రెడ్డి

గమనిక: ఈ తరహా వ్యాసంలో వివాదాస్పదమైన విషయాలు ఉండే అవకాశం ఉన్నది. కనుక నిర్ధారించుకొనదగిన ఆధారాలు చాలా అవసరం. రచయితలు ప్రత్యేక శ్రద్ధ వహించవలసినదిగా కోరడమైనది.

రెడ్డి (Reddy, Reddi) అనునది ఒక పేరు, హిందూ మతం లోని ఒక కులం. వీరి భాష ప్రధానంగా తెలుగు. భూస్వాములు, గ్రామ పెద్దలు ఈ కులస్తులకు చెందినవారే ఎక్కువ. తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్,కర్ణాటక, రాష్ట్రాల్లో పెద్ద సంఖ్యలో తమిళనాడు, మహారాష్ట్ర, ఒడిషా రాష్ట్రాల్లో తక్కువ సంఖ్యలో ఉన్నారు.

భౌగోళికం

రెడ్లు ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ లోని అన్ని జిల్లాలలోను, పొరుగు రాష్ట్రాలైన తమిళనాడు, కర్ణాటక, ఒడిషా, మహారాష్ట్రలలో కూడా నివసిస్తున్నారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ లో గ్రామపెద్దగా (మునసబు) రెడ్డి కులస్తులే వ్యవహరిస్తూ ఉంటారు. వీరు పన్నులు వసూళ్ళు, గ్రామ రక్షణ, గ్రామం తరపున ప్రభుత్వంతోను, బయట వారితోను వ్యవహారాలను నడుపుతూ ఉంటారు. ఈ కులములో కొందరు ధనికులు, భూస్వాములు, వ్యాపారస్తులు. చాలా వరకు చిన్నకారు రైతులే. ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని చాలా ప్రాంతాలలో, చిన్నగ్రామాలలో గ్రామం తరఫున వీరి మాటే వేదవాక్కు. గ్రామ నాయకత్వము ఈ కులస్తులే నెరపుతారు. రాజకీయాలలో ప్రముఖ పాత్ర వీరిదే. కొండరెడ్లకు (గిరిజన) మామూలు రెడ్లకు సాంఘికంగాను, భౌగోళికంగాను ఏవిధమైన సంబంధమూ కనిపించదు.

చరిత్ర

మూలం

రెడ్డి వర్గం వారు ఒక సమూహానికి చెందిన వారు కాదు. వీరు దక్కను పర్వత కనుమలకు చెందిన అనేక సమూహాల కలయిక అని చరిత్ర చెపుతుంది.

కొంత మంది చరిత్రకారుల ప్రకారం రెడ్డి వర్గం వారిని రథి వర్గం అంటారు. మరి కొంత మంది చరిత్రకారుల ప్రకారం క్రీస్తుశకం ఏడెనిమిది శతాబ్దాల నుంచి తెలుగు గడ్డ మీద " రట్టగుడి " పేరిట చిన్న గ్రామాధికారులు ఉండేవారు. ఈ రట్టగుడి శబ్దం నుండే రట్టోడి, రట్ట, రడ్డి, రెడ్డి అనే రూపాలు పుట్టాయి.చిన్న చిన్న భూభాగాలకు అధికారులై వాటిని గుత్తగా అనుభవిస్తున్న వాళ్లని  రట్టగుట్టలు, రట్టగుడ్లు అని పిలిచేవారు. వీరి ముఖ్య వృత్తి వ్యవసాయం. రట్లడులకు నిధి, నిక్షేపము, జలము, పాషాణములు, అక్షిణి, ఆగామి, సిద్ధమి, సాధ్యము అనే అష్టభోగస్వామ్యాలు తమ భూములపై ఉండేవి. ఆ కాలంలో రట్టడలు ఒకరకంగా ఆర్థిక వ్యవస్థలు.^[1] ఆదిలో వృత్తివాచకమైన " రడ్డి " పదం తర్వాత జాతి వాచకమైంది.^[2]

చాలా ప్రాంతాలలో గ్రామ పెద్దగా వుండే వారిని "రెడ్డి"గా వ్యవహరిస్తారు. కాలగమనంలో వారి అనుచరులు రెడ్డి గ్రూపులుగా ఏర్పడ్డారు. ఈవిధంగా కూడా రెడ్డి వర్గం ఏర్పడిందని చెప్పవచ్చు. రెడ్లు చరిత్రలో గ్రామ అధికారులుగా, భూస్వాములుగా, జమీందార్లుగా, పాలేగార్లుగా, సామంత రాజులుగా, సేన నాయకులుగా, రాజ్య పాలకులగా పేర్కొనబడినారు.^[3] భారత దేశ, ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాజకీయాలలో రెడ్ల పాత్ర అత్యంత ముఖ్యమయినది.

చరిత్రలో రెడ్డి రాజ్యాలు

• కొండవీటి రెడ్డి రాజులు
• రాజమహేంద్రవరం రెడ్డి రాజులు

కాకతీయ రెడ్డి సామంతులు ^[4]

• రేచర్ల రెడ్డి వంశీయులు
• గోన రెడ్డి వంశస్థులు
• విరియాల రెడ్డి వంశస్థులు
• వావిలాల రెడ్డి వంశస్థులు
• చెరకు రెడ్డి వంశస్థులు
• మల్యాల రెడ్డి వంశస్థులు

రెడ్డి సంస్థానాలు^[5]

• అలంపూర్ సంస్థానం, తెలంగాణ.
• అమరచింత సంస్థానం, తెలంగాణ.
• గద్వాల సంస్థానం, తెలంగాణ.
• వనపర్తి సంస్థానం, తెలంగాణ.
• దోమకొండ సంస్థానం, తెలంగాణ.
• మునగాల సంస్థానం, తెలంగాణ & ఆంధ్ర ప్రదేశ్
• పాపన్నపేట సంస్థానం, తెలంగాణ.
• సిర్నాపల్లి సంస్థానం, తెలంగాణ.
• బోరవేల్లి సంస్థానం, తెలంగాణ.
• గోపాలపేట సంస్థానం, తెలంగాణ.
• బుచ్చిరెడ్డిపాలెం సంస్థానం, ఆంధ్ర ప్రదేశ్.
• నోస్సం సంస్థానం, ఆంధ్ర ప్రదేశ్.
• నారాయణపురం సంస్థానం, తెలంగాణ.
• దొంతి సంస్థానం, తెలంగాణ.
• కొండూరు సంస్థానం, ఆంధ్ర ప్రదేశ్.
• కార్వేటి నగర సంస్థానం (మొదట్లో), ఆంధ్రప్రదేశ్

రెడ్ల పేర్లు పెట్టిన పట్టణాలు, నగరాలు

• [రెడ్డి పాలెం], గుంటూరు జిల్లా, కుంకలగుంట గ్రామం ప్రక్కన
• రంగారెడ్డి జిల్లా
• సంగారెడ్డి పట్టణం
• కామారెడ్డి పట్టణం
• జంగారెడ్డిగూడెం గ్రామం
• జాజిరెడ్డిగూడెం, నల్గొండ జిల్లా గ్రామం
• వీరారెడ్డి పల్లె, అనంతపురం జిల్లా గ్రామం
• రెడ్డి పల్లె, అనంతపురం జిల్లా గ్రామం
• భొమ్మిరెద్దిపల్లి,,అనంతపురం జిల్లా
• రెడ్డిపల్లె, నంద్యాల జిల్లా
• ఆమ్మిరెద్ది నగర్,ఆల్లగద్ద,నంద్యాల జిల్లా
• అంకిరెడ్డిపల్లె, నంద్యాల జిల్లా
• రామిరెడ్డి పల్లే,  నంద్యాల జిల్ల
• వెంకటరెడ్డి పల్లే, అనంతపురం
• నాగిరెడ్డి పల్లె, అనంతపురం జిల్లా గ్రామం
• రెడ్డి పాలెం, ఖమ్మం జిల్లా గ్రామం
• రెడ్డి పాలెం -ప్రకాశం జిల్లా గ్రామం
• కొండారెడ్డిపల్లి [[ప్రకాశం జిల్లా, తర్లుపాడు మండలం, మంగళకుంట పోస్టు)
• (గొంది రెడ్డిపల్లి) (అనంతపురం జిల్లా)
• బుచ్చి రెడ్డి పాలెం- నెల్లూరు జిల్లా పట్టణం
• ఓబులరెడ్డి పేట-కడప జిల్లా గ్రామం
• టిప్పారెద్ది పల్లి, కదప జిల్లా
• సంజీవరెడ్డి పల్లె -కడప జిల్లా గ్రామం
• రెడ్డి పల్లె - జమ్మికుంట, కరీంనగర్
• ఎల్లారెడ్డి పేట, కరీంనగర్
• లక్ష్మారెడ్డి పల్లి, వరంగల్
• రెడ్డిగారి పల్లె, (అయ్యలూరివారి పల్లె) కనిగిరి, ప్రకాశం
• రెడ్డినగర్, దర్శి, ప్రకాశంమహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో రెడ్డి గ్రామాలు జంగారెడ్డిపల్లి (కల్వకుర్తి), రాంరెడ్డిపల్లి, గౌరెడ్డిపల్లి, కమ్మరెడ్డిపల్లి (తెల్కపల్లి మండలం), కొండారెడ్డిపల్లి

రెడ్డియర్ పాలేం (పుదుచ్చేరి)

ఉయ్యలవాడ నరసింహ రెడ్డి

ప్రముఖ రెడ్లు

చరిత్ర

• ప్రోలయ వేమారెడ్డి, రెడ్డి రాజ్య స్థాపకులు.
• నాయకురాలు నాగమ్మ, పల్నాటి యుద్ధం.
• రేచర్ల రుద్రా రెడ్డి^[4], రేచర్ల రెడ్డి వంశీయులు- కాకతీయ సేనాధిపతి, రామప్ప ఆలయ నిర్మాతలు.
• గోన బుద్ధారెడ్డి, కాకతీయ సామంతులు.
• గోన గన్నారెడ్డి, కాకతీయ సామంతులు .
• నల సోమనాద్రి, గద్వాల సంస్థానం.
• మహారాణి శంకరమ్మ,^[6] పాపన్నపేట సంస్థానం.
• ఉయ్యాలవాడ నరసింహారెడ్డి, నోస్సం పాలేగారు.
• మహారాణి ఆదిలక్ష్మిదేవమ్మ, గద్వాల సంస్థానం.
• రాణి శీలం జానకిబాయి, సిర్నాపల్లి సంస్థానం.
• జానంపల్లి రామేశ్వరరావు, వనపర్తి సంస్థానం.
• రాజా నాయిని వెంకట రంగారావు, మునగాల సంస్థానం, తెలంగాణ గ్రంథాలయోధ్యమ ముఖ్యులు.
• రాజా బహదూర్ వెంకట రాంరెడ్డి, హైదరాబాద్ నగర మొదటి హిందు కొత్వాల్, రెడ్డి హాస్టల్ స్థాపకులు.
• రాణి కుముదినీ దేవి, హైదరాబాదు తొలి మహిళా మేయరు.
• పింగళి వెంకట రమణా రెడ్డి,^[7] వడ్డేపల్లి దేశముఖ్, హైదరాబాద్ (నిజాం) రాజ్య ఉప ప్రధాని.

కళలు

• వేమన - కవి, యోగి
• గోన బుద్దారెడ్డి - 13వ శతాబ్దపు కవి, రామాయణ ఆనువాదకుడు.
• కుప్పాంబిక - తొలి తెలుగు కవయిత్రి.
• సురవరం ప్రతాపరెడ్డి - రచయత
• కె.వి.రెడ్డి - చలనచిత్ర దర్శకులు (విఖ్యాత మాయాబజార్, పాతాళభైరవి చిత్రాల దర్శకులు)
• సి.నారాయణరెడ్డి - కవి
• ఉయ్యాలవాడ నరసింహారెడ్ది - స్వాతంత్ర్యయ సమరయోధులు
• బి వెంకట సుబ్బారెడ్డి, రాజకీయ నాయకుడు
• నాగి రెడ్డి - చందమామ స్థాపకుల్లో ఒకరు
• తిక్కవరపు సుబ్బరామిరెడ్డి - రాజకీయ నాయకుడు, తెలుగు సినీ నిర్మాత, పారిశ్రామికవేత్త.
• ఎ.కోదండరామిరెడ్డి - చలనచిత్ర దర్శకులు
• ఎస్. వి. కృష్ణారెడ్డి - చలనచిత్ర దర్శకులు
• మోడెం భాను ప్రకాష్ రెడ్డి- విఖ్యాత భాషా శాస్త్రవేత్త, సంఘసంస్కర్త
• బొమ్మిరెడ్డి నరసింహారెడ్డి - చలనచిత్ర దర్శకులు
• పట్టాభి రామరెడ్డి - రచయత, చలనచిత్ర నిర్మాత, సంఘసంస్కర్త
• రాజారెడ్డి, రాధారెడ్డి - కూచిపూడి నర్తకులు
• బుడ్డా వెంగళరెడ్డి - రేనాటి చంద్రుడు - దాత
• రావి నారాయణ రెడ్డి- తెలంగాణ సాయుధ పోరాటయోధుడు
• కాసర్ల సుదర్షన్ రెడ్డి- తెలంగాణ సాయుధ పోరాట వీరుడు, రాజకీయ నాయకుడు
• ప్రభాకర రెడ్డి- చలనచిత్ర నటుడు
• జయప్రకాశ్ రెడ్డి - హస్య నటుడు
• రమణారెడ్డి - హస్య నటుడు
• నితిన్ రెడ్డి - చలనచిత్ర నటుడు
• రామిరెడ్డి - చలన చిత్ర నటులు
• విశాల్ రెడ్డి - చలనచిత్ర నటుడు
• రాఘవేంద్రా రెడ్డి - నిర్మాత - ది రోబో మీడీయా వ్యవస్థాపకులు.
• వైభవ్ రెడ్డి- చలనచిత్ర నటుడు
• రాజా రాధ రెడ్డి - కూచిపూడి నృత్య కళాకారుడు
• కేతు విశ్వనాథరెడ్డి:విద్యావేత్త, రచయిత
• పులికంటి క్రిష్ణారెడ్డి:రచయిత
• దువ్వూరి రామిరెడ్డి:కవి
• లాభాల ఆనంద్ రెడ్డి- రాజకీయ విశ్లేషకుడు
• శివారెడ్డి - హాస్య నటుడు, ధ్వన్యనుకరణ (మిమిక్రి) కళాకారుడు

వ్యాపారం

• వై. వేణుగోపాల రెడ్డి - గవర్నరు, రిజర్వ్ బాంక్ ఆఫ్ ఇండియా
• రాగిపిండి రవీందర్ రెడ్డి- వ్యాపార వెత్త.
• డా.కల్లం అంజిరెడ్డి - డా.రెడ్డి లాబ్స్ అధినేత
• డా.సాయి మహేష్ రెడ్డి ఆవుల - వ్యవస్థాపకులు, సి.ఈ.ఓ "ది బెస్ట్ వెటర్నరీ సర్వీసెస్"
• గెరిగి జయ భారత్ రెడ్డి - CEO
• జి. శశి రెడ్డి - ఆప్ ల్యాబ్స్ టెక్నాలజీస్, అమెరికాలో ఇన్ఫర్మేశన్ టెక్నాలజీ వ్యాపారవేత్త
• నీలం సంజీవరెడ్డి- భారత రాష్ట్రపతి
• వై యస్ రాజశేఖర రెడ్డి ( మాజీ ముఖ్యమంత్రి)
• కాసు బ్రహ్మ నంద రెడ్డి ( మాజీ ముఖ్యమంత్రి)
• కొండా వెంకట రంగా రెడ్డీ రంగారెడ్డీ జిల్లా మాజి నాయకుడూ, ఉపముఖ్యమంత్రి]]
• నిమ్మ రాజా రెడ్డి - తెలుగుదేశం పార్టి, మాజి ఏం.ఏల్.ఏ
• సర్ మోడెం. ఆదిశేషా రెడ్డి- స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు.
• పి. చిన్నమ్మ రెడ్డి - మాజి ఏం.ఏల్.ఏ
• [[జె.సి.దివాకర రెడ్డి]], ఏం.ఏల్.ఏ, తాడిపత్రి,
• పి.ఇంద్రారెడ్డి మాజి హొంమంత్రి
• డి.కె.అరుణ మాజీ మంత్రి
• సబితా ఇంద్రారెడ్డి ఆంధ్రప్రదేశ్ మాజీ హోంమంత్రి
• గంగవరపు కిషన్ రెడ్డి కేంద్ర హోంశాఖ సహాయ మంత్రి
• జి. పుల్లా రెడ్డి—వ్యాపార, విద్యా వేత్త
• కె. ప్రేమ్ కుమర్ రెడ్డి
• వరప్రసాద్ రెడ్డి - శాంతా బయోటెక్
• పుచ్చలపల్లి సుందర రామీరెడ్డి (సుందరయ్య) -సీపీఎం పార్టీ వ్యవస్థాపకులు.తొలి ప్రతిపక్ష నేత
• వై యస్ జగన్ మోహన్ రెడ్డి, నూతన ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి
• గుర్రాల సంతోష్ రెడ్డి - EWS ఐక్య పరిరక్షణ సమితి చైర్మన్

శీర్షిక పాఠ్యం

కేంద్ర ప్రభుత్వం

• పుచ్చలపల్లి సుందర రామిరెడ్డి (సుందరయ్య) -సీపీఎం పార్టీ వ్యవస్థాపకులు.తొలి ప్రతిపక్ష నేత
• ఎస్.జైపాల్ రెడ్డి - మాజీ కేంద్ర పట్టణాభివౄద్ది శాఖా మంత్రి, భారత ప్రభుత్వము. 2004 నుండి 2014 వరకు లోక్‌సభ సభ్యుడు
• నీలం సంజీవ రెడ్డి - భారతదేశ రాష్ట్రపతి (1977-1982)
• (కోట్ల జయసూర్యప్రకాష్ రెడ్డి ) కేంద్ర రైల్వేశాఖ సహాయ మంత్రి

రాష్ట్ర ప్రభుత్వం

• బెజవాడ గోపాలరెడ్డి - ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1955-1956), ఉత్తరప్రదేశ్ గవర్నరు (1967-1972)
• కాసు బ్రహ్మానంద రెడ్డి – ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1964-1971)
• టంగుటూరి అంజయ్య ( రామకృష్ణారెడ్డి ) ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్ర 8వ ముఖ్యమంత్రి. ఈయన 1980 అక్టోబరు నుండి 1982 ఫిబ్రవరి
• భవనం వెంకట్రామిరెడ్డి - ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1982 ఫిబ్రవరి - 1982 సెప్టెంబరు)
• కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి – ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1982-1984), (1992-1994)
• కె. చంగలరాయ రెడ్డి - మైసూరు రాష్ట్ర (ప్రస్తుతం కర్ణాటక) తొలి ముఖ్యమంత్రి (1947-1952)
• మర్రి చెన్నారెడ్డి – ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1989-1990, ఉత్తరప్రదేశ్ గవర్నరు (1974-1977, పంజాబు గవర్నరు (1982-1983), రాజస్థాన్ గవర్నరు (1992-1993), తమిళనాడు గవర్నరు (1993-1996)
• నేదురుమల్లి జనార్ధనరెడ్డి – ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1990-1992)
• నీలం సంజీవరెడ్డి – ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (1956-1960 మరియు1962-1964)
• వై.యస్.రాజశేఖరరెడ్డి -ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి (2004 నుండి 2009 వరకు)
• నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి- ఆంధ్రప్రదేశ్ మాజి ముఖ్యమంత్రి, (2010 నుండి 2014)
• వై.ఎస్. జగన్మోహన్ రెడ్డి - నూతన ఆంధ్రప్రదేశ్ రెండవ

ముఖ్యమంత్రి (2019 ప్రస్తుతం)

• ఎనుముల రేవంత్ రెడ్డి - నూతన

తెలంగాణ రెండవ ముఖ్యమంత్రి (2024 ప్రస్తుతం)

అంతర్జాతీయం

• బత్తెన. కోటేశ్వర రెడ్డి - ఐక్యరాజ్యసమితి విశ్లేషకమండలి సలహాదారుడు.
• చిట్టెపు రెడ్డి. చంద్రశేఖర్ రెడ్డి- ఐ.సి.సి సభ్యులు

క్రీడలు

• భరత్ రెడ్డి - భారత మాజీ క్రికెట్ ఆటగాడు
• బి. దుర్గా ప్రసాద్ రెడ్డి- ప్రముఖ ఫెన్సింగ్ ఆటగాడు
• ఆర్.ఎస్.రెడ్డి పుల్లయ్యగారి, మాజీ అండర్ (19) క్రికెట్ క్రీడాకారుడు.

గమనికలు

బయటి లింకులు

• Reddy pariwar
• The Reddy Homepage
• Reddy Online

మూలాలు

1. చూ., మన వేమన, ఆరుద్ర రచన, పేజీ 129.
2. " రెడ్డి " సంచికలో కుందూరి ఈశ్వరదత్తుగారి రెడ్డి పదోత్పత్తి వికాసం అనే వ్యాసం.
3. "శ్రీరస్తు రెడ్డి కుల నిర్ణయ చంద్రిక, శేషాద్రి రమణ కవులు".
4. "కాకతీయ సామంతులు".
5. "Telangana lo Mukhyamaina Samsthanalu".
6. "సంగారెడ్డి జిల్లా".
7. "A lifeless ordinary".