Holizmi në shkencë

Holizmi në shkencë, shkenca holistike ose holizmi metodologjik është një qasje ndaj hulumtimit shkencor që thekson studimin e sistemeve komplekse. Sistemet trajtohen si tërësi koherente, pjesët përbërëse të të cilave kuptohen më mirë në kontekst dhe në lidhje si me njëri-tjetrin ashtu edhe me të tërën. Holizmi zakonisht qëndron në kontrast me reduksionizmin, i cili përshkruan sistemet duke i ndarë ato në komponentë më të vegjël për t'i kuptuar ato përmes vetive të tyre elementare. [1]

Dikotomia holizëm-individualizëm është veçanërisht e dukshme në interpretimet kontradiktore të gjetjeve eksperimentale nëpër shkencat shoqërore, dhe pasqyron nëse analiza e sjelljes fillon në nivelin sistemik, makro (d.m.th. që rrjedh nga marrëdhëniet shoqërore) ose në nivelin mikro-përbërës (dmth. nga agjentë individualë). [2]

Vështrim

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

David Deutsch e quan holizmin anti-reduksionist dhe i referohet konceptit të të menduarit si e vetmja mënyrë legjitime për të menduar për shkencën si një seri fenomenesh emergjente ose të nivelit më të lartë. Ai argumenton se asnjë qasje nuk është thjesht e saktë. [3]

Dy aspekte të holizmit janë:

  1. Mënyra e të bërit shkencë, nganjëherë quhet "tërësia në pjesë", e cila fokusohet në vëzhgimin e ekzemplarit brenda ekosistemit të tij së pari përpara se të zbërthehet për të studiuar ndonjë pjesë të ekzemplarit. [4]
  2. Ideja se shkencëtari nuk është një vëzhgues pasiv i një universi të jashtëm, por më tepër një pjesëmarrës në sistem. [5]

Përkrahësit pretendojnë se shkenca holistike është e përshtatshme në mënyrë të natyrshme për lëndë të tilla si ekologjia, biologjia, fizika dhe shkencat sociale, ku ndërveprimet komplekse, jolineare janë normë. Këto janë sisteme ku vetitë emergjente lindin në nivelin e tërësisë që nuk mund të parashikohen duke u fokusuar vetëm në pjesë, të cilat mund ta bëjnë shkencën e zakonshme, reduktuese të papajisur për të ofruar kuptim përtej një niveli të caktuar. Ky parim i shfaqjes në sisteme komplekse shpesh përshkruhet në frazën "e tëra është më e madhe se shuma e pjesëve të saj". Organizmat e gjallë janë një shembull: asnjë njohuri për të gjitha vetitë kimike dhe fizike të materies nuk mund të shpjegojë ose parashikojë funksionimin e organizmave të gjallë. E njëjta gjë ndodh në sistemet komplekse shoqërore njerëzore, ku kuptimi i detajuar i sjelljes individuale nuk mund të parashikojë sjelljen e grupit, i cili shfaqet në nivelin e kolektivit. Fenomeni i shfaqjes mund të imponojë një kufi teorik në njohuritë e disponueshme nëpërmjet metodologjisë reduktuese, duke i bërë sistemet komplekse, padyshim, lëndë natyrore për qasje holistike. [6]

Gazetari shkencor John Horgan e ka shprehur këtë pikëpamje në librin Fundi i shkencës . Ai shkroi se një model i caktuar i përhapur brenda shkencës holistike, kritika e vetëorganizuar, për shembull, "nuk është në të vërtetë një teori fare. Ashtu si ekuilibri i pikëzuar, kritika e vetëorganizuar është thjesht një përshkrim, një nga shumë, i luhatjeve të rastësishme, zhurmës, natyrës që përshkon." Sipas pranimeve të vetë teoricienëve, tha ai, një model i tillë "nuk mund të gjenerojë as parashikime specifike rreth natyrës dhe as njohuri domethënëse. Çfarë dobie ka atëherë?" [7]

Një nga arsyet që shkenca holistike tërheq mbështetës është se ajo duket se ofron një pikëpamje progresive, 'socio-ekologjike' të botës, por libri i Alan Marshall, Uniteti i Natyrës, ofron dëshmi për të kundërtën; sugjerimi i holizmit në shkencë nuk është aspak 'ekologjik' ose 'socialisht i përgjegjshëm', por regresiv dhe represiv. [1]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Artikulli " Modelet e tërësisë: Paraqitja e shkencës holistike " nga Brian Goodwin, nga revista Resurgence
  • Artikull " Nga kontrolli në pjesëmarrje " nga Brian Goodwin, nga revista Ringjallje
  • Freire, Olival (2005). "Science and exile: David Bohm, the cold war, and a new interpretation of quantum mechanics". Historical Studies in the Physical and Biological Sciences (në anglisht). 36: 1–34. arXiv:physics/0508184. Bibcode:2005physics...8184F. doi:10.1525/hsps.2005.36.1.1.
  • Charney, Davida (shkurt 1984). "The Validity of Using Holistic Scoring to Evaluate Writing: A Critical Overview" (PDF). Research in the Teaching of English (në anglisht). 18 (1): 65–81. Marrë më 29 qershor 2018.
  • Victor J. Stenger (2003). Has Science Found God?: The Latest Results in the Search for Purpose in the Universe (në anglisht). Prometheus Books, Publishers. fq. 274. ISBN 978-1-61592-158-4.
  • Park, Robert L. (tetor 1997). "Alternative Medicine and the Laws of Physics". Skeptical Inquirer (në anglisht). 21 (5). Marrë më 28 qershor 2018.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b Marshall Alan (4 tetor 2002). Unity Of Nature, The: Wholeness And Disintegration In Ecology And Science (në anglisht). World Scientific. ISBN 978-1-78326-116-1.
  2. ^ Zahle, J. Methodological Holism and the Social Sciences
  3. ^ David Deutsch (14 prill 2011). The Fabric of Reality (në anglisht). Penguin Books Limited. ISBN 978-0-14-196961-9.
  4. ^ Winther, Rasmus Grønfeldt (29 shtator 2009). "Part-whole science". Synthese (në anglisht). 178 (3): 397–427. doi:10.1007/s11229-009-9647-0. ISSN 0039-7857.
  5. ^ Andres Moreira-Munoz (19 janar 2011). Plant Geography of Chile (në anglisht). Springer Science & Business Media. fq. 283. ISBN 978-90-481-8748-5.
  6. ^ Stephan Harding (15 shtator 2006). Animate Earth: Science, Intuition, and Gaia (në anglisht). Chelsea Green Publishing. ISBN 978-1-60358-149-3.
  7. ^ John Horgan (14 prill 2015). The End Of Science: Facing The Limits Of Knowledge In The Twilight Of The Scientific Age (në anglisht). Basic Books. fq. 128. ISBN 978-0-465-05085-7.