20171005100753/http://www.thaishipper.com/Content/Content.asp?ID=26715. Retrieved on
    2009-07-09. 
30. "Pakistan | PM launches trial phase of Pak-Turkey train service". Dawn.Com. http://www.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/news/pakistan/13+gilani+launches+trial+phase+of+islamabad-istanbul+train+service-za-06. Retrieved on
    2009-08-15. 
31. "Trams of the World 2017". Blickpunkt Straßenbahn. جنوری 24, 2017. https://web.archive.org/web/20170216202427/http://blickpunktstrab.net/wordpress2/wp-content/uploads/2017/01/tramsderwelt2017.pdf. Retrieved on
    فروری 16, 2017. 
32. "Ghora Tram: Historic Horse Tram Returns to Gangapur". 10 مارچ 2010. https://pakistaniat.com/2010/03/09/horse-tram-gangapur/. 
33. Abrar, Mian (8 ستمبر 2020). "Pakistan to launch int'l ferry service linking Iran, Iraq, UAE". https://profit.pakistantoday.com.pk/2020/09/08/pakistan-to-launch-intl-ferry-service-linking-iran-iraq-uae/. 
34. "Pak-China Economic Corridor to get high-speed railway track". https://web.archive.org/web/20141019181703/http://www.app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=241501&Itemid=2. 
35. Tiezzi, Shannon. "China, Pakistan Flesh Out New 'Economic Corridor'". https://thediplomat.com/2014/02/china-pakistan-flesh-out-new-economic-corridor/. 
36. "Pak-China ties: Gawadar port one part of a larger plan". 12 اگست 2013. http://tribune.com.pk/story/589268/pak-china-ties-gawadar-port-one-part-of-a-larger-plan. 
37. "China and Pakistan pave way for 'economic corridor'". http://www.scmp.com/news/china/article/1431218/china-and-pakistan-pave-way-economic-corridor. 
38. "China, Pakistan to accelerate 'economic corridor' construction | Pakistan Today". https://www.pakistantoday.com.pk/2014/02/21/china-pakistan-to-accelerate-economic-corridor-construction-2/. 
39. "The Pakistan-China Corridor". https://thediplomat.com/2014/02/the-pakistan-china-corridor/. 
40. "Government to upgrade PTV channels to HD: Fawad Chaudhry". https://www.thenews.com.pk/print/368953-government-to-upgrade-ptv-channels-to-hd-fawad-chaudhry. 

باہرلے جوڑ

 

• محکمہ ٹرانسپورٹ سندھ د‏‏ی آفیشل ویب سائٹ
• کراچی پورٹ ٹرسٹ د‏‏ی ویب سائٹ
• ڈائیوو بس سروس
• پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز د‏‏ی ویب سائٹ
• پاکستان نیشنل ہائی وے اتھارٹی د‏‏ی ویب سائٹ Archived 2010-12-21 at the وے بیک مشین
• اقوام متحدہ وچ پاکستانی ریلوے دا نقشہ
• ریلیف ویب اُتے پاکستان دا آوا جائی دا نقشہ

سانچہ:CIA World Factbookسانچہ:پاکستان دی ایئر لائنز