Hvosno
Hvosno (varijanta: Hvostno, Staro Hvosno) je raniji naziv za severni deo Metohije, prostor bogat srednjovekovnim manastirima i crkvama, koje su izgradili srpski kraljevi i lokalna vlastela. Hvosno je prostor koji obuhvata oblast savremenih gradova Istoka i Peć na Kosovu i Metohiji. Ime Hvosno je izvedeno iz staroslovenske reči hvost, što znači "debelo drvo", verovatno zbog gustih šuma koje rastu na padinama okolnih planina. Drugo objašnjenje je da slovenska reč hvost, potiče od imena neke vrste trave, korova koje je raslo u Metohiji.
Oblast Hvosno je bio naseljen Srbima u 6. veku za vreme masovnih slovenskih migracija na Balkansko poluostrvo. U 9. i 10. veku je deo srpske države dinastije Vlastimirovića. Nakon pada dinastije Vlastimirović, Hvosno je verovatno palo pod bugarsku vlašću, a posle pada Bugarskog carstva 1018, došao je pod vizantijsku upravu za naredna dva veka. Hvosno se prvi put pominje kao Χoσνoς (Hosnos) u 1018. kao mesto pod jurisdikcijom episkopa Prizrenskog u tri povelje cara Vasilija II, (pod upravom Ohridske arhiepiskopije).
U drugoj polovini 12. veka srpski veliki župan Stefan Nemanja je uspeo da dobije nezavisnost od Vizantije i teritorija pod upravom srpskog župana počinje da se širi i na Hvosno između ostalih vizantijskih teritorija. Hvosno se pominje u žitijima Svetog Simeona, napisane između 1201. i 1208. od strane njegovog sina i prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save, kao jedan od okruga koji je srpski veliki župan Stefan Nemanja (Sveti Simeon) osvojio od Vizantije od 1180 i 1190.
Iz žitija Svetog Save:
Jer neka je znano svima nama i drugima, da Bog, koji tvori ljudima na bolje, ne hoteći ljudske propasti, postavi ovoga vaistinu priblaženoga gospodina nam i oca, ovoga samodržavnoga gospodina, narečenoga Stefana Nemanju, da caruje svom srpskom zemljom. I pošto je obnovio očevu dedovinu i još više utvrdio Božjom pomoću i svojom mudrošću danom mu od Boga, i podiže propalu svoju dedovinu i pridobi od pomorske zemlje Zetu sa gradovima, a od Rabna oba Pilota, a od grčke zemlje patkovo, sve Hvosno i Podrimlje, Kostrc, Drškovinu, Sitnicu, Lab, Lipljan, Glbočicu, Reke, Ušku i Pomoravlje, Zagrlatu, Levče, Belicu. To sve mudrošću i trudom svojim sve ovo pridobi što mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svoje dedovine.
Manastir Bogorodica Hvostanska se nalazi u podnožju Mokre planine, u blizini sela Vrela, 20 km severno od Peći. Od srednjeg veka ovo područje je takođe poznat kao Hvosno. Najranije zgrade na ovoj lokaciji potiču iz sredine 6. veka. Posle vizantijskog perioda, kada region Hvosno postaje deo novoosnovane srpske kraljevine u 12. veku mnoge nove crkve su izgrađene. Ruševine vizantijske bazilike je obnovljeno u trećoj deceniji 13. veka, a novi hram Presvete Bogorodice je sagrađen sa susednim manastirskim zgradama. Crkva je nazvan Mala Studenica ili Studenica Hvostanska jer asocira na čuveni srpski pravoslavni manastir Studenica, u centralnoj Srbiji, koji sagrađen u sličnom arhitektonskim stilu.
Posle 1219, kada je srpska crkva je dobila punu autonomnu nadležnost od trona Konstantinopolja, ovaj manastir je postao središte novoosnovane Eparhije Hvosno, koji je kasnije unapređen u čin mitropolije u 1381. 17 episkopa je stolovalo u ovom svetom manastiru, a najveći procvat duhovne i umetinčke aktivnosti je zabeležen u drugoj polovini 16. veka, a poslednji mitropolit koji se pominje 1635. je Viktor.
Manastir je zapusteo i počeo propadati, najverovatnije u vreme Velike seoba (Velike seobe) u 1690, kada veliki broj Srba na čelu sa svojim patrijarhom Arsenijem napustili Kosovo i južne delove Srbija bežeći pred turskim zulumom.
- Pošto je manastir bio napušten, lokalni Albanci (poslednjih decenija) iz sela Vrelo su počeli da koriste kamen iz ove crkve, tako da ceo kompleks propada brzo, slično kao i sa manastirom Svetih arhangela kod Prizrena.
Ostaci manastirskog kompleksa su istraženi u 1930. i od 1966. do 1970, kada su sprovdeni konzervatorski radovi sprovi na ostacima crkve. Pored crkve, pronađeni su konak, manastirska trpezarija i drugi objekti.
- U novijoj istoriji SPC vikarni episkopi Patrijarha srbskog nose titulu Hvostanskog episkopa
- Kosovo.net Arhivirano 2012-05-03 na Wayback Machine-u
- Rastko