Voshtina

Voshtinë Πωγωνιανή
Fshat
Fshati Voshtinë dhe mali Buzovë në sfond.
Popullsia
• Gjithsej	583
Emri i banorëve	Voshtinjot
Targat	IN
Faqja zyrtare	http://www.vostina.gr/book/vostinamain.html

Voshtinë (greqisht: Πωγωνιανή/Pogonianí) është fshat në qarkun i Janinës, Greqi. Përpara vitit 1928, fshati është njohur me emrin e vjetër në formën greke Βοστίνα/Vostína.^[1]

Gjeografia

Foto e agimit në fshatin Voshtinë nga vendi e quajtur Çiflik. Bora e parë të dimrit.

Fshati Voshtina ndodhet në afërsi të kufirit Shqiptaro-Grek dhe është shtatëdhjetë kilometra larg nga qyteti i Janinës. Fshati Voshtina është ndërtuar në periferi të në anën lindore e Malit Buzovë (gr: Μπόζοβο/Bózovo). Kurse fshati dhe tokat e saj përbëjnë afërsisht një kilometër katror. Gjithashtu Voshtina në pikën e saj qendrore, ka një lartësi prej 740 metra. Para vitit 1923, fshati Voshtina kishte këto lagje: Mëhalla e Haxhenje, Mëhalla e Shehalive, Mëhalla Çarakat (ku banojnë romë dhe grekë) dhe Mëhalla e Qishës.^[2] Fshati ishte e ndarë midis dy pjesë kryesore, të cilat janë gjetur në të dy anët e rrugës që të çon në fshat dhe vazhdon gjatë gjithë rrugës drejt sheshin kryesor i fshatit, ku Rrapi i Kolefës (gr: Πλάτανος Κολέφα/Plátanos Koléfa) dhe Kafenja e Kolefës (gr: Καφενείο Κολέφα/Kafeneío Koléfa) janë të vendosura. Në anën e majtë të rrugës dhe deri në rrëzë të malit Buzovë, lagjet e fshatit ishin të banuar me shqiptarë myslimanë. Ndërsa lagjet e fshatit në anën e djathtë të rrugës ishin të banuar kryesisht nga krishterë greke.^[3] Ky fshat ishte i vetmi vendbanim historike Shqiptarësh, të krahinës etnografike dhe gjeografike i njohur si Pogon, në rajonin i Labërisë.^[4] Kishte dy vendbanime të tjera pranë Voshtinës: Krisodhar dhe Argjirohor që ishin të banuara nga shqiptarët myslimanë. Ndonëse, por sot ato vendbanime janë pjesë të njësisë komunale Pogon, ato kanë qënë pjesë e krahinës etnografike dhe gjeografike i njohur si Dropull.

Ka teori të ndryshme për etimologjinë e emrit Voshtinë. Sipas të popullatës vendore, emri Voshtina ka origjinë të ndryshme. Ibraim Pondikati, një Voshtinjot vendas shqiptar deklaroi se emri Voshtina rrjedh nga fjala shqipe vresht. Kjo fjalë është në disa dialekte shqiptare dhe në dialektin vendas si "Vesht" me prapashtesë "tina", që nënkupton një vend e vreshtave, se shumë Voshtinjotë shqiptar të moshuar gjithashtu e quanin fshatin "Veshtina".^[5] Sipas fshatarëve greke dhe akademikët e huaj, emri Voshtina ka rrënjë sllave.^[6][7] Ka shumë fjalë në gjuhët sllave jugore të Ballkanit dhe dialekte që në kohë mesjetare emri mund të ketë ardhur. Për shembull nga fjala për rrotulluese ose zhvesh kullotje (bullgarisht: паша на ивици/pasha na ivitsi), nga fjala për qiri (bullgarisht: свещ/svesht) dhe nga fjalë për lule (maqedonisht: цвеќиња/cvećinja) apo fruta (maqedonisht: овошје/ovošje). Emri Voshtina mund të ketë prejardhjen edhe nga funksioni i saj si një qendër rajonale të qeverisë administrative gjatë epokës Osmane, që ndërmorën mbledhjen e tatimit. Për shembull, tatimi bujqësor ishte i njohur në osmanisht me terma të ndryshëm si Resm-i-bostan (tatimi i kopshtit) dhe mund të ketë dhënë Voshtinës emrin e saj. Kështu nga fjala turke Bostan (kopsht), emri mund u bë "Bostina-Vos(h)tina".^[8]

Toponimet të fshatit Voshtinë:^[9]

• Bogovë/a – mal
• Bregu i Madh – breg i cili ka qënë ruajtur si kullotë. Bregu i Madh në kohën turke shitej si kullotë dhe me të hollat ndihmoheshin vajzat e vobegta për të përgatitur pajën kur do të martoheshin.
• Burim i Lumit – burim në rrëzë të malit.
• Çarakat/i – lagje grekësh dhe romësh në Voshtinë.
• Dylbetë e Shehanje – dylbe të vjetra në P.
• Dyqan i Zoi Çifutit.
• Gështenja - ara, në P.
• Han i Jaja Çafait – Han ku kthehen për të bujtur qeraxhinjtë, në L.
• Han i Kolefës.
• Huqimeti – godina e zyrave adminstrative të nënprefekturës së kohës turke mbi rrugë, në J.
• Kafenja e Jaho Çafait – ka qënë kafene, pronë e J. Ç në L.
• Kafenja e Kolefos – në V.
• Kodra e Madhe.
• Kopësht e Aziz Shehut.
• Kopësht i Hasan Shehut.
• Kopështet e Kasëm Shehut.
• Kroi i Madh – krua me tre gryka derdhje.
• Kroi i Ri – janë 7-8 krojë që rrjedhin në afërsi të tyre.
• Kroi i Turrovës – krua nën rrugën që shkon për në Janinë.
• Kroi i Vogël – krua në mes të lagjes Shehalinj.

Mali Buzovë: pamje e kulmit nga Voshtina. Foto nga vendi e quajtur Çiflik, në rrugë para kishës së Shënkollës.

• Kulla e Pashako Kullës – ka qënë kullë e vjetër, sot gërmadhë.
• Kurie/a – pyll me lisa etj.
• Lëmi i Çufe Çimbos – dikur ka qënë lëm, sot shesh ku lozin kalamajt në mes të lagjes myslimane, ne V.
• Lum i Dholloit – përrua, degë e lumit që vjen në Drino.
• Lum i Voshtinës.
• Maja e Karajanit – majë në Nemërçkë.
• Mal i Buzovos – mal, në VP.
• Mal i Shehut – mali mbi Voshtinë. Flitet nga barinjtë e Voshtinës se në këtë mal janë shfaqur të mirët e maleve, të cilët u kanë dhënë porosira atyre që i kanë takuar në mal.
• Margëlliç/i – faqe mali në P.
• Mburomë/a – në JL.
• Mejtepi – ka qenë shkollë ku jipej mësim në gjuhën turçe për shqiptarët. Ndërtsë dykatëshe.
• Mekam i Baba Avdulit – mekam, në V.
• Mekam i Malit – varr madhështor në mal, në P.
• Mëhalla e Haxhinje – lagje, në L.
• Moçale.
• Moçal/i.
• Mulliri Përkëtejm – ish mulliri i Azis Shehut përkëtej lumit.

Teqeja Bektashiane e Voshtinës. Teqeja është e vendosur në jug perëndim të fshatit, në rrugën për mullirin të vjetër.

• Mulliri i Përtejm – ish mulliri i Haxhi Shehut, përtej lumit.
• Mulliri i Teqese – mulli, në L. Ka qenë pronë e teqesë.
• Njinjiro – Kullotë.
• Përroi i Llollosë – përrua që zbret nga Nemërçka, në V.
• Pyjet e Turrovës – pyje, në J.
• Pyjet e Voshtinës – pyje me lisa. shkoze në mal, në P.
• Qisha – kisha ortodokse greke.
• Ramje/a – pronë e Shehalive, ka qenë vreshta e ara.
• Rramjet – pyll.
• Rrapi i Kolefos – rrap shekullor, në V.
• Shtëpitë e Muhamet Efendiut – shtëpi tre katëshe, në pazar.

Xhamia e Voshtinës (ana perëndimore). Rreth vitit 1910.

• Shtëpitë e Xhelal Voshtinës – në fromë U-je, në pazar.
• Teqeja e Sheh Qerimit – teqe në L.
• Turovë/a(Turrovë/a) – kullota.
• Tyrbe e Sheh Qerimit.
• Ura e Laze Baliut – ura në hyrje të qytetit kur vjen nga Janina.
• Ura e Turrovës – urë me një hark.
• Varret e Margëlliçit – varre pranë kroit të Madh, në P. Varret e Bako Breshos, të cilet u vranë ndërsa ishin me bagëti në kullotë. Ata u vranë nga andartë grekë me 1913 për tu grabitur kopetë me bagëtitë, në J.
• Vreshtat e Moçalit – hardhi, bajame etj, në L.
• Xhamia e Shehallate.
• Xhamia e Sheh Qerimit.
• Xhamia – xhami pranë qendrës.
• Zallishtja e Turrovës – në J. Aty ka ara që mbillen me grurë, thekër e elb.
• Zoti i Malit – Vend i shenjtë në mal, ku ka qenë zot i Malit dhe është larguar kur grekët pushtuan Voshtinën. (sipas tregimeve të voshtinjotëve të dëbuar).

Demografia

Para shkëmbimin e popullsive në vitin 1923, fshati Voshtina ishte banuar kryesisht nga shqiptarë myslimanë, disa romë myslimanë dhe disa hebrenj. Gjithashtu disa grekë krishterë ishin banorë para 1923. Pas vitin 1923, fshatarët përreth të banuar me grekë u zhvendos në Voshtinë, dhe pasardhësit e tyre përbëjnë popullsinë sot. Në vitin 2001 sipas regjistrimit të popullsisë janë regjistruar 583 banorë, por Voshtina jozyrtarisht ka rreth 80 banorë.^[10] Kjo është për shkak se shumica e njerëzve kanë emigruar në vendbanimeve të tjera urbane dhe vetëm kthehen gjatë pushimeve.

Ekonomia dhe Kultura

Teqeja Bektashiane e Voshtinës, me muri i rënë të dukshme.

Voshtina ishte një qendër kryesore e tregtisë dhe aktivitetit ekonomik në Pogon. Aktivitetet ekonomike të Voshtinës ishte dhe është për një pakicë e vogël të fshatarëve blegtoria.^[11] Në kohë më parë, bujqësia ka formuar gjithashtu një pjesë të konsiderueshme e ekonomisë të Voshtinës, për shkak e çifliqeve të bejlerët dhe agallarët shqiptar.

Për shkak të historisë së gjatë të fshatit, Voshtina kishte shumë monumente kulturore fetar dhe laike. E para nga këto ndërtesa ishte Teqeja e Avdulit. Kjo ndërtesë ka pasur varrin ose mekami i Avdulit ose Abdullahut. Aty jetonin murgjit bektashiane që ishin të njohur për të bërë shumë ashure në ditën e Ashures, dhe që më pas shpërndanin atë ëmbëlsirën fshatarëve.^[12] Themelues i teqesë në një ish-vendin e krishterëve të adhurimit ishte një dukuri e zakonshme në Ballkan dhe pjesë e sinkretizmit fetar që u zhvillua pas pushtimit osman.^[13][14] Sipas fshatarëve të kaluara, vendi ku kisha e Aj Jorgjit (Shën Gjergjit) ishte vendosur u bë i braktisur. Një grua muslimane, në gjumë, pa një vegim i Shën Gjergjit, që i tha asaj të ndez dhe vendosë qirinj në atë vend. Më vonë ajo grua i tregoi tërë fshatit dhe fshatarë të tjerë gjithashtu shkuan dhe ndezën qirinj në atë vend. Pastaj një i huaj erdhi prej së largu dhe tregoi atyre për të ndërtuar një vakëf. Voshtinjotët ndërtuan një ndërtesë me tre dhoma. Pastaj një sheh ishte sjellë ta kryesojë teqen. Për shkak të lidhjes me Shën Gjergjin, krishterët vendas do të vizitonin teqenë dhe vendosnin qirinj. Teqeja ishte i njohur si Αγιώργη/Ayióryi nga grekërit vendore, ndërsa për shqiptarët ai ishte i njohur si Teqe.^[15] Në 1913, kur forcat ushtarake greke arritën në Voshtinë, ata dëmtuan teqenë.^[16] Sot teqeja ende ekziston, por ajo ka rënë në gjendje e keqe, sepse është në periferi të fshatit dhe nuk është përdorur në funksionet turistik, shoqërore apo fetare.

Xhamia e Voshtinës (ana lindore) me malin Buzovë në sfond. Rreth vitit 1910.

Ka pasur edhe një xhami në qendër të qytezës. Sepse zvogëlimi i popullsisë myslimane shqiptare, xhamia ra në nevojë për riparim dhe pas kohë minarja ra në vitin 1952. Sot xhamia është muze folklorik të fshatit. Fshati është i njohur edhe për sarajt të mëdha, të ndërtuara nga bejlerët dhe agallarët shqiptare që banonin në Voshtinë. Një më i vjetër i takonte Meto Pashës, i cili ishte kafexhiu i Ali Pashës. Banesa e tij nuk ka mbijetuar sot.^[17] Një tjetër banesë i takonte Ismail Beut, që më vonë u bë një shkollë. Këto sarajtë janë ndërtuar nga muratorë të Konicës dhe nga fshati Prisojan.^[18] Ka disa të tjerë prej atyre që janë ende në gjendje sot dhe kanë paraformoj funksione të ndryshme deri sot, të tilla si muze, shtëpi, shkolla, etj. Këto saraj janë ndërtuar në arkitekturën vendore të rajonit dhe ngjajnë arkitekturën e Gjirokastrës në Shqipërinë fqinje. Në një vend të quajtur Gllavicë varrezat myslimane gjendeshin dhe ende ekzistojnë sot në fshat.^[19] Pjesa më e madhe e trashëgimisë shqiptare myslimane ka mbijetuar. Kjo është për shkak të frekuencës së ulët të armiqësisë ndërmjet dy komuniteteve etnike, përpara shumica e shqiptarëve u largua gjatë periudhës midis dy luftërave. Ka edhe disa kisha dhe shkolla të ndërtuara gjatë shekullit të kaluar nga popullsia greke. Para 1924, fshati Voshtina kishte edhe lidhje i afërt sociale dhe ekonomike me qytezën Libohovë dhe anasjelltas. Kjo marrëdhënie është e dukshme se njerëz nga të dy vendbanime martoheshin me njëri-tjetrin.^[20]

Historia

Koha mesjetare para epokës Osmane

Para themelimit të fshatit Voshtinë, disa vendbanimeve të vogla kanë ekzistuar në zonën pranë një vend që grekët vendore e quajnë Μεγάλη Ράχη/Megáli Rákhi (kodra, mali ose rahu i madh). Këto katër fshatra ishin Avli, Omali, Turrova dhe Kopano. Këto vendbanime janë formuar afër me njëri-tjetrin për qëllime të sigurisë dhe ekzistuan deri në shekullin e katërmbëdhjetë.^[21] Ata gjithashtu ndërtuan dhe përdoren dy kisha ortodokse, një e cila ishte dedikuar për Shën Anastasinë dhe tjetri për një shenjtor të panjohur, të dy themelet kush e së cilës janë të vendosura në mes të pyjeve me lis. Midis viteve 1343-1345, rajoni i Pogonit u bë shkretuar nga murtaja që vra një të tretën e popullsisë. Ata njerëz që mbijetuan u zhvendos në vendbanimet e reja. Një nga këto vendbanime ishte vendosur në pjesën veriperëndimore të fshatit dhe pranë manastirit të Shën Premtes dhe formoi fshatin Zhuglarat (gr: Ζιουγκλαράτες/Ziougklarátes), që do të thotë vendi i fermerëve.^[22] Familje të tjera u zhvendos në pjesën veriore të fshatit dhe themeloi fshatin Katun (gr: Κατούνα/Katoúna) në zonat që sot janë mikrotoponine ne Voshtinë si Aj Jorgji (gr: Άι-Γιώργης/Ai Yiórgis) dhe Shuman (gr: Σιουμάνο/Sioumáno). Aty kisha e Aj Jorgjit (Shën Gjergjit) ishte ndërtuar me besimin nga fshatarëve se ai shën, siç e vrau dragoin, do të mbrojë fshatarët nga murtaja, një sëmundje që ishte lidhur me ardhjen të katër kalorësve të Apokalipsit. Në kohë, kisha ra në gjendje e keqe dhe një teqe është ndërtuar në vendin e saj për Shehun Avdul me ndërtesat shtesë, magazina, sternë dhe dhoma e pritjes.^[23]

Koha mesjetare nën Perandorisë Osmane dhe origjina e Voshtinës

Një saraj i vjetër, në rrëzë të malit Buzovë.

Fshati i Voshtinë u themelua pas vitëve 1550-të. Banorët e parë të fshatit ishin një pakicë e vogël të myslimanëve turkë që ishin vendosur atje nga osmanët. Për shkak të mungesës së femrave, këto turqit bënë ndërmartesë me gratë vendas shqiptare dhe pas pak kohë e pranuan gjuhën shqipe dhe u shqiptarizuan. Shumë shqiptarë të tjerë pastaj filluan të vendosen në Voshtinë.^[24] Këto shqiptarë të islamizuar erdhën në dy valë. Grupi i parë mbërriti gjatë shekullit të 16-të dhe grupi të dytë gjatë shekullit të 17-të. Gjithashtu me kalimin e kohës, fshatarët nga Zhuglarati dhe Katuni u zhvendosën në Voshtinë. Përveç familjeve që u vendosën në Voshtinë, dervishët dhe murgjit bektashiane u vendosën në fshat.

image_skyline e jashtme të një saraj i vjetër.

Kjo ishte për shkak se shqiptarët të Voshtinës ishin myslimanë bektashinj. Këto personalitetë fetare bektashinj jetuan në Teqen e Avdulit, i cili përmbante varrin ose mekam e një shenjti bektashiane vendore i quajtur Avdul. Ata shqiptarë që erdhën gjatë viteve të 1650-1700-të, i shpërngulën disa krishterë vendas nga pronat e tyre dhe ata u zhvendos në vend i afërt quajtur Ajlia (gr: Άι-Λια/Ái Lia)^[25] Banorët e zhvendosur kanë punuar si çifçi për bejlerët dhe agallarët vendorë.^[26] Gjithashtu shumë bejlerë dhe agallarë i kishin shtëpitë pranë teqesë dhe ato u vendosën në fshat pas vitëve 1560-të, sepse ata kishin çifliq në zonën përreth. Myslimanët kishin ndërtuar një xhami në qendër të fshatit për fenë e tyre. Minarja ishtë ruajtur deri 1952, kur ajo u shemb. Rajoni Pogoni gjithashtu përmbante zona që kishte një popullsi të shqipfolës^[27] dhe të krishterë në fshatra pranë Voshtinës si Delvinaqit, që e cila ende e fliste gjuhën shqipe në fund të shekullit të shtatëmbëdhjetë.^[28] Kurse ajo fshat dhe rajoni përreth ende ishte konsideruar si pjesë e Shqiperisë në fillim të shekullit nëntëmbëdhjetë nga populli vendas.^[29]

Dekor i jashtëm (pjesa e sipërme të murit perëndimor, pranë hyrjes) të sarajt.

Por në kohë, për shkak të numrit të tyre më të vogla dhe ndërveprimet shoqërore me vendbanime greqishtfolës, ata u bënë të helenizuar plotësisht, duke lënë vetëm myslimanët vendore si shqiptarë.^[30] Trashëgimia kulturore e këtij ndërveprimi mund të dallohet vetëm sot në muzikë ku këngat polifonike grek të izoluar i Pogonit, është shumë e ngjashme me fqinj të stilit polifonik labe të Shqipërisë.^[31]

Sundimi osmane në shekullin i nëntëmbëdhjetë dhe fillimi të shekullit njëzetë

Në fillim të vitëve 1800-të, fshati ishte qendra administrative të kazasë e Voshtinës, cila përfshinte të gjithë rajonin e Pogonit me 43 vendbanime, në sanxhakun i Gjirokastrës dhe në kuadër të Vilajetit e Janinës. Për shkak e fuqisë ekonomike dhe politike të Voshtinës, vendbanimi tërhoqi një numër të vogël të grekëve vendore nga fshatrat përreth, rom myslimane, dhe hebrenj nga Janina që u zhvendosën aty. Prandaj sipas statistikave të publikuara në 1857 nga autori grek Panajot Aravantinos, Voshtina në 1854 ka pasur gjithsej 57 familje dhe një popullsi prej 100 myslimanëve dhe 45 krishterë.^[32] Gjithashtu sepse të rënies së vendbanimit Dhipolicë gjatë vitëve të 1770-të, administrata kishtare dhe qytetar i dioqezës ortodokse vendore u transferua për herë të parë në Kakollako dhe më vonë në Voshtinë në vitin 1846. Ndërsa kryepeshkopët u tërhoqën në mërgim dhe drejtuan punët e grigjës së tyre nga siguria krahasues të Bukureshtit.^[33] Midis 1872 dhe 1894, u vunë themelet për një strukturë prej druri që u zëvendësua më vonë me një strukturë prej guri për kishën e Shënkollës (gr: Αγίου Νικολάου/Ayíou Nikoláou). Paratë për këtë ndërtim erdhën nga Voshtinjotë që punonin në Stamboll. Mes të viteve të 1892 - 1897, një shkollë private me konvikt është ndërtuar dhe operuar nga kisha deri 1929. Në vend të kësaj, ndërtesa më vonë u përdor si shkollë fillore deri 1964, kur ajo u zhvendos në një tjetër ndërtesë.^[34] Në Voshtinë ka pasur një numër i vogël e hebrenjve, që jetuan aty në shekullin nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të njëzetit. Ata hebrenj ishin tregtarë të cilët kishin emigruar nga Janinë me familjet e tyre për të jetuar në Voshtina. Këto fshatra të veçanta ishin zgjedhur për shkak se popullsia e tyre ishin shqiptarë myslimane, që nuk konkurruan komercial me hebrenjtë, si në fshatra krishterë.^[35] Në fund të shekullit të 19, një rrëshqitje të tokës shkatërroi një pjesë të madhe e fshatit që ishte afër malin Buzovë dhe më pas ato fshatarë ishin zhvendosur në pjesë të tjera të Voshtinës. Voshtina gjatë kësaj epoke gjithashtu u bë qendër administrative të kazasë i Pogonit me selinë e zyrtarit administrativ osmane i quajtur kajmekam.^[36] Në 1912 me disfatës së Perandorisë Osmane gjatë Luftërave Ballkanike, Voshtina u bë pjesë e Greqisë. Disa prej bejlerëve dhe agallarët i braktisën ose shitën pronat e tyre gjatë kësaj kohe dhe shkuan në Turqi. Për shembull, stërgjyshi të shkrimtarit Fatos Lubonja, Beqir Bej, i cili ndihmoi të ndërtojë rrugë që lidhi Voshtinën me Janinën, i shiti pronat e tij në 1912 dhe shkoi për të jetuar në Stamboll, Turqi.^[37]

Kisha e Shënkollës në Voshtinë. Shqiptarët vendas e quanin këtë ndërtesën fetare: "Qisha".

Sundimi greke gjatë periudhës midis dy luftërave

Deri vitëve 1923-1924, Voshtina mbeti një vendbanimm me shumicës shqiptar myslimanë.^[38] Por me disfatën ushtarake të Greqisë prej Turqisë gjatë atij viti, u deklarua në Traktati i Lozanës se të gjithë muslimanët, pa marrë parasysh përkatësinë etnike, të dërgohen në Turqi. Shumë myslimanë shqiptarë nga Voshtinë ikën në Shqipëri dhe disa prej tyre shkuan për në Turqi gjatë kësaj kohe.^[39] Megjithatë sepse Italia përfundimisht ndërhyri në interes të Shqipërisë, shumë shqiptarë myslimanë u kursyen deportim.^[40] Kështu një numër i vogël të shqiptarëve mbetën në Voshtinë gjatë periudhës midis dy luftërave. Megjithatë ndryshe nga zonat e tjera ku ish-vendbanime muslimane që u zhvendosën me refugjatët grekë nga Anadolli, asnjë nga këto nuk ishte vendosur për një kohë të gjatë në Voshtinë. Në vend të kësaj, disa refugjatë grekë nga Anadolli dhe popullsitë pro-greke që nuk dëshironin të jetonin në Shqipëri ishin vendosur në saraj të ish-guvernatori osmane vendas Ismail Bej.^[41] Ajo ndërtesë më vonë iu dha shkollës me konvikt vendore për të strehuar fëmijët deri në 1976. Ndërsa shkolla e mesme u hap në 1924 dhe e përdori shtëpinë e Muhtar Sulejmanit deri 1963, kur më vonë shkolla u zhvendos në një ndërtesë tjetër. Kështu, sepse shumë pronësi u bënë i zbrazët, grekët vendas nga fshatrat përreth erdhën dhe u vendosën në Voshtinë.^[42] Ishte gjatë këtyre viteve që Voshtina u bë një fshat grek. Dëshmi e këtij procesi mund të gjendet në regjistrat e shkollave të fshatit ku emra myslimanë dhe hebrenjt ë nxënësve u zvogëluan gjatë viteve të 1924-1929.^[43] 220 familje shqiptar myslimanë u larguan.^[44]

Në 1926, pak shqiptarë mbetën. Jeta për disa fshatarëve shqiptarë ishte e vështirë. Për shembull një grua e moshuar Rebo, që u vra brutalisht në 1927 nga një hajdut i panjohur dhe Fiko, një klarinetist që u konvertuar në ortodoksi. Kurse ndërsa të tjerët vazhduan të bëjnë atë që ata vepruan si Beso, i cili shiste zorrët e kafshëve.^[45] Ato shqiptarë që mbetën gjatë periudhës midis dy luftërave, shumica filluan të emigrojnë për në Kajro, Stamboll, apo Gjirokastër në Shqipëri.^[46] Një numër i vogël të shqiptarëve muslimanë arritën të jetojnë në fshat deri Luftën e Dytë Botërore dhe më vonë ikën në Shqipëri, të tilla si familja e Fuat Boçit, një artist i famshëm e teatrit, që emigruan për në vendbanimet të rajonit i Myzeqesë së Shqipërisë.^[47] Sot disa njerëz që jetojnë në Gjirokastër e kanë origjinën nga fshati Voshtinë, dhe shpeshherë mund të identifikohen si të tillë, sepse ata kanë emrin e fshatit Voshtina, si një mbiemër trashëgimore. Edhe një numër i vogël të hebrenjve jetonin në Voshtinë gjatë kësaj kohe. Gjithashtu, një minoritet i vogël dhe i rëndësishëm që jetonte në Voshtinë ishin romë myslimanë. Ato ishin shqipfolës dhe flisnin gjuhën e tyre romisht.^[48] Këto romë sot jetojnë në fshatin Podgoran (gr: ish: Πογδόριανη/Pogdóriani, sot: Παρακάλαμος/Parakálamos) pas konvertimit të tyre në ortodoksinë, në mënyrë për të shmangur dëbimin me popullsinë fqinj myslimane vendas për në Turqi në vitin 1923.^[49] Ata kanë mbajtur lidhje të ngushta familjare me të afërmit e tyre që jetojnë në Shqipëri.^[50]

Pas Luftës së Dytë Botërore dhe Voshtina sot

Pas Luftës së Dytë Botërore, përveç disa shqiptarëve të moshuar, Voshtina u bë një fshat monoetnike grek. Deri në fund të viteve 1950-të dhe 1960-të e hershme, këto shqiptarë të moshuar si Ibraim Pontikati mund të gjendeshin ende të jetojnë në Voshtinë.^[51] Fshati ka vazhduar të ketë një popullsi të madhe deri në vitëve të 1960-të. Shumica e njerëzve kanë qenë të përfshirë me bujqësi. Nga vitëve 1960-të deri në fund të viteve 1980-të, shumica e njerëzve nga fshati emigruan në qendrat urbane apo vende të huaja për kërkim të mundësive më të mira ekonomike për shkak të varfërisë së zonës. Në kohët e tanishme, këta njerëz kthehen në fshat për festivale të mëdha fetare dhe tubimet shoqërore gjatë muajve të verës. Prandaj shumica e popullsisë së mbetur është bërë prej njerëzve të moshuar. Kështu shumë shtëpi u bënë i zbrazët dhe pas 1992 ata ishin blerë nga milioneri grek Jani Llaci, i cili donte për të ofruar strehim për emigrantët ekonomike nga Shqipëria që vinin në Greqi. Pas dy vjet ato shtëpi ishin vendosur nën administrimin e komunës që nisi të marrë qira dhe këto prona janë bërë edhe një herë të zbrazët. Llaci gjithashtu themeloi një shkollë me konvikt private që mbështet nxënësve shqiptarë nga Shqipëria.^[52] Në Shqipëri ajo shkollë shihet si mjet i helenizimit për shumicë e nxënësve që janë shqipfolës ortodokse, kush kanë vështirësi në të kuptuarit e programit mësimor grek. Në 2011, shkolla publike qeveritare u mbyll për shkak të numrit e vogël së nxënësve dhe tani për pak nxënës e mbetur shkojnë në shkollë publike në Delvinaq.^[53]

Galleria

• 
  Ish xhamia, tani muze folklorik, Voshtinë.
• 
  Pllakë osmane prej guri i ndërtimit të ish-xhamisë, tani muze, në Voshtinë. Shënim: Nuk dihet kur xhamia ishte ndërtuar, se pllaka ende nuk është deshifruar nga një dijetar me njohuri të gjuhës dhe alfabeti osmanisht ose arabisht.
• 
  Hyrja për një dhomë e ish-xhamisë, tani një dhomë e ekspozitës të muzeut në Voshtinë.
• 
  Dhomë e ish-xhamisë, tani dhomë e ekspozitës të muzeut në Voshtinë.
• 
  Teqeja Bektashiane e Voshtinës, me murin të rënë.
• 
  Teqeja Bektashiane e Voshtinës, me një anë e çatisë të rrënuar.

Shih edhe

• Fuat Boçi - lindur në 1931 dhe një artist i famshëm e teatrit.
• Fatos Lubonja - shkrimtar, kritik dhe analist politik. (Me prejardhje nga Voshtina, nga ana e nënës).
• Pertef Pogoni - arsimtar dhe nëpunës i lartë i dikastereve të Arsimit në shtetin shqiptar para regjimit komunist.

Lidhje të jashtme

• vendndodhja

Letërsia

• Νίκος Θ. Υφαντής. Η Πωγωνιανή - Παλιά Βοστίνα και τα κοινοτικά διαμερίσματα (Δολό - Δρυμάδες - Σταυροσκιάδι). Διευρυμένη Κοινότητα Πωγωνιανής. Ιωάννινα. 2004.
• Νίκος Θ. Υφαντής. Μνήμες και βιώματα από την Πωγωνιανή (Βοστίνα). Ιωάννινα. 2010.

Burimet

1. Πανδέκτης: Vostina - Pogoniani
2. Fatos Mero Rrapaj (1995), Fjalori Onomastik i Epirit, Eurorilindja, f. 411.
3. Λέκκας Αθανάσιος (2001). “Η Βοστίνα (Πωγωνιανή) το 1926^{[lidhje e vdekur][lidhje e vdekur]}”. Πωγωνιακά Χρονικά. 3: 1.
4. Shënim: Në shumë burime jo akademike dhe disa akademike, Voshtina dhe zonën e Pogonit janë të shënuara gabimisht si pjesë e rajonit historik të Çamërisë. Kjo pikëpamje është formuar nga disa shqiptarë, të cilët për hir të lehtësisë e quajnë të gjithë Epirin greke si Çamëri. Voshtina dhe rajoni etnografik/gjeografike e Pogonit përkasin rajonit Labëria ose të paktën është njohur të jetë lidhur me kulturën Labe shqiptar në sferat e këndimit polinofike dhe dialektit shqiptar. Për më shumë mbi këtë çështje lexo: Rrok Zojzi (1962). "Ndamja krahinore e popullit shqiptar". Etnografia shqiptare. f. 58.
5. Κώστας Γ. Τσιλιμάντος (2001). “Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους, τα ξωκλήσια και τις τοπωνυμίες τους”.^{[lidhje e vdekur][lidhje e vdekur]} Πωγωνιακά Χρονικά. 3: 1. "Βεshτ", σημαίνει αμπέλι και "τίνα" τσίπουρο, στην αλβανική γλώσσα. Από παλαιούς έχω ακούσει πως το χωριό λεγόταν Βεshτίνα (Ιμπραήμ Ποντικάτεσ, ετών 56)."
6. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 1.
7. Max Vasmer (1941). Die Slaven in Griechenland. Akademie der Wissenschaften in Kommission bei W. de Gruyter. f. 24. "37. Βοστίνα ON, Kr. Pogoníu (Lex., A.). Entspricht, wie Papacharisis HX VIII 141 feststellt, einem skr. vòština μελισσότοπος, von altskv. *voskъ »Wachs«. Daneben besteht eine Anknüpfungsmöglichkeit an die Sippe von kslav. ovoštь »fructus«, skr. vȍće »Obst«. Vgl. skr. Voćin, Voćnik, auch bulg. Ovoštnik. Ähnlich deutet den griech. ON auch Mertzos HX DC 200."
8. Νίκου Θ. Υφαντής (2008). “Ιστορικά στοιχεία επαρχίας Πωγωνίου-Πωγωνιανής”. Vostiniotis. Lexuar më 29 nëntor 2014.
9. Rrapaj. Fjalori Onomastik i Epirit. 1995. f. 411-413. Tregoi: Hazbi Shehu, dtl. 1902, nga Voshtina. Libohovë, korrik, 1957.
10. Pogoniani village club in Athens. Vostina Arkivuar 28 janar 2012 tek Wayback Machine. Pogoniani village club. Lexuar më 4 djetor 2014.
11. Selman Sheme (2005). Çamëria: vendi, popullsia dhe jeta ekonomike; (monografi). Inst. i Studimeve për Çamërinë. f. 192.
12. Νίκος Θ. Υφαντής (2004). Η Πωγωνιανή - Παλιά Βοστίνα και τα κοινοτικά διαμερίσματα (Δολό - Δρυμάδες - Σταυροσκιάδι). Διευρυμένη Κοινότητα Πωγωνιανής. f. 116-118.
13. Frederick William Hasluck (1914), "Ambiguous Sanctuaries and Bektashi Propaganda." The Annual of the British School at Athens. 20: 112-113. "It will be noted that the… attitude of Bektashi and Christians with regard to these ambiguous sanctuaries is somewhat different. The educated Bektashi, to whom the ideas of pantheism and metempsychosis are familiar, find it easy and natural to identify the Christian saints with their own; for simpler souls, if indeed the efficacy of the miracles does not suffice them, fables like the ‘disguise’ of Sari Saltik in the robes of ‘Svity Nikola ‘ may be used to bridge the gap. Christians, having before them numerous examples of churches usurped by the Moslem conqueror, accept rather the assumption that the Bektashi sanctuary occupies a site already consecrated by Christian tradition, though their act of worship is made in the actual tomb-chamber of the Moslem saint, and conforms to the custom of the Moslem sanctuary. This leads in some cases to the belief that the buried Saint himself was a Christian, and political changes may lead to the definite and official transference of the tekke to Christianity. In the promulgation and acceptance of these… identifications the material interests of the parties concerned have evidently played an important part. The occupiers of the ambiguous sanctuary, be they Christian or Bektashi, find their clientèle, and consequently their revenues, increased, while the frequenters receive the less tangible but not less appreciated benefits of miraculous healing and intercession. The concessions of Bektashism to Christianity and of Christianity to Bektashism seem at first sight exactly balanced. Christian churches adopt… Bektashi traditions and receive Bektashi pilgrims: conversely, Bektashi tekkes adopt… Christian legends and receive Christian pilgrims. But the apparent equality is only superficial. The ultimate aim of the Bektashi was not to amalgamate Christianity with Bektashism on equal terms but to absorb Christianity in Bektashism."
14. Robert Elsie (2000). "The Christian Saints of Albania." Balkanistica. 13: 53.
15. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 4. "Τον καιρό που ήρθαν οι Τούρκοι και κατοίκησαν στη Βοστίνα, η Αι - Γυρογις ήταν ένα κλειστό και έρημο μέρος. Σε μιας γυναίκας, Τουρκάλας,τον ύπνο φανερώνεται ο Αι - Γιώργης και της λέει να πάει η αυτό το μέρος να αναψη κεριά. Αυτό η γυναίκα το ομολόγησε στο χωριό. Ο κόσμος πήγε και άναβαν κεριά. Μετά, ήρθε κάποιος άγνωστος από μακριά και τους είπε να χτίσουν Βακούφι. άγνωστος χάθηκε. Τότε έχτισαν οι Τούρκοι τριες τεκέδες. Μετά έφεραν τον Σέχι κι έκαναν τον τεκε, εκεί που είναι τα χτίσματα σήμερα. Ο Σέχης καθόταν εκεί. Ο Σέχης παρακάτω από το σημερινό κονισμα, όπου η Γραβιά, είδε μια χριστιανή, που άναβε κι αυτή λαμπάδα. Επέτρεψε ο Σέχης να ανάβουν και οι χριστιανοί. Το κονισμα έγινε τώρα. Με το Ελληνικό, ο τεκές έγινε Αι - Γιώργης και πήρε αυτό το όνομα. Πριν λεγόταν τεκές (Ιμπραήμ Ποντικατεσ)".
16. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 4. "Στον Αι - Γιώργη ήταν ξωκλήσι τουρκικ με το όνομα Αγιώργης. Οι Τούρκοι τον Αγιώργη του είχαν δικό τους άγιο. Ήταν τεκές, ο Αϊγιώργης. Περνώντας οι χριστιανοί να παν στο μήλο η στο ποτάμι, για να πλύνουν της Βελέντζες, έκαναν τον σταυρό τους κι άναβαν και κανα κερί. Το 1913 που ήρθε το Ελληνικό, ο κόσμος από τον ενθουσιασμό τους έκαναν Βανδαλισμούς στον Αυιώργη. Αυτό το έμαθαν οι Τούρκοι Βοστινιώτης της Κωνσταντινόπολης. Δεν ξέρουμε τη έκαναν, αλλά, ο Βασίλη - Χατζής, ο άντρας της Τασίας, που ήταν στην Πόλη, χάθηκε και δεν ξαναφάνηκε. Γη αυτό η Τασία δεν είχε μαζέψει ποτέ τη φούντα από την μπόλια της. - Δεν φτάνει που είδα προκοπή, να κόψη και το ... λαιμό μου; (Βασίλης Κηρούσης)."
17. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 3.
18. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 3.
19. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 3.
20. Gilles de Rapper & Pierre Sintès (2008). "Faire et Defaire les Frontieres du Mariage - Échanges matrimoniaux entre la Grèce et l’Albanie -le cas de la région de Gjirokastër". f. 4.
21. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
22. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
23. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
24. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 2.
25. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
26. Rrapaj. Fjalori Onomastik i Epirit. 1995. f. 411.
27. Υφαντής. Η Πωγωνιανή. 2004. f. 45. “Το γεγονός αυτό αποδεικνύει η εγκατάσταση Αλβανών και Μωαμεθανών στην Κοινότητα Βοστίνας, όπως και από αλβανικές ονομασίες χωριών: Ρομπάτες (= ρόμπα, ένδυμα), Δελβινακίων (= αμπελότοπος), Γούβερη (Γούβα - Κοίλωμα) κ.λ.π”.
28. Evliya Çelebi, Robert Dankoff, & Robert Elsie (2000). Evliya Çelebi in Albania and Adjacent Regions: Kossovo, Montenegro, Ohrid. Brill. f. 91. "We returned by another road, passing through properous villages. After 4 hours of travelling westwards, we arrived at Delvinaki. It is a prosperous town on the border of the district of Pogonia and consists of 400 houses inhabited by infidels - all Albanians - and 6000 fertile vineyards."
29. John Cam Hobhouse (1813). A Journey through Albania, and other provinces of Turkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810. vëllimi I. James Cawthorn. f. 93. "We meet parties of travellers both on horseback and on foot: the plain was every where cultivated, and not only on the side of Argyro-castro, whose minarets we could now discern, but also on the hills which we were traversing, many villages were to be seen. The dress of the peasants was now changed from the loose woollen brogues of the Greeks, to the cotton kamisa, or kilt of the Albanian, and in saluting Vasilly they no longer spoke Greek. Indeed you should be informed, that a notion prevails amongst the people of the country, that Albania, properly so called, or at least, the native country of the Albanians, begins from the town of Delvinaki; but never being able, as i have before hinted, to learn where the line of the boundary is to be traced, i shall content myself with noticing the distinction in the above cursory manner".
30. Μιχάλης Κοκολάκης (2003). Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820-1913). EIE-ΚΝΕ. f.56. "Οι προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα στρώμα εξισλαμισμένου αγροτικού πληθυσμού στις αλβανόφωνες νησίδες των Κουρέντων, της Τσαρκοβίστας και του Πωγωνιού δεν καρποφόρησαν, αφού ο πληθυσμός των περιοχών αυτών όχι μόνο έσπευσε να αποβάλει σε σύντομο διάστημα τους προσήλυτους, αλλά ταυτόχρονα, χάρη στην ελεύθερη συναναστροφή του με τους ελληνόφωνους γείτονες του, κατέληξε να εξελληνιστεί ολότελα ακόμη και γλωσσικά. Η διαδικασία αυτή του εξελληνισμού των ορθόδοξων περιοχών, λειτουργώντας αντίστροφα προς εκείνη του εξισλαμισμού, επιταχύνει την ταύτιση του αλβανικού στοιχείου με το μουσουλμανισμό, στοιχείο που θ' αποβεί αποφασιστικό στην εξέλιξη των εθνικιστικών συγκρούσεων του τέλους του 19ου αιώνα."
31. Eno Koço (2010). Vocal Iso(n): The Preservation of Traditions in North East Mediterranean Practice. Acta Studia Albanica. f. 85-87.
32. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
33. Donald Nicol (1953). "The Churches of Molyvdoskepastos". The Annual of the British School at Athens. 48: 153.
34. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
35. Annette B. Fromm (1999). 'A Ritual Blood Libel in Northwestern Greece'. në Yedida Kalfon Stillman dhe Norman A. Stillman(eds), From Iberia to diaspora: Studies in Sephardic history and culture. f. 51-52.
36. Κοκολάκης. Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι. 2003. f. 193-194.
37. “Perandoria osmane dhe historia e shqiperisë!”. Opinion. 14 nëntor 2011. TV Klan.
38. Sarah Green (2005). Notes from the Balkans: Locating Marginality and Ambiguity on the Greek-Albanian border. Princeton University Press. f. 56-57
39. Lambros Baltsiotis (2011). The Muslim Chams of Northwestern Greece: The grounds for the expulsion of a “non-existent” minority community. European Journal of Turkish Studies. "According to a basically common legal process, a few hundred more individuals, Muslims, living mostly in urban centers declared themselves to be of “Albanian origin” and some others obtained Albanian nationality and thus avoided their inclusion in the exchange process. On the other hand the (Muslim) population of Preveza, and the majority of that of Yanina and of the small towns of Konitsa, Parga and Poghoniani (ex-Voshtina), were considered “Turks by origin” and were included in the exchange of the populations".
40. Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From historical minorities to immigrant newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. f. 76-77.
41. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
42. Υφαντής. Πωγωνίου-Πωγωνιανής. 2008.
43. Δημήτρης Κολιός (2011). “Η περιπτωση του Δημοτικου Σχολειου Πωγωνιανης Ιωαννινων^{[lidhje e vdekur][lidhje e vdekur]}”. Σύλλογος Μετεκπαιδευομένων Εκπαιδευτικών στα Διδασκαλεία του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. 14: 15-16.
44. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 3.
45. Αθανάσιος. Η Βοστίνα (Πωγωνιανή) το 1926. 2001. f. 1.
46. Κολιός. Σχολειου Πωγωνιανης. 2011. f. 16.
47. Andrea K. Prifti (2006). Fuat Boçi. Dionis Film.
48. Yaron Matras (2004). "Romacilikanes—The Romani dialect of Parakalamos" Arkivuar 21 shtator 2013 tek Wayback Machine. Romani Studies. 14 (1): 61,69.
49. Aspasia Theodosiou (2004). "Be-longing’ in a ‘doubly occupied place’: The Parakalamos Gypsy musicians". Romani Studies. 14. (1): 27-28, 36.
50. Lambros Baltsiotis (2015). "Balkan Roma immigrants in Greece: An initial approach to the traits of a migration flow Arkivuar 4 mars 2016 tek Wayback Machine." International Journal of Language, Translation and Intercultural Communication. 1. (1): 5.
51. Τσιλιμάντος. Μαρτυρίες Βοστινιωτών για το χωριό τους. 2001. f. 1.
52. Green. Notes from the Balkans. 2005. f. 229, 232.
53. Κολιός. Σχολειου Πωγωνιανης. 2011. f. 14.