พ่อขุนผาเมือง

กมรเตงอัญผาเมือง[1]
ขุนในเมืองราด[2]
พระบรมรูปพ่อขุนผาเมืองขณะทรงออกศึก ค่ายพ่อขุนผาเมือง จังหวัดเพชรบูรณ์
คู่อภิเษก	พระนางสุขรมหาเทวี
พระราชบุตร	พระยาคำแหงพระราม
ราชวงศ์	ราชวงศ์ศรีนาวนำถุม
พระราชบิดา	พ่อขุนศรีนาวนำถุม[3]

พ่อขุนผาเมือง^[4] หรือ พญาผาเมือง เป็นเจ้าเมืองราด^[2] (มีราชทินนามตามยศเขมรว่า “กมรเตงอัญศรีอินทรปตินทราทิตย์”) ร่วมกับพ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยาง ขับไล่ขอมที่ก่อการจลาจลวุ่นวายให้ออกไปจากเมืองสุโขทัย แต่พระองค์ไม่ทรงขึ้นครองราชย์เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยต่อจากพระราชบิดา หากแต่ทรงมอบราชสมบัติ ราชทินนาม และพระแสงขรรค์ไชยศรีเครื่องแสดงสิทธิอำนาจให้แก่พ่อขุนบางกลางหาวแทน เหตุเพราะทรงมีความใกล้ชิดกับทางราชสำนักยโศธรปุระ และเจ้าเมืองยโศธรปุระเคยพระราชทานพระราชธิดาคือพระนางสุขรมหาเทวีเป็นพระชายา^[5]

พ่อขุนผาเมืองอาจมีน้องสาวคือนางเสือง เป็นพระมเหสีของพ่อขุนบางกลางหาว (ต่อมาเฉลิมพระนามเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)^[6]

พระราชประวัติ

พ่อขุนผาเมืองเป็นพระราชโอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถม^[2] ทรงอยู่ในสถานะรัชทายาทแห่งราชอาณาจักร และได้เสด็จไปครองอยู่เมืองราด ซึ่งเป็นเมืองอยู่ทางด้านตะวันออกของเชลียงในลุ่มแม่น้ำน่าน คนในชั้นหลังยังปรากฏเรียก "เมืองราดเก่าหั้น" สืบมาไม่นานก่อนการสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ปิดกั้นลำแม่น้ำน่าน

นอกจากนั้นยังปรากฏหลักฐานใน นิทานโบราณคดี ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ทรงสันนิษฐานว่าเหตุจะเกิดเมืองหล่มเก่า เห็นจะเป็นด้วยพวกราษฎรที่หลบหนีภัยอันตรายในอาณาจักรล้านช้าง มาตั้งซ่องมั่วสุมกันอยู่ก่อน แต่เป็นที่ดินดีมีน้ำบริบูรณ์เหมาะแก่การเพาะปลูก ทำเรือกทำสวนไร่นาและเลี้ยงโคกระบือ จึงมีพวกตามมาอยู่มากขึ้นโดยลำดับจนเป็นเมือง แต่เป็นเมืองมาครั้งสุโขทัย มีปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหงว่า เมืองลุ่ม ต่อมาภายหลังมาเรียกว่าเมือง หล่ม และยังเป็นอีกท่านที่กอบกู้แผ่นดินเอาไว้

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

มีนักแสดงผู้รับบท พ่อขุนผาเมือง ได้แก่

• สิรคุปต์ เมทะนี จากละครเรื่อง นางเสือง (2535)

อ้างอิง

1. ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย (2555). กมรเตง. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).^{[ลิงก์เสีย]}
2. "จารึกวัดศรีชุม ด้านที่ ๑". ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). 17 กุมภาพันธ์ 2555. สืบค้นเมื่อ 2019-09-19.
3. "ตำนานเมืองพิษณุโลกสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย จากเว็บไซต์จังหวัดพิษณุโลก". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-06-20. สืบค้นเมื่อ 2007-07-12.
4. "ประวัติศาสตร์ก่อนสมัยสุโขทัย จากเว็บไซด์จังหวัดสุโขทัย". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-07-02. สืบค้นเมื่อ 2007-07-12.
5. พระยาอินทรมนตรี. "อธิบายยศศักดิ์ของไทย". vajirayana.org. สืบค้นเมื่อ February 16, 2023.
6. มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา (2011). นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย (PDF). กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. p. 19. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-09-13. สืบค้นเมื่อ 2017-10-08.