ఆహార, ప్రజా పంపిణీ, వినియోగదారుల వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ

వినియోగదారుల వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ, ఆహారం & ప్రజా పంపిణీ
భారత ప్రభుత్వ శాఖ
వినియోగదారుల వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ
సౌత్ బ్లాక్ భవనం, క్యాబినెట్ సెక్రటేరియట్‌ను కలిగి ఉంది
సంస్థ అవలోకనం
స్థాపనం	2 సెప్టెంబర్ 1946
అధికార పరిధి	భారత ప్రభుత్వం
ప్రధాన కార్యాలయం	సంసద్ భవన్, న్యూఢిల్లీ
వార్ర్షిక బడ్జెట్	₹ 205,765 కోట్లు (US$25 బిలియన్) (2023–24 అంచనా)
Ministers responsible	ప్రహ్లాద్ జోషి, (కేబినెట్ మంత్రి) నిముబెన్ బంభానియా, సహాయ మంత్రి
వెబ్‌సైటు
https://consumeraffairs.nic.in/

వినియోగదారుల వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ, ఆహారం & ప్రజా పంపిణీ భారత ప్రభుత్వ మంత్రిత్వ శాఖ. మంత్రిత్వ శాఖకు క్యాబినెట్ ర్యాంక్ మంత్రి నాయకత్వం వహిస్తారు.

విభాగాలు

మంత్రిత్వ శాఖ ఆహార ప్రజా పంపిణీ శాఖ, వినియోగదారుల వ్యవహారాల శాఖ అనే రెండు విభాగాలుగా విభజించబడింది.

ఆహారం ప్రజా పంపిణీ శాఖ

విభాగం యొక్క లక్ష్యాలు నిర్ధారించడం:

• రైతులకు లాభసాటి రేట్లు.
• ప్రజా పంపిణీ వ్యవస్థ ద్వారా సరసమైన ధరలకు ఆహార ధాన్యాల సరఫరా.

ప్రజా పంపిణీ వ్యవస్థ

ఇండియన్ పబ్లిక్ డిస్ట్రిబ్యూషన్ సిస్టమ్ (PDS) అనేది భారతదేశంలోని పేదలకు సబ్సిడీ ఆహారాన్ని పంపిణీ చేసే జాతీయ ఆహార భద్రతా వ్యవస్థ . ప్రధాన వస్తువులలో గోధుమలు , బియ్యం , పంచదార, కిరోసిన్ ఉన్నాయి . పెరిగిన పంట దిగుబడి ( హరిత విప్లవం, మంచి రుతుపవనాల ఫలితంగా ) ఆహార మిగులు ఆహార సంస్థ చట్టం 1964 ద్వారా స్థాపించబడిన ఫుడ్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఇండియాచే నిర్వహించబడుతుంది. ఈ వ్యవస్థ వ్యవసాయ ధర మద్దతు , కార్యకలాపాలు, సేకరణ కోసం జాతీయ విధానాన్ని అమలు చేస్తుంది. , నిల్వ, సంరక్షణ, అంతర్-రాష్ట్ర ఉద్యమం , పంపిణీ. PDS దాదాపు 478,000 సరసమైన ధరల దుకాణాల (FPS) నెట్‌వర్క్‌ను కలిగి ఉంది, ఇది బహుశా ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద పంపిణీ నెట్‌వర్క్, ఇది కేంద్ర ప్రభుత్వం , రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలచే నిర్వహించబడుతుంది.

వినియోగదారుల వ్యవహారాల శాఖ

బ్యూరో ఆఫ్ ఇండియన్ స్టాండర్డ్స్ (BIS) తూనికలు, కొలతలు వంటి చట్టబద్ధమైన సంస్థల నియంత్రణ, వినియోగదారుల తరలింపు, వినియోగదారుల సహకారానికి సంబంధించిన విధానాలను విభాగం నిర్వహిస్తుంది.^[1]

డిపార్ట్‌మెంట్ దీనికి బాధ్యత వహిస్తుంది:

• నేషనల్ టెస్ట్ హౌస్
• బరువులు, కొలతల ప్రమాణాలు
• బ్యూరో ఆఫ్ ఇండియన్ స్టాండర్డ్స్
• వినియోగదారుల సహకార సంఘాలు
• ఫార్వర్డ్ మార్కెట్స్ కమీషన్, ముంబై
• నిత్యావసర వస్తువుల ధరలు, లభ్యతపై పర్యవేక్షణ
• వినియోగదారుల రక్షణ చట్టం, 2019
• వినియోగదారుల సంక్షేమ నిధి
• అంతర్గత వాణిజ్యం
• ఇంటర్-స్టేట్ ట్రేడ్: ది స్పిరిట్యుయస్ ప్రిపరేషన్స్ (ఇంటర్-స్టేట్ ట్రేడ్ అండ్ కామర్స్) కంట్రోల్ యాక్ట్, 1955 (39 ఆఫ్ 1955).
• ఫ్యూచర్స్ ట్రేడింగ్ నియంత్రణ: ఫార్వర్డ్ కాంట్రాక్ట్స్ (నిబంధనలు) చట్టం, 1952 (74 ఆఫ్ 1952).

డిపార్ట్‌మెంట్ లభ్యతను నియంత్రిస్తుంది, బలహీనమైన ప్రజల ఆహార భద్రత కోసం వ్యవస్థ పనిచేసేలా చూసేందుకు చర్యలను నిర్దేశిస్తుంది. ఈ ఉద్దేశం గౌరవం, జవాబుదారీతనం, దృశ్యమానత, సానుకూల ధోరణ మారిన మైండ్ సెట్‌ను పెంచడం.

మంత్రులు

ఆహారం & వ్యవసాయం (1947–71)

#	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	పార్టీ
1		రాజేంద్ర ప్రసాద్	15 ఆగస్టు 1947	14 జనవరి 1948	152 రోజులు	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
2		జైరామదాస్ దౌలత్రం	19 జనవరి 1948	13 మే 1950	2 సంవత్సరాలు, 114 రోజులు
3		KM మున్షీ	13 మే 1950	13 మే 1952	2 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు
4		రఫీ అహ్మద్ కిద్వాయ్	13 మే 1952	24 అక్టోబర్ 1954	2 సంవత్సరాలు, 164 రోజులు
5		అజిత్ ప్రసాద్ జైన్	25 నవంబర్ 1954	24 ఆగస్టు 1959	4 సంవత్సరాలు, 303 రోజులు
6		SK పాటిల్	24 ఆగస్టు 1959	1 సెప్టెంబర్ 1963	4 సంవత్సరాలు, 8 రోజులు
7		స్వరణ్ సింగ్	1 సెప్టెంబర్ 1963	9 జూన్ 1964	282 రోజులు
8		చిదంబరం సుబ్రమణ్యం	9 జూన్ 1964	12 మార్చి 1967	2 సంవత్సరాలు, 276 రోజులు	లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి ఇందిరా గాంధీ
9		జగ్జీవన్ రామ్	13 మార్చి 1967	27 జూన్ 1970	3 సంవత్సరాలు, 106 రోజులు	ఇందిరా గాంధీ
10		ఫకృద్దీన్ అలీ అహ్మద్	27 జూన్ 1970	2 మే 1971	309 రోజులు
ఆహార మంత్రిత్వ శాఖ ఆహార శాఖతో సహా నాలుగు విభాగాలతో వ్యవసాయ మంత్రిత్వ శాఖగా పేరు మార్చబడింది

ఆహారం & పౌర సరఫరాలు (1983–91)

#	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	పార్టీ
11		భగవత్ ఝా ఆజాద్	14 ఫిబ్రవరి 1983	31 డిసెంబర్ 1984	1 సంవత్సరం, 321 రోజులు	ఇందిరా గాంధీ రాజీవ్ గాంధీ	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
12		రావ్ బీరేంద్ర సింగ్	31 డిసెంబర్ 1984	25 సెప్టెంబర్ 1985	268 రోజులు	రాజీవ్ గాంధీ
13		కామాఖ్య ప్రసాద్ సింగ్ డియో	25 సెప్టెంబర్ 1985	27 జనవరి 1986	124 రోజులు
14		పి. శివ శంకర్	27 జనవరి 1986	12 మే 1986	105 రోజులు
15		HKL భగత్	12 మే 1986	14 ఫిబ్రవరి 1988	1 సంవత్సరం, 278 రోజులు
16		సుఖ్ రామ్	14 ఫిబ్రవరి 1988	2 డిసెంబర్ 1989	1 సంవత్సరం, 291 రోజులు
17		నాథూరామ్ మిర్ధా	8 డిసెంబర్ 1989	10 నవంబర్ 1990	337 రోజులు	వీపీ సింగ్	జనతాదళ్
(12)		రావ్ బీరేంద్ర సింగ్	21 నవంబర్ 1990	21 జూన్ 1991	212 రోజులు	చంద్ర శేఖర్	సమాజ్‌వాదీ జనతా పార్టీ (రాష్ట్రీయ)

ఆహారం (1991–96)

#	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	పార్టీ
1		కల్పనాథ్ రాయ్	18 జనవరి 1993	21 డిసెంబర్ 1994	1 సంవత్సరం, 337 రోజులు	పివి నరసింహారావు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
2		పివి నరసింహారావు	21 డిసెంబర్ 1994	10 ఫిబ్రవరి 1995	51 రోజులు
3		అజిత్ సింగ్	10 ఫిబ్రవరి 1995	16 మే 1996	1 సంవత్సరం, 96 రోజులు

పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల వ్యవహారాలు & ప్రజా పంపిణీ (1991–96)

#	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	పార్టీ
1		పివి నరసింహారావు	21 జూన్ 1991	18 జనవరి 1993	1 సంవత్సరం, 211 రోజులు	పివి నరసింహారావు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
2		ఎకె ఆంటోని	18 జనవరి 1993	8 ఫిబ్రవరి 1995	2 సంవత్సరాలు, 21 రోజులు
3		బూటా సింగ్	10 ఫిబ్రవరి 1995	16 మే 1996	1 సంవత్సరం, 96 రోజులు

వినియోగదారుల వ్యవహారాలు, ఆహారం & ప్రజా పంపిణీ (1996–ప్రస్తుతం)

#	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	పార్టీ
1		అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి	16 మే 1996	1 జూన్ 1996	16 రోజులు	అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి	భారతీయ జనతా పార్టీ
2		దేవేంద్ర ప్రసాద్ యాదవ్	1 జూన్ 1996	21 ఏప్రిల్ 1997	324 రోజులు	దేవెగౌడ	జనతాదళ్
3		ఇందర్ కుమార్ గుజ్రాల్	21 ఏప్రిల్ 1997	24 ఏప్రిల్ 1997	3 రోజులు	IK గుజ్రాల్
4		చతురనన్ మిశ్రా	24 ఏప్రిల్ 1997	10 జనవరి 1998	261 రోజులు		కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా
5		బల్వంత్ సింగ్ రామూవాలియా	10 జనవరి 1998	19 మార్చి 1998	68 రోజులు		స్వతంత్ర
6		సుర్జిత్ సింగ్ బర్నాలా	19 మార్చి 1998	13 అక్టోబర్ 1999	1 సంవత్సరం, 208 రోజులు	అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి	శిరోమణి అకాలీదళ్
7		శాంత కుమార్	13 అక్టోబర్ 1999	1 జూలై 2002	2 సంవత్సరాలు, 261 రోజులు		భారతీయ జనతా పార్టీ
8		శరద్ యాదవ్	1 జూలై 2002	22 మే 2004	1 సంవత్సరం, 326 రోజులు		జనతాదళ్ (యునైటెడ్)
9		శరద్ పవార్	22 మే 2004	19 జనవరి 2011	6 సంవత్సరాలు, 242 రోజులు	మన్మోహన్ సింగ్	నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ
10		కె.వి. థామస్	19 జనవరి 2011	26 మే 2014	3 సంవత్సరాలు, 127 రోజులు		భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
11		రామ్ విలాస్ పాశ్వాన్	26 మే 2014	8 అక్టోబర్ 2020	6 సంవత్సరాలు, 135 రోజులు	నరేంద్ర మోదీ	లోక్ జనశక్తి పార్టీ
12		పీయూష్ గోయల్	8 అక్టోబర్ 2020	10 జూన్ 2024	3 సంవత్సరాలు, 246 రోజులు		భారతీయ జనతా పార్టీ
13		ప్రహ్లాద్ జోషి	10 జూన్ 2024	అధికారంలో ఉంది	24 రోజులు

మూలాలు

1. "Dept of Consumer Affairs – Overview". Dept of Consumer Affairs. Archived from the original on 12 December 2012. Retrieved 4 January 2013.