రెమో ఫెర్నాండెజ్

రెమో ఫెర్నాండెజ్
2014 లో ఒక ప్రదర్శనలో ఫెర్నాండెజ్
జననం
లూయిస్ రెమో డి మారియా బెర్నార్డో ఫెర్నాండెజ్

(1953-05-08) 1953 మే 8 (age 71)
పంజిం, గోవా, పోర్చుగీస్ భారత్
పౌరసత్వం
  • భారతీయుడు (2011 వరకు)
  • పోర్చుగీసు (2011 నుంచి)
వృత్తి
  • సంగీతకారుడు
  • గాయకుడు, రచయిత
  • నటుడు
క్రియాశీల సంవత్సరాలు1975–ప్రస్తుతం
పిల్లలు2
సంగీత ప్రస్థానం
మూలంసియోలిం, గోవా, భారత్
సంగీత శైలిఫ్యూజన్, ఇండియన్ రాక్
వాయిద్యాలుగిటారు, వేణువు

లూయిస్ రెమో డి మరియా బెర్నార్డో ఫెర్నాండెజ్ (జననం 8 మే 1953) భారతీయ సంతతికి చెందిన పోర్చుగీస్ గాయకుడు, సంగీతకారుడు.[1][2] భారతీయ పాప్ సంగీతానికి మార్గదర్శకుడిగా ప్రసిద్ధి చెందిన రెమో పాప్/రాక్/ఇండియన్ ఫ్యూజన్ ప్రదర్శిస్తాడు. ఇతడు చలనచిత్ర నేపథ్య గాయకుడు కూడా.[3] ఇతని సంగీతం అనేక విభిన్న సంస్కృతుల, శైలుల కలయికగా ఉంటుంది, ఇతడు బాల్యంలో గోవా లో రాణించాడు. తరువాత ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రయాణించి తన సంగీత ప్రదర్శనలిచ్చాడు. గోవా సంగీతం, పోర్చుగీస్ సంగీతం, సెగా సంగీతం (మారిషస్, సీషెల్స్ నుండి), ఆఫ్రికన్ సంగీతం, లాటిన్ సంగీతం (స్పెయిన్, దక్షిణ అమెరికాల నుండి), పూర్వపు యూరోపియన్ కమ్యూనిస్ట్ దేశాల సంగీతం, జమైకా, సోకా (ట్రినిడాడ్ & టొబాగో నుండి) నృత్య మందిరాలు ఇతడి సంగీతాన్ని ప్రభావితం చేశాయి.[4]

ఆంగ్లంలో పాటలు రాయడం, పాడటం ఇతని విజయానికి బాటలు వేసింది. బాలీవుడ్-ఆధిపత్యాన్నుండి, 1980-90 దశకాలలో ప్రజాదరణ పొందిన హిందీ భాష ఆధారిత డిస్కో సంగీత ప్రపంచం నుండి ఇతని సంగీతం విలక్షణంగా రూపుదిద్దుకుంది. ప్రతి భారతీయుడు సులభంగా గుర్తించగలిగే సామాజిక-రాజకీయ సంఘటనలను ప్రతిబింబించే విధంగా ఇతడు ఇంగ్లీషు పాటలు రచించాడు. అతని హిందీ పాప్/రాక్, సినిమా పాటలు భారతీయ ప్రజలలో తక్షణమే విజయవంతమయ్యాయి. ఇతనికి గోల్డ్, ప్లాటినం , డబుల్ ప్లాటినం డిస్క్లు లభించాయి.[5] ఇతడు భారతదేశంలో ప్రసిద్ధి చెందడమే కాకుండా, ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనేక సంగీత ఉత్సవాలలో కూడా పాల్గొన్నాడు. ఇతడు జెథ్రో తుల్, లెడ్ జెప్పెలిన్, క్వీన్ వంటి అంతర్జాతీయ సమూహాల సభ్యులతో కలిసి ప్రదర్శనలు ఇచ్చాడు.

ప్రస్తుతం ఇంగ్లీష్, హిందీ, ఫ్రెంచ్, పోర్చుగీస్, కొంకణి వంటి ఐదు వేర్వేరు భాషలలో వ్రాసి పాడుతున్నాడు. పోర్చుగీస్ పౌరసత్వం పొందినప్పటి నుండి ఇతడు ఓవర్సీస్ సిటిజన్షిప్ ఆఫ్ ఇండియా కార్డును కూడా కలిగి ఉన్నాడు.[6]

జీవితం, వృత్తి

[మార్చు]

రెమో ఫెర్నాండెజ్ పనాజీ లో జోస్ ఆంటోనియో బెర్నార్డో అఫోన్సో ఫెర్నాండేజ్, లూయిజా మరియా జుజార్టే ఇ ఫెర్నాండే దంపతులకు 8 మే 1953న జన్మించాడు.[7] ఇతనికి బ్రెజిలియన్ పాటలు పాడే బెలిండా అనే సోదరి ఉంది.[8] కాథలిక్ కుటుంబంలో పెరిగినప్పటికీ, ఫెర్నాండెజ్ తాను "దేవుడు మతానికి అతీతుడని గ్రహించానని" పేర్కొన్నాడు. ఫెర్నాండెజ్ కు రాక్ సంగీతం మొట్టమొదటి సారి ఏడు సంవత్సరాల వయస్సులో, బిల్ హాలే & హిస్ కామెట్స్ చే రికార్డు చేయబడిన "రాక్ అరౌండ్ ది క్లాక్" తో పరిచయమయ్యింది.[9] తరువాతి దశాబ్దం ఆ శకంలోని అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన కళాకారుల సంగీతం వింటూ గడిపాడు.

పాఠశాలలో, ఫెర్నాండెజ్ తన స్నేహితుల బృందంతో కలిసి తన గిటార్ వాయించే నైపుణ్యాన్ని సంపాదించుకున్నాడు. వారితో కలిసి ది బీట్ 4 అనే పేరుతో ఒక పాఠశాల బ్యాండును ఏర్పాటు చేశాడు. ఇతడు తన 14 సంవత్సరాల వయస్సులో తన మొదటి పాటను వ్రాసాడు. ఆల్-గోవా పోటీలలో అనేక బహుమతులు గెలుచుకున్నాడు.[10]పాఠశాల నుండి పట్టభద్రుడైన తరువాత, ఫెర్నాండెజ్ ముంబై సర్ జె. జె కాలేజ్ ఆఫ్ ఆర్కిటెక్చర్ నుండి వాస్తుశిల్పంలో బ్యాచిలర్ డిగ్రీని పూర్తి చేశాడు. ఇతడు లూసియో మిరాండా (మారియో మిరాండ బంధువు, వాస్తుశిల్పి , సంగీతకారుడు) చేత బాగా ప్రభావితమయ్యాడు. కళాశాలలో ఉన్నప్పుడు సంగీతం పట్ల ఇతని ప్రేమ కొనసాగింది. తన సంగీతం కొనసాగించడానికి తరచుగా తరగతులను దాటవేసేవాడు.[10] ఇతడు తన స్వంతంగా పాటలను రాయడం, సోలోగా గిటార్ వాయించడం మాత్రమే కాకుండా వివిధ బ్యాండ్లతో కలిసి పని చేయసాగాడు. అప్పటి బొంబాయి ప్రసిద్ధ బ్యాండ్లలో ఒకటైన ది సావేజ్తో కలిసి ఆడాడు, వారితో కలిసి 1975లో పాలీడోర్ రికార్డ్స్లో ఓడ్ టు ది మెస్సీయ అనే ఆల్బమ్ను విడుదల చేశాడు.[11] ఫెర్నాండెజ్ తన సితార్/గిటార్‌తో తన సంగీతానికి భారతీయ అంశాన్ని తీసుకువచ్చి, భారతీయ వేణువు వాయించడం నేర్చుకున్నాడు.[9]

గ్రాడ్యుయేషన్ తరువాత, ఫెర్నాండెజ్ 1977 - 1980 మధ్య యూరప్, ఉత్తర ఆఫ్రికా అంతటా పర్యటించి ఫ్యూజన్ రాక్ బ్యాండ్లతో ప్రదర్శన ఇచ్చాడు. 1979లో పారిస్ రాక్ సినర్జీ అనే ఆల్బమ్‌ను కూడా విడుదల చేశారు. ఆ తరువాత గోవా తిరిగి వచ్చి దాని హిప్పీ సంస్కృతిలో మునిగిపోయారు. 1981లో వీనస్ అండ్ ది మూన్ అనే రికార్డును విడుదల చేశాడు. అతను బాస్ గిటారు వాద్యకారుడు అబెల్, తబలా వాయిద్యకారుడు లాలా, పెర్క్యూషనిస్ట్ బోండోలతో కలిసి ఇండియానా అనే తన సొంత ఫ్యూజన్ మ్యూజిక్ బ్యాండ్ను కూడా ఏర్పాటు చేశాడు.[1][9]రెమో తన తొలి ఆల్బం గోవా క్రేజీ (1984) తదుపరి ఆల్బం ఓల్డ్ గోవా గోల్డ్ (1985) ను నాలుగు-పాటల క్యాసెట్ టీఈఏసీ పోర్టాస్టుడియో రికార్డర్లో తన ఇంట్లో 'గోవా రికార్డ్స్' పతాకం క్రింద రికార్డ్ చేశాడు. 1986లో తన మొదటి హిట్ ఆల్బమ్ ప్యాక్ దట్ స్మాక్ను మరుసటి సంవత్సరం బొంబాయి సిటీని విడుదల చేసిన తరువాత, అతను భారతదేశంలో అత్యధికంగా అమ్ముడైన ఆంగ్ల రాక్ సంగీతకారుడు అయ్యాడు. ఈ విభాగానికి గోల్డ్ డిస్క్లను పొందిన దేశంలో ఉన్న ఏకైక వ్యక్తి అయ్యాడు.[12] ప్యాక్ దట్ స్మాక్ అనేది జాతీయ రికార్డు సంస్థ సిబిఎస్ విడుదల చేసిన అతని మొదటి ఆల్బమ్. ఇది మాదకద్రవ్యాల వ్యతిరేక నేపథ్య ఆల్బమ్, ముఖ్యంగా హెరాయిన్ వ్యసనానికి వ్యతిరేకంగా, ఇందులో "జస్ట్ ఎ హిప్పీ" , "డౌన్ విత్ బ్రౌన్" వంటి పాటలు ఉన్నాయి.[13]1986లో భోపాల్ గ్యాస్ విషాద బాధితుల కోసం నిధులు సేకరించే లక్ష్యంతో రెమో బొంబాయిలో ఎయిడ్ భోపాల్ అనే సంగీత కచేరీలో పాడారు, ఇందులో ఆయన తన రెండు పాటలు, "ప్యాక్ దట్ స్మాక్", "ఓడ్ టు గ్రాహం బెల్" పాడారు. అతనిని ఆశ్చర్యపరిచే విధంగా, అతని రెండు పాటలు భారతదేశంలో ప్రభుత్వ నియంత్రణలో ఉన్న టీవీ ఛానల్ అయిన దూరదర్శన్ ద్వారా వరుసగా నాలుగు ఆదివారాలలో ప్రధాన సమయంలో ప్రసారం చేయబడ్డాయి.[9]శ్యామ్ బెనెగల్ రూపొందించిన త్రికల్ చిత్రానికి ఆయన సంగీతం సమకూర్చారు. ఏప్రిల్ 1986లో, 1987లో విడుదలైన జల్వా చిత్రానికి ఆయన టైటిల్ సాంగ్ను స్వరపరిచి, ప్రదర్శించారు.[1][9]అంతర్జాతీయ సంగీత ఉత్సవాలు, కచేరీలకు హాజరు కావడానికి ఆహ్వానించబడినప్పుడు, రెమో మళ్లీ ప్రపంచవ్యాప్తంగా పర్యటించడం ప్రారంభించాడు. అతని మొదటి అంతర్జాతీయ కార్యక్రమం 1986లో మాజీ తూర్పు జర్మనీ జరిగిన డ్రెస్డెన్ అంతర్జాతీయ పాటల పోటీలో జరిగింది. అక్కడ అతను మూడు అవార్డులను గెలుచుకున్నాడు, ప్రెస్ క్రిటిక్స్ అవార్డు, ఆడియన్స్ ఫేవరెట్ అవార్డు , మొత్తం రెండవ బహుమతి.[11] టోక్యో మ్యూజిక్ ఫెస్టివల్లో ఆహ్వానించబడినప్పుడు ఆయన ఒకసారి భారతదేశానికి ప్రాతినిధ్యం వహించారు. అతను హాంకాంగ్ జరిగిన మిడెమ్ '96 మ్యూజిక్ ఫెస్టివల్, యుఎస్ఎస్ఆర్లో జరిగిన ఫెస్టివల్తో పాటు మకావు, జర్మనీ, సీషెల్స్, బల్గేరియా మారిషస్ జరిగిన పండుగలలో కూడా పాల్గొన్నాడు.[9]

రెమో ఫ్రెంచ్ మహిళ మిచెల్ డెలాహాయ్ను వివాహం చేసుకున్నాడు, వీరికి నోహ్, జోనా అనే ఇద్దరు కుమారులు ఉన్నారు. గోవా బార్దేజ్ తాలూకాలోని సియోలిమ్ గ్రామంలో ఇతనికి పూర్వీకుల ఇల్లు ఉంది, అక్కడ వారందరూ నివసించారు.[14] రెమో, మిచెల్ తరువాత విడిపోయారు.[15]

1995లో, రెమో చివరకు దర్శకుడు మణిరత్నం, స్వరకర్త ఎ. ఆర్. రెహ్మాన్‌లతో జతకట్టడం ద్వారా నేపథ్య గాయకుడిగా మారడానికి హిందీ పాప్, చలనచిత్ర సంగీతంలోకి ప్రవేశించాడు. తమిళ చిత్రం బొంబాయి హిందీలో డబ్బింగ్ చేసిన "హమ్మా హమ్మా" పాటను ఆయన పాడారు.[16] ఈ పాట రెమోకు డబుల్ ప్లాటినం సంపాదించింది. 1996లో విడుదలైన ఖామోషిః ది మ్యూజికల్ చిత్రానికి ఆయన స్వరపరిచిన తదుపరి హిట్ చిత్రం "హుయా హో".[17][18]

1990లలో పెప్సి లెహర్ పెప్సిగా భారతీయ మార్కెట్లలోకి ప్రవేశించినప్పుడు, వారు రెమోతో ఒక ఎండార్స్మెంట్ ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నారు, వారి మొదటి రెండు ప్రారంభ ప్రకటన చిత్రాలలో నటించడానికి అతన్ని తీసుకున్నారు. అతను రేమండ్స్ కోసం కూడా ప్రకటనలు ఇచ్చాడు.[14]

2003లో, తన 50వ పుట్టినరోజున, రెమో గోవాలో తన మాజీ బ్యాండ్లు ది బీట్ 4, ఇండియానా , ది సావేజ్లతో పాటు ది వలడారెస్ సిస్టర్స్ , లూసియో మిరాండా వంటి స్నేహితులతో కలిసి కచేరీని నిర్వహించాడు. ఇది 25,000 మంది హాజరైన 4 గంటల కచేరీ.[19][20]2007 జనవరిలో భారత ప్రభుత్వం ఆయనకు పద్మశ్రీ ప్రదానం చేసింది. ఆ సంవత్సరం తరువాత గోవా ప్రభుత్వ కళాసాంస్కృతిక శాఖ ప్రదానం చేసిన అవార్డును ఆయన తిరస్కరించారు.[21] ఆ సంవత్సరం తరువాత ఢిల్లీకి చెందిన ఎన్జీఓల బృందం ఆయనకు సామాజిక సందేశాలు, ఆయన రచనల ప్రభావం కోసం కరమ్వీర్ పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేసింది.[22]2013 డిసెంబర్ లో ఆయన గోవా నియోజకవర్గం నుండి రాజకీయ పార్టీ అయిన ఆమ్ ఆద్మీ పార్టీ సభ్యుడిగా సంతకం చేశారు.[23] అతను 2014 భారత సాధారణ ఎన్నికల ప్రచారం కోసం ఒక జింగిల్ రాశాడు, కానీ మార్చి 2014 నాటికి తాను రాజకీయాలను విడిచిపెట్టానని ప్రకటించాడు.[24][25]

ఫెర్నాండెజ్ (ఆమ్ ఆద్మీ పార్టీ నిరసనలో)


ఫెర్నాండెజ్ 2015లో అనురాగ్ కశ్యప్ చిత్రం బాంబే వెల్వెట్లో పోర్చుగీస్ ప్రభువుగా కనిపించి, నటనలో అరంగేట్రం చేశారు. ఆయన గతంలో చిత్రాలలో కనిపించినప్పటికీ (తన సొంత పాటలను పాడుతూ) ఇది ఆయన మొదటి మాట్లాడే పాత్ర.[26]

2015లో, కోర్టు కొట్టివేసిన కేసులో జరిపిన దర్యాప్తులో ఫెర్నాండెస్ చాలా కాలం పాటు పోర్చుగీస్ పౌరుడిగా ఉన్నాడని, బహుశా పద్మశ్రీ అవార్డు పొందినప్పుడు కూడా అని వెల్లడైంది.[27][28]2016 నాటికి ఫెర్నాండెజ్ పోర్చుగల్ కు తిరిగి స్థిరపడ్డారు. 2022లో, అతను తన ఆత్మకథను రెమో పేరుతో విడుదల చేశాడు.[29]

డిస్కోగ్రఫీ

[మార్చు]

స్టూడియో ఆల్బమ్లు

[మార్చు]

 

సింగిల్స్

[మార్చు]

 

సౌండ్ట్రాక్లు

[మార్చు]
సంవత్సరం. సినిమా పాటలు. గమనికలు
1985 త్రికల్ (గతం, ప్రస్తుత భవిష్యత్తు)
1987 జల్వా "ఇస్ జాదు కే దాండే మై" "తేదా మేదా మై" "దేఖో దేఖో యే హై జల్వా"
1995 బొంబాయి "హమ్మా హమ్మా"
1995 ఘటోత్కచుడు "ప్రియా మధురామ్" తెలుగు
1996 బెకాబూ "లెంగా లెంగా"
1996 సాపూత్ "ముంబై లియో"
1996 ఖామోషిః ది మ్యూజికల్ "షింగ-లింగ" "హుయా హో" ""
1997 దావూద్ "డాడ్"
1997 అఫ్లాటూన్ "అఫ్లాటూన్-అఫ్లాటూను"
1998 ప్యార్ తో హోనా హి థా "ప్యార్ తో హోనా హి థా"
1999 సంఘర్ష్ "మంజిల్ నా హో"
2001 ఇట్టెఫాక్ "బోమ్ మాట్ మార్
2010 బృందావనం "యువకుల" తెలుగు
2013 డేవిడ్ "మరియా పిటాచే" "లైట్ హౌస్ సింఫనీ" " (వాయిద్య) "
2013 లవ్ యు సోనియో "లవ్ యు సోనియో"

ఫిల్మోగ్రఫీ

[మార్చు]
సంవత్సరం. శీర్షిక పాత్ర గమనికలు
2014 ఏక్ విలన్ సీజర్ (గురువు యొక్క అధిపతి నేర ప్రభువు)
2015 బొంబాయి వెల్వెట్ పోర్చుగీసు వ్యక్తి
2016 99 పాటలు

అవార్డులు

[మార్చు]
  • ప్రెస్ క్రిటిక్స్ అవార్డు, ఆడియన్స్ ఫేవరెట్ అవార్డు, మొత్తం మీద డ్రెస్డెన్ అంతర్జాతీయ పాటల పోటీలో రెండవ బహుమతి. (1986)
  • భారత ప్రభుత్వం ద్వారా పద్మశ్రీ. (2007)[30]
  • ఢిల్లీకి చెందిన ఎన్జీఓలచే కర్మవీర్ పురస్కార్. (2007)

సూచనలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Vaz, J. Clement (1997). Profiles of Eminent Goans, Past and Present. Concept Publishing Company. pp. 83–85. ISBN 9788170226192.
  2. ↑ "Goan pop star Remo no longer Indian citizen: Cops". The Times of India (in ఇంగ్లీష్). 23 December 2015. Retrieved 2019-06-16.
  3. ↑ Kasbekar, Asha (2006). Pop Culture India!: Media, Arts, and Lifestyle. USA: ABC-CLIO. p. 34. ISBN 1-85109-636-1.
  4. ↑ "Article on Remo titled 'THE INFLUENCES'". Archived from the original on 9 February 2006. Retrieved 9 March 2006.
  5. ↑ "Remo: An Introduction". Goacom.com.
  6. ↑ "Questions over legality of Remo's National awards". The Goan EveryDay. 25 December 2015.
  7. ↑ Fernandes, Remo (2021-11-30). Remo: The Autobiography of Remo Fernandes (in ఇంగ్లీష్). Harper Collins. ISBN 978-93-5489-341-4.
  8. ↑ Srivastava, Shuchi (2008-02-18). "Blame It on Panjim". Outlook. Outlook Publishing. Retrieved 2019-09-16.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Eremita, Bosco (July 2004). "Digging Up The past". The Week. India. Archived from the original on 8 July 2006. Retrieved 2019-06-16.
  10. ↑ 10.0 10.1 "A did you mean article on Remo Fernandes". Archived from the original on 30 September 2007. Retrieved 9 March 2006.
  11. ↑ 11.0 11.1 D'Souza, Jerry (15 November 1986). Indian Rocker Returns With Song-Fest Win. Vol. 98. Billboard. p. 78.
  12. ↑ "A Biography of Remo Fernandes". Retrieved 16 July 2006.
  13. ↑ "Panaji: Remo Fernandes to Re-launch Anti Drug Album". Daijiworld.com. 26 March 2008. Retrieved 2019-06-16.
  14. ↑ 14.0 14.1 Rahman, M. (30 September 1990). "From a small-time Goan musician, Remo Fernandes emerges as India's number one pop star". India Today. Retrieved 2019-06-16.
  15. ↑ "Bollywood Playback Singer Remo Fernandes Biography, News, Photos, Videos". nettv4u (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2019-11-17.
  16. ↑ Sen, Shomini (22 December 2016). "Remo Sir's Reaction on The Humma Song Is Justified: Tanishk Bagchi". News18. Retrieved 2019-11-17.
  17. ↑ "Remo: Discography". Goacom.com.
  18. ↑ Pandya, Sonal (25 January 2018). "Kavita Krishnamurthy's hat-trick – birthday special". Cinestaan. Archived from the original on 17 November 2019. Retrieved 2019-11-17.
  19. ↑ Noronha, Frederick (25 February 2004). "Remo rage against bankrupt Bharat - Singer rues Bollywood monopoly". The Telegraph. Kolkota. Retrieved 2019-08-29.
  20. ↑ de Souza, Sigmund (10 May 2003). "The Concert That Rocked Goa". Goa Messenger. Retrieved 17 November 2019.
  21. ↑ "Remo refuses award from Goa government". Rediff.com. 17 August 2007. Retrieved 2019-11-17.
  22. ↑ "Remo to be conferred with ICONGO award". Hindustan Times (in ఇంగ్లీష్). 2007-11-03. Retrieved 2019-11-17.
  23. ↑ "AAP tunes up in Goa, signs up Remo Fernandes as member". NDTV.com. 30 December 2013. Retrieved 2019-05-28.
  24. ↑ "AAP guarded over pop singer Remo Fernandes' legal trouble in Goa". The Economic Times. 2016-01-04. Retrieved 2019-11-17.
  25. ↑ Kamat, Prakash (2014-03-21). "Remo Fernandes quits politics, supports AAP". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2019-11-17.
  26. ↑ "Remo Fernandes: I was too shy, self-conscious to act". NDTV Movies. 30 August 2013. Retrieved 2019-11-17.
  27. ↑ "Goan pop star Remo no longer Indian citizen: Cops". The Times of India (in ఇంగ్లీష్). 23 December 2015. Retrieved 2019-06-16.
  28. ↑ "Remo was Portuguese citizen when given Padma Shri: Lawyer". Business Standard. 2015-12-23. Retrieved 2019-11-17.
  29. ↑ Kusnur, Narendra (18 Feb 2022). "Review: Remo, the Autobiography of Remo Fernandes". Hindustan Times.
  30. ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 15 October 2015. Retrieved 21 July 2015.

బాహ్య లింకులు

[మార్చు]