د کارولین دوره

د کارولین دوره د انګلیس او سکاټلینډ په تاریخ کې هغې دورې ته اشاره کوي چې د لومړي چارلس (۱۶۲۵-۱۶۴۹) د ۲۴ کلنې واکمنۍ په پار نومول شوې ده. دا اصطلاح له Carolus، په لاتیني کې له Charles نه اخیستل شوې ده. د کارولین دوره د جاکوبین له دورې وروسته، د چارلس د پلار لومړي جیمز (۱۶۰۳- ۱۶۲۵) د واکمنۍ پرمهال، د انګلیس کورنۍ جګړې (۱۶۴۲-۱۶۵۱) کې ښکېله وه او تر ۱۶۶۰ پورې د انګلیس د موقتي دورې تر بیا پیلېدو پورې تعقیب شوه. ^[۱][۲]

د کارولین دوره د پاچا او د هغه د ملاتړو تر منځ د مخ په زیاتیدونکي مذهبي، سیاسي او ټولنیزو اختلافاتو تر اغېزې لاندې، د شاهي ګوند په نوم، او د پارلماني اپوزیسیون چې د چارلس د واکمنۍ د ځانګړو اړخونو په غبرګون کې رامنځته شوې وه، واکمنه وه. په داسې حال کې چې د اروپا په براعظم کې دېرش کلنه جګړه روانه وه، بریټانیا یوه نارامه سوله درلوده، چې د پاچا او د پارلمان د پلویانو ترمنځ کورنۍ شخړې نوره هم نارامه کړه.

د پاچا او پارلمان د واکمنې ټولنې تر منځ د اختلاف سره سره، په هنرونو او علومو کې پرمختګونه رامنځته شوو. دا دوره د ۱۶۲۹ او ۱۶۳۶ کلونو ترمنځ په شمالي امریکا کې د استعمار شاهده هم وه، چې په کارولینا، میریلینډ، کنیکټیکټ او روډ ټاپو کې یې د نویو مستعمراتو بنسټ کېښود. په ویرجینیا، میساچوسټس او نیوفونډلینډ کې د مستعمراتو پراختیا لا هم دوام درلود. په میساچوسټس کې، د ۱۶۳۷ Pequot جګړه د نوي انګلستان د مېشتو خلکو او د امریکا د اصلي خلکو ترمنځ لومړۍ لویه وسله واله جګړه وه.

شاعري

کارولین دوره د پر اس سپرو (شوالیه) شاعرانو (د توماس کاریو، ریچارډ لولیس، او جان سکلینګ په ګډون) او د ماورا‌‌ء الطبیعه شاعرانو (د جورج هربرټ، هنري وان، کاترین فیلیپس په ګډون) د ودې شاهده وه، دې خوځښتونو د جان ډون، رابرټ هیریک او جان ملټن په څیر شخصیتونه رامنځته کړل.^{[۳][۴][۵][۶]}

شوالیه شعر د موضوع له پلوه له دودیزو شعرونو سره توپیر لري. د مذهب، فلسفې او هنرونو په څیر مسایلو د بیانولو پر ځای، د شوالیه شعر موخه دا ده چې خوښۍ او جشنونه د مخکینیو شاعرانو په پرتله خورا ښه بیان کړي. شوالیه وو د ډېریو اثارو تمثیلي او کلاسیکې منابع درلودې چې د هوریس، سیسیرو او اوویډ له پوهو نه یې کار اخیسته. د دې منابعو په کارولو سره دوی وتوانیدل چې داسې شعرونه وپنځوي چې پاچا لومړی چارلس متاثره کړي. شوالیه شاعرانو هڅه وکړه چې داسې شعر وپنځوي چې خوند او فضیلت دواړه په کې وده وکړي. دوی د پخوانیو منابعو پرمټ بډایه وو، او ډیریو شعرونو «ښکلا، مینه، فطرت، نفسیات، څښاک، ښه ملګرتیا، عزت او ټولنیز ژوند» انځوروو.^{[۷][۸][۹][۱۰]}

تياتر

بې له شکه د کارولین تیاتر د ویلیم شکسپیر او بین جونسن د لوړو لاسته راوړنو وروسته له سقوط سره مخ شو، که څه هم د دوی ځینې ځایناستي، په ځانګړې توګه فیلیپ مسینجر، جیمز شیرلي، او جان فورډ، په زړه پورې تیاتر رامنځته کولو ته دوام ورکړ. په وروستیو کلونو کې د ریچارډ بروم کومیډيانو د منتقدانو پام ځانته جلب کړ.^[۱۱][۱۲]

ساینس

درمل

طب کې په ۱۶۲۸ز کال کې د ویلیم هاروي له خوا د دوراني سیسټم Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis په Animalibus («په ژوندیو موجوداتو کې د زړه او وینې حرکت باندې اناتومي تمرین») په مطالعې سره یو لوی پرمختګ رامنځته شو. چې د انتقاد او دښمنۍ په بڼه ورته وکتل شو، خو د یوه نسل په اوږدو کې د هغه کار هغه ارزښت ترلاسه کړ کوم چې دی یې مستحق و.

د طبي پرمختګ پر وړاندې، جادوګر رابرټ فلډ د باطني علومو د خورا لویو او پیچلو حجمونو لړۍ ته چې د تیرې واکمنۍ پرمهال پیل شوی و دوام ورکړ. په ۱۶۲۶ کې د هغه Philosophia Sacra اثر راڅرګند شو، چې په ۱۶۲۹ او ۱۶۳۱ کې د دوه برخو طبي متن Medicina Catholica له خوا تعقیب شو. د فلډ وروستی لوی اثر Philosophia Moysaica و چې د هغه له مړینې وروسته خپور شو. ^[۱۳][۱۴]

فلسفه

د فکر انقلاب چې سر فرانسیس بیکن (۱۵۶۱-۱۶۲۶) د شاهي ټولنې له بنسټ سره نښلوي (۱۶۶۰) د کارولین په ټولې دورې کې دوام درلود. د بیکن نوی اتلانتیس لومړی ځل په ۱۶۲۷ کې چاپ شو، او د منلو وړ اشخاصو ترمنځ یې د نوې الګو په پراختیا کې مرسته وکړه. هغو کسانو چې شاهي ټولنه یې پیل کړه په دې دوره کې تر ډیره حده د ښوونځي هلکان او زده کونکي وو - که څه هم جان ولکینز دمخه د کوپرنیکان ستورپوهنې او ساینس مدافعې د لومړنيو اثارو په خپرولو کې په سپوږمۍ (۱۶۳۸) کې د نړۍ کشف، او د نوې سیارې په اړه (۱۶۴۰) بحث کړی و.

ریاضي

په ریاضیاتو کې، دوه لوی اثار په یوه کال ۱۶۳۱ کې خپاره شوو. د توماس هاریوټ تحلیلي هنر praxis او د ویلیم اوفټرډ Clavis mathematicae لس کاله وروسته خپاره شو. دواړو د عصري ریاضيکي ژبې په ودې کې مرسته وکړه؛ لومړني یې د ضرب لپاره نښه او د تناسب لپاره (::) نښه معرفي کړه. په فلسفه کې، توماس هوبس (۱۵۸۸-۱۶۷۹) لا دمخه د هغه ځینې اثار لیکلي او د هغه کلیدي مفکورې یې رامنځته کړې، که څه هم د کارولین دورې تر پایه پورې چاپ شوي نه وو. ^[۱۵][۱۶]

دین

د مذهبي یا سیاسي عقیدې په پام کې نیولو پرته، په ټولو دریو سلطنتونو کې لوی اکثریت په دې باور وو چې یوه «منظمه» پاچاهۍ له الهي اړخه لازمي ده. دوی په دې اړه اختلاف درلود چې «ښه ترتیب یا نظم» څه معنی لري او څوک په مذهبي چارو کې حتمي واک لري. اسقفیانو عموما له هغې کلیسا ملاتړ کاوه چې چې د پاچا له خوا ټاکل شوې وې د اسقف یا مسیحي ملا له خوا اداره کېدې، او پاچا ته ځواب ورکوونکې وې؛ پیوټرینانو باور درلود چې د کلیسا هغو مشرانو ته ځواب ورکوونکي دي، چې د دوی د غونډو له خوا ټاکل شوې وي.^[۱۷]

د کارولین دوره د مذهبي عملونو او دودونو په اړه یو له سختو بحثونو څخه و. په داسې حال کې چې د سکاټلینډ کلیسا، یا کرک، په پراخه کچه پروټسټان وو، او په انګلستان کې موقعیت خورا پیچلی و. پیوټریان د هر هغه چا لپاره یوه عمومي اصطلاح ده چې د انګلینډ کلیسا اصلاح کول، یا پاکول غواړي، او ډیری يې پېلابېلې فرقې لري. پریسبیټریان خورا مشهور وو، په ځانګړې توګه په پارلمان کې، خو ډیریو نورو هم شتون درلود، لکه د کانګرس پلویان، ډیری وختونه د خپلواکو په توګه سره یوځای شوي وو. د دین او سیاست تر منځ نږدې اړیکو نوره هم پیچلتیا ډېره کړه. اسقفان په مشرانو یا د لاردانو جرګې کې چیرته چې دوی به ډېری وخت د پارلماني قوانینو مخه نیوله حاضرېدل،.^[۱۸]

د دورې پای

د ۱۶۴۲ کال د جنورۍ په ۴ د پارلمان د پنځو غړو د نیولو لپاره د چارلس له ناکامې هڅې وروسته، پاچا چې ډیر باوري و د پارلمان پر وړاندې یې جګړه اعلان کړه او کورنۍ جګړه پیل شوه چې پاچا د انګلستان او سکاټلینډ د دواړو پارلمانونو د لښکرو سره جګړه وکړه، د چارلس یو اصلي ملاتړی د هغه وراره شهزاده روپرټ (۱۶۱۹-۸۲) و. هغه د کورنۍ جګړې په بهیر کې د لومړي چارلس او د واکمن شاهي رژیم ترټولو تکړه او زړور جنرال و. هغه د بریټنیا په سمندري ځواک کې هم فعال و، د شاهي افریقې شرکت او د هډسن خلیج شرکت بنسټ ایښودونکی، یو ساینس پوه او هنرمند و.^[۱۹]

د ۱۶۴۵ ز کال په جون کې د ناسبي په جګړې (Battle of Naseby) کې د چارلس له ماتې وروسته، هغه د سکاټلینډ پارلماني اردو ته تسلیم شو چې په پای کې یې د انګلستان پارلمان ته وسپاره. چارلس د هیمپټن کورټ په ماڼۍ کې په کور کې نظر بند و، چارلس په غوڅ ډول د اساسي قانون د مشروطه سلطنت غوښتنې رد کړې. د نومبر په ۱۶۴۷ کې هغه د هامپټون له محکمې څخه وتښتید، خو په چټکۍ سره د پارلمان له خوا بیرته ونیول شو او د ویټ په ټاپو کې د کاریسبروک په خوندي کلا کې زنداني شو.^[۲۰][۲۱]

سرچينې

1. Hirsch, Edward (2014). A Poet's Glossary (په انګليسي). p. 93. ISBN 9780547737461.
2. Oxford Reference retrieved 20 February 2020.
3. Tim Wilks, "Art, Architecture and Politics" in Barry Coward, ed. A Companion to Stuart Britain (2008) pp. 187–213.
4. Patrick Collinson, The Birthpangs of Protestant England: Religious and Cultural Change in the Sixteenth and Seventeenth Centuries (1988).
5. Edward Chaney, ed. The evolution of English collecting: receptions of Italian art in the Tudor and Stuart periods (2004).
6. Thomas N. Corns, "The Poetry of the Caroline Court." Proceedings-British Academy Vol. 97. (1998) pp. 51–73. online Archived 2020-03-03 at the Wayback Machine.
7. Clayton, Thomas (Spring 1974). "The Cavalier Mode from Jonson to Cotton by Earl Miner". Renaissance Quarterly. 27 (1): 111. doi:10.2307/2859327. JSTOR 2859327.
8. The Broadview Anthology of Literature: The Renaissance and The Early Seventeenth Century. Canada: Broadview Press. 2006. p. 790. ISBN 1-55111-610-3.
9. Larsen, Eric (Spring 1972). "Van Dyck's English Period and Cavalier Poetry". Art Journal. 31 (3): 257. doi:10.2307/775510. JSTOR 775510.; Adamson, John (20 February 2011). "Reprobates: The Cavaliers of the English Civil War, John Stubbs: review". The Telegraph. UK. نه اخيستل شوی 21 February 2020.
10. Andrew McRae, "Remembering 1625: George Wither's Britain's Remembrancer and the Condition of Early Caroline England" English Literary Renaissance 46.3 (2016): 433–455.
11. Chambers, p75.
12. Summerson, 104-106
13. Philosophia Moysaica, &c., Gouda, 1638; an edition in English, Mosaicall Philosophy, &c., London, 1659
14. Medicina Catholica, &c., Frankfort, 1629–31, in five parts; the plan included a second volume, not published.
15. Carl B. Boyer, A History of Mathematics, second edition, revised by Uta C. Merzbach; New York, John Wiley, 1991; pp. 306–7.
16. Pycior, Helena Mary. Symbols, Impossible Numbers, and Geometric Entanglements: British Algebra through the Commentaries on Newton's Universal Arithmetick. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. p. 48. ISBN 0-521-48124-4
17. Macloed 2009، مم. 5–19 passim.
18. Wedgwood 1958، م. 31.
19. Hugh Trevor-Roper, "Prince Rupert, 1619-82" History Today (March 1982) 32#3:4–11.
20. Carlton (1995) p. 331
21. Gregg, p. 42