Libbirismu
Lu libbirismu è na duttrina pulitica chi tiurizza n' econumìa di mircatu nun timpirata di ntirventi esterni. La lingua taliana poni na distinzioni tra libbiralismu e libbirismu: mentri lu primu è n'ideoluggìa pulìtica, lu secunnu è na duttrina ecunòmica ca tiurizza lu disimpegnu dû Statu di l'econumìa.
La lingua francisa parra di libéralisme politique (libbriralismu pulìticu) e libéralisme économique (libbiralismu ecunòmicu) st'ùrtimu chiamatu videmma laissez-faire, littiralmenti. lassati fàciri!), lu spagnolu di liberalismo social e liberalismo económico. La lingua ngrisa parra di free trade (lìbbiru cummerciu) ma usa lu tèrmini liberalism macari pi rifirìrisi ô libbirismu ecunòmicu. Neo-liberalism ('n sicilianu niulibbirismu) è lu tèrmini usatu pi ndicari na duttrina iper-libbirista di destra sustinuta tra l'àutri di Margaret Thatcher e Ronald Reagan. Sibbeni li niulibbiristi si pruclàmanu a li voti li veri eredi dû libbiralismu clàssicu, tanti cuntistaru sta pritisa e ritennu ca li niulibbiristi ponnu chiuttostu èssiri cullucati tra li cunsirvatura (a lu Partitu Cunsirvaturi ngrisi appartinìa nfatti la Thatcher).
La furmulazzioni dâ duttrina libbirista fu sprummintata di Adam Smith ca ni parra ntô sò sô saggiu La Ricchizza dî Nazzioni. L'idei di Smith foru entusiasticamenti accugghiuti di li primi libbirali. Lu libbiralismu clàssicu era sprissioni di n' eliti burghisi liata ô munnu dû cummerciu e di l'affari ca s'uppunìa a lu prutizziunismu e a lu mircantilismu mposti dî munarchìi di l'èbbica. Secunnu sti pinzatura li còmpiti dû Statu s'avìssiru a ridduciri ô mìnimu ndispinsàbbili (funzioni jurisdizziunali, difisa, òrdini pùbblicu).
Lu filòsufu e ecunumista ngrisi John Stuart Mill fu tra li primi a ritèniri ch'esistissi na distinzioni tra li dui duttrini e cunziddirau li propî pusizzioni libbiristi nun lu fruttu di na pusizzioni di principiu ma dâ cumminzioni pragmàtica ca ddu sistema ecunòmicu fussi cchiù efficienti e pruduttivu. Siddu tuttavìa chistu avissi statu ntô ntiressi dî ndividui ca cumponnu la sucitati, lu Statu avissi avutu ogni drittu di ntirvèniri nta l'ecunumìa. A diffirenza di John Locke, Mill nun cunziddirava la prupitati privata un drittu naturali ma, nfruinzatu di li sô cuntimpuranei sucialisti ritinìa ch'idda fussi sturicamenti fruttu dûn "furtu". Lu puntu di vista di Mill fu cunnivisu d'ecunumisti comu John Maynard Keynes (ca criticau lu "laissez-faire" cunziddirànnulu n'eriditati di tèmpura passati ma cuntinuau a difinìrisi libbirali) e di filòsufi comu Binidittu Cruci.
La tesi dâ nun-cuincidenza tra libbiralismu e libbirismu attrova n'ultiriuri justificazzioni ntô fattu ca ntâ prassi pulìtica di lu sèculu XX c'hannu statu riggimi libbiristi dûn puntu di vista ecunòmicu ma tutt'àutru ca libbirali dûn puntu di vista pulìticu (p'asempiu. Cili d' Augustu Pinochet) mentri arcuni muvimenti (comu l'eurucumunismu) sustìnniru na visioni ecunòmica cullittivìstica puru schirànnusi pâ sarvaguardia dî dritti libbirali.
Tuttavìa macari ntô sèculu XX arcuni pinzatura libbirali cuntinuaru a sustèniri lu libbirismu comu parti nun rinunciàbbili dâ sô duttrina (putemu citari l'ecunumisti e filòsufi Luiggi Einaudi e Friedrich von Hayek, tra l'àutri).
La frattura tra li libbirali ca cuntinuanu a rifiutari lu ntirventu dû Statu nta l'ecunumìa e chiddi c'adòttanu na pusizzioni niutrali o addirittura l'auspicanu, si cullega â diffirenti riazzioni â crisi di lu libbiralismu e â difinizzioni ca si scegghi di dari di libbirtati: siddu è ntisa sulu comu nun-ntirfirenza dûn putiri esternu o siddu 'n sensu cchiù anchiu è libbirtati di fàciri ditirminati cosi.