మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ

మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ
భారత జాతీయ చిహ్నం
సంస్థ అవలోకనం
స్థాపనం	2006 జనవరి 29
అధికార పరిధి	భారత ప్రభుత్వం
ప్రధాన కార్యాలయం	న్యూఢిల్లీ 110084
వార్ర్షిక బడ్జెట్	₹5,020.50 crore (US$630 million) (2022-23 est.)[1] జాతీయ మైనార్టీ కమిషన్
ఏజెన్సీ కార్యనిర్వాహకుడు/లు	స్మృతి ఇరాని, మంత్రి జాన్ బార్ల, రాష్ట్రమంత్రి
Child Agency	జాతీయ మైనార్టీ కమిషన్

మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ అనేది భారత ప్రభుత్వంలోని ఒక మంత్రిత్వ శాఖ. సామాజిక న్యాయం, సాధికారత మంత్రిత్వ శాఖ నుండి రూపొందించబడి 2006 జనవరి 29న ఎర్పాటుచేయబడింది. భారతదేశంలోని ముస్లింలు, సిక్కులు, క్రైస్తవులు, బౌద్ధులు, జొరాస్ట్రియన్లు (పార్సీలు), జైనులతో కూడిన మైనారిటీ మత సంఘాలు, మైనారిటీ భాషా వర్గాల కోసం కేంద్ర ప్రభుత్వ నియంత్రణ, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు సంబంధించిన భారతదేశం మైనారిటీల కమిషన్ చట్టం,1992లోని సెక్షన్ 2(సి) ప్రకారం ఏర్పాటైన అత్యున్నత సంస్థ ఇది.^[2][3]

2017 సెప్టెంబరు 4న ముఖ్తార్ అబ్బాస్ నఖ్వీ మైనారిటీ వ్యవహారాల కేబినెట్ మంత్రిగా బాధ్యతలు స్వీకరించారు.^[4] నజ్మా హెప్తుల్లా క్యాబినెట్ మంత్రిగా ఉన్నప్పుడు అతను మైనారిటీ వ్యవహారాల సహాయ మంత్రిగా పనిచేశాడు. 2016 జూలై 12న నజ్మా హెప్తుల్లా రాజీనామా చేసిన తర్వాత, నఖ్వీకి మంత్రిత్వ శాఖ స్వతంత్ర బాధ్యతలు అప్పగించబడ్డాయి.

ఈ మంత్రిత్వ శాఖ విదేశీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖతో సంప్రదించి 1955 ఒప్పందంలో భాగంగా భాషాపరమైన మైనారిటీలు, భాషా మైనారిటీల కమిషనర్ కార్యాలయం, ఆంగ్లో-ఇండియన్ కమ్యూనిటీ ప్రాతినిధ్యం, పంత్-మీర్జా పరంగా పాకిస్తాన్‌లోని ముస్లిమేతర పుణ్యక్షేత్రాలు, భారతదేశంలోని ముస్లిం పుణ్యక్షేత్రాల రక్షణ, పరిరక్షణ బాధ్యతలు నిర్వర్తిస్తోంది.^[5] రాష్ట్ర వక్ఫ్ బోర్డుల నిర్వహణను నిర్వహించే సెంట్రల్ వక్ఫ్ కౌన్సిల్, ఇండియా చైర్‌పర్సన్ కూడా బాధ్యతగల మంత్రిగా బాధ్యతలు నిర్వర్తిస్తాడు.^[6] మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ ప్రతి సంవత్సరం భారతదేశంలోని మైనారిటీ కమ్యూనిటీ విద్యార్థులకు మోమా స్కాలర్‌షిప్‌ను అందిస్తుంది. మోమా స్కాలర్‌షిప్ అనేది మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ స్కాలర్‌షిప్ పథకం, ఆర్థికంగా బలంగా లేని, భారతదేశంలో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించాలనుకునే మైనారిటీ కమ్యూనిటీలకు ఆర్థిక సహకారం ఇచ్చే లక్ష్యంతో ఇది ప్రారంభించబడింది.^[7][8] భారతదేశంలోని మైనారిటీ కమ్యూనిటీలలో ముస్లింలు, సిక్కులు, క్రైస్తవులు, బౌద్ధులు, పార్సీలు, జైనులు ఉన్నారు. స్కాలర్‌షిప్‌ను భారత ప్రభుత్వం రాష్ట్ర ప్రభుత్వంల ద్వారా విద్యార్థులకు అందజేస్తుంది. అండర్ గ్రాడ్యుయేట్, పోస్ట్ గ్రాడ్యుయేట్ కోర్సులకు స్కాలర్‌షిప్ ఇవ్వబడుతుంది.^[9]

భారత రాజ్యాంగం ప్రకారం భాషాపరమైన మైనారిటీలకు ప్రత్యేక అధికారిని నియమించబడుతాడు.^[10]

రాజ్యాంగ అధికరణ: 350బి.

1. భాషాపరమైన మైనారిటీల కోసం ఒక ప్రత్యేక అధికారిని రాష్ట్రపతి నియమించాలి.
2. ఈ రాజ్యాంగం క్రింద భాషాపరమైన మైనారిటీలకు అందించబడిన భద్రతలకు సంబంధించిన అన్ని విషయాలను పరిశోధించడం, రాష్ట్రపతి నిర్దేశించే వ్యవధిలో ఆ విషయాలపై రాష్ట్రపతికి నివేదించడం ప్రత్యేక అధికారి విధి. నివేదిక పార్లమెంటు సభ ముందు ఉంచబడుతుంది, సంబంధిత రాష్ట్రాల ప్రభుత్వాలకు పంపబడుతుంది.^[11]
3. భాషా ప్రాతిపదికన రాష్ట్రాలు ఏర్పాటైనందున రాష్ట్రాలను బట్టి నిర్ణయించాలన్నారు.

మంత్రులు

మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రి మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖకు అధిపతి, భారత ప్రభుత్వ క్యాబినెట్ మంత్రి.^[12]

క్రమసంఖ్య	ఫోటో	పేరు	పదవీకాలం			ప్రధాన మంత్రి	రాజకీయ పార్టీ
1		అబ్దుల్ రెహమాన్ అంతులే	2006 జనవరి 29	2009 మే 22	3 సంవత్సరాలు, 113 రోజులు	మన్మోహన్ సింగ్	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్
2		సల్మాన్ ఖుర్షీద్	2009 మే 22	2012 అక్టోబరు 28	3 సంవత్సరాలు, 159 రోజులు
3		కె. రెహమాన్ ఖాన్	2012 అక్టోబరు 28	2014 మే 26	1 సంవత్సరం, 210 రోజులు
4		నజ్మా హెప్తుల్లా	2014 మే 26	2016 జూలై 12	2 సంవత్సరాలు, 47 రోజులు	నరేంద్ర మోదీ	భారతీయ జనతా పార్టీ
5		ముక్తార్ అబ్బాస్ నఖ్వీ	2016 జూలై 12	2022 జూలై 6	5 సంవత్సరాలు, 359 రోజులు
6		స్మృతి ఇరానీ	2022 జూలై 6	ప్రస్తుతం	2 సంవత్సరాలు, 128 రోజులు

రాష్ట్ర మంత్రుల జాబితా

మైనారిటీ వ్యవహారాల రాష్ట్ర మంత్రులు

పేరు	ఫోటో	రాజకీయ పార్టీ		పదవీకాలం		సంవత్సరాలు
ముక్తార్ అబ్బాస్ నఖ్వీ		భారతీయ జనతా పార్టీ		2014 నవంబరు 9	2016 జూలై 12	1 సంవత్సరం, 246 రోజులు
వీరేంద్ర కుమార్ ఖటిక్				2017 సెప్టెంబరు 3	2019 మే 30	1 సంవత్సరం, 269 రోజులు
కిరణ్ రిజిజు				2019 మే 30	2021 జూలై 7	2 సంవత్సరాలు, 38 రోజులు
జాన్ బార్లా				2021 జూలై 7	ప్రస్తుతం	3 సంవత్సరాలు, 127 రోజులు

సంస్థలు

• రాజ్యాంగ, చట్టబద్ధమైన సంస్థలు
  • సెంట్రల్ వక్ఫ్ కౌన్సిల్
  • జాతీయ మైనారిటీ కమిషన్
  • కమీషనర్ ఫర్ లింగ్విస్టిక్ మైనారిటీస్
• అటానమస్ బాడీలు
  • మౌలానా ఆజాద్ ఎడ్యుకేషన్ ఫౌండేషన్
• పి.ఎస్.యు.లు, జాయింట్ వెంచర్లు
  • జాతీయ మైనారిటీల అభివృద్ధి, ఆర్థిక సంస్థ

పథకాలు & స్కాలర్‌షిప్ ప్రోగ్రామ్‌లు

• జియో పార్సీ - పార్సీల జనాభాకు పథకం^[13]
• నై రోష్ని - మైనారిటీ మహిళల నాయకత్వ అభివృద్ధి కోసం పథకం^[14]
• నై మంజిల్ - మైనారిటీ కమ్యూనిటీల కోసం సమీకృత విద్య, జీవనోపాధి ఇనిషియేటివ్^[15]
• నయీ ఉడాన్ - యుపిఎస్సీ, స్టేట్ పిఎస్సీ, ఎస్పెస్సీ నిర్వహించే ప్రిలిమ్స్ పరీక్షను క్లియర్ చేస్తున్న మైనారిటీ విద్యార్థులకు మద్దతు^[16]
• సీఖో ఔర్ కమావో - మైనారిటీల నైపుణ్యాభివృద్ధికి పథకం^[17]
• హమారీ ధరోహర్ - భారతీయ సంస్కృతి భావన కింద భారతదేశంలోని మైనారిటీ కమ్యూనిటీల గొప్ప వారసత్వాన్ని సంరక్షించే పథకం^[18]
• ప్రీ-మెట్రిక్ స్కాలర్‌షిప్ పథకం^[19]
• పోస్ట్-మెట్రిక్ స్కాలర్‌షిప్ పథకం^[20]
• మెరిట్-కమ్-మీన్స్ స్కాలర్‌షిప్ పథకం^[21]
• మైనారిటీ విద్యార్థుల కోసం మౌలానా ఆజాద్ నేషనల్ ఫెలోషిప్^[22]
• పధో పరదేశ్ - మైనారిటీ వర్గాలకు చెందిన విద్యార్థులకు విదేశీ చదువుల కోసం విద్యా రుణాలపై వడ్డీ రాయితీ పథకం^[23]

మూలాలు

1. "MINISTRY OF MINORITY AFFAIRS : DEMAND NO. 66" (PDF). Indiabudget.gov.in. Retrieved 2022-11-03.
2. "Extraordinary Gazette of India Notification" (PDF). egazette.nic.in. Govt. of India. Retrieved 2022-11-03.
3. "Ministry Of Minority Affairs" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2010-09-25.
4. "About the Ministry", Minorityaffairs.gov.in, archived from the original on 2018-12-25, retrieved 2022-11-03
5. Allocation of Business Rules, archived from the original on 2018-12-25
6. "Members". CFC website. Archived from the original on 2010-10-04.
7. "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 10 October 2016. Retrieved 2022-11-03.
8. "MOMA SCHEMES post matric guidelines" (PDF). Scholarships.gov.in. GOI. Archived from the original (PDF) on 2016-10-10. Retrieved 2022-11-03.
9. "Ministry Of Minority Affairs" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2010-09-25.
10. "Constitutional Provisions". National Commission for Minorities. GOI. Archived from the original on 2016-10-05. Retrieved 2022-11-03.
11. "Constitutional Provisions". National Commission for Minorities. GOI. Archived from the original on 2016-10-05. Retrieved 2022-11-03.
12. "Organizational Setup | Ministry of Minority Affairs | Government of india". Minorityaffairs.gov.in. 2018-02-09. Retrieved 2022-11-03.
13. "Jiyo Parsi - Scheme for containing population decline of Parsis", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
14. "Nai Roshni - Scheme for Leadership Development of Minority Women", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
15. "Nai Manzil - An Integrated Education and Livelihood Initiative for the Minority Communities", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
16. "Nai Udaan - Support for minority students clearing prelims exam conducted by UPSC, State PSC and SSC", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
17. "Seekho aur Kamao (Learn & Earn) - Scheme for Skill Development of Minorities", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
18. "Hamari Dharohar - A scheme to preserve the rich heritage of Minority Communities of India under the overall concept of Indian culture", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
19. "Pre-Matric Scholarship Scheme", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
20. "Post-Matric Scholarship Scheme", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
21. "Merit-cum-Means Scholarship Scheme", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
22. "Maulana Azad National Fellowship for Minority Students", Minorityaffairs.gov.in, retrieved 2022-11-03
23. "Padho Pardesh- Ministry of Minority Affairs, Government of india". Ministry of Minority Affairs. Retrieved 2022-11-03.

బయటి లింకులు

• మైనారిటీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ, అధికారిక వెబ్‌సైట్
• కరెంట్ అఫైర్స్ వార్తలు, పత్రికలు Archived 2022-11-03 at the Wayback Machine