డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా

డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా
Commission వివరాలు
స్థాపన 1951
(74 సంవత్సరాల క్రితం) (1951)
అధికార పరిధి  India
ప్రధానకార్యాలయం న్యూ ఢిల్లీ, భారతదేశం
మాతృ విభాగం భారత ప్రభుత్వం

డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా (ది సరిహద్దుల కమిషన్) లేదా సరిహద్దు కమిషన్, అనేదానిని, భారత ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసింది. భారత ప్రభుత్వం డీలిమిటేషన్ కమిషన్ చట్టం ప్రకారం. కమిషన్ ఏర్పాటు ప్రధాన ఉద్దేశ్యం భారత తాజా జనాభా లెక్కలు ప్రకారం వివిధ శాసనసభల, లోక్‌సభల నియోజకవర్గాల సరిహద్దుల పునఃరూపకల్పన చేయడం ఈ ప్రక్రియ సమయంలో ప్రతి రాష్ట్రం నుండి ఇంతకు ముందు ఉన్న ప్రాతినిధ్యం మార్చబడదు. అయితే జనాభా లెక్కల ప్రకారం రాష్ట్రంలోని ఎస్.సి, ఎస్.టి. స్థానాల సంఖ్య మారుతుంది. డిలిమిటేషన్ చట్టం, 2002లోని నిబంధనల ప్రకారం 2001 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా ప్రస్తుత నియోజకవర్గాల విభజన జరిగింది.

ఈ కమిషన్ ఒక శక్తివంతమైన, స్వతంత్ర సంస్థ, దీని ఆదేశాలను ఏ విధంగానైనా న్యాయస్థానంలో సవాలు చేయటానికి అవకాశం లేదు.ఈ ఉత్తర్వులను లోక్‌సభ సంబంధిత రాష్ట్ర శాసనసభల ముందు ఉంచుతారు. అయితే, దానిలో ఎటువంటి మార్పులు చేయటానికి లేదా ప్రతిపాదనలు చేయుటకు అవకాశం ఉండదు.

చరిత్ర

[మార్చు]

గతంలో నాలుగు సార్లు 1952, 1962, 1972, 2002 డీలిమిటేషన్ కమిషన్ చట్టాల ప్రకారం , 1952, 1962, 1972, 2002 లలో డీలిమిటేషన్ కమిషన్లు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి.

రాష్ట్రాల కుటుంబ నియంత్రణ కార్యక్రమాలు లోక్‌సభలో వారి రాజకీయ ప్రాతినిధ్యంపై ప్రభావం చూపకుండా ఉండేందుకు కేంద్రప్రభుత్వం 1976లో 2001 జనాభా లెక్కల తర్వాత డీలిమిటేషన్‌ను నిలిపివేసింది. ఇది నియోజకవర్గాల స్థితి పరిమాణంలో విస్తృత వ్యత్యాసాలకు దారితీసింది. అతిపెద్ద నియోజకవర్గం మూడు మిలియన్లకు పైగా ఓటర్లను కలిగి ఉంది. అతి చిన్న నియోజకవర్గం 50,000 కంటే తక్కువ ఓటర్లు కలిగిఉంది.[1]

వ.సంఖ్య. సంవత్సరం వివరాలు ఆధారం స్థానాలు
లోక్‌సభ శాసనసభ
1 1952 స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తరువాత మొదటి డీలిమిటేషన్ నిర్ణయం ప్రకారం నియోజకవర్గాలు. 1951 జనాభా లెక్కలు 494
2 1963 మొదటి డీలిమిటేషన్ వ్యాయామం తరువాత రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ 1956 లో జరిగింది. ఒకే స్థానం కలిగిన నియోజకవర్గాలు 1961 జనాభా లెక్కలు 522 3771
3 1973 లోక్‌సభ స్థానాలు పెంపు 522 నుంచి 543కి 1971 జనాభా లెక్కలు 543 3997
4 2002 వివిధ రాష్ట్రాల మధ్య లోక్‌సభ స్థానాల కేటాయింపులో ఎలాంటి మార్పులు లేవు. 2001 జనాభా లెక్కలు 543 4123
5 2026 తరువాత 84వ సవరణ రాజ్యాంగం ప్రకారం, 2002లో, వాయిదా వేయకపోతే 2026 తర్వాత డీలిమిటేషన్ చేయాలి.

ఇది 2026 తర్వాత నిర్వహించిన మొదటి జనాభా గణన జనాభా ఆధారంగా ఉంటుంది.[2]

డీలిమిటేషన్ కమిషన్లు

[మార్చు]

1952

[మార్చు]

  1952లో డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఏర్పడింది. పార్లమెంటరీ, శాసనసభ నియోజకవర్గాల డీలిమిటేషన్ ఆర్డర్, 1951.[3] సుప్రీంకోర్టు రిటైర్డ్ జస్టిస్ ఎన్. చంద్రశేఖర అయ్యర్ 1953లో దాని ఛైర్మన్‌గా ఉన్నారు.[4][5]

1963

[మార్చు]

పార్లమెంటరీ, అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాల డీలిమిటేషన్ ఆర్డర్, 1961[6]

1973

[మార్చు]

1973 లో డీలిమిటేషన్ కమిషనుకు సుప్రీంకోర్టు రిటైర్డ్ జస్టిస్ జే ఎల్ కపూర్ అధ్యక్షత వహించారు.[7] లోక్‌సభ సీట్లను 522 నుంచి 542కి పెంచాలని కమిషన్ సిఫార్సు చేసింది (తర్వాత కొత్త రాష్ట్రమైన సిక్కింకు మరో సీటుతో కలిపి 543కి పెరిగింది)[8] దేశంలోని అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల్లో మొత్తం శాసనసభ సీట్ల సంఖ్యను 3771 నుంచి 3997కి పెంచాలని (సిక్కిం శాసనసభకు 32 సీట్లుతో సహా) సిఫార్సు చేసింది.[8]

2002

[మార్చు]

ఇటీవలి డీలిమిటేషన్ కమిషన్ 2002 జూలై 12 న స్థాపించబడింది. 2001 జనాభా లెక్కలు ప్రకారం కుల్దీప్ సింగ్, రిటైర్డ్ న్యాయమూర్తి సుప్రీంకోర్టు దాని అధ్యక్షునిగా. కమిషన్ తన సిఫార్సులను సమర్పించింది. 2007 డిసెంబరులో, సుప్రీంకోర్టు అమలు చేయకపోవడానికి కారణాలు అడిగి కేంద్ర ప్రభుత్వానికి నోటీసు జారీ చేసిన పిటిషనుపై.2008 జనవరి 4న రాజకీయ వ్యవహారాల కేబినెట్ కమిటీ (సిసిపిఎ) డీలిమిటేషన్ కమిషన్ నుండి వచ్చిన ఉత్తర్వును అమలు చేయాలని నిర్ణయించింది.[9] కమిషన్ సిఫారసులను ఆమోదించింది. కమిషన్ సిఫార్సులను ఫిబ్రవరి 19న రాష్ట్రపతి ప్రతిభా పాటిల్ ఆమోదించారు. కమీషన్ పరిధిలోకి వచ్చే రాష్ట్రాలకు భవిష్యత్తులో జరిగే ఎన్నికలన్నీ కొత్తగా ఏర్పడిన నియోజకవర్గాల క్రిందనే జరుగుతాయని దీని అర్థం.[10]

ప్రస్తుత పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గాల డీలిమిటేషన్ 2001 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా 2002 డీలిమిటేషన్ చట్టం ప్రకారం జరిగింది. 2008 శాసనసభ ఎన్నికలును మే 2008 లో కర్ణాటక రాష్ట్రం మూడు దశల్లో నిర్వహించింది. 2002 డీలిమిటేషన్ కమిషన్ రూపొందించిన కొత్త సరిహద్దులను ఉపయోగించిన మొదటి రాష్ట్రంగా గుర్తించబడింది [11]

డీలిమిటేషన్ కమిషన్ పదవీకాలం 2008 మే 31 వరకు కొనసాగింది.[12] ఈ కమిషన్ జారీ చేసిన డీలిమిటేషన్ ఆర్డర్లు చాలా రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు 2008 ఫిబ్రవరి 19 నుండి నుండి త్రిపుర, మేఘాలయలకు, 2008 మార్చి 20 నుండి రాష్ట్రపతి ఉత్తర్వు ద్వారా అమలులోకి వచ్చాయి.[13] సెక్షన్ 10బిని డీలిమిటేషన్ యాక్ట్, 2002 లో చేర్చడం ద్వారా జార్ఖండ్ కు సంబంధించిన ఉత్తర్వులను 2026 వరకు రద్దు చేశారు.[14]

నాలుగు ఈశాన్య రాష్ట్రాల సరిహద్దులను భద్రతా ప్రమాదాల కారణంగా వాయిదా వేశారు, నాలుగు వేర్వేరు రాష్ట్రపతి ఉత్తర్వుల ద్వారా, అన్నీ 2008 ఫిబ్రవరి 8 న అసోం కోసం జారీ చేయబడ్డాయి,[15] అరుణాచల్ ప్రదేశ్,[16] నాగాలాండ్,[17] మణిపూర్.[18] అసోం సంబంధించిన ఉత్తర్వును 2020 ఫిబ్రవరి 28న రద్దు చేశారు.[19] ఆ తరువాత, భారత ప్రభుత్వం ఈ నాలుగు రాష్ట్రాలకు, జమ్మూ కాశ్మీర్ కేంద్రపాలిత ప్రాంతానికి 2020 మార్చి 6న సుప్రీంకోర్టు మాజీ న్యాయమూర్తి రంజనా ప్రకాష్ దేశాయ్ అధ్యక్షతన డీలిమిటేషన్ కమిషనను పునర్నిర్మించింది. [20] 2021 మార్చిలో, నాలుగు ఈశాన్య రాష్ట్రాలు, పునర్నిర్మించిన కమిషన్ పరిధి నుండి తొలగించబడ్డాయి.[21]

తదుపరి డీలిమిటేషన్ కమిషన్

[మార్చు]

రాష్ట్రాల పరిధిలోని పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గాల ప్రస్తుత డీలిమిటేషన్, డీలిమిటేషన్ చట్టం, 2002లోని నిబంధనల ప్రకారం 2001 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా జరిగింది. అయితే, భారత రాజ్యాంగం 2002లో ప్రత్యేకంగా 84వ సవరణ ద్వారా సవరణలు చేసింది. దాని ప్రకారం "2026 సంవత్సరం తర్వాత నిర్వహించిన మొదటి జనాభా గణన" వరకు నియోజకవర్గాల అంతర్రాష్ట్ర విభజనను కలిగి ఉండకూడదు.[2] 2001 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా ఏర్పడిన ప్రస్తుత నియోజకవర్గాలు అప్పటి వరకు ఇప్పుడు ఉన్న సరిహద్దులు ప్రకారం జరుగుతాయి.[22]

పార్లమెంటరీ, శాసనసభ సీట్ల కేటాయింపు

[మార్చు]

1976 వరకు, ప్రతి భారత జనాభా లెక్కల తరువాత, లోక్‌సభ రాజ్యసభ, భారతదేశ రాష్ట్ర శాసనసభలు ప్రతి సీటు నుండి సమాన జనాభా ప్రాతినిధ్యం కలిగి ఉండటానికి దేశవ్యాప్తంగా వరుసగా పునఃపంపిణీ చేయబడ్డాయి.1951, 1961, 1971 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మూడుసార్లు ఈ కేటాయింపు జరిగింది. అయితే, అత్యవసర పరిస్థితి, ద్వారా నలభై రెండవ సవరణ 2001 జనాభా లెక్కల వరకు ప్రతి రాష్ట్రంలో మొత్తం పార్లమెంటరీ, శాసనసభ స్థానాలను ప్రభుత్వం స్తంభింపజేసింది.[23]రాష్ట్రాల మధ్య కుటుంబ నియంత్రణలో విస్తృత వ్యత్యాసాల కారణంగా ఇది జరిగింది.అందువల్ల, సంతానోత్పత్తి రేట్లు ఎక్కువగా ఉన్న రాష్ట్రాలకు సంతానోత్పత్తి రేట్లు తగ్గించడానికి కుటుంబ ప్రణాళికను అమలు చేయడానికి ఇది సమయం ఇచ్చింది.[23]

2001లో పార్లమెంటరీ, శాసనసభ స్థానాల మధ్య జనాభాకు సమానంగా నియోజకవర్గాల సరిహద్దులను మార్చినప్పటికీ, లోక్‌సభ ప్రతి రాష్ట్రానికి శాసనసభలకు ఉన్న సీట్లు 1971 జనాభా లెక్కల నుండి మారలేదు. రాజ్యాంగం మళ్లీ (భారత రాజ్యాంగానికి 84వ సవరణ) సవరించబడినందున 2026 తర్వాత మాత్రమే మారటానికి అవకాశం ఉంది. 2002లో ప్రతి రాష్ట్రంలో మొత్తం సీట్ల సంఖ్యను 2026 వరకు నిలిపివేయడం కొనసాగించారు.[2] కేరళ, తమిళనాడు, పంజాబ్ రాష్ట్రాల వంటి కుటుంబ నియంత్రణను విస్తృతంగా అమలు చేసిన రాష్ట్రాలు అనేక పార్లమెంటరీ స్థానాల ప్రాతినిధ్యాన్ని కోల్పోతాయి. పేద కుటుంబ నియంత్రణ కార్యక్రమాలు, ఉత్తరప్రదేశ్, బీహార్, రాజస్థాన్ వంటి అధిక సంతానోత్పత్తి రేట్లు ఉన్న రాష్ట్రాలు అనేక ప్రయోజనాలను పొందుతాయి. కాబట్టి ఇది ప్రధానంగా జరిగింది. మెరుగైన పనితీరు ఉన్న రాష్ట్రాల నుంచి సీట్లు బదిలీ చేయబడ్డాయి[24]

ఇవి కూడా చూడండి

[మార్చు]
  • సరిహద్దుల చట్టం
  • సరిహద్దు కమిషన్లు (యునైటెడ్ కింగ్డమ్)

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ "Election Commission of India". Archived from the original on 2008-12-16. Retrieved 2008-09-22.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "Eighty Fourth Amendment". Indiacode.nic.in. Archived from the original on 21 January 2008. Retrieved 2011-11-19.
  3. ↑ "DPACO (1951) - Archive Delimitation Orders - Election Commission of India". Retrieved 9 December 2020.
  4. ↑ "Hon'ble Mr. Justice N. Chandrasekhara Aiyar". Archived from the original on 8 May 2013.
  5. ↑ "Extraordinary Gazette of India, 1955, No. 458". 14 January 1955.
  6. ↑ "DPACO (1961) - Archive Delimitation Orders - Election Commission of India". Retrieved 9 December 2020.
  7. ↑ "Delimitation of constituencies". 5 September 2019. Retrieved 10 May 2021. There after only two Delimitation commissions one in 1975 purportedly based on cencus[sic] of 1971 headed by J.L Kapur ...
  8. ↑ 8.0 8.1 "DPACO (1976) - Archive Delimitation Orders - Election Commission of India". Retrieved 9 December 2020.
  9. ↑ Gatade, Sunil. "Delimitation process now gets CCPA nod". The Economic Times. Retrieved 2022-06-09.
  10. ↑ "The Hindu : Delimitation notification comes into effect". 2008-02-28. Archived from the original on 28 February 2008. Retrieved 2022-06-09.
  11. ↑ "Delimitation may kick off with Karnataka". The Financial Express. 2008-01-05. Retrieved 2022-06-09.
  12. ↑ Gazette of India notification
  13. ↑ Gazette of India notification
  14. ↑ Section 10B of Delimitation Act, 2002, as inserted by amendment of 2008, from India Code
  15. ↑ Gazette of India notification
  16. ↑ Gazette of India notification
  17. ↑ Gazette of India notification
  18. ↑ Gazette of India notification
  19. ↑ Gazette of India notification
  20. ↑ "Centre constitutes delimitation panel for J-K and 4 northeastern states". Hindustan Times (in ఇంగ్లీష్). 2020-03-07. Retrieved 2022-06-09.
  21. ↑ "Delimitation process halted in 4 North East states | India News - Times of India". The Times of India. 2021-03-05. Retrieved 2022-06-09.
  22. ↑ Election Commission of India - FAQs
  23. ↑ 23.0 23.1 "A Bill with limitations". frontline.thehindu.com (in ఇంగ్లీష్). 2001-08-17. Retrieved 2022-06-09.
  24. ↑ "Fertility Is Power: Mother Of All Paradoxes". www.outlookindia.com/. 2022-02-05. Retrieved 2022-06-09.