Pinakes (Kalimah)

"Pinakes" može biti množina imenice pinaks, koja označava votivnu pločicu pohranjenu u neko svetilište.

Imaginarna predstava unutrašnjosti Aleksandrijske biblioteke

Pinakes (grčki: Πίνακες = Tablice ili Pločice) naslov je bibliografskog dela koje je sastavio helenistički pesnik i filolog Kalimah (310/305‒240. pne.), a koje se obično smatra prvim bibliotečkim katalogom na svetu. Sadržaj tog dela temeljio se na inventaru Aleksandrijske biblioteke u vreme Kalimahovog rada u njoj tokom 3. veka pne.^[1]

Historija

Aleksandrijsku biblioteku osnovao je Ptolemej I Soter oko 306. pne. Njen prvi bibliotekar bio je Zenodot iz Efesa. Tokom Zenodotove uprave Kalimah, koji nikada nije obavljao dužnost glavnog bibliotekara, sastavio je Pinakes i tako postao prvi bibliograf i filolog koji je, oko 245. pne., organizovao biblioteku po autorima i po temama.^[2][3]

Zenodota je na mestu upravnika Biblioteke nasledio Apolonije Rođanin, a ovoga Eratosten iz Kirene (235. pne.), koji je sastavio svoj "raspored velikih polica" (tetagmenos epi teis megaleis bibliothekeis). Godine 195. pne. Aristofan Bizantinac je na položaju glavnog bibliotekara ažurirao Kalimahove Tablice,^[4] premda je moguće da njegov rad uopšte nije bio dopuna Kalimahovog dela, već da je predstavljao komentar uz Tablice ili čak polemiku protiv njenog sadržaja.^[5]

Opis

U Aleksandrijskoj biblioteci nalazilo se oko 500.000 papirusnih svitaka, koji su bili grupisani prema tematici i čuvani u kutijama.^[6] Na svakoj se kutiji nalazila oznaka s oslikanim tablicama okačenim iznad papirusa koji su se tu čuvali. Kalimahovo delo, nazvano Pinakes po ovim tablicama, zapravo predstavlja katalog knjiga ili svitaka pohranjenih u pojedinim kutijama. Na kutijama se nalazila bibliografska informacija za svaki svitak.^[7] Kalimahova kataloška odrednica obično je počinjala naslovom, a sledilo je autorovo ime, mesto rođenja, ime njegovog oca, eventualno njegovih učitelja te informacije o autorovom obrazovanju. Odrednica je sadržavala i autorov kratak životopis i popis njegovih dela. Tu je bila i prva linija teksta (u slučaju poezije, prvi stih), zatim kratak sažetak dela, kao i informacija o poreklu svitka.^[8]

Sva su dela kod Kalimaha bila podeljena u jedanaest žanrova. To su bili: retorika, pravo, epika, tragedija, komedija, lirika, istorija, medicina, matematika, prirodoslovlje i raznovrsni spisi. U okviru svake kategorije autori su bili poređani alfabetskim redom.

Kalimah je sastavio i dva druga spisa koji su se ponkad nazivali pinakes ("tablice") i koji su po obliku verovatno nalikovali Tablicama ("čiji su pododeljci možda bili, a možda i nisu"^[9]), ali su se odnosili na pojedine teme. Njih navodi Suda: Hronološka tablica i opis didaskala od početaka i Tablica rečnika i spisa Demokrita.^[10]

Kasnije bibliografske tablice

Termin pinax se i nakon Kalimaha koristio da označi bibliografske kataloge. Na primer, katalog Aristotelovih spisa koji je sastavio Ptolemej-el-Garib stigao je do nas pod naslovom Pinaks (katalog) Aristotelovih spisa.^[11]

Baština

Kalimahove Tablice bile su vrlo značajne za razvoj bibliotekarstva tokom vekova. One su postale uzor koji se koristio u bibliotekama širom Mediterana. Njihov uticaj može se videti i u srednjem veku, pa i u delu Al-Fihrist ("Index") koje je sastavio arabljanski filolog Ibn al-Nadim. Varijacije ovog kataloškog sistema korišćene su u bibliotekama sve do druge polovine 19. veka, odnosno sve dok 1876. Melvil Dewey nije razvio Deweyevu decimalnu klasifikaciju, koja se i danas koristi.^[8]

Reference

1. N. Krevans 2002: 173
2. Neil Hopkinson, A Hellenistic Anthology (CUP, 1988) 83.
3. „Greek Inventions”. Arhivirano iz originala na datum 2019-05-14. Pristupljeno 19.09.2008. 
4. Pfeiffer, R. History of Classical Scholarship from the Beginnings to the End of the Hellenistic Age (OUP, 1968) 133.
5. Slater, W.J. "Grammarians on Handwashing", Phoenix 43 (1989) 100‒111, str. 102.
6. P.J. Parson, "Libraries", u Oksfordskom klasičnom leksikonu (3. izd., OUP, 1996) ovako opisuje indicije o veličini bibliotečkog inventara: "Prvi Ptolemeidi sistematski su se i ambiciozno bavili prikupljanjem knjiga; Aleksandrijska je biblioteka postala legendarna, a Kalimahove Tablice učinile su njen sadržaj pristupačnim. Postojale su konkurentske biblioteke u Peli, Antiohiji (gde je glavni bibliotekar bio Euforion) te naročito u Pergamu. Inventar je bio zavidan: ukoliko se može verovati brojevima, u Pergamu se nalazilo najmanje 200.000 svitaka (Plutarh, Uporedni životopisi, "Antonije", 58, 9), a u glavnoj Aleksandrijskoj biblioteci gotovo 500.000 svitaka (Ceces, Prolegomena de comoedia, 11a. 2. 10–11 Koster)―što možda približno odgovara broju od današnjih 100.000 knjiga".
7. Phillips, Heather A., "The Great Library of Alexandria?". Library Philosophy and Practice, August 2010 Arhivirano 2012-04-18 na Wayback Machine-u
8. „The Pinakes”. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-16. Pristupljeno 29.05.2010. 
9. Nita Krevans, "Callimachus and the Pedestrian Muse," in M.A. harder et al., eds., Callimachus II (Hellenistica Groningana 7), 2002, p. 173 n. 1.
10. Suda On Line^{[mrtav link]}
11. Ingemar Düring, Aristotle in the Ancient Biographical Tradition (Göteborg 1957), p. 221.

Literatura

• Bagnall, R.S. "Alexandria: Library of Dreams", Proceedings of the American Philosophical Society 46 (2002) 348–62.
• Krevans, N. "Callimachus and the Pedestrian Muse", in: A. Harder et al. (eds.) Callimachus II, Hellenistic Groningana 6 (Groningen, 2002) 173–84.
• West, M.L. "The Sayings of Democritus", Classical Review (1969) 142.
• Witty, F.J. "The Pinakes of Callimachus", Library Quarterly 28:1/4 (1958), 132–36.
• Witty, F.J. "The Other Pinakes and Reference Works of Callimachus", Library Quarterly 43:3 (1973), 237–44.