సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ

సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ
Location of సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ
1909 లో గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీని విడిదీయక ముందు సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ 1909 లో గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీని విడిదీయక ముందు సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ
Capital		ఇండోర్
States under AGG for Central India		* ఇండోర్ సంస్థానం భోపాల్ సంస్థానం రేవా సంస్థానం 85 ఇతర సంస్థానాలు
Government		బ్రిటిషు వారి పరోక్ష పాలన
This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Central India". ఎన్‌సైక్లోపీడియా బ్రిటానికా (in ఇంగ్లీష్) (11th ed.). Cambridge University Press.

ధార్ సంస్థానం లోని ఏజెన్సీ హౌస్. యునైటెడ్ ప్రావిన్సెస్‌లో భాగమైన లలిత్‌పూర్ జిల్లా, సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీని తూర్పు, పశ్చిమ భాగాలుగా విభజించింది.

పశ్చిమ మాళ్వా ఏజెన్సీని ఇతర చిన్న సంస్థానాలతో కలలిపి 1854లో సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీని ఏర్పరచారు. ఇది గతంలో భారత గవర్నర్ జనరల్‌ అధీనంలో ఉండేది. సంస్థను ఒక ఏజెంట్ పర్యవేక్షిస్తాడు, అతను గవర్నర్-జనరల్ తరపున సంస్థానాలతో, భారత ప్రభుత్వ సంబంధాలను కొనసాగించాడు. ఏజెంటు ప్రధాన కార్యాలయం ఇండోర్‌లో ఉంది.

డివిజన్లు, సంస్థాగత సంస్థానాలు/జిల్లాల జాబితా

బుందేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ

బుందేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీki తూర్పున బగేల్‌ఖండ్, ఉత్తరాన యునైటెడ్ ప్రావిన్సులు, పశ్చిమాన లలిత్‌పూర్ జిల్లా, దక్షిణాన సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. 1871లో బగేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీని బుందేల్‌ఖండ్ నుండి వేరు చేసారు. 1900 లో ఇందులో 9 సంస్థానాలుండేవి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి ఓర్చా, పన్నా, సంథార్, చర్ఖారి, ఛతర్‌పూర్, దాతియా, బిజావర్, అజయ్‌గఢ్. ఏజెన్సీలో 13 ఎస్టేట్‌లు, రెండోది ఇండోర్ సంస్థానానికి చెందిన అలంపూర్ పరగణా కూడా ఉన్నాయి.^[1]

1931లో, రేవాతో పాటు బగేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ కింద ఉన్న అన్ని సంస్థానాలను తిరిగి బుందేల్‌ఖండ్‌కు బదిలీ చేసారు.

ప్రాధాన్యత ప్రకారం సెల్యూట్ స్టేట్స్ :

• దతియా, బిరుదు: మహారాజా, 15-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• ఓర్చా,^[2] బిరుదు: మహారాజా లేదా రాజా (1882 నుండి, సరమాద్-ఇ-రాజా-ఇ-బుందేల్‌ఖండ్ మహారాజా), 15-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• అజైగర్, బిరుదు: మహారాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• బావోని, బిరుదు: నవాబ్, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• బిజావర్, బిరుదు: మహారాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• చరఖారి, బిరుదు: మహారాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• పన్నా, మహారాజా బిరుదు, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• సామ్‌తార్, బిరుదు: రాజా, 11-గన్‌ల వంశపారంపర్య వందనం

నాన్-సెల్యూట్ స్టేట్స్:

• అలిపురా, బిరుదు: రావు
• బేరి (బేరి-బుందేల్‌ఖండ్), బిరుదు: రావు/రాజా (వాస్తవానికి దివాన్)
• బిహత్
• ఛతర్పూర్, బిరుదు: మహారాజా లేదా రాజా
• గర్రౌలీ
• గౌరీహర్, బిరుదు: సర్దార్ సవాయి; 1859 నుండి, రావు
• జిగ్ని, బిరుదు: రావు
• లుగాసి
• నైగవాన్ రెబాయి
• సరిల, బిరుదు: రాజా

జాగీర్లు :

• బంకా-పహారి
• బిజ్నా
• బిల్హేరి జాగీర్, ? ఛతర్పూర్ కింద, బ్రిటిష్ వారిచే హామీ ఇవ్వబడింది
• ధుర్వాయి
• టోరీ ఫతేపూర్ ( హష్త్-భయ్యా జాగీర్‌లలో ఒకటి)

బ్రిటిష్ వారు ఆక్రమించుకున్న లేదా కలిపేసుకున్న మాజీ సంస్థానాలు :

• 1857లో ఆక్రమించుకున్న బాన్పూర్. గ్వాలియర్ సంస్థానం ఇది తనదనేది
• బిజేరఘోఘర్‌ను ఆక్రమించుకున్నారు
• చిర్గావ్ ( హష్త్ భయ్యా జాగీర్‌లలో ఒకటి) స్వాధీనం చేసుకున్నారు
• జలౌన్, 1840లో కలుపుకున్నారు
• జైత్‌పూర్, 1849లో కలుపుకున్నారు
• ఝాన్సీ, 1853లో కలుపుకున్నారు
• ఖడ్డీ, కలుపుకున్నారు
• పూర్వా ( చౌబే జాగీర్‌లలో ఒకటి) ఆక్రమించుకున్నారు
• తిరోహా, ఆక్రమించుకున్నారు
• షాఘర్, 1857లో ఆక్రమించుకున్నారు

బగేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ

బుందేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ నుండి వేరు చేsiనప్పుడు 1871 మార్చిలో తూర్పున ఉన్న బాగెల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ స్థాపించబడింది. 1900లో, ఇది పన్నెండు సంస్థానాల ప్రాంతాన్ని కవర్ చేసింది:

ప్రాధాన్యత ప్రకారం సెల్యూట్ స్టేట్స్ :

• రేవా, బాగేల్‌ఖండ్‌లోని అతిపెద్ద సంస్థానం, మహారాజా బిరుదు, 17 తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• బరౌంధ, బిరుదు: రాజా, 9-గన్‌ల వంశపారంపర్య వందనం
• మైహర్, బిరుదు: రాజా, 9-గన్‌ల వారసత్వ వందనం

నాన్-సెల్యూట్ స్టేట్స్:

• భైసౌండ
• జాసో
• కమత-రాజుల
• కోఠి
• నాగోడ్
• పహ్రా
• పాల్డియో
• సోహవాల్
• తారాన్

జమీందారీ ఎస్టేట్‌లు:

• సోహగ్‌పూర్
• షాపూర్
• జైత్పూర్
• సింగ్రౌలీ, నిఫ్స్ సింగ్రౌలీ కూడా (రేవాలోని 700 గ్రామాల ము'అమలదారీ) ఇప్పుడు తూర్పు యుపిగా ఉన్న వాయవ్య ప్రావిన్స్‌లోని సింగ్రౌలీ, మీర్జాపూర్ జిల్లాలోని చిన్న జమీందారీ, ఇది వేరువేరు)
• అమర్‌కంటక్
• నిగ్వాణి
• అనుపూర్
• బైకుంత్‌పూర్
• చండీయా
• ధంగవాన్
• సింగ్బానా

1931లో, రేవా మినహా అన్ని సంస్థానాలను తిరిగి బుందేల్‌ఖండ్‌కు బదిలీ చేసారు. 1933 లో రేవాను ఇండోర్ రెసిడెన్సీకి బదిలీ చేసారు.

గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీ

గ్వాలియర్ రెసిడెన్సీ 1854లో సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ క్రింద ఉండగా, 1911లో సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ నుండి వేరు చేసారు. ఇందులో ఇతర చిన్న సంస్థానాలతో పాటు, టోంక్ సంస్థానపు ఛబ్రా పరగణా (జిల్లా) కూడా ఉంది: ఛదవాడ్, బాగ్లీ, దత్తిగావ్, బలిపూర్/చిక్లి, నిమ్ఖేడా, పఠారి, టోంక్ ఖుర్ద్ మొదలైన జాగీర్లు కూడా ఉన్నాయి.

• గ్వాలియర్, బిరుదు: మహారాజా సింధియా; 21 తుపాకుల వారసత్వ వందనం.
• రాంపూర్, బిరుదు: నవాబ్; 15-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• బెనారస్ (రాంనగర్), బిరుదు: మహారాజా; 13-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం (15-గన్లు స్థానికం)

నాన్-సెల్యూట్ సంస్థానాలు :

• భదౌరా
• గర్హ
• ఖనియాధాన
• రఘోఘర్
• పరోన్
• ఉమ్రి

ఇంకా, తక్కువ ఎస్టేట్‌లు ( ఠాకూర్లు లేదా దివాన్‌ల క్రింద)

• ఆగ్రా బర్ఖెరా
• కథౌన్
• ఖియావోడా
• సంగుల్ వార్ధా
• సిర్సి

భోపాల్ ఏజెన్సీ

భోపాల్ ఏజెన్సీ, 11,653 చ. మై. (30,180 కి.మీ²), ఇందులో కిందివి ఉన్నాయి :

ప్రాధాన్యతా క్రమంలో సెల్యూట్ స్టేట్లు :

• భోపాల్, బిరుదు: నవాబ్, 19-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం (21-తుపాకులు స్థానికం)
• దేవాస్ జూనియర్, దేవాస్ సీనియర్, బిరుదు: మహారాజా, 15-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనాలు (1907లో మాళ్వా ఏజెన్సీకి, 1933లో భోపాల్ ఏజెన్సీకీ బదిలీ చేసారు)
• నర్సింహగార్, బిరుదు: రాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• రాజ్‌గర్, బిరుదు: రాజా, 11-గన్‌ల వారసత్వ వందనం
• ఖిల్చిపూర్, బిరుదు: రాజా, 9-గన్‌ల వంశపారంపర్య వందనం

నాన్-సెల్యూట్ స్టేట్స్:

• బసోడా
• కుర్వాయి (కోర్వాయి)
• మక్రై (1933లో సెంట్రల్ ప్రావిన్స్, బేరార్ నుండి భోపాల్ ఏజెన్సీకి బదిలీ చేయబడింది)
• మక్సుదంగర్
• ముహమ్మద్‌గర్
• పఠారి

ఇండోర్ రెసిడెన్సీ

ఇండోర్ రెసిడెన్సీలో చాలా ఇండోర్ (హోల్కర్), 1933 తర్వాత బాఘేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీ నుండి అతిపెద్ద రాష్ట్రమైన రేవా సంస్థానం కూడా ఉన్నాయి.

మాళ్వా ఏజెన్సీ

మాళ్వా ఏజెన్సీ, 8,919 చ. మై. (23,100 కి.మీ²), ఇందులో గ్వాలియర్, ఇండోర్, టోంక్ సంస్థానాలు, సంస్థానాలు ఉన్నాయి:

ప్రాధాన్యత ప్రకారం సంస్థానాలకు సెల్యూట్ చేయండి :

• రత్లాం సంస్థానం, బిరుదు: మహారాజా బహదూర్, 13-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం (15-తుపాకులు స్థానికం)
• జయోరా సంస్థానం, బిరుదు: నవాబ్, 13-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• సైలానా సంస్థానం, బిరుదు: రాజా బహదూర్, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• ఝబువా సంస్థానం, బిరుదు: రాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• సీతామౌ సంస్థానం, బిరుదు: రాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం

నాన్-సెల్యూట్ సంస్థానాలు :

• పిప్లోడా సంస్థానం

ఎస్టేట్స్ :

• పంత్-పిప్లోడా .

1925లో, మాళ్వా ఏజెన్సీని భోపవార్ ఏజెన్సీతో విలీనం చేసారు.

భోపవార్ ఏజెన్సీ

భోపవార్ ఏజెన్సీలో మాళ్వా ప్రాంతంలోని సంస్థానాలు ఉన్నాయి: ఇందులో గ్వాలియర్, ఇండోర్ సంస్థానాల భూభాగాలు కూడా ఉన్నాయి. 1927లో ఏజెన్సీకి దక్షిణాది సంస్థానాల ఏజెన్సీగా, తర్వాత దక్షిణాది సంస్థానాలు, మాళ్వా ఏజెన్సీగా, 1934 తర్వాత మాళ్వా ఏజెన్సీగా పేరు మార్చారు.

ప్రాధాన్యత ప్రకారం సెల్యూట్ సంస్థానాలు:

• ధర్, బిరుదు: మహారాజా, 15-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం

ధార్ రాష్ట్ర ఆధీనంలో ఉన్న భిలాలా తెగలు పాలించిన జాగీర్లు (ఎస్టేట్లు) క్రిందివి:^[3]

2. కలి-బయోరి
3. నిమ్ఖేరా (అలియాస్ తిర్లా)
4. రాజ్‌గఢ్

• అలీరాజ్‌పూర్, బిరుదు: రాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం, అంతరించిపోయిన ఫుల్‌మాల్ సంస్థానంతో పాటు దానిలో అంతకుముందు అలాగే ఫిఫ్స్ (జాగీర్లు) చేర్చబడింది.
• బర్వానీ, బిరుదు: మహారాణా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం
• ఝబువా, బిరుదు: రాజా, 11-తుపాకుల వంశపారంపర్య వందనం

ఎస్టేట్స్ :

• జోబాట్
• కతివార
• మాత్వార్
• రతన్మల్
• బఖత్‌ఘర్
• డోట్రియా
• కచ్చి-బరోడా
• ముల్తాన్

నిలిపివేయబడినవి:

• అమ్ఝేరా, బిరుదు: రావు
• ఛదవద్, బిరుదు: రావు

జాగీర్లు (అసంపూర్ణంగా) :

• జామ్నియా, బిరుదు: రాజా
• కలి-బయోరి
• నిమ్ఖేరా
• ఓంధ్వ
• రాజ్‌గఢ్
• సోంధ్వా

స్వాతంత్ర్యం తరువాత

1947లో బ్రిటిషువారు భారతదేశం నుండి వైదొలిగిన తర్వాత, ఈ ప్రాంతంలోని సంస్థానాల పాలకులు అందరూ కొత్త యూనియన్ ఆఫ్ ఇండియాలో చేరాలని నిర్ణయించుకున్నారు. బగేల్‌ఖండ్, బుందేల్‌ఖండ్ ఏజెన్సీలతో సహా సెంట్రల్ ఇండియా ఏజెన్సీ లోని తూర్పు భాగం కొత్త సంస్థానం వింధ్య ప్రదేశ్‌గా అవతరించింది. భోపాల్, మాళ్వా, భోపవార్ ఏజెన్సీలు, గ్వాలియర్, ఇండోర్ రెసిడెన్సీలతో సహా పశ్చిమ భాగం మధ్యభారత్ కొత్త సంస్థానంగా మారింది. భోపాల్ ప్రత్యేక సంస్థానంగా అవతరించింది. మక్రాయ్‌ను మధ్యప్రదేశ్‌కు బదిలీ చేసారు., దీన్ని 1950లో మాజీ సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు, బేరార్ నుండి ఏర్పాటు చేసారు. 1956లో వింధ్యప్రదేశ్, మధ్యభారత్, భోపాల్ సంస్థానాల మధ్య ప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో విలీనమయ్యాయి. తర్వాత మధ్యప్రదేశ్‌లో కొంత ప్రాంతాన్ని విడదీసి మరొక రాష్ట్రం, ఛత్తీస్‌గఢ్‌ను ఏర్పాటు చేసారు.

ఇవి కూడా చూడండి

• బ్రిటిష్ భారతదేశంలో సంస్థానాల జాబితా (అక్షరక్రమంలో)

మూలాలు

1. Imperial Gazetteer of India, v. 9, p. 74.
2. Orchha state The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 19, p. 241.
3. Imperial Gazetteer of India pg.51