کابل شاهان

کابل شاهان
د شخص مالومات
عملي ژوند
سمول کينډۍ لاسوند وګورئ

ترک شاهان یا کابل شاهان د غربي ترکانو له کورنیو نه وو یا هم د غربي ترک-هپتالیانو ګډ نسب و چې له اوومې پېړۍ نه تر نهمې پېړۍ پورې یې له کابل او کاپیسا نه تر ګندهارا پورې واکمني کوله. ښايي دوی د خلجیانو له قبیلې نه وي. انګېرل کېږي چې ګندهارا سیمې د کشمیر له سلطنت او ختیځ ته د قنوج له سلطنت سره ګډه پوله درلوده. لویدیځ ترکانو د ۵۶۰ لسیزې  نه را په دې خوا، په پر له پسې توګه  له ماورالنهر نه سویل ختیځ لور ته خپلې واکمنۍ ته پراختیا ورکړه، چې د باختر او د هندوکش سیمه یې تر خپل واک لاندې راوسته او د یوې پراخې خپلواکې واکمنۍ بنسټ یې کېښود. داسې انګېرل کېږي چې ترک شاهان، د ګاونډي لويديځ ترک د تخارستان د يبغو د سياسي پراختيا پایله وي. د هندوکش په سیمه کې، دوی د نزاک شاهانو ځای ناستي شول. نزاک شاهان د باختري واکمنانو وروستۍ کورنۍ ګڼل کېږي چې د خیونانو (Xionite) هیونا خلکو (چې ځینې وختونه د "هون" په نوم هم یادېږي، چې په همدې دوره کې یې په ختیځه اروپا برید وکړ) نسب یې درلود. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

ترک شاهان، په داسې وخت کې را پورته شول چې ساساني سترواکي له مخکې د راشدينو خلفاوو له خوا فتحه شوې وه. ترک شاهانو بیا د عباسي خلافت د ختیځ لور د پراختیا پر وړاندې تر ۲۵۰ کلونو پورې و درېدل، تر دې چې په نهمه میلادي پېړۍ کې د فارس د صفاریانو تر واک لاندې راغلل. مسلمان ترک غزنویان بیا په پای کې د هندو شاهانو او ګوجرانو له زوال وروسته هند ته ننوتل. [۹]

کابلستان د ترک شاهانو د واکمنۍ زړه  وړونکی ټاټوبی و، چې دېری وختونه زابلستان او ګندهارا هم په کې راتلل. [۱۰]

د هوني نزاک الخانو بېځایه کېدل

[سمول]

له ۶۲۵ ز کلونو را په دې خوا، ترکانو د نزاک هون قبایل چې د الخان هون پاتې شوني هم په کې شامل وو، لومړی په زابلستان (د غزني سیمه) او بیا په کابلستان (د کابل سیمه) ، په ګندهارا او د سیند په سیمه کې په تدریجي توګه بېځایه کړل. چينايي لیدونکي خوان ژانګ چې په ٦٢٩ ز کال کې یې له کاپيسي (کاپیسا) نه ليدنه وکړه، وایې چې: "ترکان د زابلستان او کاپيسي تر منځ په غرنیو سيمو کې مېشت وو." یوه پیړۍ وروسته په ۷۲۳ – ۷۲۹ ز کلونو کې، کوریایی لیدونکي هوی چاو له دې سیمې نه لیدنه وکړه چې ترکانو د ګندهارا، کاپیسا او زابلستان په سیمو واکمني کوله.  [۱۱][۱۲][۱۳]

د ترکانو د واکمنۍ له رسمي تاسیس نه وړاندې، نزاک د کاپیسي وروستی سیمه ییز پاچا و ،چې په چینایي او عربي سرچینو کې د غر-ایلچي (۶۶۱ – ۶۵۳ز) په نامه یاد شوی دی او نوموړی په رسمي ډول په ۶۵۳ ز کال کې د چینایي تانګ سترواکۍ له خوا د جیبین (پخوانۍ کاپیسي/کابلستان) د پاچا په توګه ټاکل شوی و او بیا په ۶۶۱ ز کال کې کې د تازه را منځ ته شوې چینایي انسي واکمني تر ملاتړ لاندې، "د لویدیځو سیمو ملاتړ" د جیبین د حاکم په توګه وټاکل شو. غر-ايلچي ښايي د يوې ځايي "خینګل یا شینګل کورنۍ" چې د خينګيلا له خوا تاسيس شوې وه، وروستى غړى و.  [۱۴][۱۵]

داسې انګېرل کېږي چې د کاپيسي لومړنی مشهور ترک واکمن، چې برهه تېګين نومېده، په پيل کې یې غره يلچي ته بعیت کړی و، خو بيا يې پاڅون وکړ او تخت يې ونیو. نوموړي د زابلستان، کابلستان او ګندهارا سیمې ونیولې چې نوم یې عرب تاریخ پوه البیرونی له  لوري ثبت شوی دی.  [۱۶]

د تخارستان یبغو ته بیعت

[سمول]

د چینایي سرچینو پر بنسټ، په ځانګړې توګه د سیفو یوانګی د تاریخي ټولګې پر بنسټ، د کابل ترکان د تخارستان د یبغو رعیت و. کله چې په ۷۱۸ زکال کې د تخارا یبغو یو ځوان ورور پنتو نیلي چې پولو( په چینایي سرچینو کې: 僕羅 púluó ) نومېده، د ژیان په ښار کې د تانګ د سترواکۍ له یوې محکمې نه لیدنه وکړه، هغه د تخارستان په سیمه کې د نظامي ځواکونو په اړه معلومات وړاندې کړل.  [۱۷]

پولو،  "د تخارستان د پاچایانو" ځواک وستایه او څرګنده یې کړه چې: "دوه سوه او دولس پاچهۍ، حاکمان او جنرالان" د یبغو واک په رسمیت پېژني او دا واک د هغه د نیکه له وخت نه شته دی، یعنې د تخارستان د یبغو د را منځ ته کېدو له وخت نه. له دې معلوماتو نه دا هم څرګندېږي چې، د ۷۱۸ کلونو شاوخوا د کابل او زابل د سیمو په ګډون د هندوکش د شمال او سویل پراخې سیمې د تخارستان یبغو تر واکمنۍ لاندې وې. په پایله کې، پولو د تانګ د سترواکۍ پر وړاندې د یبغو پانټو نیلي د وفادارۍ تصدیق کوي.  [۱۸][۱۹]

د کاییوان دورې په شپږم کال کې د یوولسمې میاشتې د دینګوی په ورځ( Dingwei day ) اشي تیګین پولو سترواک ته داسې لیکي: د هغه مشر ورور تخارا یبغو دوه سوه او دوولس کسان، لکه: د بېلابېلو هېوادونو سیمه ییز پاچایان، دودو (حاکمان-جنرالان) او سیشي (د سیمه ییزو حکومتونو مشران) تر خپل لاس لاندې کړل. د زابل پاچا دوه سوه زره سرتېری او اسونه تر واک لاندې لري، د کابل پاچا دوه سوه زره، هر یو د ختل، چغانیان، جیسو  شغنان، هپتالیان، کومیده واخان، ګوزګان (جوزجان)، بامیان، لیویدجیان او بدخشان پنځوس زره." لري. -      سیفو یوانګوي ۳.۵ فنیان، ګڼه. ۹۹۹ (ادعا، بهرني موضوعات)، ۷۱۸ ز کال

د کابل شاهان او د نزاک هون بېځایه کېدل (۶۶۱ – ۶۶۵ ز کال)

[سمول]

د عربي او چینایي سرچینو پر بنسټ، د ۶۶۱ او ۶۶۵ کلونو ترمنځ، یو نوی ترکي واکمن د کابل شاه شو، چې د "ترک شاهانو" د کورنۍ  بنسټ یې کېښود. ترک واکمنانو لومړی په کاپیسا (بګرام) کې خپله پلازمېنه و ټاکله او کله چې دوی ختیځ لوري ته پراخ شول، نو کابل یې پلازمېنه و ټاکه. نزاک کورنۍ د غزنی او کابل په له لاسه ورکولو سره، لکه څنګه چې د تاریخي سیکو ریکارډ نه د نزاک سمبولونو لرې کول دا بیانوي، په چټکۍ سره له زوال سره مخامخ شوه. [۲۰][۲۱]

د اوومې زېږدیزې پېړۍ له نیمې راهیسې، ترک شاهانو د خپلو مخکنيو واکمنانو،لکه: هونی نزاک-الخان، د سیکې نه تقليد وکړ. دوی د نزاک د سیکو په څېر ورته انځور وکاراوه، خو د نزاک په سیکه باندې تاج و او د غوایي د سر په ډول رسم شوی و، د دوی په سیکه باندې د میاشتو درې نښانې ځای پر ځای شوې وې چې په منځ کې یې د ګلانو یوه څانګه وه.  په نورو سیکو کې درې د میاشتو نښانونه او د پاچا انځور چي آسیایي چپنه یې اغوستې، حک شوي وو. د "نزاک پاچاهانو" د افسانوي سیکې پرځای، دوی هم یوه نوې افسانوي سیکه منځ ته راوړه چې، د هندي ویاړ "Shri" ("کمال") په بڼه یې شاهي لقب "شاهي" کارولی و ،چې په باختری ژبه کې (σριο Þανιο, Srio šauoi) او په کې سنسکرت (Śri Sāhi) لیکل کېږي. دا نوې سیکې د ترکي شاهانو د واکمنۍ له تاسیس سره سمون لري، چې د ادبي سرچینو پر بنسټ له ۶۶۱ ز کال نه وروسته رامنځ ته شوه.  [۲۲][۲۳]

د دې سیکو یو شمېر یې د کابل شاهانو دویم ترک شاهي واکمن شاهي تېګین ته اړوند ګڼل شوې دي او د ۷۰۰ ز کال په شاوخوا وختونو پورې اړه لري. له دې تاریخي-لېږدیزې دورې نه وروسته، د کابل شاهانو سیکې د ساساني سیکې بڼه غوره کړه او په درېو ژبو: ګریکو باختري، پهلوي او براهمي کې یې افسانوي نوم اضافه کړ. د موندنو پر بنسټ: د کابل شاهانو سیکې، په ښکاره توګه په زابلستان، کابلستان، ګندهارا او اودیانا کې په چلېدو وې.  [۲۴]

هغه نوې سیمې چې د ترک شاهانو تر واکمنۍ لاندې راغلې وې، ګڼ شمېر بودايي معبدونه یې درلودل، لکه :د میس عینک، چې داسې ښکاري چې تر نهمې پېړۍ پورې تر ګټې اخیستنې لاندې وو. ترک شاهی، د سیکو په ګډون ډول ډول نذرانې، د فونډوکستان په بودایی معبد کې تر یوې مجسمې لاندې موندلې وې..[۲۵]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ "Contained within a clay urn were a gold bracteate with the portrait of a ruler, three early drachms of the Turk-Shahis (Type 236, one of which is countermarked), and a countermarked drachm of the Sasanian king Khusro II dating from year 37 of his reign (= 626/7). The two countermarks on Khusro 's drachm prove that the urn could only have been deposited after 689" Alram 2014, pp. 282–285
  2. ↑ Kim, Hyun Jin (19 November 2015). The Huns (په انګليسي). Routledge. pp. 58–59. ISBN 978-1-317-34090-4.
  3. ↑ "The advance of Islamic forces both into Tokharistan in the north and into Zabulistan farther south was opposed by local rulers of probably Western Turkish identity" in Vondrovec, Klaus. "Coinage of the Nezak" (په انګليسي): 181. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  4. ↑ "The new rulers of Kabul, who according to me were Khalaj Turks, extended their rule over the former territory of the Kapisi kingdom [Kapisa to Gandhara], while a branch of them became independent in Zabulistan. A Korean monk Huichao (慧超) who visited these regions in the third decade of the 8th century, reported that both regions were ruled by the Turkish kings." Inaba, Minoru. "From Kesar the Kābulšāh and Cenral Asia" (په انګليسي): 443–444. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  5. ↑ Rezakhani, Khodadad (2017-03-15). ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity (په انګليسي). Edinburgh University Press. p. 165. ISBN 978-1-4744-0030-5. A Bactrian Document (BD T) from this period brings interesting information about the area to our attention. In it, dated to BE 476 (701 AD), a princess identified as `Bag-aziyas, the Great Turkish Princess, the Queen of Qutlugh Tapaghligh Bilga Sävüg, the Princess of the Khalach, the Lady of Kadagestan offers alms to the local god of the region of Rob, known as Kamird, for the health of (her) child. Inaba, arguing for the Khalaj identity of the kings of Kabul, takes this document as a proof that the Khalaj princess is from Kabul and has been offered to the (Hephthalite) king of Kadagestan, thus becoming the lady of that region. The identification of Kadagestan as a Hephthalite stronghold is based on Grenet's suggestion of the survival of Hephthalite minor stares in this region...
  6. ↑ "Ḵalaj i. Tribe – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. نه اخيستل شوی 2021-01-15.
  7. ↑ Inaba, Minoru (2010). Khotan in the last quarter of the first millennium: is there artistic evidence of the interrelation between Khotan and Tibet? A preliminary survey, Coins, Art and Chronology II: From Kesar the Kābulšāh and Cenral Asia (په انګليسي). Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. pp. 443–444.
  8. ↑ "The period from 560 CE onwards would be that of the Western Turks, although it is not clear how and foremost when they gained power over Bactria and the Hindukush-region. Minoru Inaba states that "gradually having extended their power, they came to be independent ..."" in Vondrovec, Klaus. "Coinage of the Nezak" (په انګليسي): 173. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  9. ↑ Alram, Michael (1 February 2021). Sasanian Iran in the Context of Late Antiquity: The Bahari Lecture Series at the University of Oxford (په انګليسي). BRILL. p. 21. ISBN 978-90-04-46066-9.
  10. ↑ "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 15. The Rutbils of Zabulistan and the "Emperor of Rome"". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on August 2, 2017. نه اخيستل شوی July 22, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  11. ↑ Klaus Vondrovec (2014). Coinage of the Iranian Huns and Their Successors from Bactria to Gandhara (4th to 8th Century CE). ISBN 978-3-7001-7695-4.
  12. ↑ Laet, Sigfried J. de; Herrmann, Joachim (January 1996). History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. (په انګليسي). UNESCO. p. 475. ISBN 978-92-3-102812-0.
  13. ↑ Vondrovec, Klaus. "Coinage of the Nezak" (په انګليسي): 173. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  14. ↑ Alram, Michael; Filigenzi, Anna; Kinberger, Michaela; Nell, Daniel; Pfisterer, Matthias; Vondrovec, Klaus. "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 13. The Turk Shahis in Kabulistan". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on October 27, 2020. نه اخيستل شوی July 16, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  15. ↑ Rahman, Abdur; Bopearachchi (Ed.), Osmund; Boussac (Ed.), Marie-Françoise (2002). Afghanistan. Ancien Carrefour entre l'Est et l'Ouest (New Light on Khingal, Turk and Hindu Shahis). Vol. XV. Turnhout, Belgium: Brepols. pp. 37–41. ISBN 2-503-51681-5.
  16. ↑ Alram, Michael (1 February 2021). Sasanian Iran in the Context of Late Antiquity: The Bahari Lecture Series at the University of Oxford (په انګليسي). Brill. p. 12. ISBN 978-90-04-46066-9.
  17. ↑ Kuwayama, S. (2002). Across the Hindukush of the First Millennium: a collection of the papers (PDF). Kyoto University. p. 139.
  18. ↑ Sims-Williams, Nicholas (2002). "Nouveaux document bactriens du Guzgan (note d'information)". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 146 (3): 1057. doi:10.3406/crai.2002.22500.
  19. ↑ "The account herewith quoted as 3.5. shows that this king of Tokhara had political power to control the principalities belonging to the Governors-General to the north and the south of the Hindukush, not to mention the Yuezhi Governor General." in Kuwayama, Shoshin (2005). "Chinese Records on Bamiyan: Translation and Commentary". East and West. 55 (1/4): 153, 3–5. ISSN 0012-8376. JSTOR 29757642.
  20. ↑ "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 13. The Turk Shahis in Kabulistan". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on October 27, 2020. نه اخيستل شوی July 16, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  21. ↑ Alram, Michael; Filigenzi, Anna; Kinberger, Michaela; Nell, Daniel; Pfisterer, Matthias; Vondrovec, Klaus. "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 13. The Turk Shahis in Kabulistan". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on October 27, 2020. نه اخيستل شوی July 16, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  22. ↑ Alram, Michael; Filigenzi, Anna; Kinberger, Michaela; Nell, Daniel; Pfisterer, Matthias; Vondrovec, Klaus. "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 12. Zabulistan: From the Alkhan-Nezak Crossover to the Turks". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on June 23, 2017. نه اخيستل شوی July 16, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  23. ↑ Alram 2014، م. 282.
  24. ↑ For the photograph of the famous statue, named the "Royal Couple of Fondukistan", see: "FondoqesāN – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org.
  25. ↑ Alram, Michael; Filigenzi, Anna; Kinberger, Michaela; Nell, Daniel; Pfisterer, Matthias; Vondrovec, Klaus. "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 13. The Turk Shahis in Kabulistan". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. Archived from the original on October 27, 2020. نه اخيستل شوی July 16, 2017. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)