خواجہ ابو الحسن خرقانیؒ حقیقت و طریقت دا سرچشمہ، فیوض و برکات دا منبع و مخزن، اکابر مشائخ تے اولیائے کرام وچ مشہور ہن۔ اسم گرامی علی بن احمد بن جعفربن سلمان کنیت ابو الحسنؒ تے ولادت 352 ھ وچ تھئی۔ آپؒ دے والد ایران دے علاقے بسطام دے ہک دیہات خرقان وچ کھیتی باڑی کریندے ہن.
خواجہ ابو الحسن خرقانیؒ نے اپݨی خداداد صلاحیتاں دی بدولت کسب علوم شریعت تے تحصیل سلوک و طریقت وچ کمال حاصل کیتا، نیک لوگاں دی صحبت ، ہمیشہ باوضو تے عبادت و ریاضت وچ وقت گذریندے۔ اویسی نسبت نال سلطان العارفین بایزید بسطامیؒ کولوݨ روحانی فیض حاصل کیتا۔ اپݨے زمانے دے معروف علماء کرام تے صوفیاء عظام نال ملاقاتاں کیتیاں. شیخ ابو العباس احمد قصاب آملی (خلیفہ محمد بن عبد اللہ طبری) دی زیارت دا شرف حاصل رہا تے ہک مدت تک انہاں دی خانقاہ وچ قیام فرمایا. [١]۔ ہک مرتبہ ہک شخص خواجہ ابو الحسنؒ دے کول آیا تے عرض کیتا، میکوں اپݨا خرقہ پواؤ، آپؒ نے فرمایا میکوں ہک مسئلے دا جواب ݙے چا کہ اگر عورت مرد دے کپڑے پا گھنے تاں کیا اوہ مرد تھی ویندی ہے، اوں نے آکھا کہ نہیں، فرمایا تاں ول خرقے دا کیا فائدہ اگر توں مرد نی تاں خرقہ پاوݨ نال توں مرد نی تھی سڳدا. [٢] آپؒ کوں اویسی طریقہ تے بایزید بسطامیؒ توں باطنی فیض پہنچا تے انہی دے فیض کوں آپؒ نے تمام جہاں وچ عام کیتا، لیکن آپؒ دی بایزید بسطامیؒ تک نسبت چہار واسطیاں توں مستند وی ہے کہ آپؒ دی ابومظفر موسیٰ طوسیؒ نال نسبت ہے تے انہاں دی خواجہ اعرابی بایزید عشقیؒ نال تے انہاں دی خواجہ محمد مغربیؒ نال تے انہاں دی سلطان العارفین بایزید بسطامیؒ نال نسبت ہے۔[٣]
مشہور مسلم حکمران سلطان محمود غزنوی آپؒ دا بڑا عقیدت مند ہئی۔ آپؒ دے استغناء تے خدا دوستی دا ایہ عالم ہئی کہ جݙݨ پہلی وار سلطان محمود غزنوی نے آپؒ دا شہرہ سݨا تے خرقان پہنچ کے پیغام بھیجا کہ حضور میݙے دربار وچ ملاقات کیتے قدم رنجہ فرماؤ تاں آپؒ نے ایں ڳال کوں قبول نہ کیتا۔ خود سلطان ملاقات دے واسطے خانقاہ عالیہ وچ حاضر تھیا، لیکن آپؒ اس دی تعظیم کیتے نہ اٹھے۔ البتہ جیہڑلے عقیدت و محبت توں سرشار تھی کے تے تبرک دے طور تے پیراہن مبارک گھن کے ادب نال ونجݨ کیتے اٹھا تاں حضرت اس دی تعظیم کیتے اٹھے تے سلطان دے دریافت کرݨ تے فرمایا، پہلے میں تیݙی بادشاہی دے کیتے نہ اٹھا تے ہݨ تیݙی درویشی کیتے کھڑا تھیا ہاں۔ آہدے ہن کہ جݙݨ سومنات تے چڑھائی دے وقت سلطان شکست کھاوݨ لگا تاں اضطراب دی حالت وچ حضور ابوالحسن خرقانیؒ دا پیراہن مبارک ہتھ وچ گھن کے بارگاہ الٰہی وچ ایویں ملتجی تھئے :
الٰہی بآبروئے ایں خرقہ بریں کفار ظفردہ
ہرچہ ازینجا غنیمت بگیرم بدرویشاں بدہم
ترجمہ: خدایا ایں خرقے دی آبرو دے صدقے وچ میکوں انہاں کافراں تے فتح عطا کر، میکوں اتھوں جو مال غنیمت ملسی درویشاں کوں ݙیساں ۔[٣]
اپݨے وقت دے یگانہ غوث زمانہ قبلہ وقت ہن کیونکہ انہاں دے زمانے وچ انہاں دی طرف کوچ تھیندا ہوندا ہئی۔ ہک ݙینہ مریداں کوں آکھݨ لگے کہ کیہڑی چیز سب توں بہتر ہے سب نے آکھا اے شیخ آپ ہی فرماؤ. آپؒ نے فرمایا اوہ دل جس وچ بالکل ہوندی یاد ہووے۔ انہاں توں لوگاں نے پچھاکہ صوفی کیں کوں آہدے ہن، فرمایا کہ صوفی جبہ و مصلے نال نہیں ہوندا، صوفی رسم و عادات توں صوفی نی ہوندا، صوفی اوہ ہوندا ہے کہ خود کجھ نہ ہووے. اوہ ایہ وی فرمیندے ہن کہ کوئی بندہ صوفی اوں ݙینہ بݨدا ہے کہ اوں کوں آفتاب دی حاجت نہ ہووے تے اوں رات ہوندا ہے کہ اوں کوں چندر ،ستارے دی ضرورت نہ ہووے تے نیستی ایہ ہے کہ ہستی دی حاجت نہ ہووے۔
انہاں توں پچھا گیا کہ مرد کوں کیونکر معلوم ہووے کہ اوہ بیدار ہے، آکھا ایں طرح کہ جیہڑلے خدا کوں یاد کرے سر توں قدم تک خدا دی یاد باخبر ہووے۔ پچھا گیا فنا و بقا دی ڳال کیں کوں کرنا مناسب ہے. آکھا اس شخص کوں اگر اس کوں ہک ریشمی تار نال آسمان نال لٹکا ݙیو تے اینجھی ہوا چلے کہ درخت تے مکانات پہاڑ اکھڑ ونجن تے سب دریا پھر ونجن لیکن اوں کوں اپݨی جگہ توں نہ ہلا سڳے۔[٤]
جس وقت آپؒ دی وفات دا وقت قریب آیا تاں وصیت کیتی کہ میݙی قبر 30 گز گہری کھٹݨا تاکہ بایزیدؒ دی قبر توں اچی نہ رہوے چنانچہ ایویں ہی کیتا گیا. آپؒ دا وصال خرقان وچ عاشورہ دے ݙینہ 425ھ وچ تھیا. [٥] 10محرم الحرام425 ہجری بمطابق 5دسمبر1033ء کوں آپؒ دا وصال تھیا. اس وقت عمر مبارک 73 سال ہئی خرقان وچ ہی آپؒ دی آخری آرامگاہ ہے۔[١]