Tempulli i Tenavaramit

Skicim i Tempullit të Tenavaramit

Tempulli i Tenavaramit (në gjuhën tamile தென்னாவரம் கோயில்) (historikisht i njohur si Tenavaram Kovil, Tevanthurai Kovil ose Naga-Risa Nila Kovil) ishte një kompleks historik tempullor hindu i vendosur në qytetin port të Tenavaramit, Tevanthurai pranë Galles, në provincën jugore të Sri Lankës.^[1] Hyjnia i tij kryesor ishte Tenavarai Nayanari dhe në zenitin e tij ishte një nga komplekset më të shquara hindu në ishull, që përmbante tetë kovile të rëndësishme faltoresh deri në një mijë statuja hyjnishë dhe dy faltore të rëndësishme për Vishnun dhe Shivën. Administrimi dhe mirëmbajtja ishte e drejtuar nga tregëtarët tamil hindu gjatë kohës së Tenavaramit si një vend popullor pelegrinazhi dhe treg i famshëm. Kompleksi, i kufizuar nga një grup i madh katërkëndësh, ishte një grumbull i mjaft faltoreve historike hindu, me faltoren kryesore të projektuar në Stilin Kerala dhe Pallava të Arkitekturës Dravidiane. Tempulli qendror kushtuar Vishnut (Tenavarai Nayanari) ishte më i shquari dhe më i madhi, dhe popullor midis popullsisë së madhe të tij tamile, pelegrinëve dhe mirëbërësve të besimeve të tjera si Budizmi ashtu si dhe për mbretërit dhe artizanët. Faltoret e tjera që përbënin Kovil Vattan i ishin kushtuar Ganeshit, Murukanit, Kannagit dhe Shivës, shembuj gjerësisht të ekzaltuar të ndërtimeve prej guri të stilit dravidian. Faltorja e Shivës është lavduar si Pancha Ishwarami i lashtë më jugor i Shivës (i quajtur Tondeswaram), i ndërtuar në zonën bregdetare përreth ishullit në periudhën klasike. Tempulli i Tenavaramit zotëronte të gjithë pasurinë dhe tokën si dhe fshatrat e afërt, pronësia e të cilëve ishte konfirmuar nga mjaft dhurime mbretërore në periudhën e hershme mesjetare. Mbajtësit e tij jetonin përgjatë rrugëve të agraharamit të lashtë brenda kompleksit. Për shkak të patronazhit nag mbretërit e dinastive të ndryshme dhe pelegrinëve përgjatë Azisë, ai u bë një nga ndërtesat më të rëndësishme të mbijetuar të Periudhës së Arkitekturës Klasike Dravidiane nga fundi i shekullit të XVI. Kompleksi i tempullit u shkatërrua nga portugezi Souza d'Arronches, që shkatërroi gjithë bregun jugor. Pasuria pastaj ju dha katolikëve. Shkëlqimi dhe fama e Tenavaramit e rendisnin atë në staturë përkrahë komplekseve të tjera të famshme hindu të zhvilluar nga Dinastia Pallava në rajon si Koneswarami në Trincomalee. Gërmimet në mandapan e kompleksit me rrënoja pjesërisht të mbuluara të kolonave prej granit, shkallëve dhe pllakate të punuara në gurë në të gjithë qytetin çuan në gjetje të shumta. Duke pasqyruar kulminimin e ndimit artistik Pallava dhe kontributet në jug të ishullit janë statujat tempullore të shekullit V-VII të Ganeshit, Lingami, skulptura e Nandit dhe Makara Thoranami (portiku prej guri) i faltores së Vishnut nga shekulli i X, korniza dhe trari i të cilës përfshin gardianë të vegjël, një Lakshmi të lustruar, kërcimtarë, muzikanë, ganat dhe kalorësit yali. Tempulli i Tenavaramit u ndërtua me harqe kupole mbi bregun që shikon Oqeanin Indian. Kulla qëndrore e gopuramit të vimanës dhe kullat e tjera gopuramë që mbizotëronin qytetin i kishin çatitë e tyre të veshura me tunxh, ar dhe bakër. Pjesa e jashtme e tyre përmbante kube të skalitura në mënyrë të stërholluara, me harqe të rafinuar dhe porta që hapeshin në veranda të të ndryshme dhe faltore të kompleksit, duke i dhënë Tenavaramit pamjen e një qyteti të artë lundruesish që vizitonin portin për të tregtuar dhe që i besonin dritës së tij që pasqyrohej nga çatitë e gopuramëve për synime lundrimi. Tenavara Naga Risa Nila Kovil – faltorja e Shivës – është ndërtuar para erës sonë, megjithëse data e saktë është e panjohur. Tenavara Ganeshwara Kovil – faltorja e Ganeshit – u ndërtua në vitin 790 nga Rama Chandra, ndërsa Tenavara Vishnu Kovil – faltorja e Vishnut – u ndërtua në vitin 790 nga Dappula Seni dhe Rama Chandra. Tenavarami mbetet një nga tempujt dravidian të shkatërruar që është akoma për tu rindërtua nga hindutë tamilë. Për shkak të ndryshimeve fetare dhe demografike pas fundit të shekullit të XVIII, shumica e fshatrave dhe qytezave rrethuese nuk janë drejtpërdrejt të lidhura me qytetin. Mbi rrënojat e tij janë ndërtuar Vishnu Devale dhe tempuj budistë.

Etimologjia

Mbishkrimi tregjuhësh i Galles i vitit 1411 i ngritur nga admirali kinez Zheng He përmend hyjninë e Tempullit të Tenavarmit siç paraqitet në Muzeun Kombëtar të Sri Lankës në Colombo në dhjetor 2011.

Kreu i Dondras është i njohur historikisht në gjuhën tamile si Then-thurai, Tevan-thurai, Tennavan-thurai, Tendhira Thottam, Tenavaram dhe Tanaveram që janë variante me të njëjtin kuptim "zoti i portit jugor" në këtë gjuhë. Then ose Ten është një formë e anglizuar nga fjala tamile jug ndërsa Tennavan ("jugore") është një epitet historik që karakterizon hyjninë hindu Shiva në këtë gjuhë, i përdorur nga poetët tamilë dhe njëkohësisht i përdorur si një përshkrim i nderuar i mjaft mbretërve Pandyanë. Tevan do të thotë zot, Thurai do të thotë port, Thottam do të thotë "pronë" ndërsa varam ose waram nënkupton banesën e zotit Iswaram.^[2][3][4] Hyjnia kryesore e faltores Vishnu ndan të njëjtin emër me qytetin, Tenavarai Nayanar, në pikën më jugore të ishullit. Faltorja më veriore e Vishnut në ishull, Vallipuram Vishnu Kovil, bujt hyjninë e lashtë Vallipuram Alvar duke ndjekur traditën e emërtimit të ngjashëm. Faltorja e Ganeshit në kompleks ishte e njohur si Ganeshwaran Kovil dhe faltorja e Shivës në kompleks ishte e njohur si Naga-Risa Nila Kovil. Ky emër ka gjasa që të jetë i lidhur etimologjikisht me Nagareshun, nga fraza e famshme Nagareshu Kanchi e sajuar nga poeti i shekullit të V Kalidasa në përshkrimin e Kanchipuramit si "qyteti më i mirë". Nila do të thotë blu ndërsa Kovil ose Koil do të thotë tempull hindu në gjuhën tamile.^[4][5] I gjithë kompleksi ishte faltorja më jugore e pesë Iswaramëve të lashtë të Shivës në ishull të lashtësisë klasike bashkë me Koneswaramin (Trincomalee), Naguleswaramin (Keerimalai), Thiruketheeshwaramin (Mannar) dhe Munneswaramin (Puttalam). Në gjuhën pale qyteti quhet Devapura dhe Devanagara. Në gjuhën sinhaleze ai është reveruar si Devinuwara, që do të thotë Qyteti i Zotave dhe Devundara. Në anglisht tashmë qyteti është i njohur si Dondra ose Dondera. Ai ishte një port i rëndësishëm detar dhe kryeqytet në Sri Lankën mesjetare dhe bujtëte tregëtarë nga zonat përreth të Azisë, mes të cilëve kishte shumë tregtarë nga Tamil Nadu.

Historia

Vadakkunnathan Kovili i famshëm i Thrissurit në Kerala. Tenavarami kishte të gjashme gopuramët e fuqishëm strukturalisht me këtë kompleks të Shivës shumë-faltoresh të ndërtuar në Stilin Arkitekturor Dravidiano-Keralas.

Historia e hershme

Një hartë e skicuar nga hartografët e hershëm grekë tregon ekzistencën e një tempulli hindu në të njëjtën vendndodhje përgjatë bregut jugor. Ptolemeu në vitin 98 të e.s. shënon qytetin si "Dagana" ose "Dana" (Hëna e shenjtë), një vend "i shenjtë për hënën", që gjeografët thonë se përputhet me Tenavaramin.^[6] Në këtë tempull hyjnia kryesuese ishte e njohur si "Chandra Maul Eshwaran". Në ballin e hyjnisë ishte një gurë i madh i çmuar në formën e një gjysëm-hëne. Tekstet e lashta tamile si Yalpana Vaipava Malai e quajnë qytetin Theivanthurai (Porti i zotit) dhe emrin e hyjnisë si Santhira Segaram ose "hyjnia Shiva, mbajtësi i hënës në kokën e tij". Kjo faltore u bë e njohur si Naga-Risa Nila Kovili i Tenavaramit nga periudha mesjetare dhe si "Tondeswaram", një nga pesë Ishwaramët e lashtë të Shivës në rajon.^[3]

Zhvillimi i ndërtimit në shekujt e VI-VIII

Ka dëshmi të rralla tekstore dhe arkeologjike nga burimet vendore dhe të jashtme që përshkruajnë ndarjen e gjithë ishullit në shekujt e parë të erës sonë midis dy mbretërive. Dëshmitë e tregëtarit grek të shekullit të VI Cosmas Indicopleustes që vizitoi ishullin rreth kohës së mbretit Simhavishnu i Dinastisë Pallava në Tamilakam tregojnë praninë e dy mbretërve, një prej të cilëve e kishte bazën në Jaffna, bujtëse e një emporiumi të madh, i cili sundonte distriktet brengdetare përreth ishullit. Kjo mbretëri tamile evoluoi nga Nāka Naduja e Dinastisë së lashtë Nāka. Gildat tregtare nga Tamilakkami shpesh të ndërtuara nga rrënojat ose faltoret e mëparshme të Shivës dhe Vishnut përgjatë Azisë Jugore dhe Azisë Jug-Lindore gjatë sundimit të mbretërve Pallava, Chola dhe Pandyanë. Gjatë pushtimit të Cejlonit nga mbreti Pallava, Narasimhavarmani I (630 - 668) dhe sundimi i këtij ishulli nga gjyshi i tij dhe besimtar i Vishnut, mbreti Simhavishnu (537 - 590), u ndërtuan shumë tempuj shkëmbor Pallava në rajon për hyjni të ndryshme dhe ky stil arkitekturor mbeti popullor dhe shumë ndikues edhe për disa shekuj.^[7][8] Kompleksi tempullor u zhvillua me një Stili Arkitekturor Pallava midis shekujve të VI dhe të VIII. Sipas një tradite një faltore e tempullin të Tenavaramit u ndërtua nga mbreti Aggabodhi IV në mes të shekullit të VII, duke shkrirë ndërtimin tempullor dravidian prej guri me një interpretim vendor.^[7] dorëshkrimi ola i distriktit Kegalla i gjetur nga arkeologu Harry Charles Purvis Bell regjistron një tjetër traditë popullore, që përfshin mbërritjen e një imazhi të Vishnut prej druri sandali në Tenavarai nga deti në vitin 790. Mbreti Dappula Sen u përfshi në restaurimin e faltores së Vishnut në kompleks gjatë kësaj kohe për të bujtur imazhin pas parjes së arritjes së tij në një ëndërr. Dorëshkrimi tregon se mbërritën shumë pelegrinë tamilë në Tenavaram në këtë kohë dhe se si mbreti dhuroi tokat e tij për hindutë që shoqëronin imazhin e Vishnut. Kryeprifti brahmin /princi tregtar që solli imazhin u quajt Rama Chandra, (një emër që aludon për hyjninë Rama, një mishërim i Vishnut). Imazhi prej druri sandali u zhvendos menjëherë në faltore të tjera të brendatokës. Disa studiues e konsiderojnë historinë e një imazhi prej druri sandali si një mit.^[9][10] Një burim i shkruar i shekullit të XVII shpjegon se menjëherë pas zhvendosjes së imazhit prej druri, brahminët tamilë vargëzuan në diturinë Vaishnavite nga Rameswarami në Tamilakkamin e periudhës Pallava u ftuan në qytet për të modeluar dhe prurë një imazh të Vishnut në Tenavaram. Burime të tjera tregojnë se tamilët e sollën statuëjën për në Tenavaram për ta shpëtuar pasi Rameswarami ishte nën sulëm. Rama Chandra themeloi kovilin e Ganeshit në Tenavaram në vitin 790, të vendosur në Vallemadama në bregun e detit, ku valët godisnin muret e tij në Kovil Vatta. Naga Risa Nila Kovili i Shivës ishte në afërsi të kësaj zone të Tenavaramit. Emri i Rama Chandras recitohej përditë në përfundim të riteve të adhurimit gjatë horëve të hershme të mëngjesit. Hymnet lavduese të zotin recitoheshin nga priftërinj tamilë të bashkangjitur me tempullin. Këta priftërinj ishin të vendosur në agraharam (lagje që përbëhej vetëm nga kasta e priftërinjve brahminë). Në traditën e praktikës arkitekturore hindu dhe planifikimin e qyteteve, një agraharam konsistonte në dy rreshta shtëpish që shtriheshin veri jug në të dy krahët e një rruge. Në njërin skaj ekzistonte një tempull për Shivën dhe në skajin tjetër një tempull për Vishnun. Një shembull i shquar agraharami është Vadiveeswarami në Tamil Nadu. Faltoret e shumta të kompleksit dëshmohen në dhurimet, mbishkrimet dhe literaturën vendore. Dëshmitë epigrafike në disa gjuhë të gjetura në afërsi japin informacione rreth faltore të tij të Murukanit, bashkëshortes së tij, Ganeshit, hyjnizimin e Kannagit, Vishnut dhe Shivës. Tenavarami u bë një treg i famshëm tamil përgjatë pak shekujve në vazhdim.^[2][11][12] Një traget i transportonte tregtarët, pelegrinët dhe kronikanët nga Tenavaram për në mbretëritë Chera dhe Chola të Tamilakkamit nëpërmjet Puttalamit në bregun perëndimor të ishullit (atëherë një zgjerim i bregut të Malabarit dhe mbretërisë hindu të Jaffnas) si dhe Gjirit të Mannarit nga kjo kohë deri në fund të periudhës mesjetare.^[13]

Midis shekujve të XI - XVI

Vendndodhja e faltores kryesore të Tenavaram Kovilit në Thevan Thurai, Matura pranë bregut, përpara shkatërrimit të kompleksit. Skicim portugez, i publikuar rreth vitit 1650

Dhurimi nga mbreti dambadeniyan, Parakramabahu II, që sundoi midis viteve 1236 dhe 1270, përmban referenca të dhurimeve për Tenavaram Kovilin, që rikonstruktoi faltoren dhe rikonfirmoi pronësinë e tokës dhe rregullimet për të parandaluar evazionin e detyrimeve doganore në port nga tregtarët. Sipas këtij mbishkrimi, Tendiratota dhe tokat e saj që ishin përkrahje fetare të vjetra ishin të mirëmbajtuara në mënyrë të rregullt nga mbreti. Porti administrohej nga një zyrtar i titulluar Mahapandita. Ata që vinin nga vendet e jashtme nuk lejoheshin të vendosnin vende sipërmarrjeje pa leje dhe zyrtarët mbretëror nuk duhet të pranonin dhurata nga tregtarët e huaj. Mbishkrimi përmend gjithashtu seksionin devalayam (një tempull tamil në gjuhën formale) të adhurimit dhe agraharamin (brahmadeya ose chaturvedimangalam) e Tenavaramit- lagjet Iyer ose brahmine tamile e fshatit heterogjen Tenavaram si garanci mbrojtjeje. Midis Iyerëve të agraharamit të Tenavaramit dhe mbretërve që ushtruan sundimin mbi rrafshirat jugore dhe jug-perëndimore ekzistonte një lidhje e ngushtë përgjatë një kohe të gjatë. Pocaracan Pantitani i Tenavarait, që mbante titullin e nderit Tenuvaraipperumal përpara emrit të tij, shkroi Caracotimalain, një traktat mbi astrologjinë në vargje metrike tamile. Autori ricitoi në prani të mbretit në oborrin e Kurunegalit në vitin 1310. Në stancat hyrëse të kësaj vepre është një panegjerik për padronin mbretëror në këtë oborr, Parakramabahu IV (1303 – 1326) i Dambadeniyas. Titulli honorifik i autorit, Tenuvarai-Perumal, fjalë për fjalë do të thotë "Princi i Tenavarait". Në dokumentet e lëshuara nga mbretërit e Kottes në shekujt e XV dhe të XVI, si Bhuvanekabahu VII i Kottes, një monark hindu që i shkruante të gjitha shpalljet e tij zyrtare në gjuhën tamile, janë përmendur mjaft hindu tamilë me përcaktimin e veçantë Tenuvarai Perumal. Midis emrave të shumë hinduve të listuar në mbishkrimin Kudumirissa janë përfshirë ato të dy individëve që kishin titullin Tenuvarai-p-perumal. Ata janë Tiskhanda Tenuvarapperumal dhe Sarasvati Tenuvarapperumal. Këta "Perumalë" ishin priftër që shërbenin në tempull dhe ushtronin autoritet mbi administrimin e qytetit dhe tempullit. Mbishkrime pllakore Dondra regjistrojnë dhurimin e tokave për faltoren e Vishnut në shekullin e XIV.^[14] Përkrahjet e faltores së Shivës dhe dhurimet e gjera të tokave për u bënë gjatë mbretërimit të Alagakkonaras, një prijës Raigama që sundoi jugun midis viteve 1397 dhe 1409.^[15] Mbishkrimi i pllakatës Naymanai i Parakramabahut të VI të Kottes (1412-1467), i shkruar në gjuhën tamile dhe sanskritisht në shkrimin tamil Grantha i gjetur në një xhungël dy milje në veri të Mataras nga Edward Müller, përmend se mbreti dha fushat dhe kopshtet në fshatrat e Cunkankolas, Pakarakaramullait, Vertuvait dhe Naymanait si përkrahje për Tenavaramin. Dhurimi u bë për qëllimin e veçantë të mundësimit të lëmoshave për mbajtjen e një grupi prej dymbëdhjetë brahminësh në një sallë lëmoshash (Sattiram) të emërtuar sipas "Devarajas", që mirëmbahej rregullisht/përditë pa ndërprerje (nicatam natakkira). Salla e lëmoshave ishte në afërsi (iracarkal tiru – c - cannatiyil nisadam madakkira sattirattukku tiru-v-ullamparrina ur) ose në rrethimin e faltores së shentë të “mbretit zot” të Tenavaramit. Pushtimi i mbretërisë së Jaffnas në Sapumal Kumaraya, një prijës ushtarak i dërguar nga mbreti i Kottes në vitin 1450, lartësohej te Kokila Sandesaya ("Mesazhi i dërguar në zogu Kokila") i shkruar në shekullin e XV që përmban një përshkrim bashkëkohës të ishullit të përshkruar nga rruga e marrë nga zogu kuku, nga Tenavarami në jug të Nallurit ("Qyteti i bukur") në Jaffna në veri. Ai si dhe Sandesa të tjerë ekzistuese përmendin faltoren e Vishnut në Tenavaram dhe disa prej gopuramëve tre katësh. Tisara Sandesa, Kokila Sandesa dhe Paravi Sandesa përmendin vendndodhjen e faltores së Ganeshit mbi bregdetin e Tenavaramit. Tokat e zotëruara nga faltorja e Shivës shpjegoheshin në detaje nga mbreti Vijayabahu VI në një dokument të vitit 1510. Mbrishkrime prej pllake bakri të fillimit të shekullit të XVI të mbretit Vijayabahu VII shpjegojnë dhurime toke të bëra nga mbreti në qytet me kushtin që marrësi të paguante dhjetë fanamë në vit për faltoren e Vishnut. Dhurimet do të gëzoheshin në mënyrë permanente nga fëmijët, nipërit dhe pasardhësit e astrologëve dhe veda – vyasarus, duke përfshirë Tenuvarai Perumalan, një djal i tyre.^[14] Udhëtari maroken Ibn Battuta e vizitoi tempullin në shekullin e XIV dhe përshkroi hyjninë Dinawar që ndante të njëjtin emër si qyteti i lulëzuar tregtar në të cilin qëndronte, të bërë prej ari dhe në madhësinë e një njeriu me dy rubinë të mëdhenj si sy "që ndriçonin si fenerë gjatë natës".^[3][16] Në këtë tempull të stërmadh ishin të bashkangjitur një mijë hindu dhe yogi për shërbim, me pesëqind vajza që kërcenin dhe këndonin përballë idhullit të Mahavishnut.^[17] Të gjithë njerëzit që jetonin në afërsi të tempullit dhe që e vizitonin atë ushqeheshin me ndihmat monetare që bëheshin për idhullin.^[17]

Gravurë e vitit 1692 nga Wilhem Broedelet i hartës së vitit 1681 të Robert Knoxit me Tenewaran në bregun jugor të Maturas

Kompleksi mirte të ardhura nga shtatëdhjetë fshatra. Dhurime të rëndësishme prej ari, argjendi, mëndafshi dhe druri sandali u bënë nga admirali kinez Zheng He për tempullin e Tenavaramit në vitin 1411, siç përshkruhen në mbishkrimin tregjuhësh të Galles.^[18] Teksti ka të bëjë me ofertat e bëra nga ai dhe të tjerë për besime të ndryshme duke përfshirë zotin e tamilëve Tenavarai Nayanar, një mishërim i zotit hindu Vishnu, nga ana e perandorit Yongle.^[18] Në këtë vend u ngritën mjaft kolona guri nëpërmjet dhurimit nga mbretërit kinezë, të shkruara me gërma të kombit të tyre si një shenjë e përkushtimit të tyre për idhujt e Tenavaramit. Hyjnia kryesore përmendet dhe i bëhen dhurime sipas mbishkrimit tregjuhësh ashtu si dhe në lidhje me faltoren e afërt të Shivës – Nayanarët ishin shenjtë historikë shaivitë tamil, që adhuronin Shivën dhe jetonin midis shekujve të V dhe të X në Tamil Nadu. Admirali lutej për bekimin e hyjnive hindu këtu për një botë paqësore të ndërtuar mbi tregtinë.^[18] Hartografët portugezë si Tomé Pires që vizitoi ishullin në fillim të shekullit të XVI e përshkruan Tenavarqen si një port të rëndësishëm tregtar dhe për lundrimin në jug, plotë me gurë të çmuar.^[19] Çatitë e realizuara me ar dhe bakër të Tenavaramit fituan famë mes pelegrinëve dhe lundruesve, për shkak të qëllimeve lundruese dhe kontributit të tij në pamjen e qytetit si një "qytet i artë". I përfshirë nga një kompleks katërkëndor që hapej nën verandat dhe tarracat në faltoret e hyjnive të ndryshme, kompleksi përmbante kopshte shkurresh dhe pemësh që priftërinjtë i përdorinin për të nxitur ofertat për hyjnitë.^[2][20][20] Historiani portugez Diogo do Couto pohonte se bashkë me Majën Adam, Tenavarai ishte tempulli më i vlerësuar në ishull dhe vendi më i vizituar i pelegrinazhit i jugut me një cirkuit të një lege të plotë, ndërsa nxënësi i tij historiani De Quieroz e krahason shkëlqimin e tempullit të qytetit port me atë të Koneswaramit të Trincomaleet dhe pohon se Vishnu ishte hyjnia kryesore e faltores së shkatërruar të Tenavarait.^[21][22]

Shkatërrimi

Portugezët e quanin faltoren e madhe "Pagoda e Tanauarês".^[21] Ajo u shkatërrua në shkurt të vitit 1588 nga ushtarët e drejtuar nga Thome de Souza d'Arronches, një kapiten marine portugez.^[6] Tempulli u sulmua për të shpërqëndruar mbretin e Sitawakanit, Rajasimha I, që po vendoste nën rrethim qytetin e Columbos në bregun perëndimor të ishullit në atë kohë. De Sousa hyri në kompleks për ta zbrazur atë, duke u dhënë urdhër për ta plaçkitur 120 ushtarëve shoqërues nga pasuritë e tij me fildish, stoli dhe drurë sandali, duke shkatërruar mijëra statujat dhe idhujt e tempullit përpara se ta rrafshonte kompleksin dhe ta përdhoste oborrin e brendshëm duke therur aty lopë. Zona pastaj u dogj. U shkatërrua gjithashtu edhe karroja tempullore madhështore e hyjnisë prej druri.^[2][22][23] De Quieroz, duke shkruar një shekull pas shkatërrimit, pohon se më pas, në themelet e tempullit u ndërtua një kishë e madhe katolike, Katedralia e Santa Lucias nga françeskanët, të caktuar për të mirëmbajtur tre kishat portugeze.^[21] Rrënojat e mjaft kolonave prej granit nga një nga faltoret e Tenavaramit dhe një portë e skalitur në mënyrë të stërholluar përmbajnë ndikime të Arkitekturës Pallava, njëlloj si kolonat e rizbuluara të Tempullit të lashtë të Koneswaramit që u shkatërrua pothuajse dyzet vjet më vonë.^[2] James Emerson Tennent e përshkruan Tenavaramin si kompleksi më madhështor hindu i ishullit përpara shkatërrimit të tij.^[2]

Rrënojat dhe rizbulimi

Mbishkrime dhuruese në lapidar të mbretit Vijayabahu V1 (1510–1521) që dhuron toka për Nagirasa Kovilin (tempullin) e kompleksit tempullor të Tennavaramit

Kronikanët e shekullit të XVIII si orientalisti kapiten Colin Mackenzie dhe shkrimtari Robert Percival i përshkruajnë rrënojat e mjaft tempujve hindu që ata panë në qytet si bashkëkohës të shembujve më të mrekullueshëm të Arkitekturës së lashtë tamile si dhe skulpturës që mbijetonte në Bregun e Coromandelit në Tamil Nadu.^[24][25] Pllakatat prej graniti, punimet në gurë dhe kolonat e rrënojave përfshinin mjaft koka elefantësh dhe skalitje të njerëzve të zhveshur dhe që tregonin adhurimin e lingamit për vizitorët.^[25][26] James Cordiner, duke shkruar në vitin 1807, përshkruan kolonadën prej 200 kolonash graniti që kishin baza të skalitura dhe kapitele ashtu si dhe cepa të tjerë, që formonin një shëtitore për në det, duke çuar në një portik të skalitur në mënyrë të stërholluar me mjaft skulptura hindu të bashkangjitura. Ai përshkruan pikëtakimet e rreshtave të kolonave me këtë shëtitore që shkonte nga e djathta në të majtë. Cordiner përmend zbulimin e imazhit të lashtë prej guri të Ganeshit të adhuruar në një kolibe balte në sit. Pusi i faltores ishte mbuluar nga një pllakë guri. Një tjetër faltore kushtuar Muruganit të Kathirkamamit u paraqit gjithashtu dhe nderua gjatë vizitës së tij. Shumë prej gurëve të rrënojave të kompleksit të Tenavaramit u përdorën për të ndërtuar Fortesën e Mataras nga kolonizatorët.^[27] Tempujt budistë sinhalezë me madhësi më të vogël dhe një periudhë shumë më e vonë kishin për tu ngritur mbi rrënojat e e tamilëve hindu në disa vende sipas vëzhgimeve të tyre.^[28] Zbulimet e arkeologëve në fundin e shekullit të XX tregojnë se aty ku ishte ngritur një viharë budiste kishte qenë faltorja e Shivës ose Ganeshit në kompleks.^[11]

Rikthimi i idhujve në shekullin e XX

Një ndërtesë e vogël prej guri aktualisht e quajtur Galge or Galgane^[29] në Tenavaram që dikur konsiderohet se ka mbajtur një kube tulle ose kate të sipërme (Kullë Vimana) në majë të çatisë së saj paraqet një stil ndërtimi dhe arkitekture provinciale dravidiane të atribuar fundit të Periudhës Pallava me ngjashmëri të madhe me Tempullin Kailasanathar në Kanchipuram. Sikur të kishte qenë Vimana-Garbhagriha ose Sreekovili i një prej faltoreve, kjo ndërtesë u rikonstruktua/riparua në vitin 1947. Është një strukturë e thjeshtë kuboide guri me një çati të sheshtë mbi shenjtëroren e saj. Një skulpturë lingam e Shivës u gjet përballë Othpilima Viharas në sit në vitin 1998 nga një kopështar bashkë me një statujë prej guri të Nandit. Është 1.305 m e lartë dhe 0.77 m e gjerë.^[11] Dekada më herët ishin zbuluar statujat e Ganeshit dhe Nandit në sitin Kovil Vatta – kopshtet e një vihare të sapo ndërtuar budiste në zonën Vallemadama të Tevan Thurait. Përmasat e mëdha të lingamit i kanë çuar arkeologët në përfundimin se ai mund të ishte idhulli kryesor i tempullit të lashtë. Avudaiyari ose piedestali i Shiva lingamit është një pllakë e hollë; pjesa vertikale e të cilës është e lartë dhe e hollë.^[11] Nandi ishapami (statuja e Nandit) e gjetur me lingamin datojnë nga Periudha Pallava. Zbulime të tjera përfshijnë statujat e Ganeshit dhe një hyjneshe që mund të jetë Pattini/Kannagi.^[11] Kurora dekoronte portikun e faltores zanafillore^[30], që datonte nga shekulli i X, është e mirëmbajtur në vend. Një nga dy stilet e Thoranamit në Stilin tipik të tempujve Keralas, (luan-drago deti ose pallua i kurorëzuar), korniza dhe trari i Makara Thoranamit (portikut) përfshijnë gardianë të vegjël, kërcimtarë, muzikantë, gana dhe kalorës yali. Në qendër të trarit është një purifikim i hyjneshës Lakshmi.

Gjendja e tanishme

Në fundin e Periudhës Britanike, "Vishnu Devale" u ndërtua në qytet sipas traditave budiste sinhaleze dhe sot adhurohet vetëm nga budistët sinhalezë. Hyjnia e tij ndonjëherë quhet Upulvanna, që orientalisti gjerman Wilhem Geiger vëren se është një formë alternative vendore e hyjnisë Vishnu, hyjnia kryesore e Tenavarait zanafillor. Upulvan do të thotë në gjyrë blu zambaku, një atribut si i Vishnut ashtu dhe i Shivës). Ndërtesa e Vishnu Devales këtu është gjithashtu në ngjyrë blu. Qyteti i port shumë besimësh dhe shumë-etnik i dikurshëm pushoi së funksionuar si i tillë nga fundi i periudhës mesjetare.

Shiko edhe

• Arkitektura Dravidiane
• Arkitektura e Keralas
• Arkitektura Pallava
• Arkitektura e Sri Lankës së lashtë
• Tempulli hindu
• Koili

Referime

1. "pic". Arkivuar nga origjinali më 5 nëntor 2012. Marrë më 16 shtator 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
2. ^ Tennent, James Emerson (1859). "The Northern Forests". Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions. fq. 20. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
3. ^ Samuel Jeyanayagam Gunasegaram: Selected Writings; 1985.
4. ^ Arumugam, S. (1980). Some ancient Hindu temples of Sri Lanka. fq. 37. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. K.M. de Silva: History of Ceylon: From the earliest times to 1505; fq. 768
6. ^ Jean Baptiste Bourguignon d' Anville: A geographical illustration of the map of India; përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Mon. d'Anville ... me disa shënime shpjeguese; 1759, fq. 54
7. ^ Humphrey William Codrington: Short History of Ceylon; fq. 36
8. Sachindra Kumar Maity: Masterpieces of Pallava Art; fq. 4
9. The Ceylon historical journal; Volume 17, 1970, fq. 47
10. Willian Skeen: Adam's Peak: legendary, traditional, and historic notices of the Samanala ...; 1870
11. ^ Nirmala Ramachandran: Hindu Legacy to Sri Lanka; 2004, fq. 19
12. Horatio John Suckling: Ceylon: A General Description of the Island, Historical, Physical, Statistical; 1994, fq. 262
13. Ross E. Dunn: The adventures of Ibn Battuta, a Muslim traveler of the fourteenth century; 1986, fq. 242-3
14. ^ Arnold Wright: Twentieth century impressions of Ceylon: its history, people, commerce; fq. 416
15. C. S. Navaratnam: A short history of Hinduism in Ceylon; 1964, fq. 52. Faltorja shaivite e Tenavaramit quhej Naga-Rasa Nila Koil (Tempulli Naga Risa/Rasa/Raja Nila).
16. Ibn Battuta: Travels in Asia and Africa, 1325–1354; fq. 260. Në burime të tjera i shkruar edhe "Dinaur".
17. ^ Ibn Battuta: Travels in Asia and Africa, 1325–1354; fq. 260.
18. ^ Robert D. Kaplan: Monsoon: The Indian Ocean and the Future of American Power; 2010
19. Tomé Pires; Francisco Rodrigues; Armando Cortesão (2005). The Suma oriental of Tome Pires: an account of the east, from the red sea to China, written in Malacca and India in 1512–1515; and, The book of Francisco Rodrigues: pilot-major of the armada that discovered Banda and the Moluccas: rutter of a voyage in the red sea, nautical rules, almanack and, maps, written and drawn in the east before 1515. fq. 85. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
20. ^ Henry W. Cave: Golden Tips; 1996, fq. 466
21. ^ Fernão de Queyroz: The temporal and spiritual conquest of Ceylon; 1680
22. ^ Diogo do Couto: The history of Ceylon, from the earliest times to 1600 A. D.; do Couto e përshkruan gjerësisht bukurinë dhe shkatërrimin e Tanaveramin. Ai i quan "kishëza të realizuara" faltoret e shumta brenda mureve të tij rrethues
23. Constance Frederica & Gordon Cumming: Two happy years in Ceylon; Volume 2, 1893, fq. 446
24. Colin McKenzie: Remarks on some antiquities on the west and south coasts of Ceylon: written in the year 1796.
25. ^ Robert Percival: An account of the island of Ceylon, containing its history, geography, natural history, with the manners and customs of its various inhabitant; 1805, fq. 153
26. John Whitchurch Bennett: Ceylon and its capabilities: an account of its natural resources, indigenous productions, and commercial facilities; fq. 325.
27. James Cordiner: A Description of Ceylon; 1807, fq. 197
28. Robert Fellowes & Robert Knox: The history of Ceylon: from the earliest period to the year MDCCCXV [1815]: with characteristic details of the religion, laws, & manners of the people and a collection of their moral maxims & ancient proverbs; 1815, fq. 270
29. "Galge or Galgane". Arkivuar nga origjinali më 5 nëntor 2012. Marrë më 16 shtator 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
30. gateway to the original shrine

Bibliografia

• Arumugam, S. (1980). Some ancient Hindu temples of Sri Lanka (bot. 2). University of California. OCLC 8305376. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ibn Battuta: Travels in Asia and Africa, 1325–1354.
• John Whitchurch Bennett: Ceylon and its capabilities: an account of its natural resources, indigenous productions, and commercial facilities.
• Jean Baptiste Bourguignon d' Anville: A geographical illustration of the map of India; përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Mon. d'Anville; 1759.
• Henry W. Cave: Golden Tips; 1996.
• Humphrey William Codrington: Short History of Ceylon.
• James Cordiner: A Description of Ceylon; 1807.
• Diogo do Couto: The history of Ceylon, from the earliest times to 1600 A. D..
• Ross E. Dunn: The adventures of Ibn Battuta, a Muslim traveler of the fourteenth century; 1986.
• Robert Fellowes & Robert Knox: The history of Ceylon: from the earliest period to the year MDCCCXV [1815]: with characteristic details of the religion, laws, & manners of the people and a collection of their moral maxims & ancient proverbs.
• Constance Frederica & Gordon Cumming: Two happy years in Ceylon; Volume 2, 1893.
• Samuel Jeyanayagam Gunasegaram: Selected Writings; 1985.
• Robert D. Kaplan: Monsoon: The Indian Ocean and the Future of American Power; 2010.
• Sachindra Kumar Maity: Masterpieces of Pallava Art.
• Colin McKenzie: Remarks on some antiquities on the west and south coasts of Ceylon: written in the year 1796.
• C. S. Navaratnam: A short history of Hinduism in Ceylon; 1964.
• Robert Percival: An account of the island of Ceylon, containing its history, geography, natural history, with the manners and customs of its various inhabitant; 1805.
• Tomé Pires; Francisco Rodrigues; Armando Cortesão (2005). The Suma oriental of Tome Pires: an account of the east, from the red sea to China, written in Malacca and India in 1512–1515; and, The book of Francisco Rodrigues: pilot-major of the armada that discovered Banda and the Moluccas: rutter of a voyage in the red sea, nautical rules, almanack and, maps, written and drawn in the east before 1515. New Delhi: Asian Educational Services. ISBN 9788120605992. OCLC 226252917. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Fernão de Queyroz: The temporal and spiritual conquest of Ceylon; 1680.
• Nirmala Ramachandran: Hindu Legacy to Sri Lanka; 2004.
• K.M. de Silva: History of Ceylon: From the earliest times to 1505.
• Willian Skeen: Adam's Peak: legendary, traditional, and historic notices of the Samanala ...; 1870.
• Horatio John Suckling: Ceylon: A General Description of the Island, Historical, Physical, Statistical; 1994.
• Tennent, James Emerson (1859). "The Northern Forests". Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions. Londër: Longman, Green; Longman, Roberts. OCLC 2975965. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Arnold Wright: Twentieth century impressions of Ceylon: its history, people, commerce.

Lidhje të jashtme

Wikimedia Commons has media related to Qyteti i Dondras.

• Temples of Devi Nuwara show Buddhist-Hindu connections
• Five ancient Shiva temples of Sri Lanka
• Destruction of Hindu Temples in Sri Lanka
• State Sponsored Destruction and Desecration of Hindu Temples