| မွၼ်း အက္ခရ်မန်, အခဝ်မန်; | |
|---|---|
| Script type | |
| Languages | ၽႃႇသႃႇမွၼ်း |
| Related scripts | |
Parent systems | |
| Unicode | |
| |
တူဝ်လိၵ်ႈမွၼ်း(မွၼ်း: အက္ခရ်မန်;, မၢၼ်ႈ: မွန်အက္ခရာ;, ထႆး: อักษรมอญ)ၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်လိၵ်ႈ ပရႁိတ ဢႃႇပူႇၵိတႃႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း တႃႇတႅမ်ႈ ၽႃႇသႃႇမွၼ်း။ ပဵၼ်တူဝ်ယင်ႇ လိၵ်ႈမွၼ်း-မၢၼ်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႉမႃးတီႈ လိၵ်ႈပလဝၵရၼ်ႇထ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[2]
လိၵ်ႈမၢႆတွင်း မွၼ်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးဝၼ်းထီႉ တင်းမူတ်းၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇ ပၢႆးပိုၼ်းၵဝ်ႇ တႅမ်ႈဝႆႉ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ထူၼ်ႈ ႖ CE ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်လႆႈႁၼ် တီႈၼၶွၼ်းပထူမ် လႄႈ တီႈသႃႇရႃႇပူႇရီႇ (ၼႂ်းမိူင်းထႆး)။[3] ၶႅပ်းႁိၼ် ထႃႇရႃႇၵူတ်ႉ ဢၼ်လႆႈႁၼ်တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈ လႆႈထုၵ်ႇတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီမိူင်းထူၼ်ႈ ႖ CE ဢမ်ႇၼၼ် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီမိူင်းထူၼ်ႈ ႑႑ CE။ လိၵ်ႈႁိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉ လိၵ်ႈၵရၼ်ႇတႃႇ၊ လိၵ်ႈၵရၼ်ႇတႃႇၼႆႉ ၵႆႉႁွင်ႉဝႃႈ ပႃႇလဝႃႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၵႃႇတမ်ႇပႃႇ။ ပဵၼ်လိၵ်ႈ ပွတ်းႁွင်ႇ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ထူၼ်ႈႁူၵ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ပဵၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ မိူင်းမၢၼ်ႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်လိၵ်ႈၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းၵၢၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈပႃႇလိၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်လိၵ်ႈပုတ်ႉထ ဢၼ်လႆႈႁၼ် ၼႂ်းဝဵင်းၵဝ်ႇ မွၼ်း သထုင်ႇ လႄႈ ဝဵင်းၵဝ်ႇ ဝဵင်းပျူႉၵဝ်ႇ သီႇရိၵသေတ တင်းသွင်ဝဵင်း။ လိၵ်ႈမွၼ်း လႄႈ လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ လိၵ်ႈၵရၼ်ႇထႃႇၼႆႉသေ ၽႄႈတိူၼ်းမႃး။[4] လၢႆးမၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ မိူၼ်ၵၼ်တင်း လိၵ်ႈၵႃႇဝီႇ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ ၼႂ်းၸေႃႇဝႃႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ လိၵ်ႈပႃႇလႃႇဝႃႇ-ၵရၼ်ႇတႃႇ ၼႂ်းၸေႊဝႃႇၼႆႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ပဵၼ်မႃး လိၵ်ႈၵႃႇဝီႇ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႘ သေတႃႉ ဢွင်ႇသၢၼ်းထွင်ႇ ထဵင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးလၵ်းထၢၼ် ဢမ်ႇၼၼ် လၵ်းထၢၼ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်း လိၵ်ႈၵဝ်ႇ ၻဝႃႇရဝတီႇ မွၼ်း လႄႈ လိၵ်ႈမွၼ်း-မၢၼ်ႈၼၼ်ႉ။[5]
တီႈသထုင်ႇ လႄႈ ႁိမ်းႁွမ်းမၼ်း မိူင်းမၢၼ်ႈတႂ်ႈၼႆႉ လႆႈႁၼ် လိၵ်ႈႁိၼ်မွၼ်း တင်းၼမ်။ ဢမ်ႇမီးဝၼ်းထီႉ တင်းမူတ်း။ ႁႄႇရီႇ လီႊယိူဝ်ႊၼႅတ်ႉ သျွတ်ႉတူဝ်ႇ လႄႈ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်း ပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၶဝ် တီႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊထူၼ်ႈသိပ်းဢဵတ်း ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈ ၸဝ်ႉလိူဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵၢၼ်ထတ်းသၢင် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ၶႅပ်းႁၢင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တင်းမူတ်း ပဵၼ်ၶွင်မွၼ်းၵဝ်ႇ: ပိူင်လူင်မၼ်း လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်ၶူဝ်းၼုင်ႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ တီႈထမ်ႈၵူဝ်ႇၵူၼ်ႇ လႄႈ လိၵ်ႈဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ သွင်ဢၼ် ဢၼ်ပဵၼ် ထရၢပ်ႉ လႄႈ ပၼ်ႇၻိတ်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးတႅမ်ႈလိၵ်ႈမၼ်းၼႆႉ မိူၼ်ၵၼ်တင်း လိၵ်ႈႁိၼ် တီႇၼႃႇယႃႇ မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ ႗႖႐ ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ လိၵ်ႈသၼ်ႇၵရိတ်ႉ ဢၼ်ပႃးလိၵ်ႈၵႃႇဝီႇ ၸေႃႇဝႃႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ လိၵ်ႈႁိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဢဝ်ပိူင်တမ်းလိၵ်ႈ လႄႈ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၶွင်မွၼ်းၵဝ်ႇ။ မွၼ်းၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႕ တေႃႇထိုင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႑႒ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပၢၼ်ၼႆႉ တူဝ်လိၵ်ႈမွၼ်း ၸႅၵ်ႇၽႄလႆႈ သွင်သၢမ်မဵဝ်း မိူၼ်ၵၼ်သေတႃႉ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇပေႃးပိူင်ႈၵၼ်။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ ၸဵတ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ လိၵ်ႈႁိၼ် ၽရႃႇပထူမ် (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႖) ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၻွမ်ႊပူဝ်ႊ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ပႃႇၵၼ်ႇ (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႑႒) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ် (ၻွမ်ႊပူဝ်ႊ ဒုံပေါဟ်) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပၢၼ် တႄႇဢဝ် ဝၢႆးလင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႑႒ တေႃႇထိုင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ ႑႓ ၼၼ်ႉ မွၼ်းၵဝ်ႇ လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႊ လူၺ်ႈ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ သေ ပဵၼ်မႃး မွၼ်းၵၢင် လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းမွၼ်းၵၢင်ၼႆႉ မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈသဵင်လူင် ဢၼ်သဵင်ယၢဝ်း ၵႂၢမ်းမွၼ်းၵဝ်ႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်သဵင်ပွတ်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ 'ၻွမ်ႊပူဝ်ႊ ဒုံပေါဟ်' (တႃႇၸဵတ်း) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး 'တႃႈပႃ ထပဟ်' ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵင်ယၢဝ်း ‘ဢူ’ ၼၼ်ႉ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇ။
တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈမွၼ်းၼႆႉ မီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ ႓႕ တူဝ် (ပႃးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈသုၼ်) မိူၼ်ၼင်ႇ တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ ဢၼ်ပႃးၼႂ်း တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ ဢၼ်လူမ်းထူၺ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉ ၼႄဝႆႉ သီၶဵဝ်:[6][7]
| က k (/kaˀ/) |
ခ kh (/kʰaˀ/) |
ဂ g (/kɛ̤ˀ/) |
ဃ gh (/kʰɛ̤ˀ/) |
ၚ ṅ (/ŋɛ̤ˀ/) |
| စ c (/caˀ/) |
ဆ ch (/cʰaˀ/) |
ဇ j (/cɛ̤ˀ/) |
ၛ jh (/cʰɛ̤ˀ/) |
ဉ / ည ñ (/ɲɛ̤ˀ/) |
| ဋ ṭ (/taˀ/) |
ဌ ṭh (/tʰaˀ/) |
ဍ ḍ (/ɗaˀ/~[daˀ]) |
ဎ ḍh (/tʰɛ̤ˀ/) |
ဏ ṇ (/naˀ/) |
| တ t (/taˀ/) |
ထ th (/tʰaˀ/) |
ဒ d (/tɛ̤ˀ/) |
ဓ dh (/tʰɛ̤ˀ/) |
န n (/nɛ̤ˀ/) |
| ပ p (/paˀ/) |
ဖ ph (/pʰaˀ/) |
ဗ b (/pɛ̤ˀ/) |
ဘ bh (/pʰɛ̤ˀ/) |
မ m (/mɛ̤ˀ/) |
| ယ y (/jɛ̤ˀ/) |
ရ r (/rɛ̤ˀ/) |
လ l (/lɛ̤ˀ/) |
ဝ w (/wɛ̤ˀ/) |
သ s (/saˀ/) |
| ဟ h (/haˀ/) |
ဠ ḷ (/laˀ/) |
ၜ ṗ (/ɓaˀ/~[baˀ]) |
အ a (/ʔaˀ/) |
ၝ ḅ (/ɓɛ̤ˀ/~[bɛ̤ˀ]) |