Sandalj Hranić Kosača
| Sandalj Hranić | |
|---|---|
|
| |
| Puno ime | Sandalj Hranić Kosača |
| Datum rođenja | 1370. |
| Mesto rođenja | Blagaj (Banovina Bosna) |
| Datum smrti | 1435. |
| Mesto smrti | Blagaj (Bosansko Kraljvstvo) |
| Period | (1392 - 15. mart. 1435. ) |
| Prethodnik | Vlatko Vuković Kosača |
| Naslednik | Stjepan Vukčić Kosača |
| Poreklo | |
| Dinastija | Kosače |
| Otac | Hrana |
| Majka | ? |
| Porodica | |
| Supružnik | Jelena Crnojević , Katarina Hrvantinić , Jelena Lazarević |
| Deca | nije ih imao |
![Sandaljev proto-heraldički štit iz braka sa Katarinom Vuković Hrvatinić[1]](/wiki/Datoteka:Sandalj_grb_katarine_hrvoja_vukcic_finished_wider.png)
Sandalj Hranić Kosača (cca 1370 - 15. mart 1435) bio je bosanski velmoža iz roda Kosače, Veliki vojvoda rusaga bosanskog i gospodar Humske zemlje.[2] Današnje naselje Kosače, oko 12 km vazdušne linije jugozapadno od Goražda, na području rijeke Ošanice, lijeve pritoke Drine, smatra se kao prostor matičnog jezgra na kome su ponikle Kosače.
Sandalj Hranić Kosača sin je Hrane Vukovića, a sinovac vojvode Vlatka Vukovića. Imao je braću kneževe Vukca i Vuka Hranića. Uzima se da je Sandalj rođen oko 1370. godine, a umro je 15. marta 1435. Na čelu roda Kosače je od 1393.
Od svoga strica, vojvode Vlatka Vukovića, Sandalj je naslijedio posjed, plemenitu baštinu, i titulu vojvode. To mu je omogućilo da odmah preuzme i istaknutu poziciju u krugu najuglednijih bosanskih velmoža. Redovno se nalazi u krugu najjače vlastele uz bosanske kraljeve kao savjetnik, ručnik i svjedok. Njegov najpoznatiji diplomata bio je Pribislav Pohvalić.
Sandaljeva vjerska orijentacija po rođenju je pravoslavlje, a tokom života pokazivao je sklonost prema Crkvi bosanskoj. Nije bio član hijerarhije Crkve bosanske, ali je priznavao njeno mjesto i ulogu u bosanskom društvu. U prilog tome govore i činjenice da je za života srpski vojvoda Sandalj Hranić Kosača podigao mnoge spomenike, hramove i mnoge ktitorske radove. Za sebe je pripremio hram-grobnicu crkve Svetog Stefana u Šćepan Polju. Crkva je građena u tradiciji srpske sakralne arhitekture sa elementima raške škole. Uočljive su kasna gotika i rana renesansa.[3]
Sandaljev posjed obuhvatao je područje od sliva Neretve do sliva Drine sa Fočom i Goraždem, Polimlje sa Prijepoljem, Brezom i Pljevljima, i od Vrhbosne preko Zagorja, Ljubomira i Bileće do Kotora i Novog u župi Dračevici. Bio je i gospodar polovine župe Konavle koju je dijelio s knezom Pavlom Radinovićem iz bosanske vlastelinske porodice Pavlovići.[4] Zajedno s punicom, banicom Ankom, i drugom suprugom, Katarinom Vuković Hrvatinić, miraz iz drugog braka, Ostrovicu, i prava na Skradin prodao je Mlečanima 1410. godine. Svoju polovinu posjeda u Konavlima prodaje Dubrovčanima 1419. godine, a svoja prava na Kotor Mlečanima 1423.
Najpoznatije Sandaljeve rezidencije bile su u Blagaju (Bišće), Novom, Kozmanu, Samoboru, Kuknju i Ključu. One su omogućavale kontrolu prostranog posjeda. Tokom godine često je mijenjao mjesto boravka. Njegov itinerarij predstavlja jednog od najpokretljivijih bosanskih velmoža srednjeg vijeka. Sandalj je boravio 1412. u Budimu na turniru evropskih vladara i velmoža koji je priredio ugarski kralj Sigismund Luksemburški. Nije bio vitez Zmajevog reda, kako se postavlja, jer nijednom nije zabilježen u tom svojstvu. Sandalj je u Dubrovniku stekao posjede i imao svoju palatu. Bio je i dubrovački plemić.[5] Njegov dolazak u Dubrovnik 1426. bio je spektakularno primanje jednog stranca. U Dubrovniku je imao svoje depozite u kojima je čuvao dragocjenosti. Prodaja dijela Konavala omogućila mu je ulaganje novca na dobit u Dubrovniku od kojeg su on i njegovi nasljednici imali značajne kamate od dvije glavnice u iznosu od 600 dukata. Od Dubrovčana je primao konavoski dohodak u iznosu od 500 perpera. Imao je carine u Vrapču, Ledenicama, Glasincu, a najveće dobitke imao je iz carine na trgu Drijeva. Od 1410. je vlasnik trga Drijeva i polovine drijevske carine. Drugu polovinu držali su Pavlovići i Radivojevići. U Olovu je dijelio carinu sa Pavlovićima.[6]
Pečati Sandalja Hranića (1370. - 15. mart 1435.)sačuvani su na šest isprava, od kojih se jedna čuva u Mletačkom arhivu, a ostale u Dubrovniku.Koristio je dva različita pečata, koji su slični, a ne identični. Na dvije posljednje povelje pečati su viseći, a na ostalim ispravama nalijepljeni (impressa). Najbolji otisak je onaj sa povelje Dubrovniku od 20 maja 1420. godine.
Sandaljev pečat dužine 1,7 i širine 1,4 cm. ima samo monogram u sredini pečatnog polja iznad kojega se raspoznaje znak za skraćivanje i legendu uokvirenu osmerouglom sa vanjske strane. Drugi pečat, koji je sačuvan na povelji od 24. juna 1419, sasvim je sličan prvom pečatu. Razlika je u tome što ovaj drugi ima oblik elipse.[7]
U koaliciji s Hrvojem Vukčićem i Jurjem Radivojevićem zbacuje kralja Stjepana Ostoju 1404. godine i postavlja za kralja Ostojinog brata, Tvrtka II, ali se Ostoja ubrzo vraća na vlast. Proširuje svoj posjed na istočni dio Huma na račun vojvode Radiča Sankovića, a dobija i dio trga Drijeva. Tada je stekao titulu velikog vojvode rusaga bosanskog. Vrhunac u svome razvoju ostvaruje 1405. kada postaje uz Hrvoja Vukčića jedan od najvažnijih bosanskih magnata. Tu poziciju kruniše bračnom vezom s Hrvojevom sinovicom Katarinom. Učestvuje u svim prijelomnim događajima bosanske historije kroz prve tri decenije 15. vijeka. Zajedno s kraljem Ostojom i Zlatonosovićima 1415. godine učestvuje u ubistvu kneza Pavla Radinovića, brata Ostojine supruge, kraljice Kujave Radinović. To mu je donijelo neprijateljstvo s Pavlovićima koje se odražavalo kroz čitavo vrijeme njegovog života.
Na svome prostranom posjedu Sandalj je imao vazale koji su bili podređeni njemu i rodu Kosača. Rod Kosača (označavan u izvorima kao pleme) imao je četiri kuće sa svojim predstavnicima. Svi su nosili titule kneževa. Na širem terenu istaknutu ulogu imali su Čemerovići i Pripčići-Mrđenovići na području Gacka i Nevesinja, Vojtanovići na području Dračevice, Vardići na području Goražda i Dobrovojevići na području Vrsinja. Sandaljevim vazalima pripadali su i predstavnici humske vlastele Nikolići, Milatovići i Komlinovići. Važnu ulogu na Sandaljevom posjedu imali su Vlasi (Vlasi u srednjovjekovnoj Bosni), koji su svojom karavanskom trgovinom omogućavali ekonomsko uzdizanje širih prostora u vezama sa Bosne sa Mediteranom. Najveću ulogu među njima imali su Vlasi Stankovići, iz katuna Stanka Perutinića, a koji su pripadali širim okvirima Vlaha Maleševaca.
Bio je oženjen ženama pravoslavne i katoličke vjerske pripadnosti. Vojvoda Sandalj Hranić ženio se tri puta, ali nije imao djece. Sva tri braka rezultat su određenih političkih konotacija. U prvi brak je ušao 1396. sa Jelenom, kćerkom (ili udovicom) Radiča Crnojevića, u drugi 1405. sa Katarinom, kćerkom hrvatsko-dalmatinskog bana Vuka Vukčića i banice Anke, odnosno sinovicom hercega Hrvoja Vukčića Hrvatinića, a u treći i posljednji, 1411. godine, sa Jelenom, kćerkom srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića i udovicom zetskog vladara Đurđa Stracimirovića Balšića.[8] Naslijedio ga je sinovac Stjepan Vukčić Kosača.[9]
- ↑ Amer Sulejmanagić (23 July 2015). „Grbovi Vukčića Hrvatinića” (hr). Povijesni prilozi / Historical Contributions (Hrvatski institut za povijest / Croatian Institute of History) 34 (48): 33–68. ISSN 0351-9767. Pristupljeno 20 February 2021.
- ↑ „Esad Kurtović: Veliki vojvoda bosanski Sandalj Hranić Kosača”. INSTITUT ZA ISTORIJU Sarajevo, 2009. Pristupljeno 9. 11. 2023.
- ↑ Sandalj Hranić
- ↑ „Paula Kaulić: ŠIRENJE DUBROVAČKE REPUBLIKE NA PROSTOR KONAVALA”. Sveučilište u Zadru, Zadar 1961.. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Sima Ćirković: ISTORIJA SREDNJOVEKOVNE BOSANSKE DRŽAVE”. Beograd, 1964. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Đuro Tošić: Trg Drijeva u srednjem vijeku”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1987.. Pristupljeno 9. 10. 2023.
- ↑ „Pavao Anđelić: Srednjovjekovni pečati iz Bosne i Hercegovine”. ANUBiH, Sarajevo 1970.. Arhivirano iz originala na datum 2023-12-03. Pristupljeno 19. 11. 2023.
- ↑ „Svetozar Ćorović: Istorija srpskog naroda - Bosna kao stožer nove srpskohrvatske države”. INTERNET IZDANJE IZVRŠNI PRODUCENT I POKROVITELJ Tehnologije, izdavaštvo i agencija Janus Beograd, novembar 2001. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Esad Kurtović: Sandalj Hranić Kosača - Biografija bosanskog vlastelina”. INSTITUT ZA ISTORIJU Sarajevo, 2009. Pristupljeno 9. 11. 2023.
| Prethodnik: Vlatko Vuković |
Kosače - Veliki Vojvode Bosne 1392 — 1435 |
Nasljednik: Stefan Vukčić Kosača |
