మొదటి పులకేశి

మొదటి పులకేశి
సత్యాశ్రయ, వల్లభ, ధర్మ మహారాజ
చాళుక్య రాజులు
పరిపాలనసుమారు 540 –  567
పూర్వాధికారిరణరాగ
ఉత్తరాధికారిమొదటి కీర్తివర్మన్
వంశముమొదటి కీర్తివర్మన్
రాజవంశంబాదామి చాళుక్యులు
తండ్రిరణరాగ

మొదటి పులకేశి (సి. 540–567) వాతాపి (ఆధునిక బాదామి) చాళుక్య రాజవంశం మొదటి సార్వభౌమ పాలకుడు. పులకేశి భారతదేశంలోని పశ్చిమ దక్కను ప్రాంతంలోని ప్రస్తుత మహారాష్ట్ర, కర్ణాటక రాష్ట్రాల భాగాలను పరిపాలించారు. పులకేశి వాతాపి నగరాన్ని స్థాపించాడు. తన సార్వభౌమ హోదాను ధ్రువీకరించడానికి అశ్వమేధ యాగం చేశాడు. ఆయన స్థాపించిన రాజవంశం తరువాతి సంవత్సరాలలో భారతద్వీపకల్పంలో ప్రధాన భాగాన్ని పాలించింది.

పేర్లు, బిరుదులు

[మార్చు]

రాజవంశం శాసనాలలో "పులకేశి" అనే పేరు వివిధ వైవిధ్యాలతో కనిపిస్తాయి. వీటిలో పోలేకేశి, పొలికేశి, పులికేశి ఉన్నాయి. చరిత్రకారులు జె.ఎఫ్. ఫ్లీటు, డి.సి. సర్కార్ అభిప్రాయం ఆధారంగా ఈ పేరు సంస్కృత-కన్నడ మిశ్రిత పదం "పులి కేశాలు" అని అర్ధం. మరోవైపు కె. ఎ. నీలకంఠ శాస్త్రి, పులా లేదా పోలా ("గొప్ప"), కేశిని ("సింహం") అనే సంస్కృత పదాల ఆధారంగా ఈ పేరు వచ్చింది.[1][2]

చాళుక్య శాసనాలు పులకేశి మీద అనేక శీర్షికలు, సారాంశాలను అందిస్తున్నాయి:[3]

  • సత్యాశ్రమ (సత్య నివాసం)
  • రణ-విక్రమం (యుద్ధంలో పరాక్రమవంతుడు); విష్ణువర్ధన సతారా రాగి-పలక శాసనం, మొదటి కీర్తివర్మన్ గోడాచి రాగిఫలక శాసనంలో కనిపిస్తుంది.
  • శ్రీ-పృథ్వీ-వల్లభ (లక్ష్మీ- భూపతి అంటే విష్ణు సమానుడు), దాని వైవిధ్యాలు (వల్లభా, వల్లభ-రాజా, శ్రీ వల్లభ) ; ఈ శీర్షిక సమాంతర అర్ధాలను సూచిస్తుంది.
  • మహారాజా (గొప్ప రాజు)
  • రాజా-సింహా (రాజులలో సింహం) ; ఆల్టెం రాగి-పలక శాసనంలో కనిపిస్తుంది
  • ధర్మ-మహారాజా (ధర్మ గొప్ప రాజు) ; గోడాచి శాసనంలో కనిపిస్తుంది

ఆరంభకాల జీవితం

[మార్చు]

పులకేశి రణరాగ కుమారుడు, వారసుడు. వాతాపి పాలకుడు జయసింహ (ఆయన కుటుంబంలో తొలిసారిగా ధ్రువీకరించబడిన) మనవడు. ఆయన పూర్వీకులు సామంత రాజులు. బహుశా కదంబులు లేదా మనపుర ప్రారంభ రాష్ట్రకూటులు (మన్యాఖేత తరువాతి సామ్రాజ్య రాష్ట్రకూటులతో గందరగోళం చెందకూడదు).[4]

వాతాపి చాళుక్యుల నుండి వచ్చినట్లు పేర్కొన్న తరువాత కల్యాణి చాళుక్యుల నమోదిత ఆధారాలు పులకేశి తండ్రి విజయాదిత్య అని పేర్కొంటున్నాయి. అయితే ఈ నమోదిత ఆధారాలు మరుగున పడి ఉండవచ్చు కావచ్చు.[1]

ప్రాంతం

[మార్చు]

పులకేశి తన రాజవంశం మొదటి సార్వభౌమ పాలకుడు. ఆయన రాజవంశం "అసలైన స్థాపకుడు"గా పిలువబడ్డాడు.[3] కె. ఎ. నీలకంఠ శాస్త్రి వంటి కొంతమంది పండితులు, పులకేశి ముందుగా కదంబ సామంతుడు అని సిద్ధాంతీకరించాడు. తరువాత వాతాపి చుట్టుపక్కల ప్రాంతాన్ని తమ ఆధీనంలోకి తీసుకొని స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించారు. దుర్గా ప్రసాదు దీక్షితు వంటి ఇతరులు, ఆయన మనపుర రాష్ట్రకూటులకు పాలెగాడు అని సిద్ధాంతీకరించాడు. పూర్వ కదంబ భూభాగాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.[5]

అక్కడ ఒక కోటను నిర్మించడం ద్వారా పులకేశి వాతాపిని తన రాజధానిగా చేసుకున్నట్లు చాళుక్య శాసనాలు సూచిస్తున్నాయి.[6] వల్లభేశ్వర శీర్షికతో జారీ చేయబడిన ఆయన తొలి శాసనం బాదామి వద్ద కనుగొనబడింది. ఇది సా.శ. 543 (సాకా సంవత్సరం 465) నాటిది. పులకేశి బహుశా ఈ శాసన స్థాపనానికి కొన్ని సంవత్సరాల క్రితం 540 లో సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు.[7]తన 543 బాదామి శాసనం ఆధారంగా పులకేశి అశ్వమేధ యాగం చేశాడు.[6] అయినప్పటికీ రాజవంశం ప్రారంభ నమోదిత ఆధారాలు సైనిక విజయాల గురించి నిర్దిష్ట వివరాలను ఇవ్వలేదు. చరిత్రకారుడు డి. సి. సర్కార్ తన పాలనలో సాధించిన చాళుక్య సైనిక విజయాలకు ఆయన కుమారుడు, సైన్యాధ్యక్షుడు మొదటి కీర్తివర్మన్ కారణమని సూచించారు.[5] చిప్లూను శాసనం మొదటి కీర్తివర్మన్ వాతాపి నగరాన్ని స్థాపించాడన్నదానిని ఈ సూచన ధ్రువీకరించింది.[8] అయినప్పటికీ ఈ ప్రకటన ప్రత్యామ్నాయంగా పులకేశి పాలనలో వాతాపి కోట నిర్మాణం ప్రారంభించబడిందని, కీర్తివర్మ పాలనలో పూర్తయిందని ఊహించబడింది.[9]

శిలాశాసనాలు

[మార్చు]
పటం
పులకేశిని 1 పాలనలో శాసనాలు దొరికిన ప్రాంతాలు

పులకేశి పాలనలో ఉన్న క్రింది శాసనాలు కనుగొనబడ్డాయి:

  • సా.శ. 543 (శక సంవత్సరం 465) బాదామి శిలాశాసనం.[3]
  • సా.శ. 566-567 (శక సంవత్సరం 488 గడువు ముగిసింది) కాళికాదేవి పుణ్యక్షేత్రానికి మంజూరు చేసిన అమ్మినభవి రాతి ఫలక శాసనం.[6]

మతం

[మార్చు]

పులకేశి వేద మతాన్ని అనుసరించాడని ఎపిగ్రాఫికు ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి.[9] తన కుమారుడు మొదటి కీర్తివర్మను గోదాచి శాసనం ఆధారంగా పులకేశికి ధర్మ-మహారాజా (ధర్మానికి గొప్ప రాజు) అనే బిరుదు చేత కీర్తించబడ్డాడు. బౌద్ధమతం, జైన మతానికి వ్యతిరేకంగా పులాకేశి వేదధర్మాన్ని, విశ్వాసాన్ని (ధర్మం) చురుకుగా ప్రోత్సహించారని ఈ శీర్షిక సూచిస్తుందని చరిత్రకారుడు కె. ఎ. నీలకంఠ శాస్త్రి సిద్ధాంతీకరించారు.[3]

పులకేశి సా.శ 543 బాదామి శాసనం ఆయన శ్రౌత (వేద) సంప్రదాయానికి అనుగుణంగా అశ్వమేధయాగం, ఇతర యాగాలు చేసినట్లు పేర్కొంది.[6]ఆయన కుమారుడు మంగలేశ మహాకుట స్థంభం శాసనం ఆయన అగ్నిష్టోమ, అగ్నిచాయన, వాజపేయ, బహుసువర్ణ, పౌండరీక, అశ్వమేధ, హిరణ్యగర్భ యాగాలను చేసినట్లు పేర్కొంది. శాసనం ఆయనకు బ్రాహ్మణుల (బ్రహ్మయ) బోధలను సమర్థిస్తూ, పెద్దలపట్ల శ్రద్ధ వహిస్తూ (వృద్ధోపదేశ-గ్రాహి), సత్యవచనం, వాగ్దానాలను నెరవేర్చడం వంటి సుగుణాలు ఉన్నట్లు పేర్కొన్నది.[9]

మంగలేష నెరూరు శాసనం ఆధారంగా పులకేశి మనుస్మృతి గురించి పూర్తిగా పరిజ్ఞానం కలిగి ఉన్నాడు; పురాణాలు, రామాయణం, భారతం, ఇతర ఇతిహాస గ్రంథాలను స్వాధీనం ఆకళింపు. ఆయన నీతి (రాజకీయాలు) లో బృహస్పతి దేవత లాగా ఉన్నాడని కూడా పేర్కొంది. ఇతర రాజవంశ నమోదిత ఆధారాలు ఆయనను యయాతి, దిలీపుడు వంటి హిందూ పురాణకాల రాజులతో పోల్చారు.[9]

పులకేశి కామను ఎరా 566-567 "అమ్మినాభవి" సత్యశ్రమ అనే పేరుతో జారీ చేయబడింది. సూర్యగ్రహణం సందర్భంగా అమావాస్య రోజున, వైశాఖ మాసంలో, కాళిదేవ దేవతకు ఆయన ఇచ్చిన నిధి మంజూరును నమోదు చేస్తుంది.[6] ఆయన తన కుమారుడు కీర్తివర్మను బాదామి సమీపంలోని మహాకుట వద్ద మకుటేశ్వర-నాథ దేవుడు పుణ్యక్షేత్రానికి దానం చేశాడు.[9]

వ్యక్తిగత జీవితం

[మార్చు]

పులకేశి బప్పురా వంశం నుండి వచ్చిన దుర్లాభ-దేవిని వివాహం చేసుకున్నాడు. మహాకుట స్తంభాల శాసనం ఆమె తన భర్త పట్ల ఉన్న భక్తిలో పురాణకాలంలో నలుని సతి దమయంతి లాంటిదని పేర్కొంది.[9] ఐహోళె శాసనం ఆధారంగా పులకేశి "ఆయన ఇందూకాంటి భర్త అయినప్పటికీ ఆయన శ్రీ (లక్ష్మీదేవి) అభిమాన ప్రభువు అయినప్పటికీ, వాతాపి-పురి (వతాపి నగరం) వధువును వివాహం చేసుకున్నాడు". వివిధ వ్యాఖ్యానాల ఆధారంగా "ఇందూకాంతి" ("చంద్రుని ప్రకాశం") ఒక కవితా వ్యక్తీకరణ లేదా వాతాపి పునాదికి ముందు పులకేశి ఇందూకాంతి అనే నగరాన్ని పరిపాలించాడు భావిస్తున్నారు. అయినప్పటికీ పులకేశి మరొక రాణి పేరు ఇందూకాంతి అని భావించారు.[10]

పులకేశి తరువాత ఆయన కుమారులు, మొదట కీర్తివర్మన్ తరువాత మంగలేశ ఉన్నారు.[9] ముధోలు శాసనం ద్వారా ధ్రువీకరించబడిన చాళుక్య యువరాజు పుగవర్మను కొన్నిసార్లు పులకేశి కుమారుడని భావిస్తారు. కానీ ఇది కచ్చితంగా తెలియదు: ఆయన మంగలేశ కుమారుడు అయి ఉండవచ్చు.[11]

తన 12 వ పాలన సంవత్సరంలో జారీ చేయబడిన కీర్తివర్మన్ బాదామి శాసనం శాకా సంవత్సరానికి 500 నాటిది. అందువలన ఆయన పులకేశి తరువాత శక సంవత్సరంలో 488-489 అంటే సా.శ 566-567 లో ఉండాలి.[12]

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 33.
  2. ↑ K. V. Ramesh 1981, p. 31.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 34.
  4. ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, pp. 27–32.
  5. ↑ 5.0 5.1 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 36.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 35.
  7. ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, pp. 34–35.
  8. ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, pp. 36–37.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 37.
  10. ↑ K. V. Ramesh 1981, p. 38.
  11. ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, pp. 37–38.
  12. ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, p. 39.

గ్రంధసూచిక

[మార్చు]
  • Durga Prasad Dikshit (1980). Political History of the Chālukyas of Badami. Abhinav. OCLC 8313041.
  • K. V. Ramesh (1984). Chalukyas of Vātāpi. Agam Kala Prakashan. OCLC 567370037.