پاڪستان ۾ سياحت

پاڪستان ۾ سياحت (Tourism in Pakistan) هڪ وڌندڙ صنعت آهي.^[1] سال 2010ع ۾، "لونلي پلانٽ" پاڪستان کي "سياحت جي 'ايندڙ وڏي شيء'" قرار ڏنو. ملڪ جغرافيائي ۽ نسلي طور تي متنوع آهي ۽ ڪيترائي تاريخي ۽ ثقافتي ورثن جو ماڳ آهي. ڪونڏيناسٽ ٽريولر (Condé Nast Traveler) پاڪستان کي سال 2020ع لاءِ بهترين موڪلن واري منزل جو درجو ڏنو ۽ ان کي سال 2020ع لاءِ دنيا ۾ ٽيون سڀ کان وڌيڪ امڪاني ايڊونچر منزل پڻ قرار ڏنو.^[2] جيئن ملڪ ۾ سيڪيورٽي بهتر ٿيندي، سياحت ۾ اضافو ٿيندو؛ ٻن سالن ۾، ان ۾ 300 سيڪڙو کان وڌيڪ اضافو ٿيو آهي.^[3]

سال 2018ع ۾، برٽش بيڪ پيڪر سوسائٽي پاڪستان کي دنيا جي اعليٰ ايڊونچر سياحتي منزل جو درجو ڏنو، ملڪ کي بيان ڪيو ته ”زمين تي دوست ملڪن مان هڪ آهي، جبل جا منظر جيڪي ڪنهن جي به تصور کان ٻاهر آهن“. ^[4] فوربز پاڪستان کي سال 2019ع ۾ گهمڻ لاءِ "سڀ کان بهترين جڳهون" مان هڪ قرار ڏنو.^[5] ورلڊ اڪنامڪ فورم جي سفر ۽ سياحت جي مقابلي جي رپورٽ پاڪستان کي ان جي عالمي ورثي واري ماڳن جي عالمي منزلن جي 25 سيڪڙو ۾ مٿي رکيو آهي، جيڪي انڊس ڊيلٽا ۾ مينگرووز کان وٺي موهن جو دڙو ۽ هڙپا سميت سنڌو ماٿري جي تهذيبي ماڳن ڏانهن آھن. ^[6]

ورلڊ اڪنامڪ فورم جي سفر ۽ سياحت جي مقابلي جي رپورٽ 2017ع جي مطابق، سال 2015ع ۾ پاڪستان جي جي ڊي پي ۾ سفر ۽ سياحت جو سڌو سنئون حصو 328.3 ملين آمريڪي ڊالر هو، جيڪو مجموعي جي ڊي پي جو 2.8 سيڪڙو آهي. ^[7] ورلڊ ٽريول اينڊ ٽورزم ڪائونسل جي مطابق، سال 2016ع ۾ پاڪستان جي جي ڊي پي ۾ سفر ۽ سياحت جو سڌو حصو 793 بلين رپيا (4.0 ٽريلين رپيا يا 2021ع ۾ 14 بلين آمريڪي ڊالر جي برابر) هو، جيڪو مجموعي جي ڊي پي جو 2.7 سيڪڙو آهي.^[8] سال 2025ع تائين، حڪومت جي اڳڪٿي ڪئي وئي آهي ته سياحت پاڪستاني معيشت کي هڪ کرب رپيا (9.5 بلين آمريڪي ڊالر) جو حصو ڏيندو.^[9]

آڪٽوبر 2006ع ۾، سال 2005ع جي ڪشمير جي زلزلي کان هڪ سال پوء، دي گارجين ملڪ جي سياحت جي صنعت کي مدد ڏيڻ لاء "پاڪستان ۾ پنجن سياحتي ماڳن" جي فهرست جاري ڪئي.^[10] انهن ماڳن ۾ لاهور، قراقرم هاءِ وي، ھنزہ ۽ سيف الملوڪ ڍنڍ شامل هئا. ملڪ جي ثقافتي ورثي کي فروغ ڏيڻ لاءِ، 2007ع ۾، پاڪستان ”وزٽ پاڪستان“ مارڪيٽنگ مهم شروع ڪئي، جنهن ۾ ميلا، مذهبي تهوار، علائقائي راندين جا واقعا، آرٽس ۽ ڪرافٽ شو، لوڪ فيسٽيول ۽ تاريخي ميوزيم جا افتتاح شامل هئا.^[11]

سال 2013ع ۾، پنج لک کان وڌيڪ سياحن پاڪستان جو دورو ڪيو، جن کان 298 ملين آمريڪي ڊالر جي آمدني ٿئي. انهن انگن اکرن کان وٺي سال 2018ع ۾ سياحن جو انگ 66 لک کان مٿي ٿي ويو.^[12] ان جي مقابلي ۾، پاڪستان جي گهريلو سياحت واري صنعت جو اندازو لڳايو ويو آهي 5 ڪروڙ سياح جيڪي ملڪ ۾ مختصر سفرن تي عام طور تي مئي ۽ آگسٽ جي وچ ۾ سفر ڪندا آهن.^[13] سياحن جي سڀ کان وڏي آمد برطانيه کان ۽ بعد ۾ آمريڪا، ڀارت ۽ چين کان آهي.^[14]^[15]

جائزو

پاڪستان ۾ اهم سياحتي هنڌن ۾ موهن جو دڙو ۽ هڙپا جا کنڊر ۽ هماليه جا هل اسٽيشن شامل آهن.^[16] پاڪستان 7,000 ميٽرن (23,000 فوٽ) کان وڌيڪ جبلن جي ڪيترن ئي چوٽين جو گھر آهي، جن ۾ K-2 به شامل آهي، جيڪي دنيا جي چوڌاري سياحن ۽ جبلن جي سر ڪندڙن کي پاڻ ڏانهن ڇڪيندا آهن.^[17] پاڪستان جي اتر ۾ ڪيترائي پراڻا ڪوٽ، قديم فن تعمير ۽ هنزه ۽ چترال، جيڪا ننڍي ڪالاش برادري جو گهر آهي، جون واديون ۽ فيئري ميڊوز ۽ گلگت بلتستان جو ديامر ضلعو آهن. پنجاب جو تاريخي شهر لاهور، پاڪستان جو ثقافتي گاديءَ جو هنڌ آهي، جنهن ۾ مغل فن تعمير جا ڪيترائي مثال آهن جنهن ۾ بادشاهي مسجد، شاليمار باغ، جهانگير جو مقبرو ۽ لاهور جو قلعو شامل آهن.

سياحتي ويزا

اصل مضمون: پاڪستان جي ويزا پاليسي

سال 2019ع ۾، پاڪستان ملڪ ۾ سياحت کي وڌائڻ جي ڪوشش ۾ سفري ويزا جي دستيابي کي وڌايو. نئون پروگرام آمريڪا سميت 50 ملڪن جي مسافرن کي آمد تي ويزا ڏئي ٿو. ٻين 175 ملڪن جا شهري انٽرنيٽ تي ويزا لاءِ درخواست ڏئي سگهن ٿا. ان کان اڳ، ويزا رڳو پاڪستاني سفارتخانن مان حاصل ڪري سگهندا هئا.

صوبن ۽ علائقن جي لحاظ کان سياحت

پاڪستان چار صوبن؛ بلوچستان، خيبر پختونخوا، پنجاب ۽ سنڌ، وفاقي علائقي؛ اسلام آباد راڄڌاني وارو علائقو ۽ ٻن خود مختيار علائقن؛ آزاد ڄمون ۽ ڪشمير ۽ گلگت بلتستان ۾ ورهايل آهي.^[18]

گلگت بلتستان

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو گلگت بلتستان ۾ سياحت

گلگت بلتستان ۾ دنيا جي ڪجهه بلند ترين چوٽيون شامل آهن، جن ۾ K-2، دنيا جي ٻي بلند ترين چوٽي، به شامل آهي. گلگت بلتستان جي نظارن ۾ جبل، ڍنڍون، گليشيئر ۽ واديون شامل آهن. صوبو ان جي نشانين، ثقافت، تاريخ ۽ ماڻهن لاء پڻ دورو ڪيو ويندو آهي.^[19] K-2 بيس ڪيمپ، ديوسائي، نلتر، فيئري ميڊوز، بگروٽ وادي ۽ هوشي وادي علائقي ۾ عام سياحتي ماڳ آهن.^[20]

بلوچستان

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو بلوچستان، پاڪستان ۾ سياحت

بلوچستان علائقي جي لحاظ کان پاڪستان جو سڀ کان وڏو صوبو آهي، جيڪو ملڪ جي ڪل ايراضي جو لڳ ڀڳ 43 سيڪڙو آهي. بلوچستان آرڪيالاجي جي لحاظ کان سڀ کان پراڻن نيوليٿڪ (7000 ق.م کان 2500 ق.م) ماڳن جو گھر آهي. مهر ڳڙهه ۽ نوشهرو هڪ قديم شهر هو، جيڪو سنڌو ماٿريءَ جي تهذيب سان جڙيل آهي. 800 سال پراڻا قديم ماڳ قلعه لدگشت ۾ نوشهرواني جا مقبرا آهن. اورايا (Oraea) جي ماڳ تي هڪ قديم بندرگاهه هو، جيڪو قديم يوناني تهذيب دوران استعمال ٿيندو هو.^[21]

ڪوئيٽا بلوچستان جو صوبائي گاديءَ جو هنڌ آهي. دلچسپيءَ جي ماڳن ۾ محفوظ ٿيل هزارگنجي چلتن نيشنل پارڪ، هنه ڍنڍ، ڪوئيٽا جيولوجيڪل ميوزيم، بلوچستان آرٽس ڪائونسل لائبريري، ڪوئيٽا آرڪيالاجيڪل ميوزيم ۽ ڪمانڊ اينڊ اسٽاف ڪاليج ميوزيم شامل آهن. قائداعظم ريزيڊنسي زيارت جي شهر ۾ آهي، جيڪا "دنيا جي سڀ کان وڏي ۽ پراڻي صنوبر جي ٻيلن جي ڪري مشهور آهي". سبي هڪ اهم تاريخي شهر آهي، جنهن ۾ "جرگه هال" ۾ انهن آثارن جو مجموعو آهي، جيڪي مهر ڳڙهه، نوشهرو ۽ پيراڪ جي آثار قديمه جي ماڳن مان مليا آهن. ساليانو "سبي فيسٽيول" ۾ "گھوڙن ۽ ڍورن جو شو" شامل آھي.^[22]

صوبي ۾ ڪيترائي جبلن جا لڪ شامل آھن. بولان لڪ صوبائي شهر ڪوئيٽا ۾ داخل ٿيڻ جو مکيه دروازو آهي. ٻين ۾ پاس لڪ، خوجڪ لڪ ۽ هرنائي لڪ شامل آهن. بلوچستان جي ساحلي پٽي سنڌ صوبي جي حد کان ايراني سرحد تائين پکڙيل آهي، جيڪا 750 ڪلوميٽرن (470 ميل) کان وڌيڪ آهي. گوادر شهر صوبي جو سڀ کان وڏو بندرگاهه آهي ۽ مڪران جي قديم علائقي جي ويجهو واقع آهي. پسني هڪ وچولي قد جو شهر آهي جيڪو مڇي مارڻ لاءِ مشهور آهي. مڪران ڪوسٽل هاءِ وي سان گڏ، ڪيترن ئي پٿرن جي شڪلين سان گڏوگڏ ڪنڊ ملير ۽ هنگول نيشنل پارڪ آهن.

سنڌ

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو سنڌ ۾ سياحت

سنڌ پاڪستان جي ڏکڻ اوڀر ۾ واقع آهي. صوبو پنهنجي ثقافتي ۽ مذهبي ورثي ۽ تيزيءَ سان شهري ٿيڻ جي ڪري مشهور آهي ۽ قديم سنڌو ماٿري جي تهذيب جو گهر آهي. لاڙڪاڻي شهر جي ويجهو موهن جو دڙو ڏکڻ ايشيا جي سڀ کان وڏي شهري آباديءَ مان هڪ هو ۽ يونيسڪو جي عالمي ورثي وارو ماڳ آهي. چوڪنڊي جو مقبرو قديم سنڌي ۽ بلوچي ورثي جو ٻيو مثال آهي جيڪو لانڍي جي ڀرسان واقع آهي. ٻيو قديم شهر اروڙ سکر شهر جي ڀرسان واقع آهي. ڪاهو جو دڙو ميرپورخاص جي ڀرسان هڪ قديم ٻڌ ڌرم جي آثار قديمه وارو ماڳ آهي، جتي ٻڌمت جو اسٽوپا کوٽيو ويو هو.

صوبي اندر ڪيترن ئي ماڳن آثار قديمه جي ماهرن کي اها صلاح ڏني آهي ته ڏکڻ ايشيا ۾ اسلام جي پهرين آمد ڪراچي ۾ ٿي. مڪلي هل دنيا جي سڀ کان وڏي قبرستان مان هڪ آهي ۽ اسلامي خاندانن جي ڪيترن ئي قديم مقبرن ۽ قبرن جو گهر آهي. حيدرآباد جي ٽالپرن ميرن به ڪيترائي ماڳ ڇڏيا، جن ۾ ٽالپر ميرن جا مقبرا، خيرپور ۾ فيض محل، قاسم قلعو، پڪو قلعو ۽ ڪوٽ ڊيجي جو قلعو؛ ۽ رني ڪوٽ جو قلعو اسلام جي حملي دوران ٺهيل هو. سنڌ ۾ ٺٽي، شاهه عبداللطيف ڀٽائي، لعل شهباز قلندر، شاھجھاني مسجد ٺٽو، مزار قائد، مير معصوم شاهه جو مينارو، ڀنڀور ۽ ڳڙهي خدا بخش سميت ڪيترائي ثقافتي ماڳ ۽ مزار آهن.

ڪراچي صوبي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ پاڪستان جو سڀ کان وڏو شهر آهي. اهو ملڪ جي باني محمد علي جناح جو گهر آهي، جنهن جي مزار قائد تي پاڪستان ۾ سڀ کان وڌيڪ شاندار مقبرو آهي. ڪراچي بندرگاهه ملڪ جي سڀ کان وڏي بندرگاهه آهي جنهن کانپوءِ ٻيو نمبر وڏو بندرگاهه قاسم آهي. شهر ۾ ڪيترائي ثقافتي ماڳ آهن جن ۾ موهٽا پيلس، نيشنل ميوزيم آف پاڪستان، ايمپريس مارڪيٽ، فريئر هال، جهانگير ڪوٺاري پريڊ، ڪراچي ميونسپل ڪارپوريشن بلڊنگ ۽ هندو جمخانا شامل آهن. شهر جي اندر ڪيترائي ساحل آهن، جن مان ڪجهه مشهور آهن ڪلفٽن سمنڊ، فرينچ ساحل، سينڊ اسپٽ سمنڊ ۽ منورا ٻيٽ. هي صوبو سنڌو درياءَ جو بيسن بڻجي ٿو ۽ ان ۾ ڪيئي ڍنڍون آهن، جن ۾ ڪينجهر ڍنڍ، منڇر ڍنڍ ۽ بکري واريو ڍنڍ شامل آهن. کيرٿر نيشنل پارڪ ڪيترن ئي جهنگلي جيوت جي نسلن لاءِ هڪ محفوظ رزرو آهي. ٿر ريگستان پڻ ان صوبي ۾ واقع آهي، جيڪو پنجاب ۽ هندستان کي ملائي ٿو. ڪڇ جو عظيم رڻ صوبي ۾ هڪ محفوظ آبي زمين آهي، جنهن ۾ ٻه جهنگلي جيوت پناهه گاهه آهن؛ رڻ آف ڪڇ جي جهنگلي جيوت جي پناهه گاهه ۽ نارا ريگستاني جهنگلي جيوت پناهه گاهه. سکر بئراج برسات نه پوڻ سبب پيدا ٿيندڙ ڏڪار جي خاتمي لاءِ ٺاهيو ويو. پورٽ گرانڊ فوڊ اينڊ انٽرٽينمينٽ ڪمپليڪس ڪراچي جي وچ ۾ هڪ تفريحي علائقو آهي جيڪو 19هين صديءَ جي اصلي جيٽي پل جي واٽر فرنٽ سان گڏ تعمير ڪيو ويو هو. اهو ڪمپليڪس هڪ ڏينهن ۾ 5,000 سياحن کي راغب ڪرڻ جي اميد رکي ٿو ۽ شاپنگ، ڊائننگ، ثقافتي ۽ ساحلي تفريحي سرگرمين جو هڪ وڏو مرڪز آهي. پورٽ گرانڊ نيپئر مول برج تي واقع آهي، جيڪو تاريخي طور تي شهر لاءِ اهم آهي، ۽ 19 صدي جي اصلي جيٽي برج.

is the provincial capital of the province and largest city of Pakistan. It is home to the founder of the nation Mohammad Ali Jinnah, whose tomb at Mazar-e-Quaid is the most iconic mausoleum in Pakistan. The Port of Karachi is the country's largest post followed by the second largest, Port Qasim. The city has a number of cultural sites including Mohatta Palace, National Museum of Pakistan, Empress Market, Frere Hall, Jehangir Kothari Parade, Karachi Municipal Corporation Building and the Hindu Gymkhana. There are several beaches within the city, some of the most famous are Clifton Beach, French Beach, Sandspit Beach and Manora Island.

The province forms the basin of the Indus River and has a number of lakes, including Keenjhar Lake, Manchar Lake and Bakri Waro Lake. Kirthar National Park is a protected reserve for several wildlife species. The Thar Desert is also located in the province which adjoins Punjab and India. The Great Rann of Kutch is a protected wetland site in the province, which has two wildlife sanctuaries; the Rann of Kutch Wildlife Sanctuary and the Nara Desert Wildlife Sanctuary. The Sukkur Barrage was built to alleviate famines caused by lack of rain.

Port Grand Food and Entertainment Complex is a recreational area in the centre of Karachi that was built along the waterfront of the 19th-century Native Jetty Bridge. The complex is expected to attract up to 5,000 visitors a day and is a major hub of shopping, dining, cultural and coastal recreational activities. Port Grand is located on Napier Mole Bridge, which is historically significant to the city, and the 19th-century Native Jetty Bridge.^[23]

خيبر پختونخوا

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Tourism in Khyber Pakhtunkhwa

Khyber Pakhtunkhwa is located in the north-west region of Pakistan and is popular with adventurers and explorers. The province has a varied landscape ranging from rugged mountains, valleys, hills and farms. There are a number of Buddhist archaeological sites from the Gandhara civilisation such as Takht Bhai and Pushkalavati, and other Buddhist and Hindu archaeological sites including Bala Hisar Fort, Butkara Stupa, Kanishka stupa, Chakdara, Panjkora Valley and Sehri Bahlol.

The province's capital city is Peshawar, which is home to a number of sites including Bala Hisar Fort, Peshawar Museum, archaeological site of Gor Khuttree, Mohabbat Khan Mosque, old city of Sethi Mohallah, Jamrud Fort, the Sphola Stupa and the market at Qissa Khwani Bazaar. The city Dera Ismail Khan is known as the entrance into the province from Punjab and Balochistan, and for its Hindu ruins at Kafir Kot. Mardan city has Buddhist ruins at Shahbaz Garhi. In the north of the province is the Swat valley One of the most important cities in the province is Mansehra, which is a major stop for tourists setting out to the Northern Areas and Azad Kashmir. The city is connected by the Karakoram Highway, which ends in China. Along the route, there are several stops including the Kaghan Valley, Balakot, Naran, Shogran, Lake Saiful Mulook and Babusar Top. There are also several other sites that attract a large number of tourists every year including Ayubia, Batkhela, Chakdara, Saidu Sharif, Kalam Valley and Hindu Kush mountain range in Chitral.^[24]

Several mountain passes run through the province. One of the most famous is the Khyber Pass, which links Afghanistan with Pakistan. The trade route sees a large number of trucks and lorries transporting goods in and out of the region. The Babusar Pass connects Thak Nala with Chilas on the Karakorum Highway. The Lowari Pass connects Chitral with Dir via the Lowari Tunnel. The highest mountain pass in Pakistan is the Shandur Pass, which connects Chitral to Gilgit and is known as the "Roof of the World". The pass is the centre of the Hindukush, Pamir and Karakoram ranges.

پنجاب

سانچو:More citations needed section

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Tourism in Punjab, Pakistan

Punjab is the second-largest province in Pakistan. It is known for its ancient cultural heritage and its religious diversity. The Indus Valley civilisation once ruled the region and a significant archaeological find was discovered at the ancient city of Harrapa. The Gandhara civilisation was also dominant at the site of Taxila in the north of Punjab. Several other civilisations such as Greeks, Central Asians and Persians ruled Punjab, leaving a number of sites that still exist today. Islam arrived in the region during the rule of the Umayyad Caliphate followed by the Ghaznavids. The Mughals took control of the region and ruled its land for several centuries. The Mughal heritage remained strong in Punjab with a large number of forts, tombs and monuments sintact today. The Durrani Empire ruled Punjab after the fall of the Mughal Empire for a short period following the rise of the Sikh Empire. The strong control of the Sikhs also left a number of sites that have remained intact throughout Punjab. The British Raj took control of the region until the independence.

Tourism in Punjab is regulated by the Tourism Development Corporation of Punjab.^[25] The province has a number of large cosmopolitan cities, including the provincial capital Lahore. Major visitor attractions there include Lahore Fort and Shalimar Gardens, which are now recognised World Heritage Sites. The Walled City of Lahore, Badshahi Mosque, Wazir Khan Mosque, Tomb of Jahangir and Nur Jahan, Tomb of Asaf Khan, Chauburji and other major sites are visited by tourists each year.

Rawalpindi is a famous hill station stop for tourists.^[26] The Pharwala Fort, which was built by an ancient Hindu civilisation, is on the outskirts of the city. The city of Sheikhupura also has a number of sites from the Mughal Empire, including the World Heritage-listed Rohtas Fort near Jhelum. The Katasraj temple in the city of Chakwal is a major destination for Hindu devotees. The Khewra Salt Mines is one of the oldest mines in South Asia. Faisalabad's clock tower and eight bazaars were designed to represent the Union Jack.^[27]

The province's southward is arid. Multan is known for its mausoleums of saints and Sufi pirs. The Multan Museum and Nuagaza tombs are significant attractions in the city. The city of Bahawalpur is located near the Cholistan and Thar deserts. Derawar Fort in the Cholistan Desert is the site for the annual Cholistan Jeep Rally. The city is also near the ancient site of Uch Sharif which was once a Delhi Sultanate stronghold. The Noor Mahal, Sadiq Ghar Palace and Darbar Mall were built during the reign of the Nawabs. The Lal Suhanra National Park is a major zoological garden on the outskirts of the city.

آزاد ڪشمير

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Tourism in Azad Kashmir

Azad Kashmir is situated in the northern part of the country. The northern part of Azad Jammu and Kashmir encompasses the lower part of the Himalayas, including Jamgarh Peak 4٬734 ميٽر (15٬531 ft). Sarwali Peak in the Neelum Valley is the highest peak in the province. Ganga Choti is a peak in Bagh.^[28] The province is fertile, green and mountainous.^[29]

اسلامآباد راڄڌاني وارو علائقو

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Tourism in Islamabad Capital Territory

Islamabad, Pakistan's capital city, is located on the Pothohar Plateau in the north-eastern part of the country between Rawalpindi District and the Margalla Hills National Park to the north. The region has historically been a part of the crossroads of [Punjab and Khyber Pakhtunkhwa with the Margalla Pass acting as the gateway between the two regions. Faisal Mosque (the largest mosque in South Asia, Margalla Hills National Park, Daman-i-Koh, Pakistan Monument, Rawal Lake, Simli Lake and Fatima Jinnah Park are among the tourist attractions in the territory.^[30]^[31] It is ranked as the second most-beautiful capital city in the world.^[32]

يونيسڪو عالمي ورثي وارا ماڳ

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو پاڪستان ۾ عالمي ورثي واري ماڳن جي فهرست

جدول ۾ پاڪستان ۾ موجود هر عالمي ورثي واري ماڳ بابت معلومات ڏنل آهي.

نالو: جيئن عالمي ورثو ڪميٽي پاران ڏنل

علائقو: پاڪستان جي 8 انتظامي يونٽن مان هڪ

عرصو: وقت جي اهميت، خاص طور تي تعمير جو

يونيسڪو ڊيٽا: ماڳ جو حوالو نمبر؛ جنهن سال هن ماڳ کي عالمي ورثي جي فهرست ۾ شامل ڪيو ويو؛ اهي معيار جيڪي هيٺ ڏنل هئا: معيار (i) کان (vi) تائين ثقافتي آهن، جڏهن ته (vii) کان (x) تائين قدرتي آهن؛ ٻنهي معيارن کي پورا ڪرڻ واري ماڳن جي درجه بندي "مخلوط سائيٽن" جي طور تي ڪئي وئي آهي.

وضاحت: ماڳ جي مختصر وضاحت.

Name	Region	Period	UNESCO data	Description	Ref(s)
Archaeological Ruins at Moenjodaro	Sindh, Pakistan 27°19′45″N 68°8′20″E / 27.32917°N 68.13889°E / 27.32917; 68.13889	26th century BC to 19th century BC	138; 1980; ii, iii	Moenjodaro is an archaeological site located on the right bank of the Indus River in Larkana District of Sindh. Dating back to the beginning of third millennium BC, the 5000-year-old city was one of the largest and earliest urbanized settlements in South Asia. The ruins were first discovered in 1922 and major excavations were carried out in the 1930s, however after 1965 further excavations were banned due to weathering and disintegration. Only one-third of the site has been revealed so far and site conservation works have been on-going since then.	^[33]
Taxila	near modern Taxila, in Punjab, Pakistan 33°46′45″N 72°53′15″E / 33.77917°N 72.88750°E / 33.77917; 72.88750 (Taxila)	5th century BC to second century AD	139; 1980; iii, vi	Taxila is an archaeological site located in the Rawalpindi District, 30 km northwest of Islamabad. The city dates back to the Gandhara period and contains the ruins of the Gandhāran city of Takṣaśilā which was an important Hindu and Buddhist centre, and is still considered a place of religious and historical sanctity in those traditions.	^[34]
Buddhist Ruins of Takht-i-Bahi and Neighbouring City Remains at Sahr-i-Bahlol	Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan 34°19′15″N 71°56′45″E / 34.32083°N 71.94583°E / 34.32083; 71.94583	1st century	140; 1980; iv	Takht-i-Bahi, meaning spring throne, is a Buddhist monastic complex dating to the first century BC located on top of a 152 m high hill. The ruins are located about 16 km from Mardan and 80 km from Peshawar. Sahr-i-Bahlol is a small fortified city, dating from the same era, located near Takht-i-Bahi. The historical complex is a complete Buddhist monastery consisting of four main groups; the Court of Stupas, a monastic complex, a temple complex, and a tantric monastic complex.	^[35]
Fort and Shalamar Gardens in Lahore	Punjab, Pakistan 31°35′25″N 74°18′35″E / 31.59028°N 74.30972°E / 31.59028; 74.30972	1556	171; 1981; i, ii, iii	The Fort and Shalamar Gardens in Lahore are two distinct royal complexes from the Mughal era. The Fort is located at the northwest corner of the Walled City of Lahore and has been destroyed and rebuilt several times during its history. The Shalamar Gardens are example of Mughal Gardens which were constructed by the emperor Shah Jahan in 1642. The gardens are influenced by Persian and Islamic traditions and cover 16 hectares of land area.	^[36]
Historical Monuments at Makli, Thatta	Sindh, Pakistan 24°46′0″N 67°54′0″E / 24.76667°N 67.90000°E / 24.76667; 67.90000	14th century to 18th century	143; 1981; iii	Makli is a necropolis in the archaeological city of Thatta dating back to the 14th century. The monuments and mausoleums in Makli are built from high quality stone, brick, and glazed tiles representing the civilization of Sindh of the time. Tombs of famous saints and rulers including Jam Nizamuddin II are still preserved and are evidence of Hindu, Mughal, and Islamic architecture.	^[37]
Rohtas Fort	Punjab, Pakistan 32°57′45″N 73°35′20″E / 32.96250°N 73.58889°E / 32.96250; 73.58889 (Rohtas Fort)	1541	586; 1997; ii, iv	Rohtas Fort is a garrison fort built by Sher Shah Suri, located about 16 km from Jhelum in Punjab, Pakistan. The fort is an exceptional example of Islamic military architecture, integrating artistic traditions from Turkey and the Indian subcontinent. It was built at a strategic location on a small hill alongside Kahan River to control the Ghakkars. Its name is derived from Rohtasgarh, the site of Sher Shah's victory in 1539 over a Hindu ruler.	^[38]

Tentative list

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو List of World Heritage Sites in Pakistan#Tentative sites

In 2004, the Ministry of Tourism pushed forward for new sites in Pakistan to become a UNESCO World Heritage Site. In total, 26 sites are awaiting to be categorised as of 2016 which include:^[39]^[40]

Badshahi Mosque, Lahore – mosque built in 1673 during Mugal Empire
Shah Jahan Mosque, Thatta – mosque built in 1647 by Shah Jahan
Wazir Khan Mosque, Lahore – mosque built in 1635 by Shah Jahan
Tomb of Jahangir, Tomb of Asif Khan and Akbari Sarai Gateway in Lahore – mausoleum built in 1637
Tomb of Bibi Jawindi, Baha'al-Halim and Ustead, Mosque of Jalaluddin Bukhari, Uch Sharif – five monuments of historical figures
Tomb of Shah Rukn-e-Alam, Multan – tomb for Sufi Shah Rukn-e-Alam
Chaukhandi Tombs, Karachi – tombs built during Mughal Empire
Central Karakoram National Park – largest protected area in northern Pakistan
Deosai National Park – a high-altitude alpine plain and a national park in Gilgit-Baltistan
Hingol National Park – a national park in Balochistan
Hiran Minar and Tank, Sheikhupura – built by Mughal Emperor, Jahangir in 1606
Mehrgarh, Balochistan – one of the oldest Neolithic ruins and archaeological sites
Rehman Dheri, Dera Ismail Khan – historical ruins of Indus Valley civilization
Harappa, Punjab – historical ruins of the Bronze Age
Katas Raj Temples – temples near Chakwal which are attributed to Hindu Shahis Eras dating from about 615–950 CE
Nagarparkar Cultural Landscape – an important center of Jain religion and culture in Sindh
Mansehra Rock Edicts, Mansehra – earliest writings of the third century BC
Ranigat, Khyber Pakhtunkhwa – archaeological remains of a Buddhist monastic complex
Shahbazgarhi Rock Edicts, Mardan – inscriptions of the Mauryan emperor, Ashoka
Baltit Fort, Hunza Valley – Tibetan-style fort built in the 13th century
Derawar Fort and the forts of Cholistan Desert – located in Punjab
Ranikot Fort, Jamshoro District – one of the largest forts in the world
Port of Banbhore – archaeological site of historical port city on the Indus River
The Salt Range and Khewra Salt Mine – the second largest and oldest salt mine in the world
Karez System – in Balochistan
Ziarat Juniper Forest – a juniper forest in Ziarat, Balochistan
Bhamala Stupa - the archaeological site of a historical point on the Haro River

Other landmarks

Other landmarks and structures have not yet made the UNESCO Tentative List. Long before the creation of Pakistan after its partition from India in 1947, there existed diverse cultures and religions in the undivided India. India was the centre of various wars that led to several dynasties and tribes ruling its lands. They left behind landmarks, some of which have become national icons in Pakistan now whilst others need the attention of concerned authorities. Some of these include:

Altit Fort in Hunza Valley
Bagrot Valley
Bala Hissar Fort in Peshawar
Chaqchan Mosque in Khaplu
Frere Hall in Karachi
Khaplu Palace in Khaplu
Mahabat Khan Mosque-A Mughal Era mosque in Peshawar
Faisalabad Clock Tower and the Eight Bazaars
17th- and 18th-century Tombs of Talpur Mirs
Faiz Mahal of the Talpur Mirs
Samadhi of Ranjit Singh
Mughal built the tomb of Asaf Khan at Shahdara Bagh
Empress Market built during the rule of the British Empire
The tomb of Qutb-ud-din Aibak, the first Sultan of Delhi and founder of the slave dynasty
Mohatta Palace, built in 1927
18th-century Omar Hayat Mahal
19th-century Italian chateau Noor Palace
The 3000 BC fort of Kot Diji and Faiz Mahal in Khairpur
16th-century fort at Skardu
Nagar Fort at Chitral
Golra Sharif Railway Museum, Islamabad

Post-independence Pakistan retained its heritage by constructing sites to commemorate its independence by blending styles and influences from the past. Some of these include:

Minar-e-Pakistan in Lahore
Grand Jamia Mosque, Lahore
Faisal Mosque in Islamabad
The mausoleum of the founder of Pakistan, Mohammad Ali Jinnah
Bab-e-Pakistan a memorial site for the victims of the independence
Pakistan Monument in Islamabad
The mausoleum of Allama Muhammad Iqbal
Gorakh Hill, Dadu – situated on one of the highest plateaus of Sindh

سياحتي علائقن ۽ ماڳن جي فهرست

فائل:Top 5 Tourist Destinations - Pakistan.jpg

Top-five tourist destinations

In October 2006, The Guardian released what it described as "The top five tourist sites in Pakistan".^[41] Pakistan was ranked 47 out of 200 countries in an analysis of the World Travel and Tourism Council's (WTTC) growth figures by Lovehomeswap.com,^[42] which said, "If the country becomes more peaceful, visitor numbers are predicted to rise".^[43]^[44]

Rank	Location
1	Lahore
2	Taxila
3	The Karakoram Highway
4	Karimabad
5	Kumrat Valley
6	Hazara

اسڪيئنگ جا ريزورٽ

واديون

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو List of valleys in Pakistan

ڍنڍون

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو List of lakes in Pakistan

آبشارون

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو List of waterfalls in Pakistan

قومي پارڪ

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو List of national parks of Pakistan

ڊيٽا

سال جي مطابق سياحن جي آمد

1990ع جو ڏهاڪو

	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999
Tourist visitors^[45]	-	-	-	-	383,000	378,000	369,000	375,000	429,000	432,000

2000ع جو ڏهاڪو

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Tourist visitors	557,000	500,000	498,000	501,000	648,000	798,000	898,000	840,000	823,000	855,000

2010ع جو ڏهاڪو

	2010	2011	2012	2013^[46]	2014^[46]	2015^[47]	2016^[46]	2017^[48]^[49]	2018^[50]
Tourist visitors	907,000	1,161,000	966,000	565,212	530,000	563,400	965,498	1,750,000	1,900,035

Country	2021	2020	2019
افغانستان	719,387	748,493	2,138,784
گڏيل بادشاھت	149,986	244,612	484,744
گڏيل آمريڪي رياستون	108,744	106,847	211,338
ايران	44,270	37,693	62,686
ڪينيڊا	34,315	48,232	98,159
چين	25,655	33,820	108,608
فلپائن	20,749	27,382	29,176
جرمني	14,366	15,096	33,087
ڀارت	13,243	45,176	75,315
اٽلي	10,955	10,116	20,565
اسپين	8,732	9,016	14,365
فرانس	8,424	8,489	17,808
ناروي	7,005	8,268	21,188
يوڪرين	6,216	6,992	6,003
بحرين	6,182	5,303	11,780
نيدرلينڊز	5,964	6,416	13,231
ترڪي	5,899	7,005	10,680
بيلجيئم	5,134	4,094	8,867
ڊينمارڪ	4,028	3,661	9,291
سويڊن	3,539	3,380	7,376
آئرلينڊ	3,337	4,425	9,849
روس	2,892	2,973	4,242
آسٽريليا	2,857	9,949	33,504
برما	2,851	3,754	3,906
ڏکڻ آفريقا	2,468	3,854	8,774
سعودي عرب	2,449	2,847	8,840
ڏکڻ ڪوريا	2,257	2,998	7,770
عمان	2,281	3,362	8,723
سري لنڪا	2,069	2,844	5,471
انڊونيشيا	1,967	2,396	4,669
مڪائو	1,633	1,411	3,696
ٿائي لينڊ	1,609	1,192	4,880
پورچوگال	1,479	1,873	3,194
بنگلا ديش	1,387	2,188	3,796
سوئٽزرلينڊ	1,363	1,427	3,383
پولينڊ	1,323	1,371	2,501
آسٽريا	1,321	1,238	2,962
جاپان	1,298	2,291	10,047
مصر	1,222	1,283	2,910
رومانيا	1,153	1,607	1,900
گڏيل عرب امارات	1,043	2,121	3,650
يونان	966	1,158	1,612
شام	802	681	606
نائجيريا	801	572	1,179
موزمبيق	621	669	1,438
ڪينيا	580	667	1,705
فن لينڊ	571	582	1,190
ويت نام	550	781	1,113
اردن	535	715	2,319
ملائيشيا	495	2,232	8,679
نيپال	480	661	1,585
تنزانيا	453	552	980
قطر	381	469	1,347
نيوزي لينڊ	363	1,039	3,116
عراق	336	371	778
مراڪش	302	452	900
قازقستان	301	285	566
سنگاپور	286	730	3,584
بلغاريه	280	515	793
يمن	271	268	752
ھنگري	258	267	686
آذربائيجان	249	233	522
چيڪ جمهوريا	247	229	678
ايٿوپيا	234	281	474
سوڊان	207	246	748
لبنان	188	309	799
برازيل	177	320	666
ميڪسيڪو	134	140	321
لٿوينيا	122	228	420
تائيوان	111	358	1,081
سلوواڪيا	93	172	308
موريشس	86	377	1,023
ڪمبوڊيا	5	29	181

گيلري

گلگت بلتستان: 1. شنگريلا ڍنڍ ۽ ڀرپاسي واري تفريح گاهه. 2. نگر وادي مٿان راڪاپوشي جبل جا ٽاور. 3. ديسائي سرد ريگستان، اسڪردو دنيا جو 4. عطا آباد ڍنڍ هنزا وادي تي ايمبولينس. 4. K-2، ڌرتيءَ تي ٻيون بلند ترين جبل. بلوچستان: 1. کنڊ ملير. 2. سياحن ڪوئيٽا مٿان ڪيمپون لڳايون. 3. زيارت ۾ قائداعظم جي رهائشگاهه. 4. اورماڑه، گوادر. 5. هنگول نيشنل پارڪ، مڪران، پاڪستان. خيبرپختونخواهه: 1. ڍنڍ سيف الملوڪ، ڪاغان وادي جي اترئين پاسي، سيف الملوڪ نيشنل پارڪ ۾ ناران شهر جي ويجهو آهي. 2. اترور، وادي سوات. 3. شوگران، ڪاغان وادي ۾ پيئي ڀاڄيون 4. چترال ۾ ڪرڪيٽ کيڏندڙ سياح. 5. پشاور ۾ بالا حصار قلعو. پنجاب: 1. لاهور ۾ بادشاهي مسجد. 2. مينار پاڪستان، لاهور. 3. لاهور جو قلعو. 4. لاهور جي ڪيترن ئي فوڊ اسٽريٽن مان هڪ. 5. نور محل بهاولپور ۾ هڪ محل آهي. سنڌ: 1. ڪراچي ۾ موهٽا محل. 2. ڪراچي ۾ فريئر هال. 3. Hawkes Bay Beach، ڪراچي. 4. موئن جو دڙو، لاڙڪاڻو. 5. لينس ڊائون پل، سکر. آزاد ڪشمير: 1. تبت، وادي نيلم. 2. سرل ڍنڍ، وادي نيلم. 3. شاردا، آزاد ڪشمير جو هڪ منظر. 4. گنگا چوٽي، باغ ضلعو. 5. چٽا ڪٿا ڍنڍ. اسلام آباد جي گاديءَ جو هنڌ: 1. شاهه فيصل مسجد، اسلام آباد. 2. مارگلا هيل کان فيصل مسجد جو هڪ منظر. 3. پاڪستان مونومينٽ، اسلام آباد. 4. راول ڊيم، اسلام آباد. 5. شڪرپاريان جي شروعات ويجهو ڪرسنٽ ۽ اسٽار مونومينٽ.