ஒரு மாற்றுப் பள்ளி (alternative school) என்பது, பரவலாக இருக்கும் பாடத்திட்டம் மற்றும் பாரம்பரியமற்ற கல்வி முறைகளைக் கொண்ட ஒரு கல்வி நிறுவனமாகும்.[1][2] பாரம்பரியக் கல்வி முறைகளைப் போலன்றி இத்தகைய பள்ளிகள், வலுவான அரசியல் சிந்தனைகள், அறிவார்ந்த அல்லது தத்துவ நோக்குநிலைகளைக் கொண்டுள்ளன.
மற்ற பள்ளிகள், திறமையான மாணவர்கள், சிறப்புத் தேவைகளைக் கொண்ட குழந்தைகள், இடைநின்ற மாணவர்கள் போன்றவர்களுக்கானவையாக இருக்கும் போது சில பள்ளிகள் ஒரு கலாச்சாரத்தில் பயன்படுத்தப்படும் பிரதான கற்பித்தல் முறையிலிருந்து வேறுபட்ட கற்பித்தல் அணுகுமுறைகளை அடிப்படையாகக் கொண்டவையாக இருக்கலாம்.
இந்தியாவில், மாற்றுப் பள்ளிகள் தொடர்பான நீண்ட வரலாறு உள்ளது. கிமு 1500 முதல் கிமு 500 வரையிலான வேத மற்றும் குருகுலக் கல்வி முறைகள், மாணவர்களிடையே தொழிற் திறன்கள், கலாச்சாரம், ஆன்மீக அறிவொளியைப் பெறுவதை வலியுறுத்தியது. எனவே, கல்வியின் நோக்கமானது, மாணவர்களை வாழ்க்கையின் பல்வேறு அம்சங்களில் மேம்படுத்துவதோடு சமூக சேவையையும் உறுதி செய்வதாக இருந்தது.[3] இருப்பினும், உள்ளூர் பொருளாதாரங்களின் வீழ்ச்சியும் காலனித்துவ ஆட்சியாளர்களின் வருகையும் இந்த அமைப்பு வீழ்ச்சியடைவதற்கு காரணமாக அமைந்தது. 1835 ஆம் ஆண்டின் ஆங்கிலக் கல்விச் சட்டப் பரிந்துரைக்கப்பட்டபடி, ஆங்கிலவழிக் கல்வி போன்ற சில குறிப்பிடத்தக்க சீர்திருத்தங்கள் அறிமுகப்படுத்தப்பட்டன. இன்றைய பெரும்பாலான பள்ளிகள் காலனித்துவ சகாப்தத்தில் உருவாக்கப்பட்ட முறையைப் பின்பற்றுகின்றன. விடுதலை பெற்றதிலிருந்து பல ஆண்டுகளில், பள்ளி வலையமைப்பை விரிவுபடுத்துதல், கல்வித் தேவைகளுக்கு ஏற்ப பாடத்திட்டத்தை வடிவமைத்தல், தாய் மொழியைக் கற்பித்தல் போன்றவற்றிற்கு அரசு கவனம் செலுத்தியுள்ளது. பத்தொன்பதாம் நூற்றாண்டின் இறுதியில், பல சமூக சீர்திருத்தவாதிகள் சமகால கல்வி முறைக்கு மாற்று வழிகளை ஆராயத் தொடங்கினர். விவேகானந்தர், தயானந்த் சரஸ்வதி, ஜோதிபா புலே, சாவித்ரிபாய் புலே, சையத் அகமது கான் ஆகியோர் சமூக மீளுருவாக்கம், சமூக ஏற்றத்தாழ்வுகளை அகற்றுதல், மாற்றுப் பள்ளிகள் மூலம் பெண் கல்வியை மேம்படுத்துதல் போன்ற பணிகளை மேற்கொண்ட முன்னோடிகள் ஆவர்.[4] இருபதாம் நூற்றாண்டின் முற்பகுதியில் கல்வியாளர்கள் பிரதான பள்ளிகளில் காணப்படும் குறைபாடுகளைக் களையும் வகையில் மாற்றுப் பள்ளிகளின் மாதிரிகளை உருவாக்குகிறார்கள். ரவீந்திரநாத் தாகூரின் சாந்தி நிகேதன், ஜிட்டு கிருஷ்ணமூர்த்தி இரிஷி பள்ளத்தாக்குப் பள்ளி, ஸ்ரீ அரவிந்தோ, அன்னையின் ஸ்ரீ அரவிந்தர் சர்வதேச கல்வி மையம் மற்றும் வால்டனின் பாதை காந்தப் பள்ளி ஆகியவை இதற்கான சில எடுத்துக்காட்டுகளாகும்.